Gedichten
(1840)–Jacob van Zevecote–
Auteursrechtvrij
[pagina 239]
| |
Eerste vertoog.BALDEUS, krijgs-oversten van den spaenschen leger.
't Is nu de vierde maent, dat ick met soo veel krachten
En so veel strijtbaer volck besluit de Leytsche grachten:
De wegen sijn allom soo nauwe toegemaeckt
Dat al dien langen tijt geen broot in stat en raeckt.
Nog blyven sy verhart; wat baet mijn listig schryven?
Wat helpt al mijn verraet en al mijn loos bedryven?
Zy weten veel te wel dat onsen valschen schijn
Terstont verandert wert met dat wy meester sijn.
Zy sien dat van ons trou en honich-soete woorden
Niet anders voort en komt dan branden ende moorden,
Ontdeckt is onsen aert; onsloten onsen gront,
Zy weten dat ons hert spreeckt anders dan de mont:
Waer Haerlem noyt geweest, of Zutphen ofte Naerden,
Daer het moedwillig volck noch man, noch vrouwe spaerden.
Ik waer nu overlang in dees vervloeckte stat,
En mijn bloetdorstig hert, had zynen lust gehat.
Mijn sweert had overlang in 't bloet sich mogen wenden,
En van het teerste kint tot d'outste liên al schenden;
Niet een en waer ontvlucht: zy hadden nu haer bloet
Te samen afgespoelt in Acherontis vloet
| |
[pagina 240]
| |
Den tragen tijt en wilt noch aen mijn hastig oogen,
Dit aengename werck en schouspel niet gedoogen,
Ick sie de stat is mijn, z' en kan my niet ontgaen,
Vervloeckten luyen tijt, wat sluyt ghy my de baen?
Zy moet doch evenwel haest mynen bloetdorst stelpen,
Noch menschelicke kracht, noch hel en kan haer helpen,
Zy moet met haer verderf doen dat een yeder ken
Dat ick van spaenschen stam recht afgekomen ben.
Zy sal haer borgers bloet sien loopen lancxt de straten,
Al datter leven heeft sal 't leven moeten laten,
Ja, selfs het minste kint, dat in de wiege leyt
Sal tuyge moeten sijn van mijn bloetdorstigheyt.
Geen vrouwen onverkracht, geen maegden ongeschonden
En sullen in 't besluit der mueren sijn gevonden,
Die sullen wy daer naer de borsten snyen af,
En geven haer den buyck der raven tot een graf.
Ick sal doen overal de teere kinders kelen,
Met 't afgesneden hooft gelijck met bollen spelen,
Ick sal den zwangren buyck der vrouwen open doen,
Met 't onvolmaeckte wicht mijn vremde lusten voen.
Al dat ick dencken kan sal ick aldaer bedryven,
Dat nimmer stoute pen te vollen en sal schryven.
De wreetheyt die oyt eeuw te voren heeft gesien
Sal dees verdomde stat sien in haer volck geschien.
Het is des konincx sin; hy wilt dat sijn soldaten
In heel het Nederlant niet ongeschent en laten;
Hy wilt dat al vergae, zijn dorst en zynen lust
Moet met het leste bloet van Neêrlant sijn geblust.
Al dat 't manhaftig hert van Alba heeft begonnen,
Moet door ons wijs beleyt geheel sijn afgesponnen,
Op eenen andren voet: hy droeg de wapens bloot,
En rechte allom op de teyckens van de doot.
| |
[pagina 241]
| |
Gelijck een tigers dier sich niet en kan eer dwingen
Dan als 't niet meer en vint om om den hals te bringen,
Ja, selfs als al dat leeft moordadich is geschent,
Op steenen en op hout zijn droeve wreetheyt went;
Op diergelijcken voet heeft Alba sonder veynsen
Kloeckmoedich uytgevoert al dat hy konde peynsen:
Al dat in 't Neêrlant is, heeft met verdriet en pijn
Getuyge van zijn hert en vroomheyt moeten sijn.
Den koninck heeft belast ons met bedroch te decken,
En souckt met valschen schijn haer in het net te trecken,
Tot dat zy sijn verstrickt: dan staet het moorden vry,
Dan lossen wy den toom aen alle tyranny.
Gelijck den loosen vos, naer dat hy heeft verbeten
En eenig groot getal van hoenders opgeëten,
Is 't dat hy d'ander siet vervremt en meer vervaert
Deckt onder andren schijn zijn aengeboren aert:
Hy hout den adem in, zijn ongeroerde beenen
Sijn stijf en uytgestreckt; de hoenders die dan meenen
Dat hy gestorven is, verblijt en gans verheugt,
Gaen springen om zijn lijf, bedryven groote vreugt;
Doch hy verradelick lonckt toe met wacker ogen
Tot dat hy heeft een deel die naerder sijn, bedrogen,
Die vat hy met de muyl, soo lange ligt hy stil
Tot dat hy heeft de proy geheel tot zynen wil;
Soo is het Spaens gebruyck: 't en wilde niet gelucken
Dat Alba t'eenemael de landen sou verdrucken,
Veel steden vielen af, hy wiert allom versaeckt
Om dat hy van het lant een bloet-bat had gemaeckt.
Den koninck die dit wist heeft stracx hem weêr doen komen,
En eenen andren weg tot 's lants verderf genomen:
Hy wilt aen yegelick vergeven zijn misdaet,
Mits dat hy onder hem voortaen gewillich staet.
| |
[pagina 242]
| |
Dit is den rechten vont. Ick ken de Nederlanden,
Met kracht en wint m'er niet, daer hoeven gouden banden;
't Sijn boeyen van metael, maer overdeckt met sy,
Daer 't Neêrlant me moet sijn gebracht in slaverny.
Als zy gewonnen sijn, dan sullen sy aenschouwen
Dat noch verbont, noch eet ons kan verbonden houwen,
Want dat men 't haer vergeeft en is maer eenen schijn,
Die maer soo lange duert tot dat wy meester sijn.
Dan sal den Spaignaert eerst zijn moedig hert ontdecken,
En onder zijn gebiet doen buygen alle necken;
Dan sal 't geoorloft sijn met lang gewenste bloet
Te wasschen onse hant, versaden onsen moet.
En ghy, vervloeckte stat, stat die nu soo veel weken,
Omringelt van mijn volck, noch derft uw' hooft opsteken,
Stat, die in spijt van God, van hemel en van hel,
Sult buygen uwen kop haest onder mijn bevel,
Ick sweere dat ick sal een bloet-bat van u maecken,
En in al uw' verderf mijn edel hert vermaecken,
Niet een soo swacken man, niet een soo teeren kint,
Dat met het Spaensche sweert niet werden sal verslint.
Uw' waters altemael en lustige rivieren,
Die als het silver nu door uwe straten swieren,
Sult ghy bloetverwig sien; met ingeworpen liên
Begeer ick haren loop en snelheyt te verbiên.
Uw' borgers sullen selfs allom veel galgen rechten,
Daer ick haer naderhant sal t'samen aen doen hechten;
Uw' dochters geschoffiert, uw' vrouwen al verkracht,
Die sullen met het sweert of strop sijn omgebracht.
Het spijt my dat den noot uw' borgers soo vermindert,
Het waer my meerder vreugt liet hy haer onverhindert,
En t'eenemael gesont, tot dat ick selve quam,
En uyt haer heete borst het levend' herte nam.
| |
[pagina 243]
| |
Wat helpet dat een stat sal vallen in mijn handen,
Daer ick soo luttel volck kan worgen of verbranden?
Een oprecht Spaens gemoet en kan niet sijn te vreên
Als yemant door de doot zijn wreetheyt is ontreên.
Dit is al mijn vermaeck, dat ick mach vry bevelen
Te hangen en te slaen, te branden en te kelen,
En self daer by te sijn. Die sachter is van moet
En kan niet sijn geteelt uyt oprecht Spaignaerts bloet.
