De bom van Saramacca

[p. 3]

Hoofdstuk Eén
Terug naar Groningen

‘Leuk idee van je, Frits, leuk idee. Ik ken Coronie, Nickerie, Albina, maar Groningen in Saramacca ken ik niet. Hoe kom je eigenlijk op het idee ons daarheen te brengen?’

Frits, de patrouilleleider van de Leeuwen wierp een verbaasde blik op André. Hij wreef peinzend over zijn voorhoofd en vroeg toen aan de verkenner: ‘Weet je dan niet dat ik op Groningen geboren ben? Ik dacht dat ik dit al eerder aan jullie verteld had.’ ‘Zo???’ antwoordde André spottend. ‘Daar geboren! Wel wel. Meneer is dus van het district. Mooi man, dan hebben we een goede gids, want volgens mij heeft niemand van ons familie in Saramacca.’

‘Kom mannen, niet zeuren!’ onderbrak John, de assistent-patrouilleleider. ‘Laten we onze boodschappenlijst checken en kijken wie wat moet doen.’ ‘Ja, dat lijkt mij beter John, tijd voor ouwehoeren hebben wij nu niet. Straks komt de Vaandrig contributie ophalen, dan kunnen wij niet meer praten. Kijk, aardappelen hebben we al en rijst ook. Kees, jij zorgt voor bruine bonen, gele erwten, kaas, specerijen, zoutvlees en uien. Frans jij koopt corned-beef, boter, pindakaas, meel, zout, spijsolie. André, jij zoekt fruit. Veel fruit. Je weet wel, dingen die houdbaar zijn, zoals sinaas, meloen, pon-pon, advokaat. Oké? Leo, zorg jij maar voor petroleum voor de lampen en lantaarns, twee zaklantaarns met batterijen, lucifers, w.c.-papier, waszeep. Goed? De jongens kregen geen kans om er iets tussen te brengen. Frits draaide gewoon het gebruikelijke programma af. Alleen was de lijst nu langer, omdat zij een volle week zouden wegblijven. Toen hij tenslotte bij zichzelf beland was, waren alleen nog de hangmatten niet genoemd en de lantaarns. Er waren twee hangmatten nodig. Die zou hij wel van een andere patrouille lenen. De meeste jongens hadden hun eigen hangmat.

[p. 4]

Toen de Vaandrig in de deuropening verscheen, stopten de verkenners met plezier hun handen in de zak en betaalden zonder morren hun kontributie, wetend dat ze een fijne vakantie tegemoet gingen. De patrouille vergaderde nog tweemaal en toen de dag van vertrek was aangebroken, wisten de verkenners dat er in principe niets meer mis kon gaan. Ze waren goed voorbereid

Ze werden opgehaald bij het clubhuis. Een grote bus die de route Paramaribo-Saramacca onderhield, haalde hen op. Er zaten verschillende mensen in de bus. Hun vracht lag op het dak en ze mochten wat kleinere bagage bij zich houden. Achter het stuur zat een half-chinees die de indruk wekte alsof hij steeds glimlachte. Zijn linkerarm was zwaar getatoueerd en op zijn hoofd stond een scheefgetrokken petje.

‘Hoelang duurt de reis?’ informeerde John. Frits stulpte zijn lippen en kneep zijn rechteroog dicht, terwijl hij zijn hoofd schuin omhoog richtte. ‘Nou’, sprak hij, ‘als we het veer meehebben, kan het een uurtje duren, misschien een kwartiertje meer.’

De bus reed over een zandweg en de jongens genoten van het groen dat zich aan weerszijden van de weg uitstrekte. Het waren enorme rijstvelden waarvan de golvende halmen gelig schitterden in de ochtendzon.

Te Uitkijk moesten alle passagiers uitstappen en het wachten was op de veerboot die van de overkant kwam aanvaren. De jongens stonden langs het water naar de korjaaltjes te kijken. Sommige van deze bootjes waren volgelanden met vis. De bus stond achter een tiental andere auto's en vrachtwagens.

‘Denk je dat wij er ook bij kunnen?’ vroeg Kees aan Frans. ‘Welzeker,’ antwoordde deze,’ er gaan minstens dertig auto's op zo'n veerboot. Die dingen kunnen aardig wat hebben, hoor.’ Frans onderbrak abrupt zijn gesprek met Kees toen hij de Patrouilleleider met een meloen zag lopen. ‘Ja, ja!!’, riep hij enthousiast, ‘Heb je een mes nodig, Frits?’. Frits lachte en wenkte de verkenners om zich te verzamelen. De meloen werd aan stukken gesneden en de jongens aten gretig van het rode vruchtvlees.

