|
| |
| |
| |
In omstipper mei moaie gaven
1. In sneontejûn fan in omstipper
Om 19.39 komt er fan de divan ôf en besjocht kritysk syn nijste kréaasje, de tearen yn it griene kleed, dêr't er in oerke op lein hat. Se rinne oars, as wannear't se mei sin ploaid wiene. En it sulveren rjochthoekje fan ‘The Albatross Book of Living Verse’ leit krekt wêr't it lizze moat.
Wat in pretinsje, dat ‘living’! In fers dat opskreaun is, is in dead ding, in inketplak, in swarte poel dêr't esteten yn modderbaaie, yn de hoop fan in regenerative krêft te onderfinen. Fan sokke nuvere krêften moat har soarte it ha.
Foar de spegel in skieding lizze, moai rjocht, en onderwiles njuntsje-Tierelier, wyld getsier, onder de mannen fan de lier.
Mei beide hannen oer de glêde hierfjilden strike en gnize tsjin it spegelbyld: - Smoarge esteet, dosels.
In sigaret oanstekke, wer yn de spegel loere: - In baasman, al sis ik 't sels. In madaryn fan de alderleechste klasse, mar mei hege artistike aspiraasjes. Sa heech, dat er der dwyl fan wurdt. Sa onfoege heech, dat it mei gewoane wurden net te sizzen is. It is mei sizzen net te sizzen.
Koppen fan skriuwers en oare artistike banditen mei in sigaret yn 'e freet. Portretstúdzje: ‘Auteur blaast sêfte reek tsjin hurd glês’. Wat mei dêr wol net efter sitte? Neat. In trúkje mei in spegel, mear is it net. It hat net iens in dûbelde boaiem.
Treppe del.
- Leave mem, it wurdt net let jûn. Moarn ek mar sok waar, as jimme derop út sille!
Tútsje op 'e noas... tútsje op it ear...
- Nee, it wurdt net let, mem.
By it stekje onder de bjirkebeammen eefkes stean bliuwe, om oer it romme fjild te sjen. Foaroan greiden mei fee, fierderop in spjirrebosk en yn de kimen de sylhouetten fan doarpstuorren. Eachweiding genôch mei dit moaie, heldere waar, dêr't sa lang op wachte is. Waar foar tefredene minsken, dy't it, nei sa'n maitiid, mear as fertsjinne ha wolle.
| |
| |
Op it trotwaar, onder miljoenen dofgriene ikeblêden, de stap sykje, ferskikke en wer ferskikke. No is de gong sa't er wêze moat. Dit is de estetysk ferantwurde stap fan de oankommende auteur. De beammen bewege licht. Oer de dyk wevelje blauwe, onskerpe skaden. In frommis op 'e fyts biedt, troch de blommige stof fan har jurk, it skerpe kontoer oan fan har weelderige billen en, iepen en bleat, de sierlike foarsens fan har skonken.
‘Mar ik sisjimme sa wa ienfrommiske oansjocht en har bejearret, dy hat al oerhoer mei har yn syn herte plige’.
Men hoecht op in moaie simmerjûn mar tsien stappen te dwaan, of men krijt al lest mei it evangeelje. Der sit gjin romte yn, leave god. Yn de tichte lagen ikelof slinkt de krêft fan de sinne sadanich, dat it ljocht op 'e dyk en op strûken, blommen en gers yn 'e túntsjes, koel en grieneftich liket.
Foar in heech wyt stek stiet in famke. Se draacht it ljochte hier yn stive frissels op 'e holle en hâldt de hannen op 'e rêch. It mûltsje is in ôfwarrend, smel streekje, de blauwe eagen steane wach.
- Ah, suske!
Se hâldt de lippen stiif op mekoar.
‘Wylst er foarbyrûn, draaide de holle fan de lytse, stiifnekkige robot stadich en evenredich mei en lieten de starre eagen him gjin momint los.’
Ynhâldelik is dy notysje net fan belang. Wol dat er besiket koart en krekt te notearen, hoe't er sa'n foarfal ondergiet, dat no al wer ferline tiid is, en gjin inkelde betsjutting hie, hat of krije sil as foar himsels. En dat allinne, as 't byld fan 't stiif meidraaiend robottekopke syn onthâld belêsten bliuwt, as onnutte ballêst.
Elk sjocht jûn ris yn it moaie waar, jong en âld komt op 'e lappen. Dy dêr, in steile keardel, steile gong, panamahoed, sulvergriis hier, slim opdrachtich fan poanem, is sawier de âld-kolonel Duifhuys, kaderfiguer yn retraite, antike pylder fan it gesach. Hy is no al op jierren, mar yn it griislinnensk jaske mei in djip- en rjochtrinnende tear tusken de skouders noch in baaske fan komsa, dy't goed krigel by in sa rjocht as in tsjinstreglemint opknipte hage lâns marsjeart. Wat in treast moat it foar sa'n man wêze, dat der noch sa stram haachjeknipt wurdt yn dit lân. Dan kin ommers alle gefoel foar gesach en oarder noch net deawêze.
- Jûn, kolonel!
| |
| |
De âld pommerant grânzget wat troch de noas, hearsk en net te ferstean. Hy sjoch op noch om. Hy rint grif yn gedachten, dy jierrige dragonder. En net sokke plesierige. Hy hat ynienen it besef krigen, dat in divisy hageskjirren net opweacht tjsin ien inkelde tank. Dat it benaude swit sil him wol útbrekke.
Onderweis nei in frijersplak yn bosk, leane of onderwâl, kuierje op it oare trotwaar pearkes. De measten rinne stiif en onwennich nêst elkoar, mar sommige fammen hingje wat skean efteroer tsjin it skouder fan har maat en stappe sinlik weagjend fuort, as wiene se Venus yn persoan.
‘Yn de griene skimerjûn wikselet de glâns fan har eagen sa rêd, dat it wol fluorescearen liket.’
O...ba...ba...ba... it is mar sa'n ynfal, mar it is smoarch praat, in swolm fan fize wurden dy't trochbrekt.
Oan dizze kant hâldt it trotwaar op.
As er twa, trije stappen set hat fan de sân of acht om de strjitte oer te stekken, wykt in auto skerp foar him út. De skilige knaap oan it stjoer lit de claxon âlje en sit te flokken, kin men sjen. Syn Tryn, dy't in tûfe swart hier foar har wite, heane fûgelkopke te hingjen hat, gnysket spotsk.
Dat skeelde net folle, ferdomme!
Oankommend literator, dêr't men hege ferwachting fan ha mocht, deariden troch onhure pikeboer op frijersfuotten. Trije minuten stilte, asjebleaft.’
Om 19.50 hinne begjint er mei te draaien yn de malmole fan de sneontejûns-pantoffelparade op de trotwaars fan de Haadstrjitte: earst op it iene in heale kilometer de kant fan It West út en dan op it oare werom nei It East.
Der rinne sa'n twahondertfyftich man, mânlju en froulju apart, meast yn ploechjes fan fjouwer of fiif nêst elkoar, oer de hiele breedte fan de tegelpaden.
Hy hat hast in jier net yn dit karrûsel meidraaid. Folle feroare is der net. Allinne stiet der no in sûch yn in healslachtich swart unifoarm mei ‘Volk en Vaderland’ te suteljen, wat efterôf, heal yn in portyk. Dy hâldt him ketoen, want op it oare trotwaar is in pleatselike kolportaazjeploech mei ‘Vrijheid, Arbeid, Brood’ op 'en baan.
| |
| |
Ynienen sjocht er Lút rinnen, in eintsje foar him út. Hy stapt wat oan en hellet him yn. Tegearre rinne se in pear kear de buorren op en del.
- Hast noch gjin wurk? freget Lút.
- Nee, ik volontair ljeaver.
- Wês bliid. Ast gjin amtner bist, hoechst dy ek neat sizze te litten troch korrupte boargemasters, boppemasters of oare bazen. Dan hast mei de hiele rottige boel neat te krijen.
Lút is de leste pear jier de anarchistyske begjinsels tadien.
- Mar it wie wol arich fansels, as ik alle moannen by de gemeenteontfanger wat bûsjild ophelje koe.
Sok praat mei Lút net oer.
- Foar in hantsjefol jild ha jim alles oer! Wat soesto bliid wêze mei in rêstich baantsje, fêst lean, in wyfke en in stikmannich bern. En do mar stean te moaipraten: jawol, menear de ynspekteur... bêst, menear de boargemaster. Ik kin der wol fan spuie!
- Ja, Lút, mar sels in révolúsjonair kin net fan de wyn libje. Omdat jimme heit elke moanne de hân ophâlde mei, rinsto hjir goed sêd en knap yn 'e klean. En foar my jildt itselde.
Lút moat der eefkes oer tinke wat er dêrop sizze sil. Hy giet no by himsels nei, wat er yn de ‘Foarskriften foar Révolusjonairen’ stiet. Dan seit er: - Akkoard. It is my wol faker ferwiten dat ik der te goed fan libje foar in révolûsjonair. Dat ik net skobbich yn de klean bin, en wiet en droech op 'e tiid krij. Mar as révolúsjonair moat ik onder de minsken gean. Ik ferkear ek onder wat se de beskaafde klasse neame, om dy te fertellen dat se nei de bliksem geane en dat dat net lang mear duorje sil. Mar mei harsels, har saneamde beskaving en wearden, ha'k neat oan de pet. Dat is krekt it grutte ferskil tusken dy en my. Do skammest dy dea as oaren fan dy sizze, datst in omstipper bist, dy't it sâlt yn 'e ierpels net ferstjinje kin. Mar ik ha lak oan de maatskippij. Ik ferachtsje lju, dy't tinke dat minsken allinne meitelle, as se wurk ha en jild ferstjinje. Se meie rêstich sizze dat it in skandaal is, dat dy Lút syn âlde heit op 'e bûse libbet. It rekket my net.
Se hottefylje in skoft troch. Lút hellet noch it ien en oar oan út de ‘Foarskriften foar Révolúsjonairen’. Mar ynienen slacht er yn oar praat en seit: - Sjochst wol hoe drok it yn 'e buorren is?
- Ja. It is ommers moai waar.
| |
| |
- Dat net allinne. Fer jit de politieke tastân net. It wurdt de minsken thús te benaud. Se witte dat der oarloch komt, mar dat doare se net hurdop te sizzen. Dêrom komme se yn grutte kloften by mekoar en eamelje oer fuotbaljen en frijerij. Mar troch wakker oan te gean oer dingen fan neat, sprekke se har út oer dat oare, libbensgefaarlike. Sa litte se in skreau fan benaudens foar de oarloch hearre. Ik hat der alles fan, oft se har noflik rinne te fertrêdzjen. Mar dat is sabeare, want elk fan harren hat stadichoan wol yn 'e smize, dat dit de lêste ûren binne foar de grutte klap. Dêrom is elk deabenaud. As anarchist bin ik nergens bang fan. Ik wachtsje rêstich ôf. Mar de benaudens fan dy en al dy oaren kin ik my wol yntinke.
- Moat ik dy der no foar betankje, datsto sa mei my meilibbest? Sokke stikeltsjes fielt Lút as goede révolúsjonair net.
- Alle minsken, ropt er,-it is hast healwei njoggenen. En ik moat noch by Martine oan! Dy sit alle sneontejûnen allinne, omdat dy kearel fan har yn in band spilet. Dan is dat fanke deabenaud, lykas elk hjoed de dei. Dan begjinne de muorren op har ôf te kommen, begrypst wol.
- En dan komsto eefkes lâns om út de anarchistyske klassiken te sitearen.
- Dat hast goed besjoen, seit Lút. - Altyt en oeral stiet it boadskip foarop. Mar in anarchist is ek gjin ierpel. En dat yn tiden fan grutte politike spanning de froulju wat williger binne, kin ik net helpe.
