Logo DBNL
Het leven en de uitgelezen verzen van Elizabeth Wolff-Bekker (1866)

Het leven en de uitgelezen verzen van Elizabeth Wolff-Bekker

(1866)–Betje Wolff–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige

Breeder aanteekeningen en bijlagen.

Bladz. 12. De Staat der Rechtheid. ‘Hoe gaarne ontknarpte ik den uitgeveren één stuk, en dat wel die misselijke Oliprodigo [mengelmoes], die ik vóór 20 jaaren goedvond “Staat der Rechtheid” te noemen; dat elendig stuk ligt mij als lood op het hart; ik weet niet wat te beginnen met zo een Adam! Ware het onderwerp eene (wil ik spreken) wereldsche historie, ik zou er mijne pen eens toe versnijden, en mij een langen zomerdag in mijn eenzaam Geldersch huisje opsluiten, eenig en alleen om mijne lezers te overtuigen, dat ik grooter ben dan mijn werk; iets dat elk zo nog al niet in goeden ernst zeggen kan; ik zou het stuk commentarieeren en met (zo als de geleerden dat noemen) onderscheiden leezingen uitgeeven, onder den titel van “poëtisch baken in zee”; zo durf ik daar niet heel veel fratsen in aanrechten.’ - Algemeene Voorrede voor de tweede uitgaaf van Walcheren, 1784. -

 

Bladz. 63, aant. Rhythmus Monachicus ad Ecclesiae Advocatos, Justo Vondelio Insultantes.

 
Salvete, Patres reverendi,
 
Externa speeie colendi,
 
Fatres semper fraterrimi,
 
Athletae impigerrimi,
 
Sit vobis pax cum Domino,
 
Et gratia in folio!
 
Sed quid, Viri sanctissimi
 
Et simul prudentissimi,
 
Pacifici, modesti,
 
Et nemini molesti,
 
O fortes Advocati,
 
Maligno haud astro nati,
 
Ecclesiae Hollandicae,
 
Et Isidis Batavicae
 
Aselli elitellarii,
 
Togati Honorarii;
 
Quid vestrum turbat otium,
 
Ingratum dat negotium,
 
Quid tollit supercilia,
 
Quid mota rumpit ilia,
 
Vondelii memoriae,
 
Et partae Musis gloriae,
 
Superbe ut insultetis,
 
Manesque concitetis?
 
Scriptisque felle madidis,
 
Atro venene tabidis,
 
Tam turpiter foedetis,
 
Et sorde conspurcetis
 
Hune Poëtarum principem,
 
Et sanae mentis vindicem,
 
Cen Virum detestabilem,
 
Et Pindo abominabilem?
 
Quid tanto cum boatu,
 
Ruditu & ululatu,
 
Et voce cum Stentoria,
 
Qua frangitis subscilia,
 
Per compita, per bivia,
 
Per trivia, quadrivia,
 
Furentes & lymphatici,
 
Insani vel fanatici,
 
Tollentes alta cornua,
 
Tundentes sacra pectora,
 
Hiantes quiritemini,
 
Et jam vociferemini,
 
Ingenti cum phrenesia:
 
O Mater alma Ecclesia!
 
Versaris in discrimine,
 
Et mortis atro limine,
 
O coelum! o terra! o maria!
 
Jam corruunt sacraria!
 
Vondelii nam carmina,
 
Satyrica dictamina,
 
In Senem (quem nocentem,
 
Et Patriam prodentem,
 
Arminii fautorem,
 
Turbarum tot autorem,
 
Voce orthodoxa clamitant,
 
Qui jus Deumque pavitant)
 
Per Judices nequissimos,
 
Et hostes atrocissimos,
 
Crudeliter damnatum,
 
Injuste decollatum,
 
Latinae cantant Musae,
 
Poëtriâ abusae,
 
Nec metuunt scandalia,
 
Aut flagra Synodalia;
 
Nec curant anathema,
 
Sed rident maranatha.
 
Vondelii! Papistae!
 
Nativi Anabaptistae,
 
Famosi Loyolistae,
 
Et turpis Socinistae,
 
Nefandi & Atheïstae!
 
Et huie tamen Vondelio
 
In Novo templo Amstelio,
 
Horribili facinore,
 
Et summo cum dedecore,
 
In terra tam sacrata,
 
Nunc foede profanata,
 
Poëseos cultores,
 
Et Phoebi adoratores,
 
Idoli gentilitii,
 
Et Numinis fietitii,
 
Cum summo sacrilegio,
 
Nec saneto privilegio,
 
(Nam nostri haee est Collegii
 
Vel magui res Synedrii),
 
Invisum monumentum,
 
Audaeiae argumentum,
 
Signumque impietatis,
 
Pravae temeritatis,
 
Haud pridem posuerunt,
 
Columnae et affixerunt.
 