[p. 5]

Ondertussen was de veerboot gemeerd. Eerst liepen de voetgangers, fietsers en inzittenden van de voertuigen over de aanlegsteiger naar de vaste grond. Toen volgden één voor één de voertuigen. Nauwelijks was de laatste auto van de veerboot af of het verkeer in tegenovergestelde richting haastte zich aan boord. Frits zorgde ervoor dat de jongens bij elkaar bleven. Hij betaalde hun kaartjes en liet ze gelijk afscheuren. Het groepje leunde over de reling en genoot van de frisse bries toen de boot langzaam afvoer, richting district Saramacca.

Nadat het vaartuig aan de overkant van de rivier gemeerd was, verlieten de passagiers de licht-deinende boot en wachtten op de bussen en auto's die ze verder naar hun bestemming zouden brengen. Het ging allemaal erg vlot. Spoedig konden de verkenners instappen en werd de tocht voortgezet.

Frits herkende de percelen en huizen van zijn vroegere buren. Hij wenkte de chauffeur om bij de R.K. school te stoppen. Daar stapten ze uit en sjouwden hun bagage naar een der lokalen van het schoolgebouw. De patrouille had toestemming gekregen van de soeurs uit Oudenbosch die daar gevestigd waren, en natuurlijk ook van de pastoor, om in een der lokalen van de school te mogen kamperen. Ze hadden wel moeten beloven dat ze de boel keurig achter zouden laten na afloop van hun verblijf. Het bos grenzend aan het schoolterrein behoorde ook aan de Missie en dat kwam maar al te goed uit want Frits had er al zijn zinnen op gezet om dit enorme terrein te gebruiken voor hun verkennersaktiviteiten. In feite was de school slechts een basis, het hoofdkwartier waar ze onder andere konden slapen en schoon drinkwater vinden, maar de jongens waren geenszins van plan om zich te laten verwennen door nonnetjes of door de dorpelingen. Neen, ze zouden als zelfstandige patrouille de handen flink uit de mouwen steken.

De overste van de soeurs ontving de verkenners heel vriendelijk. Ze schonk de jongens een zak vol sinaasappelen die ze uit de grote tuin achter het klooster had laten plukken. Dat was voor de verkenners een prettig gebaar, want ze hadden wel wat fruit mee-

[p. 6]

gebracht, maar een volle rijstzak met zo'n vijftig kilo aan vruchten was toch wel even wat anders.

Frits kon de verleiding niet weerstaan om na de kennismaking met de pastoor even de kerk binnen te gaan. Hij dacht met weemoed terug aan de tijd toen hij nog misdienaar was en elke morgen vroeg de Heilige Mis moest helpen verzorgen. De enorme manjebomen waarlangs hij in het halfduister moest lopen op weg naar de kerk, stonden er nog. Hij had altijd de mooiste manjes kunnen rapen nog voordat de schooljeugd op het terrein was verschenen. Soms had hij ook konijnen langs de weg awara's zien eten of een anamoe zien wegvliegen, opgeschrikt door Frits die uit angst altijd hard liep en daardoor het wild op de vlucht joeg.

De verkenner liep naar buiten en nam een wandeling langs de laan die leidde naar de kerk. In de verte zag hij de betonnen resten van wat eens het ouderlijk huis was geweest. Frits vermande zich en keerde zich abrupt om toen hij het onkruid zag dat zich tussen de vloerbalken en planken heen drong. Hij liep toen met trage stappen terug naar zijn patrouille en verzamelde de jongens om zich heen voor de eerste instructies.

De verkenners begonnen hun spullen naar buiten te dragen en zochten elk een eigen hoekje op. Het was een open lokaal, dat wil zeggen vanaf de vloer waren latten tot een hoogte van ongeveer een en een halve meter, telkens op een afstand van een decimeter van elkaar aangebracht. Er waren genoeg balken om de hangmatten te binden, terwijl drie grote waterbakken op korte ‘neuten’ stonden. De groen aangeslagen bakken waren erg oud en er lekte water uit de kranen. Dit moest al heel lang het geval zijn geweest want er waren grote brokken aaneengeklitte schelpen onder de kranen gelegd, maar in elk van deze voorwerpen waren gaten ontstaan van wel vijf centimeters diep.