Wylst er dwers oer de strjitte rint, draait er him gnizend om en stekt de hân op. Hy is lang en meager. Mar yn it út-de-' eunst-pak fan Tsjeard fan Athe'Ruth, de masterskroar, liket er breed yn de skouders.
Onderweis nei Alde Nyske har dancing, rint er tjsin 20.25 yn de... leane. Sawat op healwei heart er, dat der efter him ien oandraven komt. In pear hondert meter fierderop, flak om 'e hoeke, stiet it stasjon. It sil wol ien wêze dy't der tsjin rinne moat om de trein fan healwei njoggenen te heljen.
Om de hastige reizger rom baan te jaan, docht er in stap op side. As dy him foarby draaft, sjocht er oan it healslachtich uniform dat it de ‘Volk en Vaderland’-kolporteur is.
| |
| |
Oan it begjin fan de leane dûke noch twa hurdrinders op. Dy kin er: it binne Jan Polityk, sa't er neamd wurdt, en master Stobbe. Se hearre beide by de ploech fan ‘Vrijheid, Arbeid, Brood’. Se raze spitich, as de nsb'er om de hoeke ferdwynt. Hastich komme se deroan skonkjen en hy bliuwt stean om harren deselde romte te jaan. Mar se rinne him net foarby. Wat hymjend gnoarret Jan Polityk: - Hiest de poat net útstekke kind, om dy smearlap stroffelje te litten? Dan hiene wy him hân!
Master Stobbe dy't wol wit, wa't er foar hat, seit minachtsjend: - O, bisto't.
En tsjin Jan Polityk: - Fan dy fint hast gjin help te ferwachtsjen. Dat is ien dy't him de hannen net smoarch meitsje wol.
It is oft er Lût praten heart, as er der samar útflapt: - As goede révolúsjonair doch ik myn wurk yn 't geheim en set ik net iepenlik ien de poat dwers.
It roait nearne nei, mar Jan Polityk wurdt der goed lulk om.
- Soesto my fertelle wolle, wat ik as révolúsjonair dwaan en litte moat. Ik wie al by de pertij, doe koesto noch net skite!
- Praat fan sa'n neimakke anarchist, seit master Stobbe ferachtsum, wylst er mei de bûsdoek op syn keale plasse omfaget. - Dy nsb'er sit no al lang en breed op 't stasjon. En om him yn 'e wachtkeamer te pakken, is te nuodlik.
Spinnidich grommet Jan Polityk: - Troch de tjsinwurking fan dit siden himdsje koe er ús ontkomme. Wy hâlde dy yn 'e gaten, knaap... wy warskôgje dy... wy witte wa'ste biste!
- Kom no mar, seit master Stobbe, dy't de bûsdoek wer opburgen hat.
Sonder wat te sizzen draaie se har om en rinne de kant fan de Haadstrjitte út.
Hy lûkt oan de skouders en giet fierder.
Om 20.30 keapet er in kaartsje by Henk, de soan fan Alde Nyske en, nei't de hjitting is, in Poalske graaf. Mei in grutte sigaar yn 'e holle en in kjessen yn de rêch, sit de basterd, sa't er dat al jierren wend is, yn in maklike stoel by de doar. Syn houten skonk leit op in eken tabûretsje, dat keunstich mei blommen en lofwurk besnien is.
Wat sneontejûns dancing hjit, is woansdeis in drok merkkafee en
| |
| |
op oaren dagen in kroech mei in bytsje oanrin. Omdat Nyske te âld, Henk te dom en Mariëtte, syn wiif, meestal yn dûbele sin onbekwaam is, wurde de saken waarnommen troch F.C. Hollowee, oberkelner en auteur fan fantastyske romans. Dy rûnom bekinde ober-fan-Alde Nyske is in altyt wurksume man, dy't ek noch dûnspertijen, biljertwedstriden en kaartjûnen op tou set, by toanielfoarstellingen warber is as regisseur, grimeur of beljochter, en soms as alles tagelyk, en dy't dêrnêst de beide famkes fan Henk en Mariëtte grutbringt.
Nêst dy mannichfâldige kwaliteiten hat er ek noch in swak op de omstipper. Dy hat yndertiid it manuskript fan de roman ‘In traap fan it dreamhynder’ onder eagen hân, dêr't bekinde W-sters onder in fantasynamme yn foarkomme soene. It slagge him net om der út of troch te kommen, mar hy hie it ferhaal himelheech priizge.
As skoalmaster, skerpskutter of omstipper sonder mear, soe er it plak op de lege kruk nêst Hollowee syn taap net ynnimme meie en it foarrjocht net ha troch de grutte ober sels betsjinne te wurden. Hy sit op dit eareplak, omdat er wit wat in goed boek is.
Mei't er him op de kruk deljout, sjocht er dat djippe soarch op Hollowee syn gesicht te lêzen stiet.
- Jo koene wol net sa'n fleurich sin ha, menear Hollowee. Binne der swierrichheden?
Hollowee set in ‘Rotterdammer’ foar him del: in boaiemke pils en dêr spuitwetter by. Dan seit er op tryste toan: - Man, fertel my dan mar ris, wêrom ik laitsje soe. Ik sit op in fulkaan. Elk momint kin de útbarsting komme. Dy sûch by de doar hat werris net oppast, en no sit ik mei fjouwer bekkesnijers yn myn saak.
Mei de rêch nei de seal besiket Hollowee, troch de rjochtertomme efterút nei 't skouder te bringen, in taffeltsje oan te wizen, mar slim dúdlik is 't net.
- O, dy dêr!
Dy knapen wiene him al opfallen doe't er der ynkaam. Dy iene komt wolris mei ierappels by de doarren lâns: in dûbele kearel mei oranje hier, hast wite bargeëachjes en op elk wang in foarse groede.
De skriuwer yn spe sit noflik by de taap, sigaret oan, ferfrissing yn 'e hân, de seal oer te sjen. No is er gjin omstipper mear, mar
| |
| |
ien dy't him op syn fak sit ta te rieden. Alles wat er hjir waarnimt, kin te pas komme, earder of letter.
Hy sjocht hoe't sa'n tweintich pearen allegearre like licht oer it parket swiere.
Alde Nyske har flier stiet der om bekend dat er licht en noflik dûnset. Yn 'e hynstestâl, dêr't er ek it meubilair neisjocht en repareart, makket Hollowee it besondere spul klear, dêr't er it parket sa útnimmend mei yn steat hâldt. Dat er der dowedrek en runemige trochmjuksje soe, kin bêst wêze, want hy seit faak: - Der giet neat foar de natuer sels.
De waarnimmer noteart no yn 'e geast, hoe't de ferneamde Tsjipke, dy't sels dûnsmaster is, en by wedstriden yn 'e prizen falt, mei syn partner, de mûtele Griete, sokke bjustere tangofiguren op it parket set, dat der oan de taffeltsjes foar yn 'e hannen klapt wurdt. Dêr komt de zigzag. It liket wol oft Tsjipke syn lange broeksboksen útrekke, as er de spitse lakskuon fier nei foaren set en oft it splis yn Griete har nauwe rok op útskuorren stiet. Mar it giet goed. Se reitsje sa mei inoar op 'e slach, dat it in lust is dernei te sjen. De oare pearen ferlitte dan ek it parket en Tsjipke en Griete krije de romte om in foarstelling te jaan.
De band hat der wurk mei. Se dogge it oars net sa min, mar by't begelieden fan dit bettere dûnswurk, rekket benammen de trombonist noch alris yn 'e war. De man sjocht oft er alle hope ferlern hat, wylst er mei healbolle wangen en in ferlutsen mûle de pipen fan syn ynstrument yn en út elkoar glide lit.
De skriuwer oan de taap sjocht it direkt: dy trombonist, dy't hjir op sneontejûn te spyljen sit, is Martine har man. En hy wit wat der by him thús te rêden is. Wat er sa stjittend begeliedt is net it dûnsjen yn 'e seal, dat er net sjocht, mar it gystene geskeuk fan Martine en Lút, dat er foar eagen hat.
As der foar de tangodûnsers klapt wurdt, sit de stumper mismoedich nei de souder te stoarjen.
By de folgjende dûns meie de froulju kieze en se swermje as bijen út. Sels de ierappelkeapman, dy't it iene pilske nei it oare siet te hisen, moat oerein.
Mar hy bliuwt rêstich oan de taap sitten, yn fol fertrouwen op syn rop as knoffelich dûnser. Oan syn ear grommelet Hollowee: - Dat is mis. Se hiene dy fint net op 'e flier helje moatten.
| |
| |
Hy bedoelt de ierappelkeapman.
Foardat er Hollowee wat moed ynsprekke kin, tikket him ien op 't skouder. Menta! Se dûkt sa onferwachts foar him op, dat er har in amerij ferheard oanstoarret, ear't er fan de kruk glydt. Hy wist net dat se yn de seal wie. Gjin momint hat er oan har tocht, sont se, moannen lyn alwer, yn in stik fan de onderwizerstoanielklub spile ha. En dêr is se ynienen: in heale kop lytser as hy, swart hier, blau we eagen, spotske glimk. As er har laitsjen sjocht en har djippe, wat kielige stim heart: - Hallo ik wol mei dy dûnsje, is er sa bliid, dat er har in tút op it wang jout.
‘Dat kin hjir ommers net. Sa geane wy hjir net mei elkoar om, salang't we nofteren binne. Sa'n gesleauk heart thús yn films en boeken’, lêst er fan gesichten om harren hinne ôf.
Mar Menta krijt him by de earm en as se harren tusken de oare pearen yn bewege, twingt se him lichtsjes yn 'e maat fan de dûns. As skoaljuffer kostet dat har gjin muoite en as er goed de stille oanwizings neikomt, dy't se him mei har lichem jout, slagget it him om rillek yn 'e maat te bliuwen. Al gau krijt er de slach te pakken. Mei in frommisk as Menta is dûnsj en in net onarige tiidkoarting. Sa as altyt sjocht Menta der earste klas út. Klaait se har goed, of klaaie alle klean har goed? Wat kin it skele.
Se hat wat blaus oan.
- Is dat in kasak, Menta, watst oanhast?
- Nee, in gewoane jurk. Fynst 'm moai?
- Prachtich mei dy deryn.
Wylst se dy pear wurden wikselje, sjocht er yn in flits silinders, bollen, kegels foar him sweevjen, úttinen en gearfloeien ta de folmakke foarm dy't der, yn de romte flak foar him, onder it blau beweecht. Dêr't syn earm om hinne leit. Se bewege harren yn sa'n hecht ferbân, dat sy elke misstap, dy't fan syn kant driget, al yn 'e oanset wit te kearen.
Dat is wol fan dy gefolgen, dat de passen net hielendal neffens it boekje ferrinne. En op de flier binne der guon, dy't prot sjogge as der mar wat op los stapt wurdt troch onbedreaune sweeslaggers, dy't it onfatsoen sels sa fier driuwe, dat se hurdop te laitsjen doare om har eigen beskamsum gestoatskaaf.
Hy sjocht Menta laitsjend oan, omdat er it de lêste pear minuten dat sy him neier is as oars net ien, tige nei't sin hat, en sy laket mei
| |
| |
strielende eagen werom. Ynienen skatterje se it út. In pear tellen mar. Se bedimje harren tagelyk.
- Dat wie net sa't it hearde, seit Menta. - Wy kinne hjir net samar as gekken begjinne te laitsjen, wylst oaren, dy't hjir thús hearre, serieus oan 't dûnsjen binne. Wy binne mar fan dy oan- rinders. En dan bin ik hjir ek noch mei myn broer en de frou en dy tinke dochs al datsto in gefaarlike, gekke jonge bist.