O tempora! O mores!
 
O detestandi honores!
 
Sie dieites, sie fingitis,
 
Sie scriptis plebi illuditis,
 
Sie rabide clamatis,
 
Procaciter latratis;
 
Quae vestra est impudentia,
 
Et sueta vehementia.
 
Sed nequiter impetitis
 
Vondelium, sed laeditis,
 
Canino & orc roditis,
 
Mordaeiter & scinditis
 
Ossa Poëtae maximi,
 
Oloris candidissimi,
 
Quae Vindicem requirunt,
 
Et proba vohis regerunt.
 
Quîd? busta virum Illustrium,
 
Sunt saera, vel Celebrium,
 
Impuro pede non terenda,
 
Non inguine mingenda,
 
Aut sorde concacanda,
 
Nec Sacrificulis foedanda.
 
Sed vera vestrae ratio
 
Bilis, & indignatio
 
Acerba, ac furibunda,
 
Hoc fonte est oriunda.
 
Est ingens illud odium
 
In vobis Theologicum
 
(Quod voeant Diabolieum),
 
Quo Patriae amatores,
 
Tyrannidis osores,
 
Et rectos semper Proceres,
 
Ac Libertatis vindices,
 
Soletis insectari,
 
Dirasque his imprecari,
 
Namque horum facta optima
 
Traducitis ut pessima,
 
Popelli ut pervicaciâ
 
Confisa vestra audacia
 
Impura in hos convitia
 
Effundat cum malitia.
 
Sacerdos sed qui turbidae
 
Est linguae, premi nesciae,
 
Qui rebus se politieis
 
Impudens infert, haud suis,
 
Qui Procerum decretis,
 
Novis vel obsoletis,
 
Et legibus utilibus,
 
Edictis aut salubribus,
 
Oggannit vel obblaterat,
 
Vel plebem in Patres coneitat,
 
Ut vulgo invisos obterat,
 
Tumultu aut urbes misceat,
 
Non dignus civis dicier,
 
Sed ut sentina ejicier.
 
Id olim infamis Smoutius
 
(Exceptus aute lautius)
 
Expertus, dehinc exulans,
 
Voxque in deserto clamitans;
 
Idemque Cloppenburgio
 
(Si meninistis) jurgio
 
Rixisque noto pugili
 
Evenit, non flexibili,
 
Cui nullus contumacia
 
Par oris vel audacia.
 
Vos arroganter Alpha
 
Et vultis esse Oméga,
 
Ut cuncta per vos fierent,
 
Et omnia desinerent.
 
Sed ingens magis Kappa,
 
Infamis olim littera,
 
Deberet cum cauterio
 
Pro vestro ministerio
 
In frontibus notari,
 
Sic vulgo & ostentari,
 
Ut Kalumniatores,
 
Virtutis insultores,
 
Et vafros Hypocritas,
 
Et summos Haeredipetas,
 
Insanos Corybantes,
 
Et rabidos Bacchantes,
 
Ridiculos Pedantes,
 
Et ranas coaxantes,
 
Vos esse cuncti noscerent,
 
Et merito despicerent.
 
Sed dudum vestra autoritas,
 
Inflata et gloriositas,
 
Contempta exsibilatur,
 
Et jure cachinnatur,
 
Ut bruta Papae fulmina
 
Jam rident Regum culmina.
 
Vultisne vera audire?
 
Cessatum est insanire,
 
Nam falsa non balbutio,
 
Invisa est Persecutio,
 
Cum foedo satellitio,
 
Et Procerum supplicio.
 
Jam sceptra Synodalia,
 
Projecta sunt totalia,
 
Contusa vestra ambitio,
 
Cum regni sacri exitio.
 
Jam fracta dominatio,
 
Et animi vexatio,
 
Virûmque incarceratio,
 
Sed viget Moderatio,
 
Laudatur Tolerantia,
 
Acerbi temperantia:
 
Invisa sed haec nomina
 
Sunt vobis, tanquam crimina;
 
Queis carcer, flamma, equuleus,
 
Uncus, securis, gabulus,
 
Amata sunt vocabula,
 
O, Plebis tintinnabula!
 
Accedit ignorantia,
 
In litteris infantia,
 
Linguae Romanae inscitia,
 
Et veterum imperitia,
 
Turpisque hallucinatio,
 
Et rustica educatio,
 
Poëseos incuria,
 
Cum magna Phoebi injuria;
 
Quamvis vana jactatio,
 
Doctrinae et ostentatio
 
Ventosa; rudi populo,
 
Et vulgo nimis credulo,
 
Vos eruditos venditet,
 
Vel rerum gnaros judicet.
 
