Op een namiddag in september

[p. 174]

Brussel, 12 October 1938
Marie Flénu-Aspin aan haar dochter

Mijn kind,

Uw moeder is een domme, dwaze vrouw. Vergeef, vergeet haar. Dat is haar plots helder geworden, vanochtend, aan het raam van de badkamer. Heel den langen nacht, bracht zij wakend door. Niet de regen, lekkend aan de ruiten en golvend over de aarde, belette het slapen, wèl het zoeken naar de woorden, waarmede zij haar man zou mededeelen, wat zij besloten had. Het leek haar of zij kookte, of haar huid door tropische hitte verschroeid werd; soms trilde zij onder diepe, klamme rillingen van koude, lag zij bedolven onder sneeuw?

Toen het eerste licht aarzelend in de kamer gleed, stond zij op en wilde zich baden. Maar zij twijfelde of zij de kraan wel zou openen: het huis scheen haar een vijver toe van diepe stilte, met, af en toe, een plons van geluid, het kraken van een oud meubel, een ademtocht, een lichaam, zich omwentelend in slaap.

Uw moeder kwam aan het raam en keek naar

[p. 175]

buiten. Boven de huizen ontwaarde zij een roze baan in een veld van muizengrijs. De geboorte van den dag...

De geboorte van den dag?

Deze geboorte scheen haar meer een verzinken van een dag in Herfst te zijn.

Een neergang.

Uw moeder drukte het zware hoofd tegen de koelte van het vensterglas. Een arbeider stak de straat over, de man stapte flink, vastberaden, hij had een taak te vervullen.

Het grijs verklaarde in een zwevend licht, het rose verhelderde in de stille gloeiïng van Goede Vrijdag-geel. (In haar jeugd, op haar dorp, heeft uw moeder zich de lucht op Goede Vrijdag altijd voorgesteld als een droeve klaarte in geel en grauw, zich daarbij waarschijnlijk een paneel herinnerend van een primitief meester.) Uit dit geel, als de dooier van een ei, verwon de dag wat er nog bleef aan heimenissen van den nacht.

Er vlotte damp van regen; het morgengloren bezat nog niet de kracht het te doordringen, het rustte er op, als een nog niet geheel ontwaakte vogel.

Nog altijd vond uw moeder de woorden niet. De

[p. 176]

klaarte werd helderder, de nevel vervloeide in vochtigen neerslag op de keien.

Toen kwam haar man, - uw vader.

Voor het eerst had hij haar in den nacht, in den morgen gemist aan zijn zijde. Geruischloos was hij het vertrek binnengekomen. Als hij een enkel woord zou hebben gezegd, als in dien morgen van bleek licht en droefnis, het gonzen van zijn stem zou hebben opgeklonken, zou uw moeder de kracht hebben gevonden om datgene te zeggen, wat haar hart nog niet aan woorden wist. Maar hij zweeg. Met een gebaar van schuwe teederheid, vleide hij zijn arm rond haar leest, zacht gleden streelende vingeren door haar lokken. Zijn adem joeg luid. Hij dorst haar niet aan te kijken. Zij voelde zijn blikken van ontroering beven, zijn adem jagen onder leed en wist de trilling van zijn hand, de trilling van zijn ziel te zijn. En uw moeder begreep: deze man gaf er zich eindelijk rekenschap van, dat zijn vrouw jaren en jaren een wereld bewoonde, hèm, ontzegd omdat hij die wereld niet had willen zien, niet had willen erkennen. Zij doorschouwde beider menschelijk tekort, werd van mededoogen vervuld voor dezen mensch; begreep

[p. 177]

zijn zwakheid, zijn armoede, zijn rijken waan en het eigen falen. Een wankelende man stond aan haar zijde, en huiverend begreep zij onverbrekelijk verbonden te zijn aan dezen mensch en zijn lot.

- Kom moeder, het is dag, fluisterde hij.

De klank was anders. Er ruischte niet meer dat zelfverzekerde in, er gonsde niet langer meer het besef van mannelijke kracht - die mannelijke ijdelheid is.

Deemoed nu. Deemoed voor het geheimzinnige, dat wij, onmachtig om het in woorden te vatten, leven heeten.

Uw moeder herinnerde zich Nora en hoe zij altijd in het diepst van haar hart, in het diepst van haar vleesch had geweten, dat Nora niet eens de straat zou zijn uitgehold, maar terug zou keeren in haar huis, ondanks alles: haar huis. Uw moeder herlas in gedachten uw brief, - en besefte dat uw jeugd geen plaats zou inruimen voor haar vermoeid leven. Zij zou u hinderen en op den duur terugkeeren naar wat zij niet had mogen verlaten, haar huis, het huis van Nora.

Mijn kind, er zijn nu eenmaal gebieden, waar de ééne mensch nooit toegang heeft, omdat hij bv. vroeger de kans niet heeft willen benutten, omdat

[p. 178]

het hem om de een of andere reden niet toekomt er binnen te treden.

Jeanne, betreed gij het, gij zijt jong en volkomen bezield om het te veroveren. Wat mij nog aan leven blijft, zal ik u wijden. Ik heb u zóó lief dat ik u smeek, vergeet mij, zoodat gij u niet door eenige gedachte aan mij of gevoel voor mij zoudt belemmerd voelen op den weg, dien gij betreedt. Kijk niet achterom en vooral ween niet om mij: een diep geluk verheugt mijn hart en dit geluk is mij niet te ontnemen: ik ben uw moeder, herboren in u, zoodat al uw idealen, uw bestrevingen en verzuchtingen de mijne zijn.

Vanochtend hebben wij samen ontbeten: vader, Pierre en ik. En ik ben in tranen uitgebarsten. Zij hebben getracht weg te troosten wat zij meenden droefenis te zijn: vreugde was het.

Ik heb mij nooit zoo gelukkig gevoeld als op dit oogenblik, en zóó aan mijn gezin verbonden, zóó door liefde gedragen.

Liefde, Jeanne...

Maar dat uw liefde niet een liefde weze, waarbij gij de oogen geloken houdt; dat uw liefde zij van waakzame strijdbaarheid.