- Se koene wolris gelyk ha.
- Moast net grut dwaan. Gefaarlik bist yn in gjin gefal, al woest miskien graach fan al.
De dûns is út. Se klapje yn 'e hannen. Dat heart sa.
Onder dat applaus komt Menta har skoansuster der mei tikjende hakken oanstappen. Hy krijt in koart, stiif knikje mei de holle en in strielende glimlaits. Sykje it mar út. Menta gniist en ferdwynt mei har nei 't twalet. - Bist noch net fan my ôf, seit se.
As er wer goed en wol op syn plak oan 'e taap sit, wurdt der in step oankundige. Elk kin wol wat steppe, dat it is al gau slim drok op de flier. Der binne ek net al te bedreaune dûnsers by. Sels de ierappelman stept in ein wei, mei in frijwat grou frommis mei heech opkjimme en glânzgjend lakt hier.
Hollowee set in twade Rotterdammer foar him del en seit somber: - No is dy bekkesnijer al wer oan it dûnsjen. En dat mei sa'n folle flier.
Noch wylst er it seit, stapt de ierappelkeapman bryk oer de foet, wankelet efterút, mar bliuwt stean. Hy skuort de faam op syn side en flokt, om de maten hearre te litten, dat der wat is. Se steane rap nest him.
- It is safier, ropt Hollowee, -mefrou moat foar de doar!
Hy rint troch de skodoar efter yn 't buffet de keuken yn.
Efkes letter giet der in doar iepen oan 'e oare kant fan de taap en ferskynt Alde Nyske yn har rolstoel. Hollowee komt wer nêst him te stean en observearret mei in stiif ferlutsen mûltsje de ierappelkeapman.
- Wêrom stiet mefrou dêr, menear Hollowee?
- Se mei graach nei fjochtsjende jongkearels sjen, snjit it Hollowee tusken de stive, smelle lippen út. - Dat is no ienkear sa. Inkelde pearen hâlde op fan dûnsjen. Dat wurde der mear, as de ierappelkeapman lûd ropt, dat er him gjin triuw jaan lit, fan net
| |
| |
ien! Beliven net fan in kloatsek dy't it net iepenlik dwaan doar en dy't er wol stean sjocht. Dy't de broek wol fol ha sil. Dy't net besykje moat om der út te piken!
As de sprekker merkt dat in pear gewûpste knapen syn kant útkomme, kreaket er handich in stoel en brekt der in poat ôf.
- Kom mar jonges, ropt er, - ik doar wol foar mysels op te kommen!
Syn sekondanten kreakje elk like handich in stoel en mei har trijen wachtsje se wolbewapene ôf wat der komme sil.
It is Hollowee oan te sjen, dat it kreakjen fan de stuollen him troch ieren en sinen skuort. De dûns is ôfrûn, mar de measten bliuwe op 'e flier stean. It is yn ienen goed stil yn 'e seal.
- Al trije stuollen stikken en se fjochtsje noch net iens, klaget Hollowee. - No begjinne ús jonges der ek al poaten ôf te brekken. Wiles steane der yn 'e seal twa ploechjes yn slachoarder tsjin elkoar oer. It giet net mear om de triuw dy't de ierappelkeapman hân ha soe, mar tusken de beide pertijen broeit âld sear.
Hollowee rommelet onder de taap. Yn in koer hat er dêr lege flessen te lizzen.
- As dat sa troch giet, binne der woansdei stuollen te min, sisket er grimmitich. - Hjir moat in ein oan komme!
Ynienen springt er mei in wylde gjalp efter de taap omheech. In flesse beskriuwt in bôge troch de seal, rekket de ierappelkeapman flak onder it oranje nekkehier, klapt op it parket, rôlet fierder en bliuwt tsjin de muorre lizzen. Dan is de ierappelkeapman al derhinne siigd.
Dêr wurdt it al effen oars fan. De beide maten fan de ierappelkeapman pike der op in draaf út en ferdwine troch de syddoar dy't op de feemerk útkomt. Hysels wurdt troch syn tsjinstanners oereinhyst en nei de keuken sleept. Hollowee ropt: - Muzyk! En in pear minuten letter is it krekt oft der neat te rêden west hat.
- Och, seit Hollowee, nei in minút of tsien, as er yn 'e keuken de boel regele hat: - Ik ha wol foar hjitter fjûren stien yn myn karrière. De stuollen wurde fergoede en dy ierappelkeapman bringt woansdei trije mudde ierappels foar de keuken. Mar de namme fan de saak stie yn 'e kiif en dêrom moast it út wêze, sa gau mooglik.
| |
| |
Om 21.30 giet Menta der mei har broer en skoansuster út.
Hy beteilet Hollowee. Dy knypeaget en winsket gnizend: - Mazzel tof.
As er op 'e stoepe stiet, sjocht er Menta op it parkearterrein. In grutte, blauwe Buick rydt fuort en se stekt de hân op.
- Ik hie wol tocht datst komme soest, seit se, as er tsjin har oer stiet.
- Do hast ommers sein, dat ik noch net fan dy ôfwie.
Se laitsje beide. Onder it swarte hier lykje har eagen persleinblau.
- Wachtsje mar, seit Menta.
Se rinne de kant fan de Haadstrjitte út. Mei de wite linnenske mantel iepen oer har blauwe jurk en in blau taske onder de earm, stapt se flot babbeljend oan syn side. Yn koarte tiid wurdt er gewaar:
- dat har skoansuster fuort woe, omdat se gjin minút langer yn in gelegenheid bliuwe woe, dêr't troch sok útskot sa gemien fochten waard;
- dat yn it doarp dêr't har skoalle stiet, by fjochterij altyt bloed floeit en dat se der wol oerstjoer fan rekket, mar dat it tagelyk spannend is, plesierich hast;
- dat Hargen yn Noard-Hollân leit, noardlik fan Schoorl;
- dat se dêr ankomme moandei hinne sil en dêr mei in freondin in wike onderdak kin yn in prachtich hûs, dat fan in relaazje fan har heit is,
- dat er dat hûs einliks ris sjen moast;
- dat der in moanne lang in Jan dy-en-dy, in dichter út Amsterdam, yn wenne hat, dy't sa'n fjirtich lege jeneverflessen-en onbegripelikerwize twa folle - op de gekste plakken slingerje litten hie.
Se binne de Haadstrjitte oerstutsen, dêr't al hast gjin minske mear te bekennen wie, en rinne op in sintelpaad, dat him tusken eftertunen trochwynt.
Menta giet fierder mei ynformaazje te jaan.
Har skoansuster woe net, dat se allinne nei hûs ta rinne soe, omdat men net witte kin, watfoar raar folk der de jûns wol net omstipt yn sa'n doarp.
- Mar, seit Menta laitsjend, - se hie ommers heard wat ik tsjin dy sei.
| |
| |
- En allinne bist no ek net.
- Nee, seit se en leit him eefkes de hân op 'e earm.
Yn de tunen efter de stekjes en skutten oan wearskanten fan it paad begjint it tjuster te wurden.
- Ik kom hjir foar 't earst, seit er. - Ik wist net, dat der hjir fan dy paden wiene.
- Do bist hjir ek net opgroeid. Ik rûn hjir as bern alle dagen lâns nei skoalle. Wat hjir net stiet oan blommen en planten. Fruchtbeammen fansels, mar ek hagedoarnen, kamperfoelje, koetsebeibeamkes, flearstrûken. En sjoch ris, hjir by it paad lâns: piipkrûd, spoekeblommen, wite kraneblommen, eachkrûd.
Menta neamt de nammen en wiist de planten mei har taske oan. It liket wol in skoalreiske. En juf mar grutsk de rykdom fan har âld skoalpaad toane.
Efter har hûs stiet it stekje iepen. Troch de grutte tún binne, by it hûs lâns, de beammen oan de Rykswei te sjen. Nêst in skuorke hinget in touter, oan in dwersbalke tusken hege peallen yn.
‘Grutte goaden. Soe de touter út har bernejierren behâlden wêze?’ En jawol. Oeren koe se dêrop touterje!
Mar no knapt der al in tou nei in pear kear hinne en wer swaaien. Se stroffelet efterút, hâldt it mar krekt op fuotten en falt him efteroer yn 'e earmen.
Hy draait har om en flijt har stevich tsjin him oan, nammerste steviger om't er mei de rêch tsjin de muorre fan it skuorke stiet. Foardat se de kâns hat in wurd te sizzen, slút er har de lippen mei in tút. Op dat momint is er der noch net wis fan, oft se in tút-en-in-hantsje-blaai is of net. Dat it ferbjusteret him hoe ferwoeden se trochset, as se ienkear begûn binne.
Hy krijt foar't earst har parfum yn 'e noas. Sa nei binne se elkoar no. Hy giet hieltyt dryster by har rejale foarmen lâns en se lit him gewurde. Mar sa gau't er, yn syn ontdekkingsroes fertiisd, oan de glêde side onder de blauwe jurk begjint, wart se him ôf.
- Do giest rjocht op 't doel ôf, sonder te praten, seit se. - Dêr mei'k wol oer. Mar do hast no de waar wol keurd. En dat geflikfloai bûtendoar tsjin skuorkes en stekjes, ha'k gjin nocht mear oan. Yn 'e hûs is romte genôch en it is der folle nofliker. As't wost, kinst der mei ynkomme.
De siken gean har swierder en har stim klinkt noch leger. Mei de
| |
| |
finger tikket se him op 'e noas en sjocht him glimkjend oan. Har blauwe eagen lykje donkerder en ha in útdaagjende glâns.
- Hoe kinst it freegje, seit er.
Menta krijt har blauwe taske fan de grûn op. Wyls se oer in tegelpaadsje nei de efterdoar rinne, hellet se der in kaai út.
- Moast der no alris ien yn 'e hûs wêze, seit se as se de doar iepen docht.
Om 23.15 sit er thús yn 'e keamer. Syn heit en mem sitte noch te skutjassen mei âlde Minne en Frone, de lêste boom is hast út. Hy moat him mar in jonge ynskinke en Minne en Heit ek. Frone mei ek noch wol in framboaske en Mem in healtsje, beslist net mear. As er yn de grutte stoel onder de skimerlampe sit nei it kaartspyljen te sjen, sjocht er wol oan Frone har gesicht dat sy en Minne der goed foarstean. Se komt mei elke slach resoluter út en har grieneftige katteëagen striele. Se is de beppe fan Teatske en dat is wol te sjen.
Minne en Frone winne de boom. It hie al oars rûn, seit Heit spitich, as Mem har net in pear kear raar fergoaid hie. Mar it wie ommers mar in spultsje.
Se kaarte noch in skoftsje nei. Al gau komt it praat op Heit syn âlde doarp, dêr't Minne en Frone ek weikomme, en op de goede faklju dy't se der hiene. Minne sjongt de lof fan Auke Reidinga, in skuonmakker dy't syn gelikens net hie. Dy Auke hat him ris in pear skuon mei dûbelde tongen makke, dy lieten nei tsien jier noch gjin drip wetter troch.
- Hoe lang is dat lyn, Minne, freget er. - Dy Auke Reidinga hat no grif al jierren dea west?
- Man, seit Frone, - dy komt hast werom!
Dêr wurdt om lake. Elk hat yn 'e smize dat er der net foarwei kin it bizich âld wyfke in blyk fan wurdearring te jaan.
- En wêr binne dy skuon no? freget Mem.
- Dat is in ferhaal op himsels, netwier Minne. Hoe sneu asto fan dy skuon ôfrekke bist.
Frone knypt har katteëagen der heal by ticht.
