Wees nieuwsgierig en leef langer

[p. 74]

De chaveriem

‘Een tent, dat was het begin,’ zegt Chaim.

Hij leidt me rond in de nu meer dan 30 jaar oude en welvarende kiboets. Langs de paden die tussen de witte paviljoentjes lopen staan palmbomen. Overal goedonderhouder grasvelden, bomen met trossen bloesems in felle kleuren, de muren van de huizen begroeid met tropische planten. Het lijkt een paradijs. Achter de huizen een beboste heuvel. In de verte het plateau waarop Nazareth ligt. Het is alsof Chaim mijn gedachten raadt. Vriendelijk maar beslist herhaalt hij zijn poging mij te doordringen van de realiteit van ontstaan en leven in een kiboets en om de schone schijn van dit fenomeen van het midden-oosten te laten voor wat het is.

‘Een kale vlakte. Denk je dat eens in. Die beboste heuvel daar was dor, afgegraasd door het vee van verdertrekkende bedoeïenenstammen. We begonnen met een kleine groep. Iedereen, in staat tot werken, hadden we nodig. De mannen, de vrouwen, zelfs de kinderen. Het was heet op het land. Het was heet in de tenten. De grond bewerkten we toen nog met primitieve middelen. We dwongen ons te vergeten dat we in het land waar we vandaan kwamen academici waren geweest, niet gewend in de eerste plaats te werken met onze handen maar met onze hersenen. Nu moesten we alletwee even intensief gebruiken. Om te spitten, met stenen te sjouwen, de grond vrucht te laten dragen, om erosie tegen te gaan, een bos aan te leggen, ons te beschermen tegen gevaar.’

De kiboets waar we doorheen lopen ziet er nu vredig uit. Het is er stil. Uit de verte klinkt het geluid van tractoren op de velden. Maar het dringt niet ver door. Op een grasveld in de schaduw van een boom, speelt een groep lachende kinderen onder leiding van een jonge vrouw, gekleed in een blauw gymnastiekbroekje, wit mouwloos bloesje, de bruinverbrande blote voeten in sandalen.

Ik probeer het me voor te stellen: dertig jaar geleden was hier een dorre kale vlakte. Geen beschutting tegen de zon. De heuvel achter de kiboets een kale rots. Geen palmen, geen bloemen, geen gras. Misschien ook niet het gelach van onbezorgd spelende kindertjes?

[p. 75]

Bij die kinderen blijven mijn gedachten staan. Chaim heeft mijn kijken naar het troepje vrolijke, goedverzorgde en gezond uitziende kinderen opgemerkt. Hij beantwoordt mijn ongestelde vraag.

‘Ook in die tijd werden hier kinderen geboren. Dat was hard. Vooral voor de vrouwen. Ze moesten door blijven werken op het land, zorgen voor de bevloeiing, soms wacht lopen in de nacht. En daarbij kinderen baren.’

‘Dat was niet alleen,’ zegt Chaim nuchter, omdat mannen en vrouwen nu eenmaal graag zonen en dochters willen hebben en vooral zonen en dochters die geboren konden worden op eigen bodem. Er kwam bij dat onze groep moest worden versterkt. Ons aantal was te klein. We kwamen handen te kort.’

‘Kijk!’ zegt hij en wijst op een jonge man die net een tractor uit een van de schuren rijdt op weg naar de verderop gelegen velden. Dat is onze eerstgeborene. Nee, niet míjn zoon. De zoon van ons allemaal. De eerste die hier in deze kiboets werd geboren. Nu werkt hij al jaren op het land. Hij heeft meegeholpen het bos op de heuvel aan te leggen en zelf heeft hij alweer twee zonen die eens, laten we dat hopen, in een vrediger tijd zullen leven dan wij nu.’

‘De omstandigheden toen...’ zeg ik aarzelend.

‘Moeilijk,’ antwoordt hij meteen. ‘Anderen zouden misschien gezegd hebben: “onmogelijk.” Maar wij hadden geen keus. Daaruit én uit het gevoel van lotsverbondenheid is dit systeem van gemeenschappelijk leven, de kiboets, ontstaan.’

Etàn, de zoon van allen, ziet dat we in zijn richting kijken. Hij zwaait en lacht. Kwaad heeft hem dat geboren worden en opgroeien onder die moeilijke, haast onmogelijke toestanden, blijkbaar niet gedaan.

