Wees nieuwsgierig en leef langer

Middag in Adigrat

Ruggero vroeg: ‘Hebben jullie veel geld bij je?’

Hij boog zich over het stuur van de jeep en tuurde door stofwolken heen de weg af die met wijde slingerbogen door een woestijnachtig landschap liep. Verspreid stonden hier en daar decoratieve dumpalmen, meestal twee of drie stammen bij elkaar die zich naar boven toe vertakten. Ze kwamen in de Israëlische Negevwoestijn niet voor. Hier zag ik ze het eerst.

‘Je kunt altijd shifta's, rovers, verwachten. Ze doen je niets. Houden alleen de auto's aan. Nemen je geld, je sieraden, je kleren en verdere bagage mee. Onschuldig volk,’ stelde Ruggero gerust.

Zijn donker, vitaal gezicht van rasechte Italiaan was niet in staat

[p. 161]

leedvermaak te verbergen. Spontaan had hij ons een lift aangeboden naar Asmara, dat hoog boven Massawa in de bergen ligt. Op de avond van onze eerste ontmoeting had hij een goedmoedige, rustige man geleken. Nu had hij meer weg van een satyr. Misschien lag dat gedeeltelijk aan het gelige licht. De zandvlakte weerkaatste een helle zon. Het was warm. Aan weerszijden van de jeep schoof een decor van glooiende heuvels, bedoeïenen, kamelen, een enkele hut, wat dumpalmen voorbij.

Even draaide ik me om naar de achterbank en keek naar de reactie van mijn medereizigers. Andreas vloekte in onvertaalbaar Engels. Haastig borg hij zijn portefeuille in zijn schoen. Uri zei traag in afkeurend Ivriet: ‘Foeiah! Foeiah!’ en zakte toen met oosters fatalisme onderuit om een dutje te doen.

Zwijgend reden we daarna de ons door Hemingway beloofde groene heuvels van Afrika in. De heuvels werden bergen waarvan de hellingen met maïs waren beplant. Achthonderd bochten gingen we door en na ongeveer honderd kilometer bereikten we wat spijtig Asmara zonder één shifts te hebben gezien.

Asmara ligt 2500 meter hoog op een afstand van nog geen twee uur rijden van de hete kustplaats Massawa. Wanneer je in zo'n korte tijd vanuit de smelthitte van de haven overgezet wordt in de koelte van een goed verzorgd paradijs met palmenallees, roze huizen, Italiaanse trattoria's met bekende gekleurde kettinggordijnen voor de deuropening, dan reageert het menselijk organisme niet met een vergenoegd gevoel maar integendeel met hartkloppingen en plotselinge geïrriteerdheid.

Mogelijk kwam dat niet alleen door het verschil in hoogte. Misschien werkte het feit dat Asmara ons maar matig beviel het gevoel van lichamelijk welzijn tegen. We zagen er Italianen, voelden er een voornamelijk Italiaanse sfeer.

Asmara deed ons denken aan een goedkope imitatie van Perugia. Zestig jaar Italiaanse kolonisatie hadden de stad welvarend gemaakt maar Afrika leek hier uitgebannen en met het wegtrekken van de Italianen was de sfeer van Afrika niet teruggekomen.

[p. 162]

Die Afrikaanse sfeer ontdekten we pas toen we de volgende morgen op weg gingen naar Adigrat. Van Asmara in het oorspronkelijke Erytrea loopt een weg van meer dan duizend kilometer lengte door een indrukwekkend mooi stuk Afrika naar de hoofdstad van Ethiopië: Addis Abeba.

Ditmaal reden we in een konvooi van vijf auto's. Niet vanwege de shifta's die in de kuststroken nog maar zelden en in Ethiopië helemaal niet opereren maar om elkaar op de eenzame weg te kunnen helpen in geval van panne. We reden door een afwisselend landschap van grillig gevormde heuvels, hoge rotsen die uit een vlakte van rode aarde omhoog steken, velden waar het krioelt van apen, bergketens die grootser en imposanter zijn dan ik ze waar dan ook in Europa heb gezien en diepe ravijnen waarvan de bodem door de dichte begroeiing meestal niet te onderscheiden is. Soms schiet een jakhals over de weg waarlangs metershoge cactusbomen met felrode bloemen staan. Vanuit groepjes hutten die zo verspreid en tussen struikgewas verborgen liggen dat een nauwkeurige volkstelling onmogelijk is, komen mensen aanlopen op weg naar een nabijgelegen marktplaats.

Mannen drijven ezeltjes of een kameel, meestal beladen met een vracht hout. Vrouwen dragen zware lasten op de rug en ook kleine meisjes lopen soms met de smalle schouders gekromd onder de druk van enorme met water gevulde pompoenen die eerst zijn uitgehold en daarna in de zon gedroogd.

De mannen zag ik op dit traject vrijwel allemaal in dezelfde kleding: witte of grauwe omslagdoeken, met zwier over een schouder gedrapeerd. De vrouwen droegen in dit gedeelte van het land lange gebloemde of witte jurken. Daaroverheen de netèlla, een omslagdoek. Om het hoofd was een ‘shash’ gedrapeerd, een doorschijnende lap stof, op een speciale manier om het hoogopgemaakt haar geknoopt.

Jongere mannen hadden vaak een uit licht hout gesneden kam in het donkere kroezende haar gestoken.

Er was een schilder bij ons gezelschap gekomen. Ik zag hem zijn eerste impressies snel op papier zetten: een rij figuren die over de

[p. 163]

zonnige weg trok. Voorop een man. Zijn lange slanke benen met blote voeten stonden stevig in het stof langs de wegkant geplant. Een zelfgesneden stok lag over zijn schouder. Achter hem kwamen, als in vanzelfsprekende rangorde eerst zijn kameel die een klein bosje hout droeg, dan zijn ezel die een grote bos hout droeg, daarna zijn vrouw met een bijzonder grote bos hout op het hoofd terwijl ze bovendien een baby op de rug had en er een klein meisje met waterkruiken over de schouders aan haar rokken hing.

‘Heb ik Ethiopië hiermee niet goed getypeerd?’ vroeg hij mij.

Een knappe tekening leek het me wel. Toch dacht ik: dit is Ethiopië zoals het was en voor een groot deel nog is. Ik zou het nieuwe Ethiopië willen zien waaraan zo hard wordt gewerkt.

Pas in Adigrat vond ik iets van dat nieuwe Ethiopië. Het is een pittoresk dorp van ronde hutten opgetrokken uit takkenbossen, verstevigd met leem en koeiemest, de daken van dunnere twijgen. In die hutten worden de maaltijden klaargemaakt op vuurtjes van hout, houtskool en gedroogde mest. Tegen etenstijd dringt de rook door de daken en legt het hele dorp in een mist.

De smalle wegen zijn ongeplaveid. Vanaf de velden lijken zwartgeblakerde cacteeën als grote spinnen de paden op te kruipen. Overal is schaduw van eucalyptusbomen. Tussen de hutten groeien planten met felgekleurde bloemen en in de verte is het bleekviolet van de bergen.

Tegen de avond ging de school uit. De kinderen waren eenvoudig gekleed: jongens in korte broek. Soms droegen ze een hemd maar meestal was het bovenlijf bloot. De meisjes hadden lange gebloemde jurken aan. Zonder uitzondering bleken ze bijzonder intelligente gezichten te hebben en hun gezichtsuitdrukking was niet in tegenstelling met wat ze zeiden.

Met Tedessa en zijn zuster Negesta, beiden tussen de tien en twaalf jaar, liep ik wat in het dorp rond. Op een aarden walletje zaten we naar de zonsondergang te kijken. Ze vertelden over het schoolsysteem, hun onderwijzers, hun toekomstplannen en toekomstmogelijkheden. Een taalmoeilijkheid bestond er tussen ons

[p. 164]

niet. Alle twee spraken ze net als de andere kinderen van hun leeftijd, uitstekend Engels.

Omdat dit het eerste was dat me verbaasde legde Tedessa het me uit.

Er waren tientallen verschillende dialecten in Ethiopië, vertelde hij me. De mensen van de uiteenlopende stammen konden elkaar onderling niet verstaan. Er was behoefte aan een gemeenschappelijke taal. Wel werd het Amhaars op het plateau rond Addis Abeba het meest gesproken en als hoofdtaal beschouwd maar door het intensief contact tussen Ethiopië en andere landen begon men ten slotte het Engels al op de lagere school te onderwijzen. Op de meeste hogere scholen en universiteiten is Engels nu de voertaal.

‘Bovendien,’ zei Tedessa trots, ‘als wij ons in Europa of Amerika willen specialiseren, dan is vloeiend Engels spreken een eerste vereiste. Al heel gauw zullen wij geen specialisten uit andere delen van de wereld meer nodig hebben.’

Ik keek naar hem en naar Negesta, zoals ze daar zaten: de blote voeten in de 10de aarde, een dik boek en schrift onder de arm, beiden met de lippen vastbesloten op elkaar en het hoofd omhoog.

Daar zat het nieuwe Ethiopië.