Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 688]

‘Le Cloitre’ in een klooster

Brussel, 19 September.

De letterkundige glorie van Emile Verhaeren, al is ze van even goede kwaliteit als die van zijn landgenoot Maurice Maeterlinck, heeft hem voor lang niet toegelaten eene abdij aan te koopen als Saint-Wandrille, in Normandië. Anderzijds is Emile Verhaeren geenszins getrouwd met eene tweede Georgette Leblanc. Zoodat het Emile Verhaeren moeilijk zou zijn geweest, zijn drama ‘Le Cloître’ onder leiding van zijne echtgenoote in een oud klooster, zijn eigendom, op te doen voeren, was hem daarbij de ‘Touring-Club de Belgique’ niet behulpzaam geweest. Die tusschenkomst heeft op 31 Juli jl., aan sommige uitgenoodigden eene opvoering van Verhaeren's drama aangeboden in de prachtige puinen van de abdij te Villiers. Ik was helaas niet uitgenoodigd geworden, en kon u dus van die belangrijke kunstuiting geen verslag geven. Gisteren echter ging, voor de leden van bedoelde Club, eene tweede en laatste uitvoering te Gent, in wat overblijft van het klooster der St. Bavoheeren; die representatie heb ik kunnen bijwonen, en ik verheug mij, er u een en ander te mogen over meedeelen, want het was een lang niet gewone vertooning.

Niet zonder eenigen argwaan was ik naar Gent gegaan. Iemand die, te Saint-Wandrille, verleden jaar ‘Macbeth’ en, nu heel onlangs nog, ‘Pelléas en Mélisande’ had mogen zien, had niet na kunnen laten, door al zijn bewondering heen, toch wel eenige minder-lovende opmerkingen te uiten. Een tooneelspel is nooit een natuurlijk levensverloop;

[p. 689]

kunst kan en mag alleen wezen, en allereerst nog in een drama, geordende, verschikte, ik zou haast zeggen gesnoeide, en daardoor geïntensifiëerde, versterkte, verhevene werkelijkheid. Bij die verhoogende beperking van de wezenlijkheid, past ook verscherpende beperking van het decor, en het blijft te vreezen dat de ruimte, de aandacht-afleidende verscheidenheid, de eigen-wezenlijke schoonheid van een heusche woning - in casu een burcht of een klooster - het gesproken en gespeelde drama kwaad zouden doen. Daarbij komt dat het volgen, zaal aan zaal, der acteurs, alles behalve de rustige oplettendheid, het gemakkelijke volgen der handeling in de hand werkt. Dat ál te werkelijke van het ‘oord der handeling’, en dat grappige meeloopen hadden mijn vriend wel eenigszins ontstemd, te Saint-Wandrille; waarbij dan nog kwam dat het regende terwijl in het stuk spraak was van middagzon, en dat het maanlicht, hetwelk een overwegende rol moest spelen, een pikdonkeren nacht niet had vermogen door te breken.

Nu bedreigden natuurlijk dezelfde gevaren de opvoering van ‘Le Cloître’ in de Sint-Baafsabdij. Wel spelen de elementen bij Verhaeren een veel geringere rol dan bij Shakespeare en bij Maeterlinck. Elke donder is er overbodig, en er wordt niet eens vastgesteld om welk uur het drama zich ontrolt. Hetgeen ik Verhaeren absoluut niet kwalijk neem. Niettemin: eene regenvlaag komt den Belg, al is hij er van bij zijn geboorte aan gewend, bij eene openlucht-vertooning allerminst gewenscht voor. En het argument van al te groote echte werkelijkheid van het tooneel, van de schouwplaats, zou zich, bij 't geweldige romantisme, bij het zeer onechte, bij 't onmogelijk-waarschijnlijke van ‘Le Cloître’, maar al te zeer doen gelden.

[p. 690]

Waarom ik dan ook aangaande den goeden uitslag der poging ten zeerste achterdocht koesterde.

