|
| |
| |
| |
Bernhart, de Laet.
I.
Twee broeders reisden te samen. Als twee bloemen, op eenen morgen op denzelfden tak ontloken, waren zy te gelyker tyd geboren en opgekweekt. Hunne gestalten bereikten dezelfde hoogte, beider voorkomen bezat dezelfde edelheid, dezelfde bevalligheden; slechts hunne oogen, hoewel even blauw en vurig, waren verschillig: die van Ulrich schitterden van medelyden, van grootmoedigheid; in die van Rudolf, integendeel, stond fiere hoogmoed, wilde drift te lezen.
Dezelfde ridderwapenen - want het was in de middeleeuwen - omgordden hunne kloekgebouwde leden; en alleen hunne sjerpen, waer hunne groote zwaerden aen hingen verschilden van kleur, opdat men daeraen de tweelingen van elkander zou kunnen onderscheiden. Ulrich had het teedere azuer gekozen, Rudolf het rood: deze de drift, de woede, het bloed; de andere het zacht gevoel, de schoone hoop.
| |
| |
Eenige schildknapen volgden de tweelingen.
Deze reden sprakeloos voort, het omliggende landschap beschouwende: Rudolf met onverschilligheid, of liever met eene nieuwsgierigheid die niet dan het uiterlyke ziet en dus onverschillig mag genoemd worden, Ulrich met aendacht: zoekende, luisterende, droomende....... Het tooneel dat hen omgaf was ook treffend genoeg om geheel zyne aendacht te boeijen. De ronde zonneschyf daelde allengskens in het westen. Hare gloeijende stralen speelden flikkerend tusschen de gele herfstbladeren der boomen en kleurden met hevig purper een zwaer verheven slot, dat, voor hen in het verschiet uit een bosch ten hemel schoot. De tyd had dit hecht gebouw reeds verknaegd, zyne zware muren doorploegd; niettemin verhief het de breede schonken nog onverschrokken omhoog, en torschte het, met fierheid, een loggen vierkanten toren, rondom welken men van verre, even als de grauwe lokken die somtyds het kale hoofd eens gryzaerds versieren, aschkleurige klimopplanten zachtjes heen en weder wiegelen zag. En die toren zag ook met zyne schietgaten en sombere vensters zoo norsch op de omstreken neêr, dat hy u onwillig die oude Titans te binnen bragt, welke eertyds met godheid en menschheid spotteden. Het was als of hy brallen wilde met de kroon die zynen schedel sierde, en mogt hy dit niet? - die kroon was eene galg, groot en trotsch genoeg om te bewyzen dat zy door eene onbetwiste magt was daergesteld. Het waren vier zware balken, van boven aeneen gevoegd met zware sparren, in welker midden een half afgeknaegd geraemte, op den avondwind, heen en weder slingerde.
Rondom dit slot groeiden bosschen, verwilderde boomgroepen, hier en daer afgewisseld door een vruchtbaer veld, eene plek gronds die daer slechts verloren gelegd
| |
| |
scheen, om te bewyzen dat de algoede vinger Gods ook op die landstreek wees. Naby de plaets waer thans de tweelingbroeders reden, waren bebouwde, doch magere akkers, en verder, links en regts, eene heide zóo bar, zóo naekt, dat zy de menschen die daer woonden scheen te beschuldigen van of te zeer ontmoedigd of te fier te zyn, om de aerde te beploegen.
Op die velden werkten laten, rampzalige menschen, door armoede en slaverny met helsche kenteekenen bestempeld. Zy stonden verspreid in groepen, waervan sommige nog aen 't arbeiden waren.
Anderen, als vermoeid van altoos naer de aerde te bukken, zagen schuchter op naer het slot, of volgden, met weemoedvolle blikken, de kronkelingen der zwarte ravenvlugt die, om het rif der galg af- en aenvliegende, met naer gekras scheen te juichen over de wreedheid des slotbewooners, die vast om harentwille die prooi aldaer gehangen had.
Andere dier ellendige slaven stonden de dalende zonne na te staren; maer zóo treurig, zóo liefderyk, als of zy alleen behagen vonden in alwat daelde, stierf en verging. Enkelen, gansch afgemat, gansch ontmoedigd, afgeleefd misschien, leunden met de kin op hunne schop en zochten, als het ware, troost in het beschouwen van een ander gebouw, dat, op eenen kleinen afstand van het slot, tusschen de valende groenten zyne kruin verhief.
Op den verhevensten trans van dat zwaer gebouw prykte ook wel een schavot, verhief zich ook wel eene galg; maer het was de galg Christi, waervan de Godmensch zyne armen als ter omhelzing uitbreidende, een blik van medelyden en van troost op zyne ongelukkige broeders te werpen scheen.
Zooveel dwingelandy, zooveel wreedheid, zooveel schelmstukken als er in het voorkomen van het kasteel
| |
| |
te lezen waren, zooveel vryheid, goedheid, liefde ademde dat ander gebouw, welker klok, nog op dit late uer des dags, in de omstreken verkondde, dat de kloosterbroeders een gebed tot den Schepper aller wezens sturen gingen....
En Ulrich zag in dat landschap niet dan ongeluk, in de lucht niet dan rampvoorspellingen. De purpergrauwe wolken welke de stralen der zon reeds begonnen te verduisteren groepeerden zich in fantastische vormen of werden, als zoovele kastydingsroeden, in lange saemgevoegde strepen door heel het ruim des hemels gezweept.
Het hart des teêrgevoeligen jongelings was beklemd. Hy voelde dat die indrukwekkende lucht hem zwaer woog. Altyd verder en verder in droomen wegdwalend, peilde hy hare grootsche diepte en wilde aldus hoop en troost in zyn binnenst verwekken; maer hoe meer hy droomde, hoe dieper hy in den hemel blikte, des te meer huivering, des te vreeselyker voorgevoelens rezen er in zyne ziel op. Weemoedig boog hy dan het hoofd ter neder, hield zyn paerd staen en sprak tot zynen broeder:
- Ik weet niet, Rudolf, maer zoo wy terugkeerden?
- Wat schiet er u nu in het hoofd? - vroeg deze verwonderd. - Nu keeren, wanneer wy het einde onzer reize naderen! Gy hebt ook van alle luimen.
- Ik weet niet, vriend lief: die lucht, dat sombere landschap, waer de herftszon de groenten van verdorren doet, die treurige laten; alles vervult my met schrik....
- Ha, ha, ha! En zien wy dat byna dagelyks niet?
- Ja, maer dan heeft dat zulk een uitwerksel niet op my. Zie, lieve broeder, het is of my iemand in myn binnenste toeriep: ‘Keer, keer, want verder is er eene eeuwige scheiding of eene eeuwige vereeniging tusschen u en uwen broeder!...’
- Ik zie al wat gy ziet en myne ziel is zoo gerust,
| |
| |
dat ik een vrolyk liedeken ga zingen om u te verzetten. - En Rudolf neuriede een versje dat hem door een minnezanger geleerd was.
- Ach, lieve Rudolf, spot toch niet met een voorgevoelen; wie weet wat goeden raed het bevat!.... En zoo wy eens moesten scheiden, voor eeuwig scheiden, wy die van in moeders schoot vereenigd zyn!... O zulke gedachte doet huiveren...
- En ik dan, Ulrich, zoude ik van u willen scheiden? - zei Rudolf wrevelig. - Indien ik wist dat ons bezoek by ridder Raoul in iets onze broederliefde moest krenken, keerde ik de eerste; maer waerom nu niet met den ridder gejaegd en gerotst en gevischt?
- Niet alleen met den ridder, - hernam Ulrich; - maer ook met zyne dochter. - En hy drukte weemoedig op dat laetste woord, welk sidderend zynen mond ontvlood.
- Hewel, met zyne dochter, met zyne Regina! wat vermaek is er op de jagt zonder de vrouwen? die zyn er overal noodig om alles te veraengenamen en te vervrolyken.
- En om alles verschrikkelyk te maken, - zuchtte Ulrich op doffen toon.
- Wordt ge nu een vrouwenhater? - vroeg Rudolf schertsend.
- Neen, Rudolf, ik ben geen vrouwenhater; maer geloof me, ik heb er zoo dikwils op nagedacht: de vrouw is een onbegrypelyk wezen dat rampen op het levenspad strooit... Zy mag schoon, rein, deugdzaem zyn, en toch zal zy venyn rondvoeren als eene slang.
- En ware dit nu zoo, wat zou het doen aen ons bezoek by ridder Raoul? of wilt ge beweeren dat Regina al haer venyn op ons levenspad spuwen zal? - en Rudolf lachte.
| |
| |
- Och, broeder, lach toch zoo niet! - hernam Ulrich met tranen in de oogen. - Regina is zoo jong, zoo schoon, en wy zyn in de onstuimige jaren der jeugd en der liefde. Ach! zoo een van ons haer beminde, moesten wy scheiden, zoo wy beiden haer beminden, zouden wy haten, stryden, dooden.... Een broedermoord voor eene vrouw... het is afgryselyk! - En hy bedekte zyn aenzicht met beide handen.
- Ho gy droomer! - schertste Rudolf, hem de handen van het aenzicht weerende.
- Ik droom mogelyk, lieve Rudolf, maer de vrouw verwekt jaloezy en misverstand. Zy foltert een man, die haer bemint, zonder het te weten en slechts met een ander te beminnen; want waerom zou juist hy haer behagen, die zyn hart voor haer kloppen voelt.
- Ellendige dweeper, heeft dan het meisje de magt te beminnen wie zy wil? Zyn hare ouders dan dáer niet om hare liefde te doen dalen op het voorwerp dat harer waerdig is?
- Maer hebben de ouders de magt om de ziel der maegd te doen gehoorzamen?... Die is immers vry uit de natuer, vry door het goddelyk bestaen dat zy bezit, vry zelfs in den slavenband die de vrouw nu ketent....
- Gy viert weer den teugel aen uwe dweepzucht! Ulrich, Ulrich, waertoe dienen die spreuken? zeg dat toch eens!.... Regina, is immers die koppige maegd niet, en.....
- Neen, Rudolf? En hebt gy dan vergeten dat zy eens een Laet beminde?
- Een Laet! Bah, bah! droomen als het overige: de dochter van Raoul van Herendal zou zich aen een laet aen een half-mensch, aen een dier vergrepen hebben!... Kom, kom, gy weet dat ik daer nooit geloof aen geslagen heb!
| |
| |
- Ja, broeder, ik weet dat gy altoos aen die heilige liefde twyfelde, ik weet dat gy driftig genoeg aen uwe adelyke fierheid verbonden zyt, om niet te kunnen beseffen dat er vrouwen zyn die in het goddelyk gevoel der liefde, geen onderscheid tusschen de standen maken!
Terwyl Ulrich die woorden met hevigheid uitte, flonkerden zyne blauwe oogen van heilige verontwaerdiging, vermengd met een liefderyk medelyden dat hy voor zynen driftigen, hoogmoedigen broeder gevoelde.
Rudolf begreep dat hy den fyngevoelenden jongeling door zyne woorden getroffen had, hy wilde hun dan eenen min fieren zin geven en sprak:
- Zoo ver meende ik het niet; en toch Regina was hem immers eene zekere erkentenis verschuldigd, de laet redde haer leven?
- Ja, de rampzalige Bernhart haelde heur uit de beek, waer zy al spelend ingevallen was. Helaes, hoe is hy voor die dienst beloond!....
- Maer wat regt had de ombeschaemde zyne oogen naer de dochter van zyn meester op te heffen? Waerom dorst hy Regina beminnen? of meende de boef, door haer te redden, zich veredeld te hebben?
- Ach! ik weet niet hoe gy dat niet beter begrypt? Bernhart redde Regina en haer vader beloonde den jongen met hem op het kasteel als dienaer in te nemen. Hier zag hy nu het meisje dagelyks, en kon het dan anders of hy moest liefde gevoelen voor eene maegd, die hem uit erkentelykheid met alle toegenegenheid bejegende.
- Maer hy moest toch in aenmerking nemen dat hy slaef was....
- Maer kon hy dit? kon hy zyn jong hart ketenen omdat zyn lichaem geboeid was?.... Ho Rudolf, Rudolf, waerom begrypt gy toch hunne liefde, hunne rampzalige
| |
| |
liefde niet?... Voor my, ik mag my hunner niet meer herinneren, neen, want te veel smart is op hun weinig geluk gevolgd!.... Ach! toen ik over twee jaren op vaders zaliger bevel het slot Herendal bezocht, wat heb ik hier dan lyden gezien! - En Ulrich's hoofd zakte ontmoedigd op zyne borst neder, terwyl een medelydende traen zyn oog ontviel.
- Maer broeder waerom u dat herinnerd, waerom dat nu aen my verhaeld?....
- Och! het zweeft my nog zoo verschrikkend voor den geest, dat ik het in uw hart moet overstorten om my wat te verligten.... Ik kwam hier, juist als de geheime byeenkomsten der gelieven ontdekt waren. De slotvoogd was razend, hy knarstandde en tierde als een uitzinnige om de schande zynen stamboom aengedaen.... Hy wilde zich wreken, maer de misdadige was verdwenen, Bernhart was gevlugt.... Hetgeen volgde.... oh! het is te onmenschelyk om het te verhalen , ik zwyg.... Rudolf, Rudolf! - En Ulrich wees huiverend naer het rif dat boven het slot aen de galg hong.
- Ulrich, kom aen! - riep Rudolf, zyn paerd de sporen gevende, als om aen zynen broeder te doen verstaen hoe weinig hem die samenspraek beviel. Maer Ulrich sloeg geene aendacht op zyn ongeduld en hy hernam na zyn broeder te hebben ingehaeld:
- Daer, daer dat rif, weet gy wiens overblyfsels dat zyn? weet gy wie het is? Het is Bernharts vader!.... Die oude man leefde werkzaem op een hoekje van Raouls grongebied, hy beminde zynen heer. Maer deze, om den hoon hem aengedaen te wreken, wilde al wat Bernhart raekte treffen. Misschien hadde Regina hem gered, zoo zy haren minnaer had willen verloochenen; maer nu zy dit weigerde, hielp er noch bidden noch smeeken: de oude vader moest boeten voor de liefde van zynen
| |
| |
zoon! Raoul deed hem onmeêdoogend hangen.... En by dien man gaen wy ons vermaken, broeder!
- Maer had Raoul dan geen gelyk? Voor my ik zou ook tot den laetsten druppel van het latenbloed vergieten dat my zulken hoon had toegebragt.
- Helaes ja, gy ook, ik weet het, broeder, en ge zoudt ook uwe dochter opsluiten voor eene misplaetste liefde, niet waer? voor een zalig gevoel dat in de ziel sluipt zonder dat men het er uit weeren kan. Ja, arme broeder, ge zoudt doen gelyk Raoul deed!.... Zie, daer, daer onder het rif, een weinig beneden het dak, was Regina opgesloten, omdat zy haren Bernhart niet verachten wilde. En toch bleef hare ziele vry, Rudolf, en toch volgde zy de inspraek van haer gevoel; want toen haer minnaer reeds lang verdwenen of gedood was - hetgeen niemand ooit te weten kwam - gaf ridder Raoul zyner dochter de vryheid weder, en vroeg haer in myne tegenwoordigheid of zy den laet beminnen bleef, en zy, Rudolf, zy....
- Hewel? - vroeg Rudolf.
- Zy hief fier het hoofd omhoog, aenzag my en haren vader met een zegepralenden blik en zegde: ‘Ik min hem voor eeuwig!’
- En hy was dood! - lachte Rudolf.
- ‘En toch, zegde zy, al is hy dood, myne liefde blyft hem tot in het graf!’
- En nogtans - hernam Rudolf met minachting - vond zy in u een edelman die zeker haren verachtelyken boef in schoonheid overtrof.... Zy moet zeer weinig adel in hare ziel hebben.
- En waer in bestaet dan de adel? Is het in degene te verachten die onder ons vernederd zyn? O broeder, broeder! Regina's ziel moet schoon, edel, heilig zyn, want zy had magt genoeg op zich zelve, om de valsche
| |
| |
begrippen onzer dagen te trotseren en eenen laet aen te kleven, welke zich door eynen moed tot haer verheven had.
- Gy veredelt haer zoodanig, Ulrich, - zegde Rudolf lachende, - alsof zy aen uw hart niet geheel onverschillig ware.
- Och broeder, hoe kunt gy dat zeggen? vervult gy myn hart niet geheel? wat moet ik meer verlangen dan onze tweelingsliefde, en zouden wy die willen uitdooven om ons hart weêr aen te vuren aen de liefde eener vrouw, welke misschien haren gloed nimmer aen een van ons schenken zal.
Maer vie zou Regina willen minnen; zy, die zich aen eenen verachtelyken laet vergreep? - riep Rudolf in gramschap.
- Onze jongheid, Rudolf, onze jongheid! En heeft vader zaliger niet steeds gewenscht dat een van ons zich met de dochter van ridder Raoul van Herendal zou vereenigen? Heeft Raoul in zynen uitnoodigingsbrief ons niet ondubbelzinnig laten hooren dat hy in den wensch onzes vaders deelde? Heeft hy ons niet alleenlyk verzocht om eenen huwelyksband tusschen een van ons en zyne dochter aen te knoopen?
- Maer zouden wy dan niet bestand zyn tegen zynen aendrang? Zouden wy geen huwelyk met zyne dochter kunnen weigeren? Zouden wy niet magtig genoeg zyn om zyne Regina niet te willen beminnen? Ik vermeen toch dat ik myn hart kan overmeesteren! - En de oploopende Rudolf rende eensklaps zynen broeder vooruit, welke hem echter korts daer na inhaelde, en sprakeloos nevens hem voortreed.
Zy doortrokken het boschje dat steeds het onderste gedeelte van het kasteel Herendal aen hunne oogen ontrokken had.
| |
| |
Eensklaps, by het omkeeren eener laen verscheen dat slot in heel zyne grootsche somberheid.
Te midden eener heuvelachtige vlakte stak het fier, zyne naekte muren, uit de moerassige gracht, die het tegen allen onverhoedschen aenval kon beveiligen, omhoog.
Een lage weg, in den heuvel gehouwen, geleidde naer de ophaelbrug, welke den ingang in de woeste wanden van het slot toeliet.
Midden in dien weg stond een zwaerlyvige monik met blozende wangen; zyne oogen bezaten niet de minste uitdrukking, en zyne wezenstrekken waren zoo onbeduidend, dat ieder raden kon hoe kalm hoe ongevoelig zelfs die man moest zyn.
Eene lange witte py bedekte zyne leden en was met eene koord om zyn middenlyf gegord. Hy droeg een zwaer boek onder den linkerarm, en speelde onachtzaem met de paerlen van eenen zwarten roozenkrans, die op het wit zyner kleedy hevig uitstak.
By hem stond een jongeling van omtrent de twee en twintig jaren.
Dezes kleedy was slordig, vuil, gescheurd: het waren slechts lompen die ter nauwernood zyne naektheid bedekten. In zynen hals, boven zyne handen en een weinig boven de enkels zyner voeten, waren diepe roode groeven, zeker likteekenen van ringen, welke daer eertyds in het vleesch gedrongen waren.
Die jongeling zag knarstandend naer het lyk dat aen de galg boven op het slot door de raven werd afgeknaegd...
- Ik herhael het u Bernhart, - zegde de pater hem de hand schuddende, om zyne aendacht van dat schriktooneel af te wenden: - By ons, in ons klooster, huist de vergetelheid, de rust en de vrede!
En by ons, vader Harno, - antwoordde Bernhart
| |
| |
met eenen helschen grimlach, - heerscht de haet, de wraek en de vermorseling!
Op dat oogenblik reden de twee broeders voorby: Ulrich achter den rug van den monik, en hem trof dus de verslindende blik van Bernhart: Rudolf langs de overzyde: deze bemerkte dus niet dan den onverschilligen, gemoedelyken oogopslag van vader Harno.
- Wat vette monik! - zegde hy tot zynen broeder toen hy wat verder Ulrich op zyde reed.
- Wat kop, wat kop! - zuchtte deze, bleek als een doode. - Ho, zulk noodlottig hoofd ontmoet men niet dan by naderende ongelukken! Rudolf, Rudolf, laet ons keeren, wantons wacht niet dan ramp!
- Dat is nu die ellendige lyfeigene die u doet sidderen, ha, ha, ha! Ulrich, gy moet toch bekennen dat gy een aerdig man zyt.
- Maer zie, maer zie dan toch, Rudolf! - riep Ulrich en hy zag bevend naer den slordigen jongeling die fier den stoet nastaerde. - Ach! wat kop, wat kop! dat voorspelt niets dan dood en vernieling!
- Kom, kom, dan zal ik hem maer gaen dooden en vernielen! - En de driftige ridder trok zyn zwaerd en keerde zynen klepper naer Bernhart, die onbewegelyk staen bleef.
Ulrich wederhield zyn broeder.
- Geen moord, geen moord, Rudolf!
- Ah bah! het is slechts een laet; en met zyne waerde aen ridder Raoul te betalen, is alles uit en vergeten.
- Neen, neen, broeder, geen moord!... Ach, wat ware het beter alleen aen terugkeeren te denken... Wat hebben wy toch al schrikkelyke voorspellingen gezien! Laet ons toch keeren...
- Hewel, ja! - riep Rudolf al zyn geduld verliezende - ik keer als ik dien laet eerst nedervellen mag!
| |
| |
Rudolf was verzekerd dat zyn goedhartige broeder nu geene opwerping meer zou maken; hy verwachtte zich dus aen de woorden van Ulrich.
- Neen, dan volg ik u liever al was het om den dood te zoeken!.. Maer mag ik een voorstel doen - voegde Ulrich er aerzelend en na een oogenblik toevens, by.
- Welnu?
- Zoo ik Regina bemin zal ik het u zeggen en dan moet gy aenstonds vertrekken; zoo gy uw hart voor haer kloppen voelt, zeg het my, en dan verlaet ik oogenblikkelyk het slot.
- Die freule hangt u zoodanig in het hoofd dat het my toch toeschynt als of gy haer bemindet?
- Maer broeder!
- Nu, nu, zeg het my dan maer aenstonds en ik keer op het oogenblik.
- Broeder, ik min haer niet!
- Wel nu, dan zal uw voorstel overbodig zyn, want ik zal haer nooit beminnen! - En Rudolf gaf zynen broeder de hand, als om zyn gezegde met dat liefdeblyk te bezegelen.
- En toch, broeder, in weêrwil dier verzekering, wenschte ik dat wy nimmer het slot betraden. - antwoordde Ulrich.
Rudolf blies op zynen horen.
De brug werd nedergelaten en de tweelingen met hun gevolg trokken in het kasteel van Herendal.
Vóor dat hy de poort binnentrok zag Ulrich naer de zon, die juist geheel achter den gezichteinder verdween. Hy nam de hand van zynen broeder en sprak langzaem en somber: - Zoo de zon van ons geluk maer niet met die dagtoorts verdwenen is!...
De poort werd achter de reizigers digtgesloten, en de lach, waermede Rudolf zyn broeder beantwoordde,
| |
| |
weêrgalmde akelig in den doorgang die naer het voorhof van het slot geleidde.
|
|
Auteursrechtvrij