Met wat pinapalmtakken uit het bos vlochten de verkenners een afscheiding waarachter ze zich konden verkleden. Ze merkten al gauw dat er nogal wat belangstelling voor hen bestond: enkele jongens en meisjes van de buurt kwamen schoorvoetend nader en begonnen een praatje te maken. Anderen giechelden maar wat, terwijl ze elkaar plagend vastgrepen, misschien om hun verlegenheid te verbergen.

[p. 7]

Frits herkende enkele van de jongens en liep naar ze toe. ‘Ee, Baltus, Robby boy, fa a e go yongu’? Hij had zijn vrienden lang niet gezien. Sinds zijn achtste jaar was hij naar Paramaribo verhuisd zodat het kontakt met zijn dorpsgenoten verbroken was. Nu omhelsden ze elkaar en Frits stelde hen voor aan de rest van de patrouille. Joke, Robby's zus, keek bewonderend naar het uniform van Frits met al de insignes eraan. Frits op zijn beurt was wel even geschrokken toen hij had gemerkt hoe Joke, die hij als zevenjarig meisje had gekend, nu was veranderd en opgegroeid tot een zeer knappe jongedame van ongeveer vijftien. Het was hem niet ontgaan dat de blik van bewondering niet alleen zijn uniform betrof, maar dat er een lichte trilling over haar mond ging toen zijn ogen langs de lange wimpers van zijn vroegere schoolvriendin dwaalden.

John wierp een blik op Frits en grinnikte even. Frits beheerste zich onmiddellijk. Hij kuchte even en maakte zijn vrienden en vriendinnen voorzichtig duidelijk wat een verkenner is en wat voor aktiviteiten ze konden verwachten van de patrouille. Hij wist dat het niet gemakkelijk zou zijn om zich van zijn verleden los te maken en zich in zijn nieuwe rol als verkenners-leider in zijn eigen dorp te bewegen, terwijl men hem nooit anders gekend had dan als de misdienaar die na school met een lemmetje of citroen ging voetballen met Baltus uit Columbia, het Indiaanse dorp bij Groningen, met Joesoe van Ma Lena, de schoonmaakster van de pastorie, met Robby en met zoveel andere leeftijdgenoten.

Zouden ze hem nog accepteren als een der hunnen? Was hij niet erg veranderd, ook in zijn denken? Hij had tenslotte verder onderwijs in de stad genoten, de anderen waren achter gebleven en waren zelfs al van school, hielpen hun ouders in de landbouw, in de huishouding, bij de visvangst of deden gewoon niets.

De verkenner besloot zijn leiderschap niet te laten beinvloeden door de vele herinneringen aan dit dorp. Hij zou het verleden laten voor wat het was en zijn patrouille een fijne tijd proberen te geven tijdens deze vakantie. Met deze gedachte in zijn achterhoofd blies hij op zijn fluit en gaf opdracht aan de jongens om de omgeving te gaan verkennen en hem binnen een uur of twee te rapporteren wat ze allemaal ontdekt hadden.

[p. 8]

In een flits zag hij weer de ruïnes van wat eens zijn huis was geweest en trok zich toen terug in zijn hangmat, nadat hij zijn vrienden en vriendinnen had gevraagd later op de middag weer eens langs te komen om gezellig bij elkaar te zijn. Hij kontroleerde de voorraden, vulde de lantaarns met petroleum, maakte enkele notities in zijn logboek en ging toen weer in zijn hangmat liggen, turend over de rimpelloze Saramaccarivier waar een enkele visser in zijn korjaaltje op koebies hengelde.

Weer zag hij de lichte trilling gaan over de fijngesneden onderlip van Joke. Toen begreep Frits dat hij het erg moeilijk zou krijgen. Voor het eerst in zijn leven voelde hij een verschrikkelijke twijfel in zich opkomen. Het was een gevoel dat meer een voorgevoel was. Het hield hem zodanig bezig dat hij zich begon af te vragen of hij wel een goede verkenner was. Waar bleef zijn zin in avontuur? Was hij Zanderij al vergeten waar hij zoveel had meegemaakt met de Duitse spionnen? Waar bleef zijn mannelijke stoerheid? Wat voor zwakte probeerde zich aan hem op te dringen hier in zijn geboortedorp? Het zweet brak hem uit de huid. Zijn lichaam voelde klam' Hij stapte uit zijn hangmat en nam een duik in de rivier die hij maar al te goed kende. Toen hij weer op het droge was voelde hij zich al een stukje anders, een stukje meer verkenner, een beetje dichter bij zijn patrouille.