‘Zo ontstond de kiboets,’ herhaalt Chaim. ‘Alle chaveriem, de kameraden, moesten werken van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat. Velen van ons studeren in de nacht in het eens gekozen vak of in de landbouwkunde waarvan we toen nog te weinig wisten. Het meest voor de hand liggende was dus: één vrouw die alle kinderen verzorgde. Eén man of vrouw die voor ons allemaal tegelijk kook-

[p. 76]

te. Iemand die de was deed voor alle chaveriem. Zo is dit kiboetssysteem gegroeid.

We staan bij een laag, met bloemen begroeid gebouw: ‘de ontspanningszaal,’ wijst Chaim, ‘daar houden we schilderijen-exposities, concerten. Daar liggen tijdschriften uit de hele wereld.’

Hij wijst een andere kant uit: ‘de cheder ôchel, de gemeenschappelijke eetzaal met de gemeenschappelijke keuken. Daarginds: de wasserij, de strijkinrichting, het verstelzaaltje en hier de bibliotheek. Die hoort eigenlijk bij de school. De kinderen leren daar het grootste deel van de dag. Daarna hebben ze hun taak in de tuinen of op de kippenfarm. Zo krijgen ze ook nooit het idee dat ze teren op kosten van de gemeenschap. Ze werken er zelf aan mee. Dat geeft zelfvertrouwen.’

‘De kinderhuizen?’ vraag ik. Want dat is voor mij moeilijk te begrijpen.

‘Ik heb daar over gelezen natuurlijk. Maar vinden die kinderen het nu niet ellendig om in kinderhuizen te wonen en niet bij de ouders? Hoe voelen de ouders zelf dat?’

‘Het is noodzakelijk,’ zegt Chaim nuchter. ‘De kinderen zijn niet anders gewend. En het contact met de ouders is wie weet wel beter en veelvuldiger dan daar bij jou in Europa. De ouders gaan vroeg in de morgen naar het werk. Op het ogenblik kunnen we ons veroorloven om een uur of vier met dat werk op te houden. Dan volgt een bad, een korte rusttijd en van vijf tot ongeveer acht uur zijn de kinderen bij hun vader en moeder. Die ouders hebben dan alle aandacht en tijd voor hun kinderen. De moeders hoeven niet te naaien, te koken, te wassen. Ze kunnen praten met de oudere kinderen. Vaders wandelen of spelen met de kleintjes.’

Chaim gaat me voor een heuvelachtig pad op. Daar staan wat eenvoudige eenkamerhuisjes met een plaatijzeren dak. Het moet er warm zijn, denk ik. Schilderachtig ziet het er wel uit. De primitieve huisjes zijn bedekt door paarsrode bougainvillea. Papyrusplanten staan bij de ingang.

‘Dit kwam na de tent,’ zegt Chaim, ‘nu wonen hier meest vrijgezellen of de oliem, nieuwkomers die zich nog niets hebben

[p. 77]

veroverd. En na deze huisjes kwamen, toen het de kiboets beter ging, ten slotte de lage witstenen gebouwtjes, tweekamer-woninkjes met kitchenette en douchecel. Dat is voldoende. Ten slotte woont er alleen een echtpaar. De meeste zorg is natuurlijk besteed aan de kinderhuizen.’

Dat dit waar is heb ik intussen al gezien. Het zijn pittoreske gebouwtjes met zorgvuldig aangelegde tuinen eromheen, speelvelden, schommels, een wip. Er klinkt gelach, gezang. Door openstaande ramen zie ik dat er dansles wordt gegeven. Uit een aangrenzend gebouwtje klinkt vioolmuziek. Een kinderstem vraagt uitleg.

Het is tijd voor de gazoz, koude limonade met een avocado-sandwich. We gaan het voorgalerijtje van Chaims huis binnen. Overal staan potten met planten. Het interieur is warmgetint. Er zijn veel boeken en het is er koel door de dikke muren.

Als ik na een tijd buiten kom, sta ik even stil bij een opgegraven urn.

‘We hebben een museum ook,’ zegt Chaim lachend, ‘er zijn hier zoveel archeologische vondsten gedaan.’

Maar ik kijk naar een bloeiende struik vol kleine vogeltjes die doen denken aan de Australische kolibri's en kijk uit over de vallei. In dertig jaar is uit een kale vlakte dít ontstaan, denk ik. Maar hoe, hoé is het in een jonge kiboets waar ze nog beginnen moeten?