Ik had me gelukkig vergist. De opvoering van Verhaeren's drama was eene uitmuntende. De Septemberzon was ons genadig. En het natuurlijke decor was wonderbaar.

Ik kan mijne lezers, die nog lust zouden gevoelen de tentoonstelling van Brussel te bezoeken - ze zouden geen ongelijk hebben, morgen vertel ik u waarom, - niet genoeg aanraden, voor hun vertrek uit België, even naar Gent te gaan. Gent is, architectonisch, de rijkste en meest karakteristieke stad van Vlaanderen, en onder de talrijke merkwaardige gebouwen van Gent bekleedt de Sint-Baafsabdij eene eerste plaats. Gesticht in 642, maar tallooze malen verbouwd, heeft ze, al gaan hare bestanddeelen van de twaalfde tot de zestiende eeuw, een geheel behouden, dat treft door grootsche beminnelijkheid. Het heeft haar niet gedeerd dat ze eerst door paters en daarna - onder Keizer Karel en de generaals van Philips II, III en IV - door de Spaansche soldaten bewoond werd. De tijd heeft tot eerbiedwekkende eenheid gebracht, en tot edele kalmte, waar gebeden werd en ook gevochten, en gevloekt op de plaats waar de wierook omhoog kronkelde. De puinen dier prachtige abdij zijn omringd van een tuin, en in dien tuin is het - op de plaats waar de put van den H. Macharius staat voor een achthoekigen toren, waar links en rechts een gaanderij bij aansluit en waar tegenover de overblijfsels zijn van eene kapel - in dien zonnigen Septembertuin is het, dat een uitgelezen Zondagspubliek in een verbazend-aanpasselijk décor ‘le Cloître’ van Verhaeren heeft mogen volgen.

Het is anders zoo heel erg onder den indruk niet ge-

[p. 691]

weest, dat publiek. Het was wel eenigszins rumoerig, heelemaal geen schouwburgspubliek-bij-een-première; veel meer familie-in-automobiel, die uit Brussel, Antwerpen en zelfs Luik gekomen was om iets nieuws, iets ‘inédit’ te zien. Al was het verplaatsen der handeling bij elk nieuw bedrijf op zeer gelukkige wijze tot een minimum herleid: het sjouwen met vouwstoeltjes over den tuin was eene afleiding, die de dames bijzonder grappig schenen te vinden. Er was trouwens al te weinig afstand tusschen spelers en toehoorders; men had te weinig den indruk, heusch een drama bij te wonen; waartoe de acteurs, die tusschen de bedrijven onder het publiek kwamen loopen - ik heb daar Militien zien coquetteeren met een mooi dametje, wat bij zijne waardigheid minder paste, - toe bijdroegen. Dat verslapte de aandacht ten zeerste; alle wijding was afwezig. En dat is te meer te betreuren, daar het spelend gezelschap veel beter was dan dat der gewone ‘tournée's’, en dat er zelfs uitnemende elementen onder zijn.

Boven allen steekt echter de protagonistos van het drama, de heer Carlo Liten, uit. Dat is inderdaad een zeer verstandig en veel vermogend tooneelspeler. Wie het stuk goed kennen - ik vlei mij, onder dezen te zijn - kunnen over de interpretatie van sommige deelen met hem van meening verschillen. Ieder echter zal erkennen dat hij zijne rol met gewikte passie, met overleg en tevens natuurlijke drift tot haar recht laat komen. Ik heb de soberheid vol ingetoomde wrangheid van zijne biecht bewonderd, en zijne publieke zelf-aanklacht heeft rillingen doen gaan onder de toehoorders. Dat was waarlijk eene uitmuntende vertolking.

[p. 692]

In zijn geheel genomen dus: eene vertooning die me niet heeft overtuigd van het voordeel dat men hebben kan, een drama te genieten in een décor-van-werkelijkheid, maar die me niettemin heel wat genot heeft gegeven, dien schoonen Septembernamiddag, in die heerlijke omgeving.

N.R.C., 21 September 1910.