|
| |
¶ vander ethike.
Ethike es een corts die heeft eenparlike hitte. & daer esser .3. manieren dierste machmen genesen. dandre qualike. & die derde niet. ¶ Dierste maniere machmen kennen aldus want dat es eenparlike hitte de welke verteert van der verscheit .1. deel. want de mensce heeft .2. manieren van verscheiden. & dierste ethike verteert dierste verscheit. Entie gecrijcht men weder bi dat men die hitte bluscht. & bi verschen voetsele datmen doet nemen daer men den lichame mede voedet. Die ierste ethike es dit. & dits haer teken waerbi mense mach bekennen. dats eenparlike hitte nv cleine. nv meerre. & dat in die palmen vander hant & in die planten vanden voeten. ¶ Die orine es olyien geliic in varwen & dat vore etene dan achter etene so essi meerre die hitte. Die orine heeft die varwe meer bouen dan onder & dat gelu. & .1. luttel verkerende in roden. & in den bodem toent .1. luttel roots zants.
| |
| |
¶ Dandre ethike geeft den lichame meer hitten dan dierste. & verhit den lichame meer achter etene. haer orine es geuarwt alse olye & heeft in cleine belemmertheide. ¶ Die derde ethike geeft den lichame meer hitten dan dandre .2. & die meer achter etene dan daer voren. Nochtan en can men niet wel geweten dat ondersceet bi harer groter ontempertheiden. Die orine sciint in substancien van varwen van olyen met vele belemmertheiden. alse oft haerkine waren. Ende heft men op die huut van sinen lichame. sine valt niet weder neder. Men duwese weder neder metter hant. & dat comt bi dattie lichame heeft verloren sine verscheit. dese maniere en machmen niet genesen. dierste machmen genesen. die andre cume. die derde niet. ¶ Dierste specie also rogerinus seit so kent bi dattie lichame wert bleec ende mager. & siin puls ongetempert & dapper. ende eenparlike dorst. & dorine es gelu ten roden wert kerende gelijc olyen varwen. ende onderwilen in den boden vander orinen ziet men rode sandekine. Ende onderwilen so verteret .1. deel van der derder verscheit. &. dan ziet men in den boden vander orinen .1. luttel witter vergaderingen ¶ Dandere specie bekent bider onnaturliker hitten. bi dattie lichame noch meer si verteert. & bi noch meerre dorst. & bi dat meerre es achter etene dan vore den etene. & bi dattie orine es rodere & heeft meer sandekiins in den bodem dan dandre. ¶ Cure iegen dierste | |
| |
specie & iegen dandre. dats dat hem die zieke wachte van alre spisen die bitter es. of scarp. of zout. of heet & droge & van aysine & van mostaerde. van alre spisen die den lichaem verdroget. Ende geeft den zieke dese latuarien. Alse dragantum calidum. & elcunarium patris mei. Ende geeft hem drinken colijs gemaect van hoendren of doet hen maken dit cyroop. ¶ Nemt die herssenen van capoenen. entie wel gedwegen in wine of in borne stampt wel in enen mortier. & doetse zieden met vele borns in. enen erdenen pot. Ende doet hier toe een deel ricolissien. rosen. gomme van arabien dragant. saet van porceleinen. & van latuen amidum. van elken .1. s. o. & tsaet van cucumeren. van citrullen. van melonen. van cauwaerden. van elken .s. o & tsaet van paplen van vyoletbloemen van elken .1. o spodium 2. o. gepelde gerste. s. lb. peniden .s. o. saet van ciconen. van cocioene van elken .3. dr. amandelen. amidum, peniden. rosiin. sebesten. berberis. van elken .2. o. doet dit in .1. nuwen pot. dien stopt den mont met leeme of met dege so vaste datter geen wasem vut en mach. & doet dit zieden toten derdendele. daer na so wringet dore .1. linen cleet met .2. stocken. daertoe so doet een deel wits sukers. & daer na claret met witten van eye. Van desen cyrope so nutte also vele alse. .1. eydop hout met .3. werf also vele warms waters of tyseinen nuchtern elx dages. & doetem baden van .3. dagen te .3. dagen in dit bad aldus gemaect. ¶ Siedet thooft entie voete van .1. | |
| |
hamel so lange dat tfleesch af gaet. Ende hier in so baedtene also v vorleert es. Ende alse hi gaet vten bade & wel gedroget es. so smeertene van den kinen toten monde vander magen & toter borst. & die armen. entie siden. & dat ruggebeen vanden hoofde toten erse. entie dyen. met deser saluen. ¶ Nemt versch swinen smout & enden smout. & van gansen. van hinnen versche botere. roete van bocken. olye van oliuen ana .1 .o. gesmolten. jn al dit so smelte .1 .o. wit was & dat nuwe. ende daerna so doet van den viere. & doeter in .2. dr. dragantum .& .2. dr. gommen van arabien. wel gepuluert in .1. mortier. & minget wel ouereen met .1. spatule. Dits die zalue dar gine met smeert also v vorseit es. Ende daerna so doet hem ane .1. lammeren pels thaer ten liuewaert. & daerin so ligge al dien nacht. Des morgens geeft hem tetene desen pappe gemaect van tarwiinre bloemen. van amandel melke & daerop gestroyt wit suker. Ende geeft hem drinken geyten melc nuwe gemolken & daerin gebluscht enen keysel eist dat hi heeft den lichame licht. Alexander die meester seit. dat hem hanen cullen siin goet geten hoe dat hise nut. want si doen verteren die andre spise. ¶ Eist dat die corts ethike comt alle dage. of eist tiercheine. so geeft dien zieken dit cyroop. Nemt alsene vyoletten. mirabolanen citriins. entie 4.
| |
| |
coude saden. ana .1. o .10. prumen van damas. stoot die saden entie ziedt in .4. lb borns tote enen ponde ende alle die vore seide cruden. daerna so doeter in cassia fistula gesuuert. & onder s .o. tamarinden achter dat wel getempert si. so ziet dore enen teems. daerna so doeter toe .3. dr. rebarben of mirabolanen citrinen. & die laet staen al den dach. & tempert nuchtren. & doeter in .1. deelkiin cyroops vyolaet. dat zijt dore .1. cleet & wringet vaste. Hier af zo geeft den zieken .1. lb. drinken des morgens heter dan laeu ¶ Dit cyroop es goet gesonden lieden. & die veruult siin van coleren. Ende men maecht geuen telker maent in den zomer die veruult siin in die mage of in andren steden waer dat es in den lichame. Ende wart dat de gone die dit cyroop soude nemen dat hi .3. dage te voren name oxisacharum nuchtens & nauons met .3. lepel vol warms borns het ware vele te beter. Ende het es goet dien den .3. dach corts hebben entie leuere verhit. met rebarben genomen & getempert ¶ In die .3. maniere van deser ethike so nes men niet sculdech de zieken te badene. want hi comt met vortecheiden Ende noch seggic meer. Alse hi comt met reumen. dwelke men mach kennen bi den pulse & bi der hoeste broelinge van den huue. want ethike doet comen van couden van ongetempertheiden van coutheiden dit wert die digesten. & ende oec van droochten die ontempertheide vortecheide of tfoetsel. dwelke men mach bekennen bider ongetemperder orine & bider cracheit (l. crancheit) van al den lichame. & bider leliker
| |
| |
varwen van den anscine. & bi dat sine rupseninge es eyselijc ¶ Desen so voedt men gesodenen hoendren. met vleesch sope van coninen scinkelen. met moruwen eyeren. met geytinen melke. met wijfs melke. & met creeften of credeuetsen & dies gelike getempert in hitten van wacheiden. Ende drinke getempert wijn met vele borns. of tyseine dat beter es. Geeft hen latuarien alse patris mei. dyadragantum frigidum. dyapenidium dyapapauer. wit suker op al sine spise gestroyt. gebraden apple entie niet te zuur met suker tyseine metter ricolissien gesoden.
Alle dage corts die comt van vortegen humoren. vanden welken enege siin eenparlijc. & enege verscendelijc enege siin simplel. & enege gemingt. ende dese comen van vortegen humoren buten vaten Simple alle dagen cortse comen van naturliker fleumen. & dan es die orine geuarwet bleec. gelu al vet. entie mont versch. dese corts comt sauons met langen coude daerna slanke hitte. & daerna groet sweet. Die comt van aysileger fleumen. die toget sine orine bleec & middelike dunne. ende sine mont heeft hi zuur aysiinachtech. Dese comt onderwilen achter noene. & ter vespertijt waert. & onderwilen in die auontstonde of vore middernacht met groten coude. & daer na met cleinre hitten. & daerna met cleinen swete. ¶ Die van glasiirne fleumen comt
| |
| |
die orine es geluachtech. of .1. luttel blekere. dese comt ondertiden ter vespertijt. ondertiden enen slaep in der nacht & meest omtrent middernacht. Dese comt met groten coude & met verstiiftheiden in die lede. & vercoutheit van den leden & van handen & van voeten & van knien. & daer met trage hitte & cranc. & daerna met groten swete & vele. ¶ Die comt van souter fleumen. die orine es bleec root. of geluachtech middel dunne of middel dicke. & dunne in den mont onderwilen Ende ierst so comt hem grote coude. & daerna grote hitte & vele. & daerna groot sweet ¶ Dits die cure. ierst so geeft dien zieken eist dattie corts si van naturliker fleumen. entie tijt si cout. oximel simplex in enen lepel vol .3. lepel vol borns smorgen & sauons .8. dage lanc. in welken borne si gesoden die wortele van venkle van persine. van apien. & van ricolissien. daer na so gef hem ter middernacht .3. dr. benedicten. of es hi starc .3. dr. & .s. ¶ Des derds dages mac hem .1. stoue van venkel bladren. van apien. van ruten. van menten Ende alse hi vut gaet. so gef hem mat lauwen wine wel gewatert. aurea alexandrina. also groot alse .1. cleine kerstaengie Ende geneest hi niet hiermet. so mogedi heme geuen aurea alexandrina & mustcante. van elken euen vele. also groot alse .s. kerstaengie. Ende dus so gef hem .3. werf vore den altesyt. Ende es die tyt warm so digereert hem sinen humoren met oxisacharum simplex. getempert metten vorseiden watere. Ende daerna so doet also v vorleert es te sto\uene
| |
| |
achter die medicinen ten .3. dage: Ende alse gi digereert met oximelle. so nemt simplen lauwen borne. dit dunct mi best. Ende es die tijt cout so gef den zieken stoutelike gesoden hoendren & dies gelike gewaterden wijn drinken. of hine ware te vol van liue. Ende achter die stoue sderds dages so doet hem bloet laten in die middel adre in den rechten arm eist in den zomer. maer in den winter in den slinken arm. Ende es die tijt heet so wachte hem die sieke van den vorseiden vleesce & wine. Es die zieke ionc. of hinne ware te sere onder comen metter ziecheit. ¶ Ende eist dat die corts si van glasiinre fleumen so geeft hem alsoet vorleert es van den benedicten met yeralogodion. & yerapigra. van elken onder .5. dr. tegadere ¶ Eist dat die cortse comen van naturliker fleumen. of van glasiinre fleumen. & oec in die van naturliker fleumen comen. & namelike in die van glasiinre fleumen comen. so dat men moet hare voeten verwarmen of in warmer loogen of in warmen wine. Ende onderwilen so moet mense uerwarmen in warmen bade. Want die meesters seggen & raden meer te conforteerne den zieken in den corts van den vorseiden humoren van sire coutheiden & van sire beeften. dan van sire principaler ziecheiden Ende si seggen & raden dat men hem gene medicine en geue. & raden bat dat men doe spuwen achter de 4. of den .5. acces. ¶ Maect aldus daer men mede mach doen
| |
| |
keeren. stampt die middel scorsse van den vliedere .2. dr. dit tempert met warmen watere & geuet hem drinken. Omme te keerne in cortsen van souter fleumen in dien so minct oxisacharum & oximel van elken euen vele: dit so geeft also v vorleert es met lauwen borne. of metten vorseiden watere daer dat venkel & dandere wortelen in gesoden siin dat beter es in heten wedere met oxisacharum allener alsoet vorleert es met onder .s. dr. benedicten & onder .s. dr. oxisacra laxatiif tegadere. ¶ Ende daerna ouer den derden dach so steeftene in ene stoue gemaect van witten wilge bladren. van honts rebben. tormentille. machtscade (l. nachtscade). wegebrede. porceleine. latue. venkel & persiin. Ende alst hi vter stouen gaet so geeft hem nutten rubeam trosiscatam ende aurea alexandrina. of rubea allene also vele als v vorleert es in heter tijt. Ende daerna opten .3. dach so doetem bloet laten in die leuer adre. ¶ Ende eist dat die ziecheit hiermet niet te gaet. so mogedi hem geuen van .15. dagen te .15. dagen die vorseide opiate vor dat die corts comt maer dwatem daer vore met sape van milden van latuen. van porceleinen. Ende houde hare dyete als v vorleert es ¶ Alle dage corts geminct. die comt van .2. manieren van fleumen die vortech siin buten vaten. Ende | |
| |
die siin versceden van simplen alle dage. bidat si sterkere siin & geduren langere. & haer orine es bruendere in die varwe & uerwoemt & si heeft altoes den rinc bouen donkere. dese so geneest in die cure van simplen alle dage.
Nv hoort van den derden dage simpel of versceden. die derde dach corts. die es onderwilen simpel & onderwilen geminct. simpel onderwilen & warachtech ¶ Die warachtege comt onderwilen van naturliker colera. met welken comt onderwilen vele partien. & onderwilen siin die coleren omtrent die leuere. onderwilen in die mage. Ende siin si in die mage. so bekent mense bi der orinen. so essi root of rootachtech & dunne in hare substancie. & bi walgene of keerne & bi dorste eenparlike. & bi bitterheiden in den mont vander magen. & bi sweringen int vorhooft. ja alse die colere es in den mont vander magen. Maer siin si in den bodem van der magen so es int beginsel die camerganc gelu. ¶ Ende siin si omtrent die leuere. dan es dorine root. of .1. luttel bleekere dan puur root. & onderwilen geluachtech. & men geuoult steken onder die rechte cortte ribben. Die dese steken heeft onder die cortte rebben & dorine dus root. dien doet bloet laten in den rechten arm in die nederste adre van den .4. of optie rechter hant. Ende gaet de corts | |
| |
aldus niet wech. so digereert die materie met oxisacarum. & met cirupus acetosus achter die .4. accesie. ¶ Ende es die materie in den mont vander magen. & hi gewone si te kerene. & hi niet enkeert. so doetem keeren met souten watere warm & .1. luttel olyen daer in geminct. Of met sape van vliedere of van adeke. of puluere milte saet. latue saet & porceleine saet. of dille saet & raepsaet. dit tempert met watere daer in gesoden es asarabattere .1. luttel omtrent .1. dr. & .1. s. lb. saeps. van elken sade ene .dr. & .1. luttel meer waters dan .1. s. lb. so dat al tegadere si gesoden & gezijt van al .1. lb. dit geeft hem drinken hetere dan lau. dit salne doen keeren. ¶ Ende en es hi niet gewoene te keerne. of dat gi ontsiet dat die materie si in den bodem vander mage of in die darmen. of in die leuere. dan gereit die materie met oxisaccarum & dan gef hem elcunarium de succo rosarum & dat opten dach dat niet soude comen sine accessie. des ander dages eer dat hem soude comen sine accessie. so geeft hem rubee opiate. trosiscate opiate & requies van elken tgewichte van .4. miten met lauwen borne geminct. Des anders dages daerna so doetem baden in soeten watere. Ute gaende van dien bade. so geeft hem die opiate als v vorleert es te geuene requies & dat rubee. Ende tsander dages daer na doetem bloet laten ter leuere adren. ¶ Ende eist dattie corts niet en si en wech. so geeft hem noch die opiate. Ende waert dattie materie ware digest
| |
| |
so en ware dien phisisiin niet sculdech tontbeidene die .3. of die .4. accessie. Waerbi dat die materie bi haren verspeelne niet en clomme te hoofde. maer men es sculdech te purgierne ten iersten. noch die materie gedaen gereiden mocht gi den zieken coenlijc geuen drinken enen toge couts waters in sinen dorst. & dat in sine accessie. Ende daerna so steke sinen vinger in sine kele. & doere hem met keeren Ende ic wedersegge te geuene water in allen andren ziecheiden ¶ Jegen dien hooftswere in accessien. so dwaet die voete toten midden bene entie hande toten elleboge met watere daer in gesoden es nachtscade. wilge louere. porceleine. wegebrede. latue gelike so dwater hem mede den slaep & tforhooft. ¶ Noch .1. ander. smeert hem die vorseide steden met olyen van rosen. van vyoletten. & popelioen van elken euen vele geminct te gadere. & doeter toe wijfs melc & sap van nachtscaden & .1. luttel aysiins. & dit al laue. Ende oec es dit goet gedaen ane dengene die niet en mogen slapen. ¶ Ende eist dattien zieke niet en mach gaen ter cameren so geeft hem drinken des morgens vrouch s. dr. gesuuert cassia fistula getempert met warmen watere daer in gesoden si .6. prumen van damas. & also vele vyolet bloemen. of geeft hem ene suppositorie van zeme & van zoute.
Dobbele terciane die comt van warachteger & naturliker roder colere. die siin in diuersen steden buten vaten an die lichame die siin vortech. & dese es versceden van simplen cortse | |
| |
tierceine. & dat es bi sinen langen gedurene beide coude & daerna hitte. & dat bi dat hi comt alle dage met coude & met beeften & bi dat die orine es root of bloetroot met middeliker dunre substancien ende enen groten rinc bouen entien donker. Desen beraet als v vorleert es int capittel dat daer nast staet voren van den .3. dagen ¶ Brekende tierceine comt van geluwer colere of dodeachtech. desen bekent bi den accessien die comt onderwilen te noenen onderwilen tondren dages & onderwilen te middage. onderwilen ter verspertijt. Ende desen mogedi oec kennen bi dattie orine es gelu of wel bleec root met ere substancie middelike dunne of middelijc dicke. ¶ Die ierste cure die es dat si niet wech en mach gaen haer seluen digererende die materie met oxisaccarum. of oximel van elken euen vele in couden tiden. Ende in heeten tiden met oxisacarum allene. Die materie gedigereert purgiert den zieken met .3. dr. & .s. benedicten. Tsander dages geeft den zieken nutten .3. miten wegens auree trosiscata. & also vele rubea alexandrina. des ander dages daer na doeten bloet laten in die middeladre vanden rechten arme in den somer. & in den slinken in den winter. Ende eist dat hi aldus niet en geneest. so geeft hem vore die accessie die daer na comt die vorseide opiate. Noch gi moget oec geuen den vorseiden zieken van .3. medicinen vorseit. van .15. dagen te .15. dagen. dit dunct goet meestere rogierine. ¶ Dobbele tierceine bekent dattie pine alle dage comt. & daer af so es | |
| |
dorine turbel & donker. Desen beraet also v vorleert es in die simple tierceine Eist dat si ene warachtege tierceine es. so geeft den zieken amandel melc. pureye van erweten. wellinge op dat in den zomer es of in heeten tiden. & geeft hem gebraden apple met sukere. & tamme kersse. Ende comet in couden tiden optie dage dat men niet en heeft. so geeft hem gesoden kiekene ende te drinkene gebornden wijn.
Dje vierde dach es quaet tegenesene. die cure es lanc entie liede en hebber geen geloue an. & menechwerf so vaert de zieke na tgeloue. Die .4. dach enech esser warachtech & sulke niet. Die warachtech es die comt van naturliker melancolien. & es onderwilen simpel & onderwilen dobbel. Es hi simpel so comt hi achter noene te vespertide of spadere. iegen dat die melancolie si dunne. of dicke so geduere die spacie van .14. vren Die .4. dach comt van naturliker materien van melancolien die in die adren siin entie vortech ¶ Onderwilen es die .4. dach verscedeliic. entien heet men interpolaet. dats alse die melancolie es buten vaten of adren. Die versceden die es onderwilen simpel & onderwilen dobbele quarteine. die comt van naturliker melancolien buten adren. ende dies orine es geluachtech & dunne. & die geduren langen tijd. Die niet warachtech en heet. die es van vorteger | |
| |
melancolien niet natuurlijc die es van verbernder melancolien naturlijc of van verbernden colera. of dies gelike. fleume of bloet die wast van melancolien die es quaet. Ende haer orine es sculdech onder te sine gelu al dore kerende ten geluwen waert. Ende es hi van verbernder colere. daer es dorine sculdech te sine gelu dunne. Ende es hi van verbernder fleume. dorine es daer sculdech te sine onder gelue varwe kerende ter bleecheiden waert met eneger scemerheiden & met eneger dicheiden omme die verscheide van den fleumen. Ende es hi van verbernden bloede. dorine es sculdech te sine rootachtech ¶ In quarteinen es meer crupingen & reckingen van leden. & brekinge van knien. dan in enege andre cortse omme die swaerheit van harer materien. Ende dorine es sculdech te sine vore haer comen dunne & geluachtech. Ende achter haer comen essi sculdech te sine rodere & dickere om dattie nature heeft gesteken van hare trauelgieringe. ¶ Dit es die cure. In dierste van harer curen so es men sculdech te wachtene dat men den zieken niet en geue spise die naturlijc cout si. alse latue porceleine ende dies gelike. dat es om dat die materie niet en werde te hart. Want die melancolie es naturlike cout & droge. Ende en geeft hem oec niet dat te heet si. Want het soude die materie te zere doen ontsteken Noch en geeft hem oec niet te sterke medicine. want si soude dat subtile doen te niete gaen & verteren. & soude doen die herdde | |
| |
humoren te dicke werden & te hard ¶ In die derde accessie so doetem bloet laten optie slinke hant. & geeft hem op danderdage drinken dit cyroop. Nemt die wortele van venkele. van persine. van sparago. corisicorie. buglossa. pentafilon. graminis: ceterac. capillis veneris. adiamos. van elken .s. hantvol. cucumeris. cucurbite. tsaet. mitibe. sebeste. van bloemen van boragien. van camomillen. van elken .s o. bloemen van vyoletten .2. o. suker .2. lb. & wijn van prumen garnaten. s. lb. & hier af so maket .1. cyroop. dit geeft hem drinken .3. lepel vol sdages met also vele warms waters op sine rustende dage. Ende dit so en geeft niet die nauwe geborst siin die materie digest. dat gi moget kennen bi den meersinge vander orinen. & meer geuarwt & dicke middelike. & bi dat sine crachte siin gemeret & gestarct. Ende doet hem maken dit cyroop. ¶ Nemt thine. epichine bloemen van boragen. wortelen van camomillen. ana. s. o. anijs. cucumer. cuscute. cauworden. van elken van desen saden .3. o. mirabolani indi .1 .o. hier af so maect hem een cyroop. dat geeft hem drinken in die dageraet. Dies derds dages doetem baden in dese cruden. cammomille enula campana. lingua canis. buglossa. lappaci acuti. van elken .2. hantuollen. dit doet den genen | |
| |
die den lichame heeft wel geuloch & dien starc. Ende die den lichame heeft mager dien baedt in soeten watere & dat simpel. & dien geeft ten vutganc van den bade .2. dr. mussa enea. met lauwen watere. ¶ Ende comt die quarteine vander milten. dwelke gi moget kennen bi der orinen. want si es in den bodem aschachtech. & dat cleuende an den orinael. entie zieke claget dier slinke side. Alse hi comt die corts so ga baden. ende alse hi vut gaet. so neme vander vorseider opiaten. & smere sine melte met olyen van camomillen. & dyanteide. & botere van elken euen vele geminct tegadere. Ende daerna so legge optie melte dit plaester ¶ Nemt swinen smout & honden & olye van vyoletten & doet zieden & die wortele van hoemsce & branca vrcina. Of die wortele allene geminct metten vorseiden smoute & olye. & dit so legt optie milte al warm. Ende en helpt dit plaester niet. so nemt den wortel van radeke. & zeem & ruggen mele. dit stoot wel tegadere. ende daer af maect .1. plaester. die legt warm optie milte. Ende es haer lichame bestopt so maect hem dit cyroop. ¶ Nemt .3. dr. van violetten .40. prumen van damas. ene .dr. van cucumer sade. & van caworde zade. & ene .dr. van latuen sade & .1. s. dr. van boragien bloemen. Dit doet wel zieden in min dan in ene .s. pinte scoenre fonteynen. & daer na so tempert met .1. dr. van tamarindien. & van cassia fistula oec 1. dr. Ende es die zieke starc. so geuet hem aldus drinken nuchtens. Ende es hi flaeu. so ziet hem dore .1. wit linen cleet. & dan geuet hem drinken .1. luttel warmer dan laeu. ter tijt dat v vorleert es. ¶ Ence en diedet oec niet. entie zie\ke | |
| |
starc si. so doetem clisterien die aldus gemaect si. Nemt vyolet bloemen & violet bladere. van elken .3. dr. popple. & mercuriael van elken .1. hantuol. dit doet zieden in .1. s. peket waters. & ziet dore .1. linen cleet. & daer na so doeter in smelten .3. dr. saelgemmes. dat men in vlaemsce heet sente marien yis & .3. .dr. olien van violet. Ende dit so doe hem ingieten ten fundamente met clisterie pipen. dit salne doen gaen ter cameren. Dit es sonderlinge goet beide cyroop gedronken int heet euel. & daer en gaet hi niet ter cameren met desen cyrope so clisterie vorseit. ¶ Jc mochte v vele bescriuen vanden .4. dage dewelke comt van verbernden bloede. onderwilen van verbernder fleumen. onderwilen van verbernder colera. & onderwilen van purer melancolien & dat meest. Dicwile so comt quarteine van vergaderden humoren. & dat ware quaet enen man te onderscedene die niet wel behendech en ware. & daer omme so latict achter. want die curen en siin niet eens die mer iegen doet. dan die humoren eens siin ¶ Ende oec die comt metten vallende van den loeue of metten wassende. die gaen node en wech lichtelike. Ende menechwerf so geuallet dat die quarteine comt bi dat die melte es veruult van melancolenser materien. dewelke haer rechte stede es. & si hare niet en mach purgieren bi haren rechten wege dats omme dat si onder es besloten & bouen open so ontfaet si meer dan si mach deliuereren dus so meret di melancolie in hare. ¶ Hier af so comt .1. specie van watere die men heet in latine timpaniste. dats ge\seit | |
| |
na die tambuse. Ende so seit men dat es van winde. want die alder meeste materie dats wint. ende in el ne gene en es wint vanden andren tween. dewelke dene heet yposarka. dat es alse al die lichame swillet. buuc. rugge. been. dyen. handen. armen. ansichte. Ende ene andere maniere so esser die men heet alcites. die doet swillen den lichame. ende swalpet daer in alse .1. butseel dat niet vol en es. Maer timpaniste. die doet wesen den hals entie kele entie armen harde smal. maer die huut ouer die been...
Djts van den watere dat de mensce laedt. van den welken dat siin .4. manieren. Ende es dierste geheten leucofleumancia. ¶ Dese specie comt bi den humoren die cout & wac siin. & der leueren beweren haer naturliic werc. dat heet es ende wac. Ende dus werdet dwerc vander leueren verkeert. dat bloet soude werden met rechte dat wert verkeert in watereger substancien. Ende dus sent die leuere tallen leden dese ongesodene humoren ouer gesoden. dat werden soude pur bloet. & nv eist water om dattie leuere es ongetempert & bi harer coutheide ¶ Dandere maniere heet yposarka. dese specie comt oec van couden humoren. entie droge. die de leuere ontempern. dit doet swillen al den lichame been. arme. ansichte & buuc. ¶ Die derde maniere ontempert die leuere. om dat in haren blade comt te vele van harer rechter naturen | |
| |
dat heet es ende wac. bi welker veruulten die leuere niet en mach onthouden haer recht die blade en stortten bi harer veruulten haer recht voetsel vore tijt. bi den welken naturlike hitte moet faelgieren in die leuere. waerbi si niet en mach senden haer voetsel. biden welken dat verkeert in watere. & dan blijft in den lichame. so datter die darme in vloten dese specie heet in latine alcites. dat es geseit bi den butsele. want alst niet en es al vol so swalpet. Also swalpet dwater in des zieken buuc. ¶ Die .4. maniere comt bi dat die humoren die heet & droge siin ontemperen die leuere. wies ontempertheit doet ontpluken die pores. dat siin dore nauwe gaetkine die de leuere heeft. dore welke die naturlike geeste & fumeyen porren vten bodeme van der leueren dat tussen die bladen es. Aldus so falgiert naturlike hitte warbi men dwater laedt & wint. dies heft die lichame so groot. & dan vol gespannen alse .1. tambure dese specie heet in latine timpaniste na .1. tambure. Dierste .2. manieren siin cout. & dandere .2. siin heet. ¶ Dits die raet van al den auctors van medicinen. dat es dat men den zieken purgiere sine humoren. elc met harer propere medicinen. Ende daerna geue hem medicinen die de humoren die daer in siin bleuen achter die purgacien die de humoren doen sceden bider orinen. Ende daer na geue hem medicine die drogen die wacheit die daer in bleuen es onder die huut. & die materie driuen vten vleesche. & dat met latuarien | |
| |
die drogen ¶ Dierste & dandere maniere van den genen die hebben dwater in. die swillen int vleesch. Maer si siin versceden van namen. Want in leucofleuma int begin. soes haer orine ontvarwt & vet. Ende na dat die ziecheit es in hen geconformeert. so maect hi dicwile orine. entie dunne. Dandere specie heet yposarka. die es ongeuarwt & dunne. Int welke die vorseide specie es die cure welna al eens. ¶ Alder ierst so ziedt sine materie met oximelle squilliticum. van den welken gi hem geeft drinken smorgens & sauens .2. lepel vol met noch also vele waters daer in gesoden es venkel saet. persiin saet & haer wortelen. dit drinke .14. nacht lanc. & daer na gef hem .3. dr. van yerapigra galyeni. & daer si gemaect pillen also groet alse ene erwete. dese so gef hem sauens alse hi gaet slapen bewimpelt met nuwelen met clareyte. went si siin zere bitter diese so swilget al geheel sonder cuwen. Ende alsi beginnen werken. so en slaper niet op meer. want men nes niet sculdech te slapene op enege medicine die beginnen ter cameren gaen ¶ Opten .3. dach daerna so stooftene met heten watere daer in gesoden si petercelle. eppe. kersse. & brem. Ende als hi gaet vter stouen daer hi in gesweet heeft. so gef hem nutten aurea alexandrina. sonder opie getempert met wine daer in gesoden es worele van venkele. Dies anderdages daerna so doet den yposarka laten in die leuere adre. Den leucofleuma doet laten met bussen op sine lendenen. Ende het es goet dat men doet laten die adere onder den enckel binnen voets | |
| |
in beide die vorseide ziecheiden. Ende men cliesteriene .2. werf die maent. met gesoutene watere in welke iecke si getempert. s. o. yerapigra galyeni. ¶ Alle auctoors siin hier af eens. Eist dat men den zieken geuet drinken .1. lepel vol geytens pijs. of van ere swarter hoye. dat hi hier met sal genesen & deliuereren beide ter orinen & ten camergange. Ja in dat pijs gesoden spica nardi. Ende dit es in dese vorseide .2. specien. Of gef hem des morgens nutten dyareuberbar. s. dr. & daer op so drinke wiin daer in gesoden es lappacium acutum &. wortelen van persine van alexandere. & sauie bladere. ¶ Een ander noch. Nemt. dat water daer de smet siin yser in coelt in sinen bac. & ziedt daer in die vorseide cruden. & doeter suker toe. hier af so maect .1. cyroop. dit drinke dicken. dit lange gedronken sal genesen die ierste. .2 specien di ere vore genoemt siin. ¶ Dit cyroop es goet iegen alle die specien. Nemt scolopendrie-endiuie. absincij. spiic nardi. fiat sirupus quantum wltis cum zuccaro. dit cyroop so drinke altoes na dat gi hebt genomen enege latuarie. ¶ R. calaminti sambuci. ebuli. sansucci. corticis. radicis. tamarici. [ ] frainii (l. fraxini). funcli. petrocilii. apij. fiat inde sirupus cum zuccaro. quantum, satis. ¶ Maect dit plaester. Nemt geyten cotelen & coe scitten dit ziedt in wine & in olyen van oliuen & doeter toe salnitrus dit legt warm op die leuere. Ende wildi dat vorseide cyroop van calaminti hebben lacsatijf. so doeter in polipodii. anisii. esula. dit doet zieden | |
| |
metten vorseiden cruden. Van desen lacsatiuen cyroope so gef drinken .2. werf of .3. de weke ¶ Dese .2. die comen van hitten dewelke heeten alcites & timpanites dewelke en mogen cume nemmermeer genesen. Nochtan so es men sculdech te proeuene wat mer ane doen mach. drinken suuerlike watere dus gemaect. Rp. melonen. citrulli. [cucu]. cucurbite. fenicli. appii. petrecelle. Ende legt hem .1. plaester optie milte die gi vinden selt int capittel van der melten hier achter. ¶ Dit cyroop so gef hem sonderlinge. Recipe succi scariole. lb .2. suc. apij. suc. petrecelle. lb. esule. In tali proporcione quod in libra sirupi decocti non dico crudi succi fiunt .o .3. esule. Esula in predictis succis bulieat & .addito mastice. & succi fenicli. & apij. coletur. colature addatur zuccarum in fine decoctionis addatur reubarbarus o .1. Dit geeft drinken den alcites &. timpanites des morgens & tempert met watere daer in gesoden es venkel saet & mastijc .2. werf in de weke. Of es hi stard .3. werf dats ouer ander dach. want het doet .1. liuttel gaen ter cameren. ¶ Dit seit ypocras. die dwater in heeft & daer met heeft die hoeste. dat quaet es & wantrostelijc te genese. Pulver van wolfs cullen dat gegeuen nutten dien dwater in hebben. of die siin geswollen van den wateregen humoren. das es hen nuttelec.
| |
| |
COrisa of catarrus. dats .1. ongemac dat men heet den materal of die reume. dewelke ziecheit comt bi .5. manieren. ¶ Dene manier comt van veruulten van humoren eenparlijc lopende. Ende si comt van hitten die de humoren doet smelten. dewelke maken fumeyen. Of si comen van couden dewelke so dwinget die humoren. Of si comt van wacheiden of van glatheiden dwelke lopet bider dunheiden van den humoren. Of si comt bi der crancheiden vander onthoudender naturen. ¶ Catarrus of corisa die comt bi veruulten van humoren die bekent hier bi. haer ansichte es .1. luttel geswollen. die ogen op geheuen verwultheide. swerende thooft. alden lichame veruult. ¶ Dits die cure iegen dese maniere. Comtse van veruulten van bloede. so doetem bloetlaten in die hooft adre. Eist dat si vallet optie borst entie lichame es sangwijn. Ende eist dat si comt van andren humoren. so geeft hem dese medicinen van latuarien. alse pillum auree .3. dr. of pillen de quinque generibus mirabolanorum .dr. .2. s. Achter den derden dach dat gi hem dit hebt gegeuen. so geeft hem rubea trosiscata Also groet alse ene haselnot. met couden borne. & daer na so vaste .1. stuc. Ende eist dat hi hier met niet en geneest. so make hem dingen de dwingen. also v wert gewijst in die cure die comt van couden ¶ Die reume die van hitten comt. die hebben dansichte root ontsteken die ogen si tarnen hen | |
| |
& siin heet & bescouden die liere. & si beseffen in haer hitte die coude spisen & die coude dranken. & coude lucht die helpt hen Dits hen goet. dwaet hen thooft met warmen watere allene. of daer rose blade in gesoden siin. Ende die watere supe oec in metten nese. Ende smeert siin vorhooft & sinen slaep met olyen van rosen of van violetten of met andren couden medicinen. Ende en geneest hi niet aldus. so geeft hem requies met watere daer rosen in gesoden siin & vyoletten. ¶ Die comt van couden humoren dien kent bi dattie adem es altoes cout. ende daer omme moet men genesen aldus. Ten iersten te purgierne thooft met pillen auree also v vorleert es int selue capittel voren. Ende die zieke moet siin altoes in hete lucht alse in hete stouen. & ete hete spise. & stoue siin hooft met lapdanum. & asscen gemaect van gersten caue, & dit ziedt in -1- pot met watere gestooft of gestopt. & daer na ontfa die zieken den doom in sinen nese. & in sinen mont Ende thooft si wel gedect met enen clede dat die doom niet en ontgae. daer na so steke .1. wieke in den nese van lapdanum. ¶ Dits oec .1. goet experiment iegen den matral die comt van couden humoren. ziedt groffels nagele in enen nuwen erdenen pot met winen. desen doom ontfaet oec ten nese. & daer na gargariseert den wijn. & eet die nagle. Dit dicken gedaen es goet. Noch .1. ander iegen tselue swilget .3. stucken van witten wyeroke also groot alse ene bone. & dat sauons alse gi gaet slapen. & decke vaste siin hoft. dit doet .2. werf of .3. achter een. ¶ Gedragen vore den nese pomum ambrum die fray es. welken | |
| |
gi aldus doet maken in die specerie. Rp. storacis. calamite .o .s. gariofilli. ro. ana. o .3. lignum aloes. dr. .4. lapdani .dr. .2. musci .scr. .1. ambrie .scr. .5. conficiantur sic. Rec. lapdani boni & puri .dr. .6. storacis calamite .dr. .1. mirre. gariofili. 20 mundarum. ana .dr. .2. olibanum .3. dr. terantur cum pistellis calefactis. & post puluis aliarum spederum & corporentur cum eis & fiat magdalion rotundum. desen appel dragen grote liede in de hant. & houden vor den nese iegen die reume die men heet in sulke steden materal. Dese appel geduert wel .10 jaer goet als men wel maect van nuwen specien ¶ Die reume die comt van wacken glatten humoren die bekent. bi dat vut sinen nese loopt altoes dunne humoren. & dies vele. & sine ogen die tarnen hem vele. die cure es beseit in den genen die comt van couden humoren. entie es hier oec goet te desen ¶ Die komt bi crancheiden vander onthoudender naturen. die bekent bi dat si niet onthouden en mach Daer iegen es goet des stoue. Nemt lapdanum. olibanum. storax. calaminael. dit doet zieden in .1. nuwen erdenen pot in regen watere of in rose watere wel gestopt. & daernae den doom ontfaen in den nese also v vorleert es. daer na smeret thooft met olyen van mastike. die gi selt maken aldus : Nemt olye van oliven & daer in ziedt mastic. dat conforteert die herssenen seit galyenus.
| |
| |
Ictericia in latine dats die geel sucht. van den welken siin .3. manieren Die gelu siin die comen van naturliker colere. Dandere manieren heet platearius agriacape gaselunus. dese comt van groenre colere. Die derde heet melanciton. dese comt van swarten die heet verbernde colere. dat es melancolye. dese jctricien comt in meneger manieren. si comt van verbernden & verspeelden bloede dat verkeert in colera. Ende si comt van veruulten van coleren dewelke smetten dbloet vander milten Ende si comt bi verstoptheter vander ouerster porten. of vander nederstere of bi beiden. Ende bi den sweetgaten vander huute. Ende van der gallen bi den welken dattie colere weder keert. ter leueren & besmet also dbloet. Ende si comt bider coleriker apostemen die in die leuere es gelikelike alse dbloet smettende. Ende van eenparliken cortse bi desen saken es dbloet besmet. dat voeden soude den lichame. Ende aldus so eist gesent ouer al den lichame al besmet dat benemt die scone varwe. ende maect den lichame al gelu gevarwt. Dus so es men sculdech te kennen bescedelike wanen dese jctericie comt. ¶ Die comt bi der hitten & bi verspelingen van bloede of van coleren. al die lichame es gelu ende be\smet.
| |
| |
& hi es heet int tasten. & dat zere ter rechter lanken wert. & groten dorst. den mont bitter. tfoorhooft swerende. rutinge in die oren. Endie die orine gelu geuarwt met geluen scumen. Entie camerganc & haer keren gelu geuarwt ¶ Eist dat douerste vander gallen es bestopt. so es die lichame gelu vander nauele nederwert. & opwert luttel of niet. die camerganc es zere gelu & dat keeren niet. met genen dorste no hooftswere. no rutinge in die oren die orine es gelu. ¶ Eist dat si onder es bestopt so wert die lichame van den nauevel opwert zere gelu. & nederwert luttel of niet. die camerganc es gelu & niet verteert. & tkeeren gelu. & na etene dorst. entie mont bitter En die orine es zere gelu. ¶ Eist dat pori siin bestopt beide onder & bouen. so en hongert hem niet. no hine keert niet. no siin camerganc nes niet gelu. die leuere wert geuarwt vander colere die te hare vloyt. & die orine es zere gelu. Comt si vander apostemen es in die leuere. dat v geleert int capittel vander apostemen in die leuere ¶ Die comt van cortse die comt onderwilen bider nature scout. & onderwilen bi der ziecheit scout. Comt si bi den cortse. & vertoent hare vore den .7. dach. dats vrese ten liue waert. Comt si na den .7. dach. van dat hem quam die corts. dats troestelijc seit ypocras. ¶ Eist dat si comt van verspelingen of verwallingen van bloede of van coleren op dattie zieke es starc genouch. so doetem bloet laten in die leuere adere in den rechten arm of in den slinken | |
| |
Ende geeft hem tetene latue metten aysine porceleinen. wellinge metten aysine. ende drinke tyseine. Of ziedt die .4. coude saden in watere & dat geeft hem drinken gezijt heeft hi cortse. ende es hi sonder corts. so drinke witten wijn getempert metten vorseiden borne. Ende geeft hem tetene kiekinen gesoden. & die voetkine & die vlerken. & cleine visschelkine wel gesoden & gescelt. Ende smeert hem die leueren met olyen van rosen of van violetten. of van mandragora. of met popelioene Dese zalue legt optie leuere op .1. linen cleet geuouden .3. vout. genet in zape van couden cruden alse donkerbaert enduue. ¶ Of maect dese plaestere. Nemt sandalen beide root & wit & rode rosebladere. dese puluert in .1. mortier. & doeter toe .1. luttel canfers. dit tempert al met olyen van violetten & met .1- luttel aysiins. dit leg optie leuere. mar vernuwet dicken. Ende geeft hem drinken cyroop acetosus getempert met den vorseiden watere daer die .4. coude cruden in gesoden siin. Ende alse die .10. dach es leden entie orine es gedict. so purgiert den zieken met deser dicoctien: Rp. semen melonum. citrulli. cucumeri. cucurbite. violarum. ana .o .1. prumas damasceni .10. epatica. capillis veneris. ana .o .5. in aqua decoctionis additis .o .2. cassia fistula. tamarindi .o .1. manne .o .1. mirabolani citrini .o .2. fiat inde sirupus. dit gef hem vrouch drinken heter dan laeu tote .1. lb. wegende. Ende den derden dach daer na so gef hem nutten rubea. ¶ Geeft dien die de geelsucht hebben dit drinken smorgens & sauons laeu also vele alse soude gaan in .1. eydop. Nemt scolopendrie en\duue. | |
| |
absincij. spice nardi. caulis agrestis. linarce (l. linarie). & foliorum caprifolii. quassantur & decoquantur in aqua & colatura admisseantur zuccari. quantum. satis. Dit sal verdriuen die geelsucht binnen .9. dagen. Nemt sap van wegebreden & doet zieden i .1. nuwen. erden. pot tote die helft si versoden. bindet ierst opten mont van den potte .1. linen cleet met enen cordekine. & daer na so legt opt cleet hout asscen wel gezicht datter geen dinc in en bliuet. hier af duwet daer op also vele alser op moge liggen. & daer in so doet .1. luttel sukers. Ende alst versoden es ter helft. dan doet af & ziet dor .1. linen cleet. hier af so drinke elx morgens nuchtern een eydop vol. dit sal genesen die geelsucht. Ende oec dien die dwater in heeft menechwerf. ¶ Ende wat plaestere dat gi legt optie hete leuere of optie geelsucht. dat en laet niet lange daer op liggen sonder vernuwen. want het soude die leuere verhitten laecht yet te lange daer op. Ende sulke liede siin die leggen ene gespoudde tinke daer op. & dats wel goet. want die tincke es natuurlike cout. maer dat sise laten so lange daer op liggen dat si stinct. dats quaet & diere mere omme name hi sout ondervinden quaet.
Tysike dat es verteren van der substancien verscheit van den lichame van den mensce. dewelke es meest bi verladingen vander longenen Ende hoe soet comt. eist bi dattie reume | |
| |
valt optie borst. dats optie longere so maect sire in .1. swerkiin. dat altoes meerret. & dats om dattie longene altoes roerende es & genen tijt stille. Ende wat dat open es in des menscen lichame dat begert rusten saelt genesen. waerbi alst enege openinge es in hare so en mach si nemmermeer genesen. want si niet stille en es also lange alse de mensce leeft. Want si haelt die lucht tote hare & steeds weder van hare. dwelke natuurlijc werc heet adem. met welker lucht si coelt die herte die heet es bouen alden leden. & si geeft haer wacheit. Ende en diende si niet der herten van desen .2. diensten. die herte soude verteren alle die wacheit van den lichame ¶ Ende alse die longere in heeft enege openinge. bi wien wast in hare etter. dan en comet nemmermeer vut. sonder dat naturlijc werc stect van hare met hoestere. Ende aldus so en consolideert si niet. dat es en geneest Dus so verkeert die substancie van hare tenieute. Ende dus so en heeft die herte niemen die hare dient. & si en heeft el en geen led bi hare. Deze .2. heeten leden principael & siin alle beide bouen der crayen. die in latine heet dyafragma. Dus eist dat de mensce wert tysike. want die herte en heeft gene hulpe vander longere. dewelke substancie es verteert. Ende dus en heeft die herte niemen diese coelt entie haer geeft wacheit. Aldus moet die herte verteren die verscheit van den lichame. dewelke en mach niet lange leuen sonder naturlike wacheit dates die wacheit die den mensce blijft | |
| |
van siins vaders nature. ¶ Dit siin die tekenen die de mensce heeft die tysike es. eenparlike hitte & dat in die palmen van der handen. & in die planten van den voeten. scarpen dorst met ruheiden vander tongen. tfleisch vanden halse verteert & al die lichame mager. bestopt in den lichame van den camergange. die ogen hol & swaerheit in die slinker scoudere & in die slinker borst. ¶ Dits die raet hoe dat mense raedt te leuene. pulvere van gommi amidum. dit mingte in rubea trosiscata hier af so maect pillen .1. luttel mindere dan daden stene also lanc gescepen dewelke gi houdt liggende in ene stede in uwen mont daert smelten mach ten lancsten so gi moget sonder swilgen. dat doet omme die doome diere af comen in den mont dat si souden te bat clemmen ten herssenen & omme dat uwe substancie te bat soude dalen metter spekelen ter longeren. dewelke heeft mach te conforterne die longere ende te suuerne ende te dwingene. ¶ Een ander Nemt dragant gomme van arabien. die .4. coude saden. dille saet apie saet. dit doet al spelen in watere. ende alst gesoden es so doetter in suker also vele als v goet dunct ende daer na claret metten witte van den eye. Dit cyroop geeft den zieken drinken getempert met tyseinen. ¶ Dit suuert ende verscht in dus gedanen ziecheiden. melc van wiuen. van geyten. of van eselinnen. daer in gebluscht .1. ront caeliau geheit int vier. Nochtan so es dmelc quaet den cortse want het es siin veniin ¶ Geeft hem dese latuarie. want si geeft den lichame verscheit. ende heet in lati\ne | |
| |
patris mei. Dyadragantum calidum es hem oec goet gegeuen. Ende dat gescreuen es jnt capittel vander ethiken es hem oec goet gegeuen. ¶ Nota. In wien tysike es geconformeert die en geneest nemmermeer. die jonc onder .40. jaer werden tysike. die mogen qualike leuen bouen .X. jaer. maer die bouen .40. jaer werden tysike. die mogender lange met leuen jn dien dat men hen geeft in hare begiin dit. ende vort volget metter medicinen diere toe vorseit es in desen boec ¶ Vele meestere siin der met bedrogen te kenne wie dat tysike es bescedenlijc. ende wanen dat die empike siin. dat si siin tysike. Maer aldus so kent die tysike siin. Ontdoet sinen mont ende riecten of vut sire kelen comt adem die stinct. dat betekent dat sine longene es vurtech. dien jugiert coenlike tysike. ende en stinct die adem niet. so hoopt op genesen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd