Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 45]

In de krijgscommissie

Brussel, 25 April.

Er is niets waar de Belgische Kamer meer van houdt, dan van een hagelblank geweten. Voor zulke gemoedsrust heeft ze alles over, zelfs vakantietijd. Eene harer liefste bezigheden is, hare handen te wasschen in onnoozelheid. En daarom laadt ze gaarne op den nek van enkelen wat als verantwoordelijkheid aan ieder toekomen moet. Die enkelen maken dan eene ‘onderzoekskommissie’ uit, toonen zich soms, het moet bekend, heel wat verstandiger dan als zij opgeslorpt worden door de middelmaat van den algemeenen Kamergeest; en, als zij zich de moeite willen geven, te werken, dan komt er inderdaad van hun arbeid meer terecht, dan in de Kamer zelf doorgaans zou gebeurd zijn. En daarom is het maar jammer soms, dat de gevolgtrekkingen die uit hun debatten vloeien nogmaals voor de Kamer-in-haar-geheel moeten komen, en aldus weleens teniet wordt gedaan wat voortsproot uit veel ernstiger beraadslagen.

Gij herinnert u wat de beruchte commissie der XVII gedaan heeft voor eene loyale belichting der Kongovraag en dat ze bij de naasting het land uit menig wolvenijzer en van menig schietgeweer gered heeft. Ik schreef u verleden week hoe het wetsvoorstel-Coremans, in eene commissie tot formule-Franck-Segers geworden, thans meer kans tot slagen heeft; - al had dit, met wat goeden wil der Kamer en wat minder razerige tegenkanting der katholieke franskiljons, vóór twee jaar op een meer openhartigen tekst kunnen gebeuren. En nu heeft eergisteren de krijgskommissie, gevolg der interpellatie-Snoy en der verkla-

[p. 46]

ring van Minister Hellebaut, haar openbaar getuigenverhoor geschorst; zoodat we misschien dit jaar nog weten zullen, wat voor onze broeders en zonen gelden zal: niemand gedwongen soldaat, of alleman soldaat.

Daar komt eigenlijk alles op aan; dit is het eigenlijke dilemma: óf een vrijwilligersleger, óf persoonlijke en algemeene dienstplicht. Misschien is het goed, dat ik u hier vertel hoe het dilemma ontstond. Zoo'n korte geschiedkundige afwijking doet u beter begrijpen waarover het gaat, als er hier verder over geschreven wordt.

Als men, gemakkelijkheidshalve, onder militarisme wil verstaan: de stoffelijke drukking die het volk vanwege het leger ondergaat, aan begrooting, manssterkte en dienstvrijheid, dan mag men zeggen, dat in België de rechterzijde doorgaans antimilitaristisch, de linkerzijde militaristisch was.

In 1847 reeds - ik ontleen data en cijfers aan eene studie van Paul Hijmans in den Almanach des étudiants libéraux de Gand - had een liberaal ministerie te kampen tegen eene oppositie die bezuinigingen verlangde, en vond dat 25 millioen frank krijgsbegrooting voldoende was. Uit den strijd ontstond... eene commissie, die, gevolg gevend aan de wenschen van Leopold I, de oppositie ongelijk gaf. Zoodat in 1858, onder liberaal bewind, de begrooting op 32 millioen en het leger, op voet van oorlog, op 100,000 man werd gebracht. Toen, vijf jaar later, de liberalen nieuwe lasten opdringen wilden, onder vorm van versterkingen om Antwerpen, hadden ze minder geluk. Zij breidden hun ontwerp uit, en slaagden in 1859 erin, het te doen stemmen. Algemeen misnoegen in het land, niet verminderd toen Frère-Orban het contingent op 12,000 man

[p. 47]

wilde brengen. Dit geschiedde in 1870. Als even later de katholieken aan 't bewind kwamen, behielden zij echter het cijfer 12,000. Hetgeen het nieuwe liberale ministerie van 1878 den moed gaf, weêr een verhooging voor te stellen, in 1883. Hoe de katholieken er dan ook om raasden, deden zij 't volgend jaar, als voorheen: de 13,300 man contingent werden behouden, toen zij opnieuw de regeering in handen namen.

Dat is nu vijf en twintig jaar geleden. Nog steeds leven wij onder een katholiek ministerie. Niettegenstaande de wenschen van Leopold II en van onderscheiden ministers van oorlog, bleef de partij bij hare antimilitaristische houding. Het verwekte, bij nieuwe nooden, ontreddering. Anderzijds had het systeem der lotingen der plaatsvervanging ook rechts walg gewekt. Dat moest natuurlijk uitloopen op.... een commissie. Deze stelde, in 1900, persoonlijken dienstplicht voor. Maar minister de Smet de Naeyer had een ander ontwerp: door het werven van vrijwilligers langzamerhand het jaarlijksch getal lotelingen verminderen, en aldus lengerhand ook de plaatsvervanging delgen; het contingent overigens op 13,300 man behouden, en de diensttijd ingekort. In 1902 zag hij zijn wetsontwerp gestemd; en...

In 1909 al zou blijken, dat het de ontreddering in de hand heeft gewerkt. De minister van oorlog komt het zelf verklaren: het getal vrijwilligers heeft niet opgewogen tegen de jaarlijksche lichtingen; de verkorting in den diensttijd heeft het leger op voet van vrede nog verminderd: in plaats van over 42,000 man, beschikken wij er slechts over 36,000; in oorlogstijd zou het worden: in plaats van de noodige 180,000 man, niet meer dan 150,000. Zie-

[p. 48]

daar de toestand: de failliet van het vrijwilligerssysteem. Minister Hellebaut ziet geen heil dan in persoonlijken dienstplicht en neemt aldus een kiesprinciep der liberalen over. Het ministerie Schollaert scheept met alle mogelijke zorg den heer Woeste af en, uit behendige taktiek, volgt generaal Hellebaut. En het werd weêr, om elks geweten zuiver te houden,... naar een commissie verzonden.

Die commissie heeft nu, een paar weken lang, een soms hoogst grappig verhoor gehouden. Wat er uit voortvloeit is nu niet zonder voorbarigheid uit te maken. Wij zullen dan ook maar het rapport van verslaggever Poullet afwachten, - al kan van nu af worden vastgesteld, 1^o. dat de legertoestand niet schitterend is; 2^o. dat de korpsoversten er geen schuld aan hebben; 3^o. dat de werving der vrijwilligers, die alles goed moest maken, misschien op wel wat heel strenge basis was ingericht. Maar daarover later meer.

Of de meening van minister Hellebaut en de voorloopige uitslagen der commissie nu eenigen invloed hebben op de meening der katholieken, zelfs op die der meest-ontwikkelde? Ziehier, als antwoord, hoe daarover, op een hoogst ernstigen ‘Studiedag’, te Leuven op 19en en 20en jl. gehouden, geoordeeld en gestemd werd:

‘De vergadering besluit met algemeene stemmen dat het vrijwilligerschap dient behouden en aangemoedigd opdat de loting zoo weinig mogelijk manschappen moete leveren;

Dat de herzieningsraad der geneesheeren voor de keuring der vrijwilligers zoo ernstig mogelijk moet ingericht worden;

Dat de gedwongen dienstplicht zooveel mogelijk hoeft

[p. 49]

verkort.’

De plaatsvervanging werd daarenboven verworpen. Maar dit is nog geen goedkeuring van persoonlijken dienstplicht... Zullen die heeren desaangaande van gedachte veranderen als de commissie haar laatste woord heeft gezeid?

N.R.C., 27 April 1909.