Tegen één uur kwamen de eerste verkenners al terug met hun notities en stituatieschetsen. Frits was tevreden. Het totaalbeeld van wat hij binnen had gekregen, klopte aardig met wat hij jaren geleden had achtergelaten. Er waren enkele winkels bijgekomen en een vreemdsoortig gebouw tegenover winkel Akim bij de Jakiekreek. Verder stonden er twee oude Citroëns - of waren het Austins - onder het grote oude gebouw van de distrikts-sekretaris. Die waren er dus nog. De jongens waren goede waarnemers. Niets ontging hen.

Hij verzamelde de notities en schetsen complimenteerde de patrouille en liet de verkenners wat drinken terwijl hij wat brood met corned beef verdeelde. Ondertussen had hij zelf al voor brandhout gezorgd, zodat er een aanvang kon werden gemaakt met het koken.

[p. 9]

Frits had besloten om het op de eerste dag een beetje gemakkelijk te doen: gebakken zoutvlees met dorperwtjes. Met wat zuur en een flinke peper erbij, smaakte het eten uitstekend.

De verkenners kregen na het eten de kansom eensgoed uit te rusten. In het lokaal waren er niet veel banken, waardoor er snel ruimte gemaakt kon worden. De patrouille kreeg de opdracht om zich tegen vijf uur op het terrein te verzamelen. Frits besloot niet te slapen, maar de wacht te houden en de gegevens van de verkenners te verwerken.

De zon stond vrij laag aan de hemel toen de verkenners voor het schoolgebouw aantraden. Frits inspekteerde de patrouille, liet de jongens exerceren, hield wat morse-oefeningen en trok toen met de verkenners naar de rivier waar ze een heerlijke duik namen.

Ondertussen hadden enkele jongens van het dorp twee groepjes gevormd en zich naar het verder gelegen voetbalveld begeven. Het was duidelijk dat ze hier regelmatig voetbalden.

De verkenners deden niet mee, aangezien ze nog niet helemaal gereed waren met zich te installeren. Voorlopig wilden ze wel gebruik maken van de toiletten van de school, maar het was de bedoeling dat er op de volgende dag een latrine in het bos zou worden gebouwd. Dat hoorde nu eenmaal bij het spel van verkennen. Verder moesten o.a. een keuken worden opgetrokken, hangers voor de kleren en baddoeken worden gemaakt, rekken voor de borden en bekers worden gesjord en uiteraard een afvalkuil gegraven.

De Patrouilleleider wilde de jongens nog niet hard aanpakken. Hij wilde hen eerst laten wennen aan de omgeving. Bovendien had hij de fout begaan om in zijn enthousiasme zijn dorpsgenoten uit te nodigen om langste komen. Die hadden ondertussen woord gehouden. Ze stonden tegen half zes al in de buurt te wachten op een teken dat ze zich bij de verkenners konden voegen en volgden met belangstelling de verrichtingen van de jongens. Het viel Frits op dat er ditmaal geen meisjes bij waren. Hij was teleurgesteld, maar troostte zich met de gedachte dat Joke wel wat later zou komen opdagen.

[p. 10]

Toen het donker begon te worden staken de verkenners een groot kampvuur aan. Ze hadden een gitaar meegebracht, die André bespeelde, terwijl Leo op een mondharmonica blies. Er werden verhaaltjes verteld, moppen getapt, sketches opgevoerd en de gasten kregen fruit en droogkoekjes die de verkenners van hun moeders hadden meegekregen.

De jongens uit het dorp waren erg verrast met de gastvrijheid van de verkenners. Ze beloofden voor wild en viste zorgen, maar Frits legde ze uit dat een verkenner zijn eigen boontjes moest doppen. Voor een keertje wilde hij wel wat aannemen, maar het mocht geen gewoonte worden. Zo leerde hij de jongens de regels van de verkennerij en hij merkte dat zijn uitleg erg gewaardeerd werd.