Id nunquam melius patescit,
 
Vel dilucidius splendescit,
 
Quam cum datis Programmata,
 
Musarum carcinomata,
 
Vel libros tot in Ana
 
Augent Kralingiana,
 
Queis cedunt Macaronica,
 
Et barbara Brocardica:
 
Vel Flores sepulchrales,
 
Quiquilias venales,
 
Cum spargitis, odore
 
Carentes et sapore:
 
Vel convitiorum amore,
 
Posthabito pudore,
 
Vos Socratem Philosophum,
 
Et Sapientùm maximum,
 
Describitis ut Atheum,
 
Mollissimum vel pathicum;
 
Et summum Ciceronem
 
Ut foedum paediconem
 
Impure laceratis
 
Nefande et infamatis.
 
Nunc etiam damnatis,
 
Proterve et castigatis,
 
Superbe abominamini,
 
Et probris exsecramini,
 
Poëtas inter Belgicos,
 
Vel Epicos vel Comicos,
 
Et Tragicos vel Lyricos,
 
Vel acriter Satyricos
 
(Ut hujus saepe sales
 
Vobis sensere aequales)
 
Ingeniosum principem,
 
Et optimum artificem,
 
Antiquis comparabilem,
 
Vix novis imitabilem.
 
Sed fertis hie judicium,
 
Non vestri fori arbitrium,
 
Nam quum de re poëtica,
 
Non minus quam politica,
 
Vos dicitis sententiam,
 
Expromitis amentiam.
 
Non nota vobis aurei
 
Vetusta scripta seculi,
 
Ast aevi Longobardici
 
Deliria, vel Gothici
 
Et temporis damnabilis,
 
Ut Bedac Venerabilis.
 
Non Hias Homeri,
 
Sed naeniae Notkeri:
 
Non Epica Maronis,
 
Legenda sed Bavonis:
 
Non Lyrica Horatii,
 
Sed Chronica Idatii:
 
Non Elegi Nasonis,
 
Sed Litterae Ivonis:
 
Non carmina Propertî,
 
Ast opera Fulberti,
 
Sibrandi vel Lubberti:
 
Non Lesbia Catulli,
 
Non Delia Tibulli,
 
Sed scripta ingentis Lullî.
 
In vobis regnat spiritus,
 
Et insidet medullitus,
 
Qui non est Euangelicus,
 
Sed totus Daemoniacus,
 
Quo Proceres mordetis,
 
Plebeculae favetis,
 
Innata et arrogantia
 
Inflati, dominantia
 
Vibratis sceptra, atrocia,
 
Tyrannica, ferocia:
 
Queis hominum conscientia,
 
(Quae vestra haec est dementia?)
 
Jaceret vobis subdita,
 
Vel vinculis implicita:
 
Et coeli distribuitis
 
Mercedem, vel detruditis
 
In lacum Phlegethontis,
 
Et fauces Acherontis.
 
In vobis suam imaginem
 
Reliquit, ut propaginem,
 
Indoctus haeretificus,
 
Sinonum dux magnificus,
 
Praefectus olim Synodalis,
 
Nunc forte Praeses infernalis,
 
Barbatus ille Bogermannus,
 
Et Fratrum carnifex Lantmannus,
 
Gulielmus vel Telingius,
 
Ingens olim Beulingius,
 
Jacobus vel Triglandius,
 
A tribus dietus glandibus,
 
In vobis ater Smoutius,
 
Revivit, vel Stermoutius,
 
Simonides, Veldenius,
 
Matthias aut Nethenius,
 
Juratus vel Maresius,
 
Hostis Cartesî, et Regius,
 
Qui Voetii satellites,
 
Seditionum et fomites;
 
Vel Plancius nugator,
 
Insanus coeli janitor,
 
Henricus vel Dibbetius,
 
Dordraci sacrificulus,
 
Vel Rotterae caniculus
 
Jacobus ille Borstius,
 
Aut Samuel Gruterius,
 
Latrator praeco Harlemius.
 
Si placet horum furias
 
Seetari, vel injurias
 
In Viros olim principes,
 
Et laude dignos Proceres,
 
Protervo ex ore effundere,
 
Aut petulanter tundere
 
Poëtas irritabiles,
 
Calumniarum vindices,
 
Huic Indici teterrimo,
 
Catalogo nigerrimo,
 
Accedat vestra infamia,
 
Et mentis motae insania.
 
Vos igitur, Zelotae,
 
Sed turbulenti Athletae,
 
Et nugivendi Agyrtae,
 
Turbarum dirae huccinae,
 
Si sapitis, cavete
 
A malo, et abstinete
 
Vexare manes placidos,
 
Sepulchro dudum conditos,
 
Poëtae praestantissimi
 
E Belgis, et rarissimi;
 
Nec veris ejus laudibus,
 
Ingeniique dotibus,
 
Maligne detractetis,
 
Vatesve exasperetis!
 
In promptu his sunt armaria,
 
Vindiciis calcaria,
 
Et tela nocitura,
 
Lupata aut satis dura,
 
Quae frenent impudentiam,
 
Et tegant innocentiam.
 
Quin potius sequamini,
 
Et factis imitemini,
 
Theologos laudabiles
 
Et summe venerabiles,
 
Sacrorum vel ministros,
 
Prudentes, non sinistros,
 
Partes suas agentes,
 
Nec turbas commoventes,
 
Qui rebus se politicis,
 
Rixisve Ecclesiasticis,
 
Non ingerunt audacibus
 
Libellis, vel dicacibus
 
Ad populum sermonibus,
 
Nec similes Thrasonibus
 
Se jactant insolentius,
 
Aut mordent vehementius;
 
Sed vitac sanctimonia
 
Et morum castimonia,
 
Doctrina et moderamine,
 
Virtute digna Flamine,
 
Concordiam probantes,
 
Et Pacem commendantes,
 
Se reddunt aestimabiles,
 
Et civibus amabiles.
 
 
 
Sic Publius Veridicus,
 
Apollinis Causidicus,
 
Hoe rhythmicum Dictamen,
 
In vestrum emendamen,
 
Scribebat. Amen! Amen!

Bladz. 67 en vv. Santhortsche Geloofsbelijdenis, Menuët, enz. - Zoo in rijm als onrijm, werd de dichteres in verschillende tegenschriften bestreden; in 't laatste o.a. in ‘De spotternij ontmaskerd of volkomen verdediging voor de eerwaardige gehekelde personen in de twee nieuw uitgekomen vertogen, enz., geschreven door onbekende auteuren, en door een voorstander en belijder der waare gereformeerde godsdienst binnen Groningen beantwoord. Gedrukt te Groningen voor rekening van den auteur; z.j.’ - ‘Ik vraag u’ (zo heet het daar o.a.) ‘of het een deugd is voor een ouderling der gemeente, zich als de vro-

lijkste van een gezelschap uit te laten? vermaak te scheppen in het weelderige dansen? zich te laten bewegen om deelgenoot daarvan te zijn? - Was het min deugdzamer’ [de schrijver meent minder deugdzaam] ‘zijne vergenoeging over een gewenscht huwelijk zijner doehter, in dankbare erkentenis aan God, den bestuurder van alles, op te dragen, dan deselve in eene dartele bijeenkomst, in zigtbare tekenen der ongodsdienstige vreugdebedrijven, te vereenigen met het geluit der zondig behandeld wordende snaren! - Waarom dan verheft gij deze zijne vrolijkheid als eene preiswaardige betamelijkheid?’ - enz.

In, meer heftig dan aangenaam of vloeyend, rijm verschenen 1. ‘De Vaderen des Vaderlands verdedigt tegen de lasterlijke Santhortsche Geloofsbelydenis, enz., door een beminnaar van waarheid, godsdienst, vrede en vryheid.’ (Zonder plaatsnaam of jaartal). Toonende, dat hy wist, door wie de Geloofsbelydenis was opgesteld, zegt de schrijver o.a.:

 
De zusjes, zelf ontsteld van wezen,
 
Die zetten (hier) de broeders aan;
 
Hier wil er een, gansch zonder vreezen,
 
Als een wolvin verscheuren gaan.

In 't antwoord op 't eerste artikel, heette het er o.a.:

 
Ge aanbidt de Vryheid, leugensprekers!
 
Gy kent nog zelf haar voorregt niet;
 
Zegt liever: wy zijn onrustkweekers
 
De pesten van het staatsgebied.
 
Zogt gy de Vryheid te waardeeren,
 
Gy maakte trouw gebruik hiervan,
 
Om in Haar land de deugd te leeren,
 
In plaats gy, met uw vloekgespan,
 
U tegen wetten aan durft kanten,
 
Die ge eertijds kreeg, om tot een koord
 
Te strekken voor uw Hel-trawanten,
 
Opdat uw Heerschzucht wierd gesmoord, enz.