- Dat moat in oare kear dan mar, grommelet Minne, wylst er oerein komt. - It is al healwei tolven. Wy hiene al lang op bêd lizze moatten.
| |
| |
Se geane der út. Wylst se noch by de foardoar steane, jit er himsels noch in jonge kleare yn en begjint de boel wat op te rêden. De flessen yn de kelder, de jiskepantsjes yn 'e keuken. As Mem der wer ynkomt, is de boel fan kant.
Se prate noch eefkes oer de reis fan moarn, nei Oerisel, tolve dagen by Omke Jo. Dat kin wer oangean, want de man is wer yn 'e graasje de lêste tiid. Hy hat der in pear jier út west, omdat er al mei in húshâldster yn konkubinaat libbe, doe't syn frou amper in jier dea west hie.
Oft er him wol rêde kin, hast fjirtsjin dagen allinne, freget Mem. En oft er moarn meigiet as dy mâle Ferry op 'e gersbaan ride moat. En oft er foarsichtich wêze sil, want it is in griis hoefolle jonge minsken har dearide mei dy smoarge auto's.
- Ik ryd ljeaver op 'e motor, seit Heit-Dan sit men teminsten net yn sa'n glêzen kasje.
Om 23.50 sjocht er op it griene kleed fan de divan op syn keamer ‘The Albatross Book of Living Verse’ lizzen, noch krekt wêr't it lizze moat, op it punt dêr't de ploaien by elkoar komme. As er it opkrije sil, sjocht er yn de spegel in lange, meagere skarminkel stean.
- In mandaryn fan de allerleechste klasse, mar mei hege eroatyske aspiraazjes, seit er foldien.
Hy giet by de tafel sitten en leit in stikje karbon ferkeard om onder in bledsje papier. Foardat er ien wurd opskreaun hat, komt de komeedzje mei dy papierkes him sa bernachtich foar, dat er se flokkend yn elkoar frommelet en yn de koer smyt.
Ik skuort him koart en fûl troch it boarst. De pine bliuwt neisangerjen as er sonder doel yn de blomlêzing sit te blêdzjen. Ynienen wit er wat er siket, yn watfoar rigels wat fan syn beklemming te hearren is:
...‘For the sword outwears its sheath,
And the soul wears out the breast,’...
De triennen springe him derby yn 'e eagen. Beskamme en lulk, seit er tsjin himsels: - In echt grut minske soe fan tefoaren witten ha, dat in meagere mandaryn en in moaie skoaljuffer gjin partuer is foar de dea, al binne se beide sa hjit as in holder. | |
| |
| |
2. Kathay en fierder
Yn de spoarwein, in âlde, hege kast, sit er op de flewielen bank, yn 't hoekje by it finster. Allinne. Hy rydt foarút.
Oan it plafond gloeit it kouske yn 'e gaslampe, mar dat is amper te sjen, omdat it noch sa ljocht is yn de wein. Foar syn knibbels hinget in brede riem oan it portier. Der binne wapenfûgels mei dûbele koppen yn stimpele. De iene kop sjocht nei links, de oare nei rjochts en út elk fan de twa kromme, skerpe snaffels hinget in njirretonge.
Hy hat troch it finster útsicht oer grutte stikken nôt. Fan flakby de spoarbaan strekke har de wite ekers út, sa fier as er sjen kin. Hjir en dêr stiet der wat beamguod yn en soms in stikmannich beareklauwen mei mânske skermen, yn in espeltsje by mekoar. Stadich skommelet de trein deroan foarby.
Soms kin er yn in boekeleane op sjen, dwers op 't spoar, dy't altyt op in hearehûs mei in heech middenstik en legere sydfleugels oanrint, dat skimich wyt yn 't tjuster leit.
Lang om let hâldt de trein stil by in wyt stasjon. Der wurdt in namme roppen, mar dy is net te ferstean.
Oer de reklameboerden op de muorren binne swarte wapenfûgels plakt. De swarte izeren hânsels om de wisseis te fersetten, dy't op it perron, nêst in hege dûbele doar steane, glide fansels nei foaren. De trein begjint wer te riden, nei in floitsinjaal.
Ynienen sit der in frommis yn in blau unifoarm foar him oer. Hy hat net opmurken, hoe't se deryn kommen is. Oer't skouder draacht se in blauwe learen tas. Yn de blauwe rok fan de konduktrise - want se hat in floitsje oan in keatling om 'e hals te hingjen en in blikken kaartsjedoaze yn 'e hân-binne de wapenfûgels weefd.
Glimkjend sjocht se him oan. Se giet op 'e bank lizzen. Mei de palm nei boppen, stekt se de rjochterhân nei him út.
- Rjocht op en del is it taryf tsien gûne, seit se.
Se begjint hurd te laitsjen as it kreaze pak dat er oanhat fan onderen oan boppe ta tichtsit. Hy wurdt der ongemaklik fan en skuort der yn panyk oan om. Mar hy kin gjin knoop ontdekke. En dat frommis laket mar... de riem fan it portier komt hurd op him tasetten en ferdwynt dan yn in draaikolk fan blauwe kerrels,
| |
| |
dy't yn 'e rûnte wiele en de bylden meisûge yn in ferblinend giel... dat syn polohimd is, foar syn bêd, oer in stoel.
- Komst noch, ropt syn mem, onder oan de treppe. - Kinst mei ús ite!
Nei it moarnsiten belade Heit en Mem har fytsen en by strielend simmerwaar begjinne se oan har reiske nei Oerisel. Hy swaait harren nei, oant se de bocht troch binne.
Dan krijt er de fyts en rydt nei it hûs fan de majoar.
1. It hûs fan de majoar stiet sa efterôf, dat syn mem alris sein hat, - Ik soe deabenaud wêze, dêr yn dy rimboe! It is gefaarlik om sa fier bûten de buorren te wenjen.
Om te bewizen hoe gefaarlik it wol net wie, hie se al in pear kear in foarfal út it jier 1907 ophelle. Doe wiene, op in pleatske by it útbuorrentsje Verentoete yn Twinte om, in broer en twa susters troch ynbrekkers mei iisder en stiel sa tramtearre, dat de dea deroan folge. It jongste frommes, net onkreas, mar net hielendal goed mei de holle, wie fan de smjunten ferkrêfte. Alle trije wiene se earst de oare middeis fûn. De keamer ferheistere en tehavene, it bloed by it bedskut op. Wat der yn hoazzen en tusken it linneguod oan erfsulver en goud ferburgen sitten hie, dat wie allegear, allegear fuort!
As er it hiem oprydt, stiet de M.G. al klear en is Ferry dermei dwaande syn gersbaanmoter goed fêst te setten yn de karre efter de Fiat.
- Fiif minuten letter, en wy hiene fuort west, grommelet de majoar, dy't syn brúnlearen jek al oan hat. Mei't er in sigentsje lâns strykt, lykje de beide boksen fan syn ljochte broek wol ien lange, wide rok.
‘Fansels, in o.s., in omstipper, hat men gjin omtinken foar. Dy hat der mar foar te soargjen, dat er gjin sekonde te let opdaagjen komt, oars lit men him gewoan stean. Lulk graaft er yn de garaazje yn 'e bak mei kaarten om.
- Lit mar sitte, ropt de majoar, - Coevorden kin ik sonder kaart wol fine!
Lit dy moarnske kloat mar gewurde. Hy leit de kaart op syn sitplak, hellet de doarkes út de MG en spant de riem tusken de stuol- | |
| |
tsjes. Dat binne fan dy dingen, dy't sels in o.s. noch wol op syn eigen noed nimme mei, benammen ien, dy't alle dagen wol dpl. wurde kin en him dan fan de earste de bêste sûch fan in sersjant kommandearje litte moat.
- Man, wat makkest wer in omslach foar sa'n lyts eintsje riden. Aanst sige wy der kompleet út!
‘O, leave Mem, stean my by, dat ik dy moarnsike kearel gjin grutte bek jou.’
As se in skoftsje letter oer de asfaltdyk stowe, sit de o.s. mei de earm om 'e riem en de kaart op 'e knibbel. De wyn gûlt him om 'e earen en it hier waait him alle kanten út.
‘In o.s. yn in MG. In smearlap, dy't profitearret fan de bourgeoisie, fan har auto's en har froulju, dy't him ketoen hâldt as se kuren ha. Moarn kin it út wêze. Mar dan hat er wer oar lijen te ondergean.’
- Hâld dy mar goed beet, ropt de majoar oan syn ear. - It giet der aanst need omwei. Dy ferrekte MG hat in dwerse rite. Hy set it yn 'e kant. Hy kin it aanst samar ferdomme!
- Hy rint as in klokje, Theo! raast de o.s. werom.
- Do fangst syn sinjalen net op. Do hast gjin gehoar foar in moter, Ferry wol!
‘Ja, in o.s. hat no ienkear neat, sels gjin gehoar. Aanst sil der wol besocht wurde him mei kûgelsfeart fan syn stuoltsje ôf tsjin in beam of yn 'e sleat fleane te litten. Mar, oan smods of fersûpt, wat jout 't. Ien wurkleaze minder en yn koarten ien soldaat.’
2. Wa of wat moast men er de skuld fan jaan, dat it misrûn yn Coevorden? Ferry wie earst fier foar en de majoar en de o.s. op it middenterrein stiene him wakker oan te fjurjen. Hy fleach mei sa'n gong yn it rûn, dat de o.s., dy't him mei de eagen folgje woe, der dwyl fan waard.
Mar ynien stode Ferry yn in binnebocht rjocht troch, in ein oer it middenterrein en sels oer de teannen fan de official dy't drok mei in flachje te swaaien stie. De âld Drint sprong in hiel ein rjocht omheech, as in antilope. De o.s. hie noch net earder ien sa steil en sa heech opspringen sjoen. Doe't de man wer op 'e grûn stie, lei Ferry al yn de striepakken. Dy hie fansels neat. Mar it stjoer fan 'e moter siet muorrefêst.
| |
| |
De majoar hie in min sin. Wikenlang hie er oan dat smoarge ding stien te sleuteljen, en no't de moter yn optimale kondysje wie, bleau dat ferdomde stjoer fêstsitten. Trouwens Ferry raamde ek mei dy moter om, dat it in griis wie.
- Dy jonge is bearesterk en hy doart alles oan, mar hy hat hielendal gjin omtinken, sei er mismoedich tsjin de o.s.
- Mar wol gehoar foar in moter, Theo. Dat hast sels sein. Dêr gong de majoar net op yn.
Hy libbe wer wat op, doe't er op 'e baan in âld stúdzjemaat út Dútsklân stean seach, Max Ihwe. Mei Max yn 'e MG ried er nei in útspanning om wat te praten. De o.s. kaam der mei Ferry yn de Fiat efteroan.
By de útspanning wie gelegenheid foar bern om op ponny's te riden. Wylst Ferry de auto oan 'e kant sette, stie de o.s. it oan te sjen, dat lytse smearlappen mei twychjes op de kedsjes omhuften. Doe't er him dermei bemoeide, swaaide in pyst fan in fanke har bjirkeryske feninich syn kant út en rekke him op 't wang. Hy flokte fan de pine en mei de bûsdoek op de strym, rûn er mei de gnizende Ferry nei it taffeltsje yn 'e tún fan de útspanning, dêr't de majoar al mei Max siet.
- Du bist Theo's Faktotum, nichtwahr. Was ist dir denn passiert? frege Max.
It waard in lang petear. It duorre Ferry te lang, dat dy socht yn it kafee ferdivendaasje op in Russysk biljert.
