Verzameld journalistiek werk. Deel 9. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1916 - september 1919

XXXIV

Brussel, 27 April.

Verbeeldt u: wij hebben wittebrood gegeten; wittebrood dat niet gesmokkeld was, onverboden wittebrood; wittebrood dat mocht. Weer een gebeurtenis die niets lijkt te zijn: voor ons een datum in den tijd der bezetting, en dien wij niet vergeten.

Niet zoozeer misschien omdat wij dat wittebrood sedert anderhalf jaar ontberen, en het zagen vervangen door een baksel, dat er aanvankelijk door kon, wisselvalligheden in smaak en samenstelling vertoonde, nu eens (bij uitzondering) lekker, vaak onverduwbaar was, en in den laatsten tijd beneden alle kritiek stond, in zooverre ik menschen ken, die er sedert een maand aan verzaakt hebben nog brood te eten. Niet zoozeer dus omdat wij ons aldus tot den ouden goeden tijd terug gebracht konden wanen, maar.... omdat dat wittebrood voor ons als iets geheel nieuws, als iets voor dezen geheel ongekend is geweest.

[p. 90]

Lag het aan de hoedanigheid van het wittebrood? Het kwam uit Holland: reden om er geen kwaad van te spreken; heel nieuwbakken was het niet: maar te beter voor de maag, en trouwens wij hebben vroeger wel meer oudbakken brood gegeten, dat lekker smaakte. Ditmaal is het echter leelijk tegengevallen. Na de aanvankelijke extase: een écht wit brood, als in den ouden tijd, is de ontgoocheling te erger geweest, van bij de eerste bete al: wij waren zoowaar den smaak van het wittebrood ontleerd! - Meen maar niet, dat ik in het minst overdrijf; gij zijt weleens ziek geweest, waag ik te onderstellen, en men heeft u dan voor een tijdlang verboden, bier te drinken. En als het dan weer mocht, hebt gij misschien met gretigheid naar uw eerste glas bier gegrepen, maar het weldra van u afgewezen: het bier lustte u niet meer, gij hadt er den smaak van verloren.... Welnu, hetzelfde doet zich voor met het wittebrood. Wij hebben allerlei zaagmeel te slikken gekregen, en dit eerste wittebrood komt weer op een oogenblik, dat wij van ons dagelijksch baksteenbrood walgen. En nochtans: het heerlijk-verlokkend wittebrood, de lang-verwachte, de liefste versnapering is ons vreemd geworden, vervult ons, haast tot huilens toe (ik heb het met eigen oogen gezien), met desillusie....

Natuurlijk is de indruk voorbijgaand. Al wordt ons de gelegenheid tot weer wennen onthouden, daar wij dat wittebrood niet dan bij intermittentie krijgen zullen. Maar juist daarom diende de eerste impressie vastgelegd: het is mogelijk gebleken den smaak van het brood te vergeten!

Waarlijk, wij hadden het niet zoo licht gedacht....

[p. 91]

29 April.

Een wereld, die ons journalisten lief is, de wereld vol drukinkt - en machinesmeerwalmen, vol schrijfkoorts en persgesnor, die de voormalige Brusselsche dagbladenkosmos is, en waar wij ons sedert maanden van verstoken gevoelen als bannelingen, die zich aldoor maar afvragen wat ze toch misdreven hebben om aldus gesloten te zijn buiten den hellekring, die hun even onontbeerlijk was als de Belgische politiek, - die wereld, voor zoover hij nog bestaat en in wat er uit den vredestijd aan zuchtende, lamgeslagen eenheden van overgebleven is, is de phasis der laatste ontmoediging ingetreden. De ultieme vertegenwoordigers ervan klagen steen en been; zij zitten in zak en asch; de laatste moed ontzinkt hun met het laatste beweegbare bewijs hunner vroegere bedrijvigheid: hun papier. In de meeste drukkerijen van Brusselsche bladen lagen nog een aantal rollen krantenpapier: die willen de Duitschers nu opkoopen, en dat beteekent zoowaar het einde....

Niet dat zij er aan dachten, de Brusselsche dagbladdirecteuren, weer de handen uit de mouwen te steken en morgen reeds het nijvere bedrijf weer aan te vatten: er bestaan gelegenheidsbladen genoeg en teveel zelfs, om bij zulk plan maar een oogenblik in gedachte bij te verwijlen. Ook niet dat zij aan geldelijk verlies zouden denken: de prijs van het papier is haast driemaal in waarde gestegen en er kan geen reden bestaan om niet den prijs van den dag betaald te krijgen, of hem althans te vragen. Maar er is, dat men hun de laatste illusie van een werkelijk bestaan, weze het een bestaan-in-afwachting, een bestaan-in-disponibiliteit beneemt. Een journalist, een dagbladbestuurder, zelfs als hij rust, zelfs als hij

[p. 92]

met vacantie is, loopt meestal met het besef rond, voor hem trouwens eene noodzakelijkheid, dat hij iemand is, dat men hem niet kan missen, dat hij onder de hoofdfactoren van de moderne samenleving is. En nu heeft de oorlog hem niet alleen uitgeschakeld, in dit bezette land althans, nu ontneemt men hem het laatste bewijs van zijn macht: het verduldige, maar oppermachtige papier.

Dat papier, geachte lezer, was voor een goed deel Hollandsch papier; de Brusselsche pers drukte gedeeltelijk op papier van Van Gelder Zonen. En ik deel u dit in vertrouwen mee, omdat gij aldus misschien nog dieper het leed zult gevoelen van de Brusselsche dagblad-directeuren.

Zij zijn niet de eenige slachtoffers van het heerschende papiergebrek: ‘De Vlaamsche Post’, het nogal beruchte blaadje waarover en waaruit gij hier wel eens gelezen hebt, wijt er zijn, dezer dagen geleden, dood aan. Wij hebben tegenwoordig in Brussel wel een vijftiental oorlogsbladen: één daarvan wil zijn prijs verdubbelen; terwijl men zegt, zonder dat ik maar iets bevestigen kan, dat er binnen kort nog slechts drie zullen mogen verschijnen. Onze horizon zal er niet door ingekrompen worden: het is iets zeer pijnlijks, iederen dag in al dat papier naar iets nieuws te moeten visschen. Zoodat men misschien wel goed doet, het te sparen, vermits men aldus onze steeds gedupeerde nieuwsgierigheid beperkt. Want niets is ons zoo dierbaar geworden als onze zenuwen....

30 April.

- ‘Hij legde zijne hand liefkozend op het kanon’.

Ik heb het woord uitgeknipt, en opgeschreven onder de specimina van oorlogsontaarding, uit een verslag van

[p. 93]

een journalist, die een bezoek brengt aan een artilleriekamp: de bevelvoerende officier spreekt met grooten lof over zijne vér-treffende en vlug-schietende stukken, en ‘legt zijne hand liefkozend op het kanon’.

Ik wil hierbij niet onthouden tot welk leger die officier behoort: alle officieren, Fransche als Duitschers, om alleen van dezen te spreken, die werkelijk soldaten zijn door school en door gevoel, moeten dezelfde teedere vereering voor hun wapen koesteren. Ik wil, om dezelfde reden, niet denken aan stijlfraaiïgheid, vanwege den oorlogscorrespondent, die ons argeloos het tooneel en het gebaar beschrijft. Wie de psychologie van den beroepssoldaat kent, twijfelt hier geen oogenblik aan de echtheid van het feit: de officier streelt en liefkoost zijn kanon, omdat het zooveel menschen in zoo korten tijd vernietigt.

En terwijl zooiets mogelijk is, niettegenstaande twintig volle maanden oorlog, komt men van vrede spreken!.... Alsof zulke geest, een geest die, letwel, in ieder oorlogvoerend land als de eenig-goede geprezen wordt, een bestendigen vrede, waar wij toch allen naar schreeuwen, ooit mogelijk maakt.

Wat wij na den oorlog in de eerste plaats zullen moeten vernietigen is: de antinomie tusschen de belangen van de geheele wereld en den geest die nog steeds als eene noodzakelijkheid, neen: als een hoogstaand ideaal, in de krijgsacademies van zelfs kleine staten als België, gehuldigd en aangekweekt wordt. De officieren zouden moeten leeren inzien, dat zij niet uitsluitend de meesters zijn van 's lands lotsbestemming, en dat hunne opvattingen die bestemming kunnen verduisteren en te niet doen.

[p. 94]

Ontwapening is misschien niet te verwezenlijken, - tenzij misschien een land als Frankrijk, dat voor het ridderlijkste van Europa doorgaat, daartoe ipso facto het voorbeeld gaf. Maar men leere aan den beroepsmilitair, dat de waan van zijn meerderheid een moorddadig anachronisme is. Zoo moeilijk is het niet, en het ware wetenschappelijk. En het ware menschelijk vooral....

N.R.C., 12 Mei 1916.