2. ‘De veel veranderde Santhortsche Geloofsbelijdenis in rijm gebragt door een vervreemde van de genotgeloovers. Ter drukkerij der Kon. Maj. Rede.’ (Mede zonder plaatsnaam of jaartal). Het

hield een ‘Redequest,’ met vervolg, ‘de veel veranderde Santleer der genotgeloovers,’ voorts ‘de Menuët en de kalot des ouderlings met ezelsooren’ en ‘Mithridaat voor vergeefsche Raad’ in. Het teeg met meer plompe klank- dan vernuftige woord-speling, tegen de ‘Sante Wolf’ te velde,

 
Die, met een beestelijke haat,
 
Haar zelf verkeert, en, waard te doemen,
 
Die sandig op een bekken slaat;
 
Zij moog met honderdduizend sanden
 
De bloemen dekken voor 't gezicht,
 
Zij zal haar glorie niet verbranden;
 
Haar buurmans praat heeft niets verricht;
 
Haar Piet zijn hond moog vrijlijk blaffen
 
En dekken zich met een kalot1);
 
Haar bekken zal geen deksel schaffen,
 
Dat men niet ziet 't Geloof-Genot, enz.

Aan 't slot gaf het haar, in gelijken trant, den raad:

 
Doet beter (toch), wilt om geen spotternyen lachen
 
Zo satyricq dan dus niet handlen, als gy doet:
 
't Door u geschreevene, daar moogt gij niet op prachen!
 
De Saters zijn te geil; doop meer uw pen in soet;
 
De Schijnzucht, vat gij my? die diend ge ook weg te smijten;
 
Leg die vry in de kist, by 't schaaterend gelach!
 
Laat liefst het dartlend spel, wilt als een wolf niet bijten,
 
Buig voor het wereldlijk, eer 't geestelijk gezag;
 
Men meent het goed, men wil van scheurzucht u bekeeren.

Bladz. 112. Isaak Sweers, sedert 1767 ‘Gecommitteerde in den Raad van State.’ Zijn brief zelf, waarin hij haar voor 't toegezonden Scheepslied dankte, en zijn ingenomenheid met

al wat haar ‘geest der wereld (had) medegedeeld,’ betuigde, gaf zij later, met twee andere, ‘om gewichtige redenen’ achter het tweede deel van hare en Dekens Brieven over verscheiden onderwerpen (Den Haag, 1781) in het licht.

 

Bladz. 190. De Nachtgedachten. Eerzame Nachtgedachten over den slaap en den dood; Hoorn, 1765. ‘De nacht’ zoo vangen zij aan, en beamen al aanstonds ten volle het rijper oordeel der schrijfster in haar Hekeldicht: ‘De nacht heeft met zijn duister kleed onze halve globe bedekt. Eene eerbiedige stilheid vervangt het gewoel van den omgesnelden dag. De slaap begint te gebieden. De zwoele zomeravondwindjes sluimeren op hare uitgespreide vleugeltjes, waarmede zij ons die verademende koeltjes aanvoerden. De bloemen buigen de bekoorlijke hoofden. De boomen slapen. De naarstige bijen, die, zonder een redeneerend vermogen zulke voorbeelden zijn voor het redenmachtig wezen, de bijen rusten in hare vrije koninkrijken. De moêgezongen vogels verlieten de bladenvolle takjes, waarop zy ons getuigen maakten van hare natuurlijke vrolijkheid, die door de schoonheid van den dag nog vermeerderde,’ enz. In de toegevoegde hekelrijmen, ‘Aan de Nederlandsche Jufferschap’ bespot zij de overdreven modezucht, en bezingt den Parijschen Legros, die ‘dertig modes (vond) om dames te coifferen.’ In 't slotvers daaropvolgende ‘aan Mej. Anna van der Horst’ (de bekende zaugster van Ruth) viert zij haar en andere dichterlijk begaafde Nederlandsche vrouwen1).

 

Bladz. 197. Maupertuis. Versta hare vertaling van zijne Zedekundige verhandeling over het geluk, Hoorn, 1773; met

eene Voorrede van de vertaalster, waarin zij o.a. schrijft: ‘mijne zeer redelijke d.i. uitnemend groote achting voor dezen man, en 't genoegen dat ik stel, in verstandige lieden, zijner taale onkundig, eenen aangenamen dienst te doen, hebben my genoopt, om hun een zo geleidelijk denkbeeld van deze verhandeling te geven, als my doenlijk was. Men heeft zich meermalen verwonderd, dat iemand (zo spreeken die lieden) niet geheel misbedeeld van levendigheid en eigen vernuft, zich kan verledigen tot iets, dat zo weinig met die hoedanigheden strookt, te weeten: het vertalen. Maar men gelieve zich te herinneren, dat ik hiertoe deeze volgende aanleidingen hebbe. Ik woon in een oord, waar het Fransch (ik zwijg van het Engelsch) bijna geheel onbekend is; ik heb het geluk, om verscheiden mijner nieuwe landslieden tot vrienden te hebben; en dewijl deze juist zulke menschen zijn, die lust hebben tot alles, wat in staat is, onze beste kundigheden uit te breiden, zo kan men wel begrijpen, dat ik altoos vaardig ben, om hen te verplichten, door geschriften voor hen verstaanbaar te maaken, die zy wenschen te kennen1). Meer gezond oordeel dan geest hebbende, zijn zij ook meer geneigd, om D'Alembert en Maupertuis te leezen dan wel zulke werken, waarvan het geestige alleen de waarde uitmaakt. Dewijl vervolgens mijne vertaalingen nog al voldoen en van hand tot hand geleend worden, komt zulks ter ooren van een man2), die voorgeeft, dat hy my verplicht zal zijn, indien ik zodanige stukjes op zijne drukpers wil brengen. Geene reden hebbende om zulk een heusch verzoek af te slaan, geef ik die aan hem; nu is 't zijne zaak; mijn hoofdoogmerk, myne vrienden te verplichten, voldaan zijnde. - Ik heb echter, met de uitgave van dit kleine stukje, nog het volgende bedoeld: dit namelijk te voegen hy zeker anler werkje, genaamd Het Leven van Jezus Christus, door my vóór eenigen tijd uit het Engelsch vertaald3). En ik zal my zeer

bedriegen, indien zy, die smaak hebben in deze soort van geschriften, niet toestemmen, dat het ongemeen wel voegt by het genoemde Engelsche werkje. - Zij daarentegen, die gewoon zijn, alles wat zij niet kunnen wederleggen, bij onkundigen verdagt te maaken, zullen zekerlijk die laage kunststreek hervatten, welke zy omtrent dat werkje hebben gebruikt; ten ware zy afgeschrikt zijn door den ongelukkigen uitslag eener toen met zoveel drifts begonnen aanval. Zolang zy, die anders denken dan wy, ons niet bewijzen kunnen, dat zy beter denken, omdat zy anders denken, hebben wy ons aan hen weinig te storen. Wy beschikken niet over hunne vryheid: willen zy hetzelfde omtrent ons doen, 't is wèl; en zo niet, wy kunnen niets beter doen dan toonen, dat wy ons regt, als redenmagtige, vrye wezens, weeten te handhaven, en geweetensdwang, in welk een gewaad en met wat masker bedekt, haaten, als het gruwelijkste monster, dat ooit uit het rijk der duisternisse is opgevloekt, door die naam-christenen, welke door hun eigen daaden toonen, door welken geest zy gedreven zijn. Ik ben’ (zegt Maupertuis elders) ‘door tweederlei soort van lieden aangevallen; de reden heeft my tegen de eene soort verdedigd, en de verstandige eeuw, waarin wy leeven, heeft aan de andere niet toegestaan, my te onderdrukken.’ Die kan, maake de toepassing van deze woorden! - In de Beemster, 1773.’ -

Bladz. 227. Datheniana. Behalve deze rijmen, verscheen er in 1775, bij Elizabets gewonen uitgever, Tjallingius, een ‘Datheensche eerzuil opgericht door Dathenarius’, die daarom veelal aan haar werd toegedicht. Zij schreef daaromtrent echter: ‘men heeft eene Datheensche eerzuil op mijn naam gezet, en toen ik daarover, op mijne wijs, misnoegd was, geantwoord; dat men het alleenlijk deed om het stukje te doen afgaan.’ - (Walcheren, 2de druk, bl. XXIV).

 

Bladz. 231. De Bekkeriaansche Dooling. - Tien jaar later schreef de dichteres, in een over-gemoedelijk uur, haar aantrekkelijk vernuft te kort doende, maar waarbij zij toch allengs zich zelf terugvindt (bij de tweede uitgave van haar Walcheren, en ter opening van den tweeden druk harer verdere gedichten): ‘hoe veel stukken zou ik, stond het aan my, uit dezen druk weren! niet omdat zy my niet meer, als dichteres voldoen; - hiervan nog wel een vry woord; - maar omdat zy geschreeven zijn in eenen geest my zo geheel oneigen, en met dat bitter vernuft, dat, als een vreemd gewas door toevalligheden by my is opgewekt. Is het (toch) niet onbegrijpelijk, dat eene vrouw, die mogelijk alle de dwaasheden, alle de zwakheden harer eigene sexe meer of min tolbetaalde; eene vrouw, die in haar aart zacht en blymoedig, goedhartig en lichtbeweegelijk is; eene vrouw, die òf te veel oordeel òf te veel schertsery bezat, om zich immer iets te laaten voorstaan op sommige door haar beoefende talenten; - dat die byv. eene Bekkeriaansche Dooling enz. schrijft? eene vrouw, die overtuigd is, dat de groote wet des Evangeliums eischt: vergeef die u beledigt; wreek u niet! - voor elk die de historie van dit stormachtige gedeelte mijns levens niet weet, en my zekerlijk zo kent, als ik my daar zo even in eenige grondlijnen geschetst heb, moet dit waarlijk onbegrijpelijk zijn. Maar, als men hoort, dat ik altoos verwerender wijze handelde; als men weet, dat men my, om het schrijven eener voorrede, vóór het door my vertaalde Leven van Jezus Christus van den heer Craig, bitterheden heeft aangedaan, die ik onmogelijk der geheele geestelijkheid van de publieke kerk, waarvan ik toen1) een lid was, kan wijten; doch

die evenwel uit den kerkelijken hoek op my nederschooten; als men weet, dat mijn Zedenzang aan de Menschenliefde my een geheele hagelbuî van de vuilaartigste en hoonendste schoten laster-schriften verwekte; schriften, die even zo veel blijken van een boos hart als van domme onkunde aan den dag legden;.... is het (dan) niet nog al in te schikken, dat zo eene vrouw, in den vollen bloei harer jaren, niet misdeeld van schertsend vernuft, een belachelijk voorval opgrijpt, om, bij die gelegenheid, hare kwaadaartige vyanden en in stilte wroetende lasteraars, eens in een belachelijk licht te plaatsen? was er wel tegen domme boosheid te redeneeren?....... Om mijne liefde en achting voor de menschelijke natuur smart het my nog, dat men my in de noodzakelijkheid gebragt heeft, om onkunde, vooroordeelen, onverdraagelijke heerschzucht over de gemoederen der leeken, wel eens ten tooneele te voeren, en gebreken belachelijk te maaken, die toch niet weg te redeneeren zijn. Dat ik meermaals heb doen zien, welk eene onwaardige zedekunde de dweepzucht, welk een eigenwilligen godsdienst de domheid aanvoert, tegen de zaligende en vaderlijke bevelen van Hem, die grooter was dan Socrates en alle de Heiligen van den ganschen Hemel; - heb ik daarmede eenig nut gedaan? wie zal dat wiskundig bewijzen of ontkennen? zo niet, dan heb ik dat gemeen met zeer veel zeer goede ontwerpen, gemoedelijke predicatiën en wettige bevelschriften; en dan zullen wy elkander maar toeroepen: wy hebben klaagliederen gezongen en gy hebt niet geweend, en ik heb op de fluit gespeeld en gy hebt niet gedanst; - was dat onze schuld?’

‘Terwijl ik dit schrijt, valt my de vraag in, die zeker groot man eens aan een jongeling deed: maar jongen! wie heeft u privilegie gegeven om dezen lieden onaangename waarheden te zeggen?’ zijn antwoord is ook het mijne: ‘Ik heb geen privilegie op mijn vernuft verzocht.’ Dat ik dezen lieden eenige onaangename waarheden gezegd hebbe, is niet te ontkennen; laat ik het dus maar ten overvloede bekennen: ja, ik heb lie-

den, tegen wier kwaadaartigheid en booze streken ik helaas! niet opgewassen was, dè onaangenaamste waarheden gezegd; zy vielen my aan, op de alleronrechtvaardigste en verwoedste wyze, terwijl ik toen nog geen denkbeeld had, dat ik iemand, wie ook, beledigde door het zeggen van mijne gevoelens; ik zag my het recht betwist, dat ik, als een mensch, als een vry mensch, als een Protestant, in ons vrye vaderland, onwedersprekelijk had; - kan de inquisitie het wel verder brengen, dan dat zy de menschen verbiedt, hunne godsdienstige gevoelens anderen mede te deelen? en zouden wy, zogenaamde vrye Nederlanders, ons vergenoegen met het gunstig toestaan dezes voorrechts? daar verzoeken wy vriendlijk van geëxeuseerd te mogen blyven. En welke gevoelens heb ik nu al verspreid? - Ik heb gematigdheid van gevoelens, zuiverheid van zeden, blymoedige deugd, waare godsdienstige plichten aangeprezen; ik heb de hierarchy ten toon gesteld, en my hare stompe bliksems weinig bekreund..... Ik ben aangevallen; ik heb my bediend, zo al niet van de veiligste, immers van zulke wapens, als my het eerst voor de hand kwamen. Ik houde er niet van, om Bybelsche voorbeelden zeer gemeenzaam toe te passen; maar mijne aandacht viel daar op die passage, waarin Paulus tegen den Hoogepriester zeide: ‘God zal u slaan, gy gewitte wand! zit gy ook om my te oordeelen naar de wet, en beveelt gy, tegen de wet, dat men my slaan zal?’ ik zie wel, dat de brave man zich kort daarna ontschuldigt, en zegt: broeders! ik wist niet, dat het de Hoogepriester was; want daar staat geschreven: ‘de oversten uws volks zult gy niet vloeken.’ - Het komt my voor, dat Paulus, die altoos liefde en zachtmoedigheid leerde, geen het allerminste berouw had, dat hy een huichelaar had ten toon gesteld en met 's Hemels straffe gedreigd; maar dat het hem toch speet, dat hy zich in den persoon zoo verzonnen had. Gelukkig zijn wy, in onzen tijd, voor zulke droevige verzinningen bewaard; want de Hoogepriesters zijn, zoo wel als de Paulussen, uit de mode.’

 

Ald aant. 2) Ds. Nieuwland en zijne Spookhistories. - Deze bekende schrijver der Letterkundige (en verdere) Verlustigingen had, daarin (I. Cap. XI) ‘op gematigde en gemoedelijke wijs, de mooglijkheid van 't bestaan der spooken’ betoogd, en daardoor aanleiding tot een hevigen pennestrijd over dat on-

derwerp gegeven. Achtervolgens toch verschenen: Beredeneerd Vertoog, om te bewijzen, dat er geen spoken zijn of zijn kunnen, enz. Amsteldam, 1766. Noodige aanmerkingen op (dat) beredeneerd Vertoog, door Nieuwland zelf, Den Haag, 1766. Brief aan den WelEerw. en Zeergel. Heer P. Nieuwland, wakker en zeer geagt leeraar, enz. door N.N. Godgeleerde; ald. 1766. De bespookte wereld ontspookt, de Duivel geroskamt, en het Evangelie van den Spinnerok weêrlegt, zijnde een Satyrsche droom, enz. z.j., Probus' afscheid van het Spookgeschìl of wederantwoord op de noodige aanmerkingen, enz. Amsteldam, 1765, en Ander beredeneerd vertoog, waarom het niet geloofbaar is, dat er spooken zijn of kunnen zijn, door Aletofilus; Haarlem 1769.

 

Bladz. 249 Kwezelia, en bladz. 250 Scriblera, waarschijnlijk dezelfde, haar later bekend geworden ‘Utrechtsche dame,’ aan welke zij in de Haarlemsche Gourant had laten weten, dat haar een pakjen theerandjens liever zou zijn, dan haar min aangenaam tegengeschrijf. Zie boven, bladz. 205, aant. 1).

 

Bladz. 258. Ds. Jan Claessen. - In zijne, tot sluiting der ZuidHoll. Synode van 1772, te Woerden gehouden leerrede, waarin hij de door Elizabeth voorgestane zedekundige, Engeische preêkmethode, zoo ‘geprezen by dat soort van menschen, dat men naam-Remonstranten en Toleranten noemt,’ zoo over den hekel haalt, en uit welke men desbelust staaltjens kan aangehaald vinden in (Sprenger van Eyks) Kanselontluistering, enz. Amsterdam, 1853, bladz. 154, en vv.

 

Bladz. 268. ‘Wolffs opvolger.’ Ds. Andreas Kok, den 28en Sept. 1777 bevestigd. Zie Boumans Bedyking, Opkomst en bloei van de Beemster, Purmerende, 1857; bl. 268. -

 

Ald. ‘De Rijp.’ Leeraar der Waterlandsche Doopsgezinden was daar toen nog J. Gerbrands ter Gouw, die echter reeds in 1779 overleed. In 't volgende jaar kwam Pieter Hartman hem vervangen. en werd nu geregeld door beide vrouwen gehoord. Hare woning hadden deze (naar de vriendelijke mededeeling van Hartmans tegenwoordigen opvolger, Ds. J. de Verwer) in een, thans (1865) door een broodbakker bewoond huis in de Rechte straat. -

Bladz. 281. ‘Myn moeder stierf te vroeg voor my.’ In 1751:

 
‘'k Droom dikwijls van mijn moeder,
 
Die 'k, naauwlyks dertien jaren,
 
Voor altoos heb verloren.’

(Brief aan eene Vriendin; Mengelpoëzy I, blz. 159).

 

Bladz. 310. Buiten de hier vermelde, maakte er later de jonge Friesche schilder P. Groenia (geb. 5 Oct. 1769, te Makkum) nog twee (van haar en Aagje) in miniatuur, bij beider bezoek te Leeuwarden in 17981). Deze werden door L. Portman in koper gebracht, en door Ten Brink, Loosjes, en Immerseel uitgegeven, met bijschriften van A. Loosjes Pz. Zie Frijling's mededeelingen over E. Wolff en A. Deken, bl. 139, en Bijv. en Verbeter. bl. 25.

 

Bladz. 316. ‘niet eens Menist.’ Zij schijnt dus bij haar afscheid uit die der Hervormden (zie boven, blz. 334, aant. 1) tot geen andere kerkgemeente te zijn overgegaan. -


Vorige

Over het gehele werk

auteurs