Wat de technyk oanbelange, bemoeide Max him allinne noch mei de lânboumasjines op 'e pleats, dy't er fan syn heit oernommen hie, sei er. Hy mocht wol oer it boerewurk, net omdat Blut und Boden him sa heech sieten, mar omdat er as boer yn in rêstich roomsk doarp net op 't minste plak siet, as it mis gean soe. Sont er mei de moter oer de kop flein wie, koene se him yn it leger net mear brûke.
De o.s. frege Max, oft dy tocht dat der gau oarloch komme soe. Ja, Max seach it swurk goed swart driuwen. Ut poere benaudens hiene de grutte lannen dy Eastenriker almar fierder komme litten. Mar dat soe ien kear ophâlde en dan wie it goed mis. Onferwachts noch soe die Armee der oansetten komme as in kolossale wals en alles ferpletterje wat yn 'e wei stie. Want feroverje, de boel by in oar platgoaie, dêr wiene se op ôfjage. Yn de lêste jierren hiene se
| |
| |
in leger en benammen in loftmacht opboud, dêr't se alle oare maklik mei ferslaan koene.
- Do kinst miskien skûlje foar de bui yn dat roomske doarp fan dy, sei de majoar bitter, - mar wy wurde foar de hûnen smiten. De kâns dat se ús net ôfmeitsje, slaan ik net botte heech oan. En dat alles omdat deabenaude hampelmannen as Chamberlain en konsorten dy binde wraaksuchtige lytse boargers en mistribele yntellektuelen by jimmes net yn 'e stokken hâlde kinne.
- It nasjonaal-soasialisme is in rankunelear, sei de o.s. djipsinnich. Dat hie er fan Ter Braak.
- Richtig, richtig! En dêrom kinne se nei in oerwinning gjin kant út. Se kinne ommers net sonder ophâlden troch gean mei ligen, bedrigen, stellen, ferkrêftsjen en moardzjen. Der Lügen-Jupp kin miskien ús saneamde yntellektuëlen ferrifelje en by harren trochgean foar de grutste journalist fan alle tiden, dy't effen skerper sjocht hat wol yn 'e gaten, dat it net mear te betsjutten hat as it lêstige kef fen fan in manke hûn.
- Dat is wat my sa benaud makket, sei de majoar. - Wa wit hoe fier se it skoppe, as ek de yntellektuëlen har mar stil deljaan onder de macht fan in stel smearlappen.
- Hiesto dan in hegere ferwachting hân fan dy fergifmingers, hûneslachters en wurdferkrêfters, Theo? frege de o.s.
Dat hie de majoar net, mar dat it sá fier gean soe, hie er net ferwachte.
Max tocht, dat ek foar yntellektuëlen it fretten earst kaam en dan de moraal. - Se wolle der goed fan libje, sei er, - en se ha wiven en bern dy't it better ha wolle. Dus stelle se it foar, oft har spesiale kunde fan heger kwaliteit is as dy fan oare arbeiders en dêrom ek better betelle wurde moat. Mar om dat hegere lean te krijen, moat in regearing har helpe. Wat foar regearing nukt har net, as it jild mar op 't kleed komt!
Doe ornearre de majoar dat it tiid waard foar oar praat. Max en hy hiene mekoar yn sa'n skoft net sjoen en it koe noch wol langer duorje ear't se mekoar wer seagen. Dat der kamen sterke ferhalen en weemoedichheden.
Nei in foech healoere sei Max: - Net ien fan ús wit, hoe't it allegear komme sil. As minsken ha wy ommers it grutte foarrjocht, dat wy noch gjin oere yn 'e takomst sjen kinne.
| |
| |
- No, sei de majoar, - ik bin der wis fan, dat myn suster Elske oer twa oeren by my thús foar de doar stiet. Dat, lieber Max, ik moat dy wer nei Coevorden bringe...
3. Ferry hie daliks yn 'e smize, dat it frommis dat op in stoel onder de linebeam te wachtsjen siet, doe't se it hiem oprieden, echt de majoar syn suster wie. - Tinkst dat er sa'n skarminkel yn 'e hûs helje soe, as er oars koe? frege er de o.s.-Soargest derfoar, dat myn moter yn 'e garaazje komt. Ik moat nei hûs te iten.
Ferry fytste fuort en de majoar dy't by syn suster onder de linebeam siet, rôp: - Kom yn 'e kunde mei Elske. En meitsje dan wat lekkers.
It like de o.s. ta dat Elske wol wat streksums brûke koe, ferreizge as se wie, en dat de majoar en hy wol rjocht hiene op wat goeds nei in swiere dei, en de tjsinstuit mei de moter. Hy begûn wat klear te meitsjen, dat gjin soldatekeuken leverje koe: boeuf Stroganoff. Mei rys en slaad. It moaie fan dat healwize âlde hûs fan de majoar wie, dat er in tún by wie, dêr't de besonderste krûden onferwachts yn opkamen en dat der sels in soarte fan kelder wie, dêr't sjampinjons yn kweekt waarden. Troch de wike hâlde Foppe, in âld-gernier, streuper en alkohoalist, de tún kreas yn oarder.
De eardere o.s., no kok, wie noch mar goed en wol yn 'e keuken oan syn wurk of Elske kaam deryn. It like derop dat se him skerp yn 'e rekken hâlde woe.
It kaam him sa oan, oft se it net sa bot stie mei syn itensiederij, want se frege al gau, yn in Bataafsk dialekt dat him bekakt oanhearde: - Do hast it koksfak net leard, wol? Hoe kinst der dan sa handich yn wêze?
It klonk as in ferwiting.
- Wurdst derfoar betelle, datst op snein by in oar yn 'e keuken omskrepst?
- Jo broer betellet my net út de portemonnee, mar út de rykdom fan syn geast, sei de kok.
- Dan sil er wol hast rut wêze. Of do moatst al mei in lyts kromke tefreden wêze. Mar wat dochsto einliks?
- Gewoanlik neat. Ik stip wat om. Ik bin no tafallich kok, omdat
| |
| |
it sa útkomt, mar meast omstipper, en moarn mooglik d.p.l.
- D.p.l.? Wat is dat?
- Dienstplichtig soldaat.
- Hast dan gjin fak leard?
- Einliks net. Ik mei bern tusken seis en tolf jier les jaan yn lêzen, taal, rekkenjen en noch wat. Mar ik moat noch leare om it goed te dwaan. Fierders kin ik wat itensiede, al moatte jo der gjin te hege ferwachting fan ha. Ik kin'ek sa'n tritich trúkjes mei kaarten, en ha in sneltekenprogramma fan in goed healoere. Dus dat hâldt ek net oer. Mar ik ha wol faak gelok mei pokerjen. Dan ha ik noch de kwalifkaasjes skerpskutter gewear, pistol en lichte mitrailleur. In mouwe fol. Dêr stiet dan wer tsjin oer, dat ik in hângranaat noch gjin twa meter fuortkrije kin. Dat is dus gefaarlik foar mysels. Ik kin ek nije ringen sette om de sûgers fan 500 cc moterfytsen, kop- of sydklepper, it is my gelyk. Ik kin ek flot benzinetaapje.
Elske wie lulk. Har stim trille, doe't se yn har studearre-frouljustaaltsje útboarste: - Yn dizze úthoeke sille dy stomme blaaien wol tinke datst in geastige fint bist, dy't it moai opsizze kin, mar yn myn kringen ferwachtet men op in gewoane frage in gewoan antwurd!
- Dat nim ik daliks oan, sei de kok. - Mar om sukses yn jo kringen is't my net te rêden, en dat ik dêr gjin poat oan 'e grûn krije soe, wit ik al lang. Mar wat dogge jo, as ik it noch freegje mei.
- Ik studear Frânsk, sei Elske, wylst se der útrûn.
Dat wie dan in gewoan antwurd op in gewoane frage, tocht de kok.
It miel wie goed. De majoar makke in flesse wodka iepen en priizge de kok. Elske sei neat, mar it wie dúdlik te sjen, dat it har in ôfgriis wie it petear fan har onbehoffene disgenoaten oan te hearren.
De majoar hie trouwens ek begripe moatten, dat de lêste ein fan syn ‘Koart-traktaat-tsjin-it-iten-fan-fleis’ der fier by troch wie. It wie al nuver dat de man, wylst er it útspriek, in fikse poarsje bief efter de knopen sette. Mar helte slimmer wie, dat er him yn wylde spekulaazje doarst te bejaan, dêr't ien út in akademysk fermidden mei gjin mooglikheid wurdearring foar opbringe koe. Hy fer- | |
| |
onderstelde nammentlik, dat út de djipten fan de kosmos wêzens komme koene, mei in hegere yntelliginsje as Bataafske studinten, om hjir op ierde minsken foar de komsumpsje te fokken, lykas wy dat dogge mei bargen en kij. Dy onierdsken, ornearre er, soene dêr it folste rjocht ta hawwe. Sok ôfwaaid, spekulatyf praat moat men yn it bywêzen fan in yntellektueel net útslaan.
En noch onbehouwener wie, dat er der oan tafoege: - Us kok hoecht dan net daliks yn noed te sitten en do ek net, Elske.
Mar rjochtút onfatsoenlik wie, dat er de kok oanseach en sei: - Mar, ‘ein guter Hahn ist nicht fett’, soe Max wol sizze. Wêr hie dat no konneksje mei?
As in grut minske sok ôfwaaid praat útslacht, moat it der wol raar bystean mei de rykdom fan syn geast.
4. Doe't syn keukenwurk berêden wie, joech de o.s. him yn in klapstoel op de tegelstripe foar de iepensteande túndoarren fan de wenkeamer del, mei it boek ‘In gesprek met de vorigen’, dat op in taffeltsje yn de gong lei. Miskien wol omdat er yn de bûtenhûseftige went fan de majoar siet, begûn er oan in essay oer ‘De paden van Hofwyck’.
De majoar wie nei de garaazje rûn om nochris nei it stjoer fan de moter te sjen. Elske begûn yn de keamer klassike platen te draaien. Mozart, dat koe de o.s., sa onmuzikaal as er wie, wol hearre. Se besocht de plaat mei in houten nuddel ôf te spyljen, mar dêr wie hieltyt wat mei te rêden. Dat se krige har nocht en kaam bûtendoar op de tegels, efter de stoel fan de o.s.
- Wat lêsto dêr?
As by in mem dy't har soan oer it mad komt, sa fûl snjitte har de frage tusken de lippen út. Freonlik glimkjend seach de o.s. op út it boek.
- Pardon. Ik ha gjin permisje frege om dit boek te lêzen. Mar ik mei altyt frij yn de boeken omsneupe, dy't hjir omslingerje.
Elske gong yn de stoel nêst him sitten. Se seach him glimkjend oan.
- No is dit tafallich myn boek. Mar dat let net. Hast wol faker wat fan Menno ter Braak lêzen?
- Alles wat der fan him hjir yn 'e hûs is, dat wol sizze praktysk alles wat der oan boeken fan him útjûn is. Ik begryp him net altyt.
| |
| |
Dêr ha ik te min eftergrûn foar, tink ik. Mar ik mei wol oer syn manier fan skriuwen. Hjir:..., zelfs als zij grootmogol onder de ambtenaren zijn geweest, zoals Huygens,...
- Dat is mar in gjalp fansels en in savante fergeliking, dêr't it net dúdliker fan wurdt, sei Elske streng.
- Goed. Jo slach. Mar hjir dan. Hy hat in slachtersfeint frege, hoe't er by Hofwyck komme kin. ‘U mot door zo'n poortgebouw, zei een welwillende slagersjongen, die een iets meer dan vage visie bleek te hebben op de Nederlandse letterkunde, uitgedrukt in huizen.’ Wat tinkt jo dêrfan?
- It is dy lang-en-brede wize fan sizzen dy't my tsjinstiet.
- Hat it foar jo dan net wat eigens?
- Ja. Skriuwe, sa't in bear dûnset. Op in plompe manier besykje artistyk te dwaan. Dy slachterskeesje komt yn 't stik fierder net foar?
- Ik ha 't noch net út, mar ik nim oan fan net. Sa'n rigel bringt my trouwens de Camera Obscura yn 't sin.
- Dêr ha'k mar in pear siden fan lêzen. Foar my mear as genôch. Mar as men yn proaza in swak echo'tsje fernimt fan in skriuwer, dy't yn it stik sels net foarkomt, dan is dat dochs gjin pluspunt. Earder oarsom. It giet hjir oer Huygens, net oer de Camera Obscura. Wêrom gean se hjir yn Hollân altyt by Aken en Keulen om en besiket de iene it al moaier te sizzen as de oare. No ja, de onderwerpen dêr't se oer skriuwe ha'k seiden belang by en de doarpsrúzjes, dêr't se har sa komyk lulk by meitsjes, stean ik alhiel bûten...
It wie wer in jûn as de foarige, ien út tûzenen. Efteroer yn syn klapstoel, it diel Ter Braak iepen op de knibbel, op de skerpe tear fan syn ljochte flanellen pantalon, made by T.f.A'R. persoanlik, siet de o.s. loftich oer literatuer te konversearjen en yn de bleke loft te stoarjen, in kreas ferklaaide hillbilly. Yn it beamguod om it hûs gûnze it warbere miggefolk yn de stile fan de smoute jûn. Hy sette de bril ôf en naam de rjochterfear tusken de lippen. It briltsje bongele him stadich foar't kin hinne en wer.
Hy seach fansiden nei Elske. Sa fan de kant, sonder bril besjoen, like se, yn dy lange blauwe sek mei fantastyske wite blommen, net iens sa'n skarminkel te wêzen. Alhoewol, se bleau in yntellektuële
| |
| |
dragonder. It lange swarte hier hong har foar it smelle gesicht. De noas? Ja, se hie in kibige noas, te skerp fansels. En har smelle lippen glimden wat blaueftich. Mar dat koe wol oan har lipstick lizze.
De majoar plofte yn de tredde stoel del en begûn wer te sangerjen oer dat stjoer. Hy hie net safolle betelje moatten foar dy moter, dat in âlde T.T.-masjine wie, in Norton dêr't prizen mei wûn wiene. Doe murk er ynienen de o.s. op en rôp: - Drinke jimme net?
Meitsje foar my mar ris in wodka mei tomatesop.
De o.s. stie al oerein. Ek as butler wie er net onbedreaun.
- Itselde foar my, bestelde Elske.
Doe't de butler der wer ynkaam mei it blêd mei trije drankjes, sei de majoar: - Ik moat moarn al betiid foar de saak nei Hollân. Hoe lang tinkst hjir te bliuwen, Elske?
Elske woe de freeds nei Skylge, omdat se dan al yn it hûs koe, dat se foar de kommende wike hierd hie.
- Kinst dy hjir allinne net rêde, sei de majoar beret. - Asto ris wat helpe koest.
- Goed, sei de butler. - Ik ha ommers neat oars om hannen.
Doe't de majoar al nei syn keamer wie, siet de o.s. noch in skoft mei Elske te pokerjen. Hy ferlear alle spultsjes. It like wol oft har sukses yn it dobbelspul fan ynfloed op har aksint wie, want nei in healoerke wie it der sa goed as ôf. Se sei, doe't se op bêd soe: - Meist wol ‘do’ tsjin my sizze. En ast net nei hûs fytse wolst, kinst hjir wol op 'e divan sliepe.
5. De oare moarns, de majoar wie al lang onderweis nei Hollân, frege er Elske, oft se mei woe nei de âld skûte yn it reservaat. In kertier letter draafden se, mei de âldste kros oan dy't der te finen wie, it leantsje del, dat efter hûs út, troch boskjes en by greiden lâns, nei it reservaat rûn. Hy hie in luchtbuks yn de hân.
- Wat wost mei dy buks?
- Sjitte. Mar net op wat fljocht, rint of krûpt.
Omdat se it rinnen yn it onsljochte terrein net wend wie, hie Elske der earst wurk mei om him by te hâlden. Mar in healoerke letter siet se tefreden onder de hege wylgen, dy't by de âld skûte lâns stiene.
- Ik sit yn 't sêfte gers, de loft is blau, de beammen grien en ik kin
| |
| |
de krûdige lucht fan miljoenen planten rûke.
- En it gûnzjen hearre fan miljoenen miggen en oar smoarch túch.
- As se net allegear tagelyk op my ôfkomme, steurt my har gûnzjen net. Meast wurd ik slim nijsgjirrich fan sa'n wide, iepen, ferlitten romte, dy't der wezenloas hinne leit. Mar no foldocht it my hjir, fier fan alles.
- Net sa fier of se fine dy wol, as se ferlet fan dy ha. Se kinne fan alle kanten hjir komme. Hast alles datsto hjir sjochst, stiet kreas op de kaart, elk stikje lân, elk petgat, elk sleatsje.
- Ja, wat wolst! Echte onbekende streken, fan dy wite plakken op 'e kaart binne der net mear.
- Sa as yn de dagen fan Marco Polo. Dy koe noch in wonderlân as Kathay ontdekke.
- En krekt no't wy der ferlet fan ha, is der gjin wyt plak mear oer, sei Elske. Se siet mei de rêch tsjin 'e beam, de wide rok om har knibbels ploaid.
- Ik ha noch papier yn 'e skûte. Bliuw sa sitten, dan tekenje ik dy.
Tsien minuten letter liet er har de tekening sjen, dy't er sels op dat momint al net goed mear fûn. ‘Rêst op de flecht nei Kathay’, like ek in oerdreaune rigel om by sa'n printsje te skriuwen. Mar hy wie no ienkear in grutsprekker.
- Ik hie ljeaver hân, datst dyn namme en de datum derop skreaun hiest, sei Elske. En doe't er dat dien hie: - Danke. No is it in weardefol dokumint út myn rike libben.
Werom rûnen se in brede hage del, tusken healtichtgroeide petgatten troch, dy't optilden fan de steerns. It wie in flitsjende wikseling fan swart en wyt boppe it blauwe wetter. Elske krige him by de earm.
- Lit ris sjen datst sjitte kinst, sei se string, - en helje der ien tusken út. Der binne der honderten.
- Ik sjit ommers net op wat fljocht, rint of krûpt. Gean do mar ris by dy hikke dêr stean en hâldt dyn moaie tekening omheech. Se gong by de hikke stean en stuts it papier yn 'e hichte. It knikte daliks efteroer troch de wyn. Se moast der beide hannen by brûke om it flak te hâlden. Hy spande de buks, lei oan en drukte ôf. Mar se hie it papierke al hastich sakje litten.
| |
| |
- Ik bin net onferstannich genôch om myn byld troch dy ferniele te litten, sei se laitsjend, wylst se wer by him rinnen kaam. - Net omdat ik der sa wiis mei bin, mar omdat men mar net witte kin, wat der út sa'n magyske moard foartkomme kin.
Doe't se flak by hûs wiene, sei se: - Do draafst fiersten te hurd foar myn broer. Dat ha'k justerjûn wol sjoen. Theo is fan hûs út in sjef, en wend dat er de wink mar hoecht te jaan. Ik nim oan datst foar him wol op in fûgeltsje sketten hiest.
- Nee. Ik hie der ien deun by syn rjochterear lâns snoarje litten. It linker stiet by him te fier fan 'e holle ôf.
Elske wie sels ek ‘fan hûs út in sjef’. Dat die wol bliken yn de trije dagen dat er fan moarns ier oant jûns let mei har omtopje moast. Se rekkene derop dat de o.s. wol soargje soe foar iten en drinken, omdat er sa'n handige kok en butler wie. As er iten klearmakke, stie se faak yn de keuken, mei de hannen op 'e rêch en de holle wat efteroer nei him te sjen, as in lyts fanke dat thús frjemd wurkfolk yn 't each hâldt. Jûns nei har twade drank je woe se pokerje. En dan wie it eintsjebeslút altyt dat se wûn.
Dêrfoar hie se him dan al fernijd, hoe't se oer de Hollânske skriuwerij tocht, benammen oer Ter Braak, dy't se net lije mocht, omdat de man, as it derop oankaam, in stive Prusyske doktor wie, dy't fiersten te abstrakt tocht en net echt geastich wie. Mar har sterkste nûmer wie in rige krityske kanttekeningen by de Kweekskoalle, dêr't men stommer weikaam, as dat men derhinne gien wie. It hie op 't naadsje ôf west, of se wie der destiids sels telâne kommen, en se wie noch alle dagen bliid, dat se net yn hannen fallen wie fan dy hampelmannen dêr, mar in universitaire oplieding krigen hie. Dat stelde op himsels ek net alles foar, mar it belangrykste wie, dat men him net mist hie.
- Do bedoelst dus, datsto ‘hosanna’ roppe kinst, mar dat ik foar altyt bedoarn bin.
Sa slim wie it net hielendal. Nei't har talike, hie er wol wat ferstân oerhâlden en as er dat goed brûkte, wie der noch wol wat hoop, in skyntsje mar yn elk gefal mear as neat.
De middeis mocht er mei har te fytsen, mei har Agfa klapkamera 6×9 en har wite reinjas yn 'e tassen. Hy mocht in foto fan har meitsje, wylst se op in hunebed stie oanwizingen te jaan oer ôfstân
| |
| |
en diafragma. Hy liet har yn N. it âlde hûs sjen, de pasterijtún en it grêf fan syn âld-muoike Dika. By de ekenhouten grêfpeal mocht er har wer portretteare.
It nuvere wie, dat er net in hekel oan har krige, hoe'n albedil as se wie. It like oft er har al jierren koe en mei al har wispelturichheden op de hichte wie. En troch dy mei ynskiklike tagedienens te besjen, koe er har yn har wêze litte.
Mar hy wie al bliid, dat de majoar der dy woansdeitejûns wer wie. - Hoe hâldst it sa fol mei ús Elske, sei dy ferheard. - Dy is der ommers allinne mar foar Elske sels. As bern wie dat al sa. En sont se op dy universiteit sit, is se hielendal net mear te daaien. Ik kin gjin oere mei har yn frede libje. Dat komt trochdat se altyt de baas spylje wol.
In oerke letter stie de o.s. op de feemerk yn it doarp mei Lút nei in ploechje akrobaten te sjen. Hingjend oan syn hier en mei yn elke hân in brânende fakkel, soe in Sjinees by in kabel lâns omleech glide. Dy stielen tried siet al boppe yn in hege kastanjebeam fêst. Wylst se dat grutte momint ôfwachten, waard der op in trom roffele.
Ynienen sei Lút: - Ik moat dy de groetens dwaan fan Hink K. Hink K. wie in ferneamde roomske Don Juan, in banketbakker út Brabân wei dy't der plenty yn syn boekje ha soe, troud en net troud, roomsk en onroomsk.
- Hy sei derby, dat er der net sa wiis mei wêze koe, dat de earste sneontejûn de bêste dat er fanwegens in begraffenis yn Tilburg siet, do syn bêste do oansketten hast. Ik wit net wêr't it op slacht. Ik bring it oer, sa't er it tsjin my sein hat.
‘Moast der no alris ien yn 'e hûs wêze’.
- Ik begjin der wat fan te begripen, Lút. Sis mar tsjin dy Hink, dat ik my net wer fer sinne sil.
It trommeljen hâlde op. De Sjinees kaam by de kabel delsetten.
- It giet stadiger as ik ferwachte hie, sei Lút.
Op healwei waaide de rjuchter fakkel út.
Doe't it applaus begun te klatterjen, woe Lút fuort.
- Se komme der oan om jild op te skoaien, sei er. - En ik moat op 'e sinten passe, omdat ik sneun nei Skylge sil. Koest trouwens moai mei, want wy ha in plak oer yn 'e tinte.
| |
| |
De oare middeis woe Elske it reservaat yn om foto's te meitsjen. Mei har wide, wite reinjas oan en it lange swarte hier onder in blau linnensk huodsje, seach se der út as in sjamme. Se sjokte breed nêst him, de hannen yn 'e bûsen fan 'e jas.
- Justerjûn ha'k tsjin Theo sein, dat er dy fyftich gûne betelje moast foar al dyn help yn 'e lêste dagen.
- Ja, dy ha'k fan de moarn krigen, sei er wat noartsk.
- Dêr hast, tinkt my, mear oan as oan de rykdom fan syn geast.
- Do seist it. Yn elk gefal kin ik no sneon mei de oaren nei Skylge.
- Ik bin der freedtemiddei al. Stel dy foar, in hiel hûs foar mysels!
Se klapte har Agfa-Billy iepen om in foto te meitsjen fan in lyts eilantsje, net folle mear as in reidkraach mei in stikmennich beamkes dat in eintsje fan 'e kant ôf yn in petgat lei. Hy rûn stadich troch. Al gau rôp se him werom. It die him sa goed, dat se net fluite hie, dat er nei har ta rûn.
- Moast ris sjen, wat nuver. No leit myn hoed op dat eilantsje. Wost dy der eefkes wei helje? frege se laitsjend.
Der stie gjin suchtsje wyn. Se moast it smoarge ding der sels op soald ha.
- Natuerlik, Elske. Dat is my de gong mar, bern.
Mei in lange oanrin slagge it him yn 'e strûkjes del te kommen. Hy sette it huodsje op. Op it lytse pôltsje wie gjin oanrin genôch om werom te springen. Mei it spronkje dat er naam, helle er de helt fan de ôfstân nei de wâl noch net. Oer de knibbels yn it brune wetter wâde er troch reid en snilen en klattere trochwiet by de wâl op. Hy skodde as in hûn it wetter fan him ôf.
- Ik hie it net oars ferwachte, sei se. - Altyt kavalier, sels yn 'e sompen en foar in onsjoch frommes.
- Onsjoch is net it goede wurd: wer oars as oars moai.
De jûns woe se om jild poker je en wûn sa'n fiif gûne fan him.
- Hâldst ommers genôch oer, sei se. - En as ik der by Theo net mei oankommen wie, hiest hielendal neat hân. Ik ha it trouwens ek wol fertsjinne mei alles wat ik dy oer Frânske literatuer ferteld ha.
En wurkelik, se hiene dy middeis hast in oere oer Irène Némirovsky praat.
| |
| |
7. Doe't er de sneons mei Lút en trije oaren op Skylge oankaam, stie Elske by de boat. It reinde. Se hie har rare huodsje op en de wide reinjas oan. Se wonk harren nei de auto dêr't se nêst stie, in âld Chevrolet.
It wie mar maklik dat dy by har hûs yn 'e garage stie, want no koe se harren droech ôfleverje op in kampearterrein by Midslân. Doe't se wer fuortride soe, sei se noartich: - Dat hûs is ôfgryslik grut en ik stean der hielendal allinne foar. Der is gjin wetter en dat âlde fornús kin ik net oan krije. Do moast fan 'e middei al eefkes helpe.
Se skreau it adres op in papierke en ried fuort.
- Dat frommis hat dy knap onder de kwint, sei Lút gnizend.
- As ik dan al as skandknaap troch de tiid moast, socht ik wol wat betters út, grommele ien fan de oaren.
It begûn wer te reinen dat it easde. Foardat de tinte oerein stie, wiene se trochwiet.
- Bist gek ast hjir omheukerjen bliuwst, sei Lút. En de grommeler gnoarre: - Ast dyn part betellest, bist fan ús ôf. Dan kinst yn 'e hûs, droech en waarm, dyn plichten neikomme.
Oardel oere letter siet er, droech en waarm, yn de grutte wenkeamer fan it hûs by de tafel. Yn 'e keuken stie in trekpot mei tee op it waarme fornús. Op de skoarstienmantel tikke in pendule, dy't ek noch lûd bim-bam slaan koe, hie er heard. Fan syn stoel ôf koe er troch de glêzen, dêr't it wetter by deldreau, in stikje wiet dún mei wat tehavene planten sjen.
Hy hie in feltsje tekenpapier foar him te lizzen, op in stik tripleks. Wêrom er it blêd gysten út syn sketsboek skuord hie, hie er gjin idee mear fan.
Onwennich seach er yn de keamer om him hinne. ‘Waar Liefde Woont Gebiedt De Heer Zijn Zegen’, dat wiene acht wurden skildere op swart fluwiel, mei in keunstige grutte letter oan it begjin fan elk wurd. In lyts sweltsje, dat besocht hie om út de rjochter boppehoeke nei onderen te fleanen, wie net fierder kommen as in pear sintimeter en doe foar altyt hingjen bleaun. Wifeljend sette er in pear streekjes op it papier. Se sieten like earmoedich en stiif yn it wite flak fêst as it sweltsje yn it swarte. Oft er no dy safolste minne tekening meitsje soe of net, dat
| |
| |
makke neat út.
Yn syn bespotlike idelens hie er no al sa faak besocht om heger te rikken as er koe. En hjir siet er wer: in blastige aap, dy't besocht lju nei te bearen, dy't wol de fermogens hiene, om út harsels wat fan wearde te meitsjen. In onbelearde en onbekwame stumper, dy't hielendal foar himsels stean moast en gjin help te ferwachtsjen hie fan wa of wat dan ek. Dat ynsjoch hie him hommels oerfallen en makke him deabenaud. Hy siet nei himsels te sjen as nei in oar.
Neaken en bleat rûn er oer in keale flakte. Tusken de Skeletten fan deade beammen besocht er oer gleone stiennen fierder te stroffeljen. De skerpe kanten fan diggels en stikkene skulpen snijden him yn 'e fuotten.
Fan de hichten om de flakte hinne waard er yn it each hâlden. Dêr leine de posten fan de generaals, dy't it net ontkommen wie, dat er as gewoan soldaat himsels stjerren en balken op 'e krage pript hie. No hie er de jas wol ferbaarnd, mar wat er yn in oerdwealske rite útheefd hie, soe wol yn de akten beskreaun stean.
En as de generaals, út hokfor reden dan ek, him rinne lieten, stiene der wol sjefs klear om him te pakken. As bern fan eardere sjefs wiene se it baaswêzen fan hûs út wend. It bearen, leechlizzen en ferswetsen siet harren yn 't bloed. Mei in ploechje soene se him onder hannen nimme en syn bernachtich bedroch oan it ljocht bringe.
As er him ketoen hâlde, him hielendal net oppenearre, wie der in kânske dat er betiids yn in hoale glûpe koe om him te ferskûljen. Kathay! Gjin skatryk wonderlân, mar in sober asyl, djip yn syn eigen earmoed ferburgen dêr't er gewoan tusken de oaren yn, yn omrinne koe, dat him ôfskermje soe as in kamûflagepak.
Elske hie frijwat ytbere waar yn 'e hûs helle. Mei har beiden wiene se der gâns in fleurich skoft drok mei om der in goed miel fan te meitsjen. It wie al fier oer achten, ear't de boel berêden wie. Sin om der út te gean, hie Elske net mear. Se woe ljeaver lêze en joech har yn in lange, wite jûpe yn in stoel del, mei in boek, dêr't se onder it lêzen oantekeningen yn makke. Se wie sa ferdjippe yn har wurk, dat er op wat er sei allinne ‘hm!’ te hearren krige.
Doe't it tsjusterder waard, stuts er de steande petroaljelampe foar
| |
| |
har oan. Sels besocht er by in kearske in portret fan har te tekenjen. Hy makke har wat minder skriel en wat foller fan oansicht. It woe net sa slagje, dat hy begûn hieltyt wer op 'e nij. Se die oft se it net opmurk en siet flitich de iene bledside nei de oare te bearbeidzjen.
Har safolste ‘hm’ lei er as ‘ja’ út, mar nei it earste swolchje thee mei sitroen seach se him mei in fiis gesicht oan en sei snibbich:
- Wat is dat foar fiis, soer spul. Wost my ferjaan!
- Net mei dizze thee, leave.
- Ik ha der ek net om frege, sei se noartsk. - Ast dan sa graach oberje wost, bring my dan mar in vermouth.
It wie wer in skoft stil. Doe't er murk dat se nei him siet te sjen, glimke er.
- Wat sist te gnizen? frege se skerp.
- Halleluja! Ik liuw dat ik wit, wat men dwaan moat om yn Kathay te kommen.
- Man, ik kin wol sa mislik wurde fan dy en dyn ôfwaaide praatsjes. Fan dat eigenwize poanem fan dy en fan dyn falske freonlikens. Dy earst fan alles sizze litte, en dochs mar leaf tsjin oaren en behelpsum bliuwe. Dan ynienen binne de rollen omdraaid en hingje dy oaren fan dy ôf. En do mar freonlik gnize, omdatst alwer dyn sin krigen hast.
Mar dat slagget dy mei my net. Net mei my, ferstieste. Ik lit my net as de earste de bêste sleaue blaai ferrifelje troch in healwizeling, dy't yn in romantyske roes mar wat omkuieret en gekkepraat útslacht oer Kathay.
Witst wat dyn probleem is. Do kinst fan alles, tekenje, ferskemeitsje, itensiede, priissjitte en noch folle mear. Mar do kinst niks goed.
En do tinkst miskien dat ik deabenaud bin, en datst my dêrom noch makliker krije kinst wêr'st my ha wost. Mar ik ha gjin ferlet fan in harlekijn of in hampelman!
Hy siet har ferbjustere oan te sjen, de hiele tiid dat se dêr foar de skimerlampe stie en har tirade ôfstuts. It sêfte ljocht skynde troch de wite jûpe. Hy seach har holle en hannen skerp en it oare fan har lichem wie skaad.
‘- In meagere latte fan in wraakgoadin. Dat treft my wer.’
Mar foardat er wat skerps werom sizze koe, wie Elske der al
| |
| |
gûlend útdraafd. Hy hearde de bûtendoar tichtslaan. Hy luts oan de skouders en krige it boek op fan de flier. It wie ‘La Nausée’ fan Jean-Paul Sartre, in boek dêr't se it alris oer hân hie.
Hy siet noch in skoft yn de keamer te tekenjen en te lêzen. Hy woe net witte dat er siet te wachtsjen. Tsjin olven gong er op bêd en foel al gau yn 'e sliep.
8. As yn de keamer onder, de pendule de iene bim-bam nei de oare hearre lit, wurdt er wekker. Dat moat tolf oere wêze. De gerdinen risselje fan de wyn. Yn 'e goate onder it finster spatteret sa no en dan in wetterdrip. Fan de dúnkant komt kleierich de rop fan in fûgel. Kin dat, om dizze tiid? In reinwylp of sa? Of is it de ien of oare gek dy't in fûgel neidocht.
It ljocht fan de fjoertoer skeart oer de wite souder. Ien momint sjocht er yn 't healtsjuster de stoel mei syn klean derop. En dan Elske, dy't mei de rêch nei him ta, boppe op de tekkens leit. Hy skoot har kant út en strykt har oer de earm.
- Sliepst, Elske. Do bist stienkâld, bern. Wer komst wei?
- Fan 't strân.
- Hast der lang west?
- Kin dy dat wat skele? Ja. Ik hie de tiid oan mysels, seit se noartel.
Hy hellet har tsjin him oan. Har wite jûpe fielt kâld oan. Se jout neat mei.
- Elske, toe doch dat út, dan wriuw ik dy waarm.
Se giet oerein sitten en begjint de onhânsum lange jûpe oer de holle te strûpen. Maklik giet it net. In gjalp ljocht fan de toer falt op har. Grotesk ferlutsen ferglydt har skaad oer it behang en de souder.
Op 'e knibbels sit se foar him. Mei stadige halen begjint er har de smelle rêch te wriuwen. In jongeslichem hat se. Men soe har in finger tusken de ribben lizze kinne. Ribskjin.
Hy wriuwt en kloppet op har om, sa't er tinkt dat it moat. It sil wol net neffens it boekje wêze, mar liket de kjeld út har lea te ferdriuwen.
- Is it goed sa?
Se draait har swijend om. Har lippen streakje him oer 't skouder. Hy slacht in earm om har hinne en lûkt har nêst him onder de
| |
| |
tekken. Mei koarte haaltsjes streaket er de boarsten: earmoedige huchjes yn in flak fjild.
- Bist derút kommen, Elske, allinne yn 'e woestyn?
- Dat sil dy neat ôffalle. Ja.
Se sjocht him glimkjend oan, har holle skean efteroer tsjin syn skouder. Hy lit syn lippen oer har wang glide.
- Watsto wost, seit se, - teminsten wat ik tink, datsto wost, dêr bin ik net goed yn. Do soest it trouwens allinne dwaan om my te geriven, en dat hoecht net. Gewoan waarm by dy lizze, mear wol ik net.
Hy skikt de wollen tekken sa breed mooglik oer harren hinne. Fredich lizze se nêst elkoar.
- Sa moast it bliuwe kinne, seit se. - Fierders neat. Dit is goed en do bist goed.
Hy kloppet har op 't skouder.
- Goed maat. Dan besykje wy it sa te hâlden.
De lea begjinne him plesierich dôf te wurden.
It ljocht glydt oer it wite plafond... In auto op de Rykswei. Syn knibbels sakje net sa djip yn de side wei, want der sit gjin oar bêdguod tusken de sprieder en de hurde matras. Hy sit rjochtop, Menta tsjin him oan, har skonken op syn heupen, har hakken heech op syn krús. Hy hâldt har tsjin him oan oerein. Har earmen om syn hals, har lippen nêst syn mûle. Har rêd op en ôfgeande azem aait him oer't wang as in waarme sigen. Hy hat in hân yn har nekke en op har skouder en is wer yn har.
...it wie earst ferrûn, sa'tjuf it yn 'e kop hie. yn 'e earste omloop hie se mei koarte, skerpe ynstruksjes oanjûn wat se woe...
Hast sonder te bewegen ferrize se as ien wêzen yn de romte fan de keamer, sa no en dan flechtich bestrield troch it strykljocht fan in auto op 'e dyk.
Oer har skouder sjocht er de dof glânzgjende spegel, de steande lampe, har blauwe taske mei de kondoams.
- Sa stil as kinst, Menta. Dan driuwst mei werom nei it begjin.
- Hm, grommelet Menta, djip út de hals wei, en streaket mei har tonge oer syn wang. - Betinkst dat samar?
Se blaast him yn 't ear en har heupen komme wer yn aksje. Se kin it net foar, se is linich en beweechlik as in akrobate en nei in pear
| |
| |
sekonden is 't foarby.
...kin dat ferdomde frommis net ris wat oan in oar oerlitte?...
No moat se eefkes bekomme, mar begjint daliks wer te streakjen, te tútsjen, te gnizen.
- Hiest dy reade fan toaniel ljeaver, hè?
...der hie se net mei oankomme moatten no. se wit wa't de moaiste en de linigste is...
- Wêrom woest dat witte, Menta?
- Ik wol ik net echt witte. Wêr learst sokke leabrekkende trúks?
Alwer sa'n stomme frage, hè. As ien wat goed docht, kin it net skele, hoe't er it leard hat. Sa sit dat. En 't wie ommers goed.
...ik wie ommers sa goed, sil se bedoele...
Se komt al wer yn aksje. Streakje, tútsje, laitsje, djip út 'e hals wei.
... dus trije omlopen wie juf har opset?...
Se seit it bot en plomp: - Noch ien kear rjocht op en del. Dan wol ik sliepe. En do moast nei hûs.
In nije raam op it taske.
Wer ynstruksje, koart, skerp, bitsich.
It ljocht swaait troch de keamer. It donkere hier op syn skouder rûkt fris, nei see en dinnen, nimt er oan. Hy nimt ek oan wêrsanne in ear sitte moat en flústeret dy kant út: - Ik bin net sa goed asto tinkst.
- Makkest my wekker om my dat te fertellen, gromt se nitelich.
- Ik bin in smearlap, seit er trochsetterich. - Oaren ferflokke de maatskippij as se gjin wurk ha, mar ik stip der tefreden yn om, want ik ha de tiid oan mysels en wiet en droech en ferdivendaasje genôch. Yn fergelyk mei miljoenen leanslaven ha ik in hearelibben. Mar dochs nimt it boargerfolk oan, dat ik it slachtoffer bin fan in soasiale ramp en dat ik dat as in skande ondergean. Se besykje my by te stean en te steunen yn myn lot. Froulju biede my fergees har geunsten oan.
- Soa...
- Hielendal ongefoelich foar in bewyske fan tankberens binne se net, mar ik hoech net skriemend foar harren te knibbeljen. Ien echte ramp kin my mar treffe: dat ik omstipper - ôf wurd, troch in oarloch of...
| |
| |
- Ja oarloch, ba, net oer prate. Ik wol sliepe.
Se gappet en giet nofliker tsjin him oanlizzen.
9. De oare moarns rûnen Elske en hy in ein by it strân lâns. De see lei yn 'e sinne te skitterjen en it hurde, wiete sân dêr't se op rûnen, strekte him hieltyt like fier, sonder ein, foar en efter harren út.
It wie hast middei, doe't se werom kamen, en op de bank nêst it hûs Lút oantroffen, dy't dêr, nei't er sei, sa'n stiif kertierke te wachtsjen siet. It wie dúdlik, dat it him om iten te rêden wie, doe't er fertelde dat de kok by harren yn 'e tinte noch gjin aai siede koe. Nei it miel sieten se mei har trijen yn 'e tún.
- It wie my in fertoaning dêr yn dat paviljoen justerjûn, sei Lút monter. - as hie de duvel sels de regy. Dy lytse dûnsflier, mar sa'n foege boksring, wie grôtfol en út benaudens foar de kommende illinde heakken se yn mekoar as klâden en dúnden se as ritsige apen tsjin mekoar.
- Dêr hiesto as anarchist gjin lêst fan.
- Nee, ik hie mear lêst fan de band. Al mar The Penny Serenade en sok spul. Moast dêr sitte, ast thús de platen fan Benny Goodman en Jimmy en Tommy Dorsay te lizzen hast!
- Mar Lút, sei Elske, - do bist dochs gjin anarchist. Sjochst der sa aristokratysk út, as ik it sizze mei.
Lút draaide in tin sigaretsje en berôle in krúdnageltsje yn it tinste tipke.
- Soms, sei er, en gong mei de tonge by it floeike lâns, - tink ik wolris dat ik anarchist bin, mar as ik dan werris mei echte anarchisten praat, hear ik wol, dat ik mear sa'n soarte fan aristo bin. Neffens dy lju bin ik al fan de widze ôf bedoarn. Ik ha net yn 't lijen sitten, altyt op 'e tiid myn wiet en droech hân, altyt in dak boppe de holle en in bêd om yn te sliepen. En ús heit ferstjinne safolle, dat ús mem net hoechde te tippeljen om de bern te onderhâlden. Dus sizze de echten: dan hast dyn libben lang in profiteur west, hast altyt op skobberdebonk rûn by de boargerij.
- En, lake Elske, - ast út in húshâlding kommen wiest dêr't it altyt skraabjen om 'e kant wie, Heit yn 'e wurkferskaffing of yn 'e steun en Mem har deawrotte yn in oar syn húshâlding of mei it skjinhâlden fan kantoaren en fabriken, hiene se dy it ferwyt
| |
| |
makke, datst al as bern net fan earmoed krepeard wiest. Want Lút, dat soarte fan klubs nimt dy allinne op ast dy in smearlap fielst, ôfladen mei sonde. Ast dy gjin skuldgefoel oanprate litst, komst der net by.
- Myn alderearste klub wie frijwat makliker fan dat, klage Lút.
- Doe't myn earste libben noch mar krekt begûn wie, hiene myn âlden al in plak foar my reserveard yn in twade, better libben. Dat wie sa'n klub, murk ik letter, dy't de nije leden sa gau as se sykhelje gewoan kidnapt, mei help fan de âlden. Earst de lêste tiid ha'k foar it ferstân krigen, dat sa'n onfrijwillich lidmaatskip net meitelt en ik dus hielendal gjin lid wie.
- Omdat it altyt sa west hat, tinke de minsken dat it net oars kin. Fan hûs út belânet men erflik yn in fêst fermidden. Yn elk opsicht. Sa binne wy allegear grutbrocht as blanke, Nederlânske Europeanen, de belangrykste en bêste soarte, sei Elske finnich.
- Wy binne it bêste fan it bêste: De W-ster fariëteit fan de Nederlânske blanke Europeanen, lake de o.s.
- Ja, en der is noch wol mear. Mar om it safier te bringen, moast dy as bern oan ien stik troch ferrifelje litte troch de grutte minsken. En wee de stakkerts dy't te gau yn 'e gaten krije, dat se ferrifele wurde.
- Krekt, rôp Lút, - en wêr't wy hinne stjoerd wurde, nei skoallen, fabriken, kantoaren of it leger, oeral stiet it kader al te wachtsjen om ús te fertellen wat wy dwaan en litte meie. Der is gjin ontkommen oan. Wy sitte as rotten yn 'e falle.
- En dan binne der fan dy domkoppen, dy't mear as har bêst dogge om by it kader yn 'e smaak te fallen. Sa as dy knaap hjir. Elske wiisde op de o.s.
- Dy hat him onder tsjinst sa ward, dat er de mouwe fol emblemen krige. Hy is skerpskutter op trije wapens.
Doe sei de o.s. nitelich: - Ik stjoer mysels de bosk yn. Mar as jimme mei wolle.
De jûns, doe't er mei Elske te pokerjen siet, grommele er noch wat noartel: - Dat wie gemien fan dy, om oer de fersierde mouwe fan myn tunyk te begjinnen.
- Bist der ommers grutsk op, oars hiest it my gjin trije kear ferteld. Kom, do moast goaie. Wachtsje ris, wy dogge it sa: dy't de
| |
| |
heechste eagen smyt mei sizze wat it kader ús fertelle sil... Dat bisto!
- It kader sil ús wol fertelle, wat wy tinke, sizze, lêze en skriuwe meie.
- Goed... No mei ik. It kader sil ús wol fertelle, wêr't wy foar en wêr't wy op tsjin wêze moatte, wat goed foar ús is en wat net.
- Fjouwer azen! Dêr kinst net boppe! Sjochst wol. Ik sis: Elske rop hosanna, want it kader wit net, dat Kathay noch bestiet!
- Dêr soe ik mar net al te wis fan wêze, sei se en sette de learen beker oan 'e kant. - Se binne kundich yn alle diminsjes en benammen yn it hermetysk ôfsluten fan alle mooglike grinzen. Se blaasde de lampe út. Doe't it ljocht fan de toer oer har hinne swypke, murk de o.s. pas de wite guozzeblom yn har swarte hier op.
- Kinst my no noch frij oer de grins drage, sei se. - Sa sterk bisto sels wol.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd