Besluit.
De geschiedenis van Paul Kruger's leven is ten einde.
Hij is in ballingschap gestorven, terwijl zijn land onder vreemde heerschappij verkeerde.
Is het leven van Kruger nu een mislukt leven geweest, is hij een ridder van de droevige figuur geweest en zal hij onder ons blijven voortleven als een dramatische verschijning?
Neen!
Reeds bij de onthulling van het standbeeld voor Paul Kruger, in 1921 te Rustenburg, sprak Generaal Jan Smuts:
‘Kruger zal nog zegevieren in Zuid-Afrika en is al goed op weg, dit te doen. Zuid-Afrika zal zich tot een sterke staat ontwikkelen.
Hoewel het leek, of de oude President met nederlaag in zijn graf daalde, de tijd heeft geleerd, dat zijn geloof gezegevierd heeft. Wij moeten dankbaar zijn, dat wij zulk een groot man als Kruger hebben gehad.
Grote mannen spelen een grote rol in de volksgeschiedenis. Zij binden het volk samen. Maar vele grote mannen hebben een bitter lot. Zij zijn, zoals de profeet Jesaja gezegd heeft: mannen van smart. Zij moeten als het ware hun zielen uitgieten en wel dikwijls zonder erkentelijkheid. Maar dit zijn de mannen, die een volk opbouwen en hun zielen worden als het ware de zielen van het volk.’
Paul Kruger heeft gestreden voor de vrijheid van Transvaal en Oranje-Vrijstaat.
Vier staten leven nu verenigd als de ‘Unie van Zuid-Afrika’: Transvaal, Oranje-Vrijstaat, Natal en de Kaapkolonie! en onder een eigen vlag: Oranje, wit, blauw!
Dat het nog zover heeft kunnen komen is te danken aan de grote arbeid van Paul Kruger - de Leeuw van Zuid-Afrika.