Den Spaignaert laet de rest van 't volk bermhertig wesen,
Hy wilt door moordery en wreetheyt sijn gepresen,
Dit is al zynen lof. Die meer yet in hem prijst,
Met logens en gevley zijn dommigheyt bewijst.
Gelijck als eenen beir een doot mens heeft gevonden,
Bedroeft sich dat hy self hem niet en heeft verslonden;
Soo doet den Spaignaert oock. Het meeste dat hem quelt
Is dat hy niet den beul van yder is gestelt.
Ick sweere by den stoel des konincx en zijn leven,
Dat ick veel liever sou den adem stracx begeven,
Dan berremhertig sijn: den soeten moordens lust
Wert heeter dag voor dag, en kan niet sijn geblust.
Dat sult ghy, trage stat, eer langen tijt getuygen,
Als ick het leste bloet sal uyt uw' borsten suygen;
En denckt om geen genae, het is met u gedaen;
Niet een van al uw' volck en sal de doot ontgaen.
Ick sal de honden self en katten doen ontlyven,
Die u den hongersnoot sal laten overblyven;
Soo haest als ghy mijn volck op uwe mueren siet,
En denckt dan om uw' goet en om uw' leven niet.
Ghy hoopt noch te ontgaen; ghy denckt dat u Oraignen,
Met zijn bereyde vloot, kan vryen tegen Spaignen,
Maer al u hoop is valsch; geen kracht en is soo groot,
Die u verlossen kan uyt desen swaren noot.
| |
[pagina 244]
| |
Waert dat ghy wiecken hadt, ick sou u raên te vliegen,
En als het duyster is, mijn wachten te bedriegen;
Soo quaemt ghy moglick vry, 't is nu verloren pijn:
Wat dat ghy proeft of doet, ghy moet een bloet-bat sijn.
Doch op dat ick wat eer mach aen het bloet geraecken,
Daer ick my meer en meer voel dag voor dag naer haecken,
Wil ick door eenen brief de stat weêr biên genaed,
Door haer verloopen volck dat onder my nu staet.
Is 't dat zy daer naer hoort, en in gespreck wilt treden,
Wat dat zy van my wilt, ick ben daer me te vreden,
Ick latet alles toe, tot dat ick binnen kom,
Dan keer ick mijn verbont en mijn beloften om.
| |
Tweede vertoog.DEN HONGER.
Gesonden uyt het diepst van Phlegetontis poelen,
Kom ick het Leytsche volck mijn bitter jock doen voelen,
Tot hulpe van Maraen; geen quaet en is in d'hel,
Dat willich niet en stelt sich onder zijn bevel.
Ick, pest en tyranny, sijn dragers van zijn vanen,
Waer dat hy henen treckt, 't sy daer de Indianen
De avont-sonne vliên, 't sy daer het Nederlant
De Spaensche trou beklaegt en konincklick verbant.
Vervloeckte Leytsche stat, hoe sult ghy u bedroeven,
Als ghy het groot gewelt van al mijn kracht sult proeven!
't En is noch niet genoech dat geenen wijn of broot
Van uwe borgers weert de schichten van de doot;
Ick sal u leeren rau het peerde-vlees verslinden,
En eenen nieuwen smaeck in peere-blaren vinden;
| |
[pagina 245]
| |
De dorre koole blaên geworpen in den dreck,
Sult ghy weêr raepen uyt om t'helpen uw gebreck.
Is 't dat ghy wilt een peer of eenen appel bancken,
Ick wil dat ghy betaelt voor yeder stuck twee blancken;
Siet, als ghy soeckt een ey, dat gh'eenen stuyver vint;
Of wilt ghy soete melck, vier stuyvers voor een pint.
Een vierendeel bisquyts moet 's daegs een kraem vrou helpen,
Niet meer en jon ick haer om haren noot te stelpen;
Door water met asijn of alssem toebereyt,
Moet uwen tragen dorst te neder sijn geleyt.
De sterfte, die by my voegt al haer droeve krachten,
Sal daglicx meer en meer uw' borgery versmachten,
En dryven naer het graf; geen huys en sal van my
Sich houden onbesocht en van de lyken vry.
Bloetdorstigen Maraen, ghy sult die my doet leven,
Die my in 't Nederlant hebt heerschappy gegeven,
Eer dat den Batavier uw' wreetheyt heeft geproeft,
En heeft sich Hollant noyt om mynen wil bedroeft.
Aldaer sich het gewelt van Spaignen komt vertoonen,
En sal ick, noch de pest de landen nooyt verschoonen.
Den Spaignaert is de roe daer Gods rechtveerde hant
De sonden mede straft van een misdadig lant.
Dit weet den Indiaen, die zoo veel duysent sielen
Heeft slaven sien gemaeckt of mette doot vernielen;
Dit weet het Nederlant, daer 't onbermhertig sweert
Van menig vromen man het leven heeft geweert.
Dit proeft ghy, Leytsche stat. Terwylen dat uw' wallen
In zijn moordadig hant noch niet en sijn gevallen,
En dat ghy, onvoorsien van krijgsvolck, soo veel tijt
U met uw' eygen macht van zijn gewelt bevrijt,
Heeft hy de pest en my tot uw' verderf doen komen,
Die hebben u alree soo menig mens genomen,
| |
[pagina 246]
| |
En nemen dag voor dag, voorboden van het quaet,
Dat als gh' u overgeeft, u te verwachten staet.
Dan sal hy altemael de borgers, die wy sparen,
In d'een of d'ander kerck te samen doen vergaren,
En doon op eenen dag; het uytgegoten bloet
Sat maecken door de stat een deerelicke vloet.
Soo sallet met u gaen, dit sal Baldei sinnen,
Soo kan Maraen het lant volkomelick verwinnen.
Als hy 't al heeft vermoort dat tegen hem sich stelt,
Dan is hy eerst gerust, dan staeckt hy zijn gewelt.
REY van leytsche vrouwen.
Den nacht heeft haren plicht voldaen:
De kleyn vergulde Goden,
Die lancxt des hemels stille baen
De Maen ten danse noden,
Door Phoebi hooft van glans berooft,
Sijn uyt 't gesicht gevloden.
Den ouden tragen Wagenaer
Bedeckt met swarte kleeren
Den wagen, die hy 't gansche jaer
Moet boven d'aerde keeren,
's Nachts kamenier verdooft haer vier
Om haren broeder t'eeren.
De morgen-sonne siende 't quaet
Van Hesperi tyrannen,
Op purper-roode peerden gaet,
Die schaemt' heeft ingespannen,
En toont den vloet van 't Neêrlants bloet
Aen vrouwen ende mannen.
| |
[pagina 247]
| |
Den dag ontdeckt de schae en pijn,
Die Leyden heeft geleden,
Van als het helder sonneschijn
Ons gistren was ontreden;
Niet een mans huys is vry van kruys,
Het wert al swaer bestreden.
Wy sijn beset aen elcken kant,
Men kan ons niet gerieven;
De duyfkens die vrou Venus sant
Om Dousa te believen,
In dese pijn ons boden sijn
En dragers van de brieven.
De menschen door des hongers noot
Ellendelick beswyken,
En door gebreck van bier en broot,
Naer 't droeve kerchof wyken;
Niet eenen dag sich toonen mag
Die niet en telt veel lyken.
De kinders aen haer moeders borst
En vinden niet te suygen,
En vinden niet daer haren dorst
Zich onder kan gebuygen,
En met gevley en met geschrey
Haer droef gebreck betuygen.
Wat wilje, wichten, dat wy doen
Om t'houden u in 't leven?
Wy konnen u niet langer voên,
Wy konnen u niet geven,
Dat ghy begeert is uytgeteert,
Ons melck is onderbleven.
| |
[pagina 248]
| |
Den honger heeft het leste sog
Verdroogt en ons ontnomen,
Dat de nature voor u noch
Ded' in ons borsten komen;
Alleen de doot kan uwen noot
Voleinden en betomen.
