Verzameld journalistiek werk. Deel 9. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1916 - september 1919

[p. 195]

Memoranda
XLVI

Brussel, 19 Juni.

Is hier te Brussel wel alles gedaan om onder de bezetting het volk nuttig bezig te houden? Een vriend uit Antwerpen werpt mij het voorbeeld zijner vaderstad tusschen de beenen: voorlezingen over literatuur, wandelvoordrachten door de musea, en wat al meer. Ik moet mij niet lang bedenken om te antwoorden: wij hebben voor het volk beters dan uw vermaak: wij oefenen de lui in hun ambacht, of leeren hun een ambacht aan als zij er nog geen hebben. Ook hier heeft men er aan gedacht, in de eerste bezettingsmaanden al, het volk te onderrichten door dergelijke lezingen; men is toen echter afgestuit op allerlei bezwaren; talrijke struikelblokken kwamen in den weg liggen, en onder deze het feit dat de Brusselsche bevolking voor zulke geestelijke vergaderingen niet zoo licht te vinden - en niet zoo ontvankelijk is als het Antwerpsche: de tweetaligheid, en vooral het tegenwoordige onderwijs, dat door die tweetaligheid in de war wordt gebracht, stelt de Brusselaar der mindere standen zeker lager dan den Antwerpenaar van zelfde conditie. Waarbij de vraag rees: is er voor onze werkersbevolking niets nuttigers, op het ogenblik, dan, nogal problematiek, kunstgenot? Kunst: hoe stond zij ons-zelf, in die eerste oorlogsmaanden, als iets onwelvoeglijks, tegen! Toen bedacht Kamiel Huysmans zijn scholen voor werkloozen: elke werkman, van zestien tot veertig, zou de ambachtsschool bezoeken die paste bij zijn vak, op poene zich volkssoep en werk-

[p. 196]

loozentoelage onthouden te zien. Daar meer van te vertellen hoeft niet: ik heb u inrichting en werking van die scholen uitgelegd toen ze pas gesticht waren, en kan het er dus voor houden dat gij daar minstens even goed op de hoogte van zijt als ik.

De werklui, het eigenlijke volk, heeft dus zijn dagelijksche bezigheid die tegen luiaardij verhoedt. Met den kleinen burger, die wel wat voorlezingen over letteren of kunst verdragen kon en er beter op voorbereid kan geacht dan de werkman, is het echter eenigszins minder-gunstig gesteld. Niet dat deze lieden - mindere handelsklerken, lagere beambten uit Staatsbeheeren die op wachtgeld staan, of helemaal niets trekken, zooals dezen van het spoor of van de post, - de handen in den schoot zouden hebben gelegd en waarvan iedere ademtocht een zucht zou wezen, om in 't voorbijgaan even Shelley te citeeren: de Volkssoep en de Gemeentemagazijnen hebben er hunne verkleefdste helpers onder gevonden, tegen vergoedingen die dikwijls niet veel meer dan nul zijn: een bewijs van de arbeidzaamheid onzer menschen. Dezen echter die van welke bezigheid ook verstoken blijven, vinden dan nog steeds gelegenheid hun tijd leerrijk en aangenaam bezig te houden. Zij hebben, waar dit nog noodig was, de Volksbibliotheken van Willemsfonds e.d. ontdekt; veel meer dan vroeger treft men ze in de musea aan, en wel het meest nog in de wetenschappelijke. Hierin trouwens gevolgd door de meer-gegoede standen, die ook heel wat minder te doen hebben dan vroeger: zoo is hier een zeer uitgebreide leenbibliotheek, die het getal harer abonnenten onder den oorlog meer dan verdubbelen zag. Er is trouwens beters nog, dat er dezer

[p. 197]

dagen is bijgekomen; de ‘Société nationale des aquariums et terrariums de Belgique’ heeft in de lokalen der Universiteit een alleraardigste tentoonstelling geopend van levende visschen en schaaldieren, insecten en vorschen, uit onze wateren als uit de verste zeeën. Gij betaalt vijf-en-twintig centimes voor de Volksvoeding (hetgeen bij alles regel is geworden, en de eerste der noodwendigheden), en het is u gegeven alen uit hun zandige woningen, zeelten ‘du fond de leur demeure’ op te zien duiken, tusschen den verschietende vlucht der forellen en de luie vaart der karpers. Gij leert er den gemakkelijken aard kennen van stekelbaarsjes die men van uit de wateren der oerlandsche Woluwe gedompeld heeft in het zilte nat van den Golf van Napels, zonder dat zij er het minste letsel van voelen. De vieze bloedzuiger huist er naast den goudbevlekten salamander. Gij ziet er Mexikaansche goudvischjes met hanestaarten en sluiervinnen. Sommige zwaardvischjes zijn nog onzichtbaar, niet zoozeer vanwege hunne doorschijnendheid, maar omdat zij pas vier-en-twintig uren oud zijn. En dit alles, en nog heel wat meer wonderen, moet gij u niet eens de moeite doen te ontdekken: een aantal jongelui, studenten en meisjes-studenten der universiteit, geven u uitleggingen op de welwillendste wijze der wereld, leggen er hier het bewijs van af welke uitnemende professoren zij eens worden. Het beste echter is: zulke tentoonstelling wordt veel drukker bezocht dan men zich zou voorstellen. Wij bezitten sedert jaren te Brussel een groot aquarium, hoogst-belangrijk o.m. voor de kennis der Kongo-visschen; welnu: geen beter oord om er zijn middagdutje te gaan doen, zeker als men was er

[p. 198]

niet gestoord te willen worden. Dit schijnt nu echter gekeerd: Brussel toont zich ineens gepassioneerd voor ichtyologie. En niet alleen meer-of-minder-ontwikkelde lui ontmoet men in bedoelde tentoonstelling: ik was er een maandag-middag, een halve Zondag dus, en dit hadde men geraden, alleen reeds aan het groote getal werklui in hunne beste kleeren, die gretiger dan wie ook naar de uitleggingen luisterden. De Brusselaar gaat gaarne op visschen uit in een van de talrijke, mooie vijvers der omstreken van Brussel; de oorlog heeft die liefhebberij te meer aangemoedigd, dat zij kon verhelpen in de schaarschte en duurte van het voedsel; er is trouwens met dat doel niets verwaarloosd om ze aan te moedigen: wedstrijden, toegankelijk maken, mits lichte vergoeding, van gemeentevijvers waar visschen anders verboden was; enz. Nieuwe en oude visschers hadden hier gelegenheid zich op gemakkelijke wijze een wetenschappelijken grond voor hun sport aan te schaffen: het lijdt geen twijfel of brasem en snoek krijgen er een geheiligden smaak door....

Ziedaar Brusselsche volksbezigheden, waar alle maatschappelijke lagen deel aan hebben kunnen, en waar de mindere man, ik zeg het te zijner eer, het gretigst van geniet.

N.R.C., 4 Juli 1916.