Verzameld journalistiek werk. Deel 1. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1906 - juni 1907

[p. 250]

Madame Chrysantheme

Ik kom daareven uit den Muntschouwburg, waar hedenavond voor 't eerst de Madame Chrysanthême van André Messager ging: de eerste waarlijke première van dit toneelseizoen, en.... werkelijk geen triomfantelijke. Al de goede wil der vertolking, al de pracht der decoratief hebben niets vermocht tegen de bloedarmoede dezer muziek; de ontvangst is dan ook vanwege het publiek uiterst koel geweest; een enkel maal werd er zelfs gefloten; en men vraagt zich af hoe de kundige bestuurders, die ons vóor Parijs nog Fervaal en L'Etranger van Vincent d'Indy gaven, konden denken eene zelfde gastvrijheid te moeten bieden aan deze magere, anemieke Madame Chrysanthême: wij vreezen wel dat zij er slecht voor worden beloond....

Gij kent den roman van Pierre Loti, die tot het libretto - door G. Hartmann en A. Alexandre - aanleiding heeft gegeven: een zoetsappige, oppervlakkige, wufte liefdesgeschiedenis, zonder ruggegraat noch merