Verzameld journalistiek werk. Deel 9. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1916 - september 1919

[p. 683]

Kunsttentoonstellingen

Brussel, 8 September.

Verleden maand werd een ‘Salon du Printemps’ gesloten: de eerste ‘officiëele’ tentoonstelling van kunstwerken sedert den oorlog. Langen tijd liep ik met het plichtgebod in mij om, er u over te schrijven, maar ik ging, ik lééd onder een weerzin, en niet veel minder dan een walg, die het mij beletten. - Gisteren, ging eene nieuwe ‘officiëele’ expositie open: deze van ‘La société royale des Aquarellistes’; en weer kost het mij moeite, dien afkeer te overmeesteren, al weet ik thans beter waaraan hem toe te schrijven, omdat wij zooveel verder in den vrede gevorderd zijn en de redenen kennen van onze vredesmisnoegdheid.

Gisteren zei ik aan een confrère, een gezien criticus, dat ik al dien waterverf nog nauwelijks bekijken kon. Hij antwoordde mij: ‘de hoedanigheid van het tentoongestelde is nochtans niet slechter dan van hetgeen wij vóór den oorlog zagen en toejuichten.’ Hij had gelijk: de oorlog heeft onze schilders natuurlijk niet onhandiger gemaakt. Wij zijn ontgoocheld bij het zien van hun werk: wij hebben ongelijk, want deze twee groote tentoonstellingen zijn, behalve wat den omvang betreft, precies even-goed en even-slecht als het ‘Salon du Printemps’ van 1914, dat de oorlog kwam sluiten.

Waaraan dan onze desillusie toegeschreven? Waarom onze kregeligheid! Eerst wel, omdat onze schilders er niet vooruit op gegaan zijn. Onze Belgische schilders, men weet het, beschikken meest allen over heel geringe,

[p. 684]

heel beperkt geestelijke middelen; een aantal ervan kunnen nauwelijks lezen en schrijven, en na de verschrikkelijke crisis die wij hebben doorgemaakt komt dat meer dan ooit aan den dag. De omstandigheden hebben ze opgesloten in een ivoren toren, die ellendig-slecht gemeubileerd bleek te zijn. Zij werkten dikwijls uit tijdverdrijf, zonder grooten aandrift, zonder de emulatie vooral die voortspruit uit het zien van andermans arbeid. En aldus herbegonnen zij aldoor maar hetzelfde schilderij, te weinig ontwikkeld, te ontredderd ook door de gebeurtenissen om er in hun werk den weerslag van gevoelig te maken. Waarbij het gebrek aan vrijheid ook eene groote benepenheid des geestes teweegbracht bij menschen die in zich de kracht voor reactie niet bleken te bezitten. Wij verwachtten van hen, niet dat zij oorlogsgezichten of -allegorieën zouden gaan maken, maar dat uit hun werk de indruk zou blijken dien ze van den oorlog hebben ontvangen. Helaas, daar blijkt al heel weinig van, niet zoozeer natuurlijk doordat zij geen indruk ontvangen hebben, maar omdat zij er geen weg meê hebben geweten, zich dienvolgens, naar oude gewoonte, al te zeer hebben laten gaan op het ambachtelijke van hunne kunst, en dan ook misschien wel - hetgeen te begrijpen en te billijken is, hoe dan ook geen getuigenis van sterkte - omdat zij aan dien vervaarlijken indruk wilden ontsnappen, die ze als kunstenaar heel goed te niet kon doen.

Dat is de eerste reden, waarom wij niet gerechtigd zijn minachtend op de tegenwoordige expositie neêr te zien: men schildert in België niet slechter dan vroeger; een tweede reden is, dat wij op den tijd te zeer vooruit willen loopen. Al te voortvarend eischen wij nieuws,

[p. 685]

of althans vernieuwing, en alles zegt ons, dat wij hierbij weêr ongelijk hebben, want uit alles blijkt dat ons eischen een onmogelijkheid is. De Vredesconferentie heeft het ons geleerd, die een nieuwe orde moest instellen, maar den nieuwen tijd opbouwt uit oude materialen, waar iedereen van zegt, dat zij niet meer bruikbaar zijn; de pers zegt het ons, die, na vijf jaar oorlog, er niet buiten schijnt te kunnen, nog steeds maar oorlogsgevoelens te perpetueeren; wij leeren het helaas aan onszelf, die, al houden wij de waardeomzetting, niet alleen van begrijpen, maar van feiten vast - het vredesverdrag wil de waardebepaling van kapitaal en arbeid regelen -, nog steeds maar blijven teren op vóóroorlogsche verlangens, die doorgaans versleten-egoïstisch zijn. - Wij willen dus het nieuwe, waar wij het zeer sterke voorgevoel van bezitten, door hetwelk zelfs velen van ons, en niet de geringsten, van bezeten zijn. Maar ons losmaken van het oude kunnen wij niet, hoe wij er ook onder lijden......

Dit is echter geen reden om toe te geven aan het knusvernepene, dat ons als een muffe lucht in de tegenwoordige kunsttentoonstellingen omgeeft. Voldaan zijn wij nu eenmaal niet: niemand die het zal bekennen. Waarom dan voldaanheid voor te wenden?...... En daarom kan ik er niet dan met weêrzin aan denken, over nieuw Belgisch schilderwerk te schrijven, waar ik het niet met alle noodige rechtvaardigheid zou kunnen doen.

Die onrechtvaardigheid zou te grooter wezen, dat ik er door op heel de Belgische schilderkunst een blaam zou kunnen werpen, die slechts een deel er van treffen moet. Immers, een groot aantal onzer schilders, en daar-

[p. 686]

onder onze allerbeste, verblijven nog in het buitenland, of zijn er nauwelijks uit terug, zoodat zij voor de twee hier genoemde tentoonstellingen niets klaar hebben kunnen maken. Men betreurt er hunne afwezigheid, en naar ik weet te recht. Want niet alleen hebben velen in den vreemde uitnemend en hoog-gewaardeerd werk voortgebracht, maar het feit alleen, dat zij doorgaans in veel betere omstandigheden hebben verkeerd; dat zij in de gelegenheid waren hun gezichtskring te verruimen; dat zij eindelijk in vrije lucht ademden, kan niet dan den besten invloed op hun werk hebben gehad. Dat zij eerlang op hunne beurt grooten invloed kunnen uitoefenen op hunne collega's, die in bezet België gebleven zijn, is zeer goed aan te nemen, zoodat de stagnatie die wij vaststellen, en die ons wat al te nijdig maakt, zeer waarschijnlijk van korten duur zal wezen.

Men houde het mij dan ook ten goede, dat ik mezelf de gevolgen van weinig-beredeneerde gramstorigheid bespaar en tot op eene betere gelegenheid de waardeering uitstel van onze Belgische plastische kunst, zooals zij uit den oorlog te voorschijn komt.

N.R.C., 10 September 1919.