Ach! soete wichten, die mijn hert
Doet daglicx meer bedroeven
Dan al de pijn en al de smert,
Die Spaignen ons doet proeven;
Och! waer mijn bloet als melck soo goet,
Gh' en sout niet lang behoeven!
Ick soude met mijn vrome hant
Mijn borst in stucken scheuren,
En perssen bloet uyt 't ingewant
Om u niet te sien treuren.
Ick waer te vreên naer 't graf te treên,
Mocht u slechts troost gebeuren.
Ghy sout te minsten uyt het voên
De spaensche wreetheyt leeren,
En niet, gelijck veel sullen doen,
Uw herte tot hem keeren,
Die hem gevoet met Neêrlants bloet
Als lants verraders eeren.
Waer 't dat ick wiste, lieve kint,
Dat ghy sout heên of morgen
Noch werden der Maranen vrint,
En zynen dienst besorgen,
Met dese hant sou ick voor 't lant
U dadelick verworgen.
| |
[pagina 249]
| |
Veel liever sou ick u vermoort
Sien in uw' kintsche dagen,
Dan dat ons lant oyt waer gehoort
Uw' schellem-stuck beklagen;
't Is een verraêr en moordenaer,
Die 't Spaensche jock kan dragen.
Des Spaignaerts onbermhertig' hant
Souckt alle dinck te schenden,
Men siet er niet dan moort en brant,
Daer zy haer wapens wenden:
Haer raserny en tyranny
Hout ons in des' ellenden.
De vrouwen, die voor 't Maren-gat,
Met oorlof van de Heeren,
Getrocken waren uyt de stat,
Sijn naeckt en sonder kleeren
Van dit gespuys gejaegt naer huys,
Gedwongen weêr te keeren.
Den honger is in stat geraeckt,
Die menig hert doet breken;
Veel hebben bier noch broot gesmaeckt
In zeven volle weken:
Men kan de liên allomme sien
Door groot gebreck besweken.
Die eertijts plachten of pertrijs
Of schapen-vleys te eten,
Nu geen vermaeckelicker spijs
Dan peerden-darmen weten,
En met dun bier een penninck dier,
Of water, wijn vergeten.
| |
[pagina 250]
| |
Geen hont en is van sterven vry,
Men eet allom de katten,
Den honger blust zijn rasery
Met muysen en met ratten;
In desen noot sijn bier en broot
De aldermeeste schatten.
Wat helpen nu den ryken man
Zijn gelt en al zijn erven?
Als hy geen eten krygen kan,
Moet hy van honger sterven;
Het waer hem soet nu al zijn goet
Voor luttel broot te derven.
De borgery, door 's hongers pijn
Berooft van alle krachten,
Kan qualick sterck genoeg nu sijn
Om gae te slaen haer wachten:
Het krancke been kan qualick leên
De mans tot op de grachten.
Men siet 'er kruypen als een beest
En als een worme vroeten,
Alleen onwinbaer metten geest,
Op handen en op voeten,
Als zy de stat, moe ende mat,
Geduerich waken moeten.
De doot vervolcht ons even straf
En komt het volck vernielen,
Zy heeft gesonden naer het graf
Meer dan ses duysent sielen:
't Sy jonck, 't sy out, elck is benout
Voor Charons droeve kielen.
| |
[pagina 251]
| |
Veel kleyne kinders uytgevast,
Veel ongespeende wichten,
In 's levens dageraet verrast,
Beproeven Clothons schichten:
Noch broot noch wijn in stat en sijn,
Om haer wat te verlichten.
Hoe dickwils heeft een huys getelt
Dry of vier lyken t'samen,
Die van de sieckte ongequelt,
Haer ruste 's avonts namen,
Die onderbracht op eenen nacht,
Noyt voor den dag en quamen.
Het bedde dat des avonts laet
Dry levend' heeft ontfangen,
En kan, eer dat de sonne opstaet,
Niet eene dickwils langen:
Den slaep die noyt en wert verstroyt,
Hout al haer leên bevangen.
Men kan hier dag voor dag gesien
Dat dragers van de lyken,
Begeven van haer swacke knien,
Daer onder doot beswyken,
En met de geen daer zy me treên
Het selve graf verryken.
De borgers dickwils op de wacht
Haer vrome siel uytgieten,
Of vinden t'huys haer vrou versmacht,
Die zy gesont daer lieten,
Of in den wint haer teere kint
Den lesten adem schieten.
| |
[pagina 252]
| |
Hoe menig moeder die op straet
Haer 't leven voelt ontvlieden,
De kleyne schaepkens niet en laet,
Maer schijnt se noch te bieden
De drooge borst tot haren dorst,
Of haer mocht troost geschieden.
Hoe menig afgestorven wicht,
Soo yeder kan getuygen,
Noch aen zijn moeders borsten ligt
En schijnt die noch te suygen:
Zy, doot en stijf, schijnt noch haer lijf
Naer 't kint te willen buygen.
Ick acht dat niemants tyranny
Soo veel heeft toegenomen,
Ten zy dat hy een Spaignaert sy,
Of van haer bloet gekomen,
Dat zijn droef hert beweegt met smert,
Hier niet en soude schromen.
o Stat, die in mijn herte staet,
Stat, puyck van alle steden,
Waer is nu al uw' out cieraet?
Waer is den glans ontreden,
Daer om te voor gans Neêrlant door
Uw' hooft wiert aengebeden?
Waer is uw' neering altegaer?
Waer sijn uw' draperyen?
Die nu wel drymael hondert jaer
Doen uwen name ryen
Daer vroeg of laet de sonne gaet
Des hemels-baen doorsnyen.
| |
[pagina 253]
| |
Waer is uw' kloecke borgery?
Waer sijn uw' strijtbaer helden?
Die boven alle slaverny
Haer vrye voeten stelden,
Als uwen naem en groote faem
De Roomsche kinders spelden.
Ghy hebt de Oostenrijcksche macht
Verdreven van uw' wallen,
En Montfoort heeft voor niet getracht
Uw' vesten t'overvallen,
En Casen-broot verjaegt, gedoot,
Mocht op u niet met allen.
Doe hebt gy gans ons lant bevrijt
Van brant en moorderyen,
En selfs den onbeleefden nijt
Uw' vroomheyt doen belyen;
Och! dat ghy mocht van Spaignaerts tocht
Ons wederom bevryen.
Is 't dat den goeden hemel wilt
Ons soo geluckig maecken,
Dat ghy ons dient tot eenen schilt
Om 't Spaens gewelt te staecken,
En dat het lant door uwe hant
Tot vryheyt mach geraecken:
Wy sullen onsen blooten kop
Vercieren met veel blomen,
En setten eenen hoet daer op
Als 't jock is afgenomen,
Tot merck dat wy alleen door dy
Tot vryheyt sijn gekomen.
| |
[pagina 254]
| |
De onverganckelicke faem
En sal u noyt vergeten,
Uw' kloeck gemoet en uwen naem
Sal heel de werrelt weten,
Ghy sult genomt sijn en beromt
By d'eeuwige poëten.
Maer, lacen! al mijn hoop is kranck,
Ghy sijt te nau omringelt,
Den Spaignaert hout u veel te lanck
Met soo veel volck becingelt,
De straffe doot en hongersnoot
Te seer uw' borgers bingelt.
Doch, lieve voester, wacht u wel
U onder 't juck te setten,
Moordadig is het Spaensch bevel,
Tyrannig al zijn wetten,
Denkt dat hy penst, denckt dat hy wenst
Geheel u te verpletten.
Hy souckt op d'een of d'ander voet
Te wreken zynen toren,
Hy souckt in uw' onnoosel bloet
's Lants vrydom te versmoren,
Eer hy u sloot, heeft hy uw' doot
En uw' verderf gesworen.
Veel beter is 't voor onsen staet
Een vrome doot te werven,
Dan door des Spaignaerts wreet verraet
Te slaven of te sterven.
Die voor het lant breekt levens bant,
En sal noyt 't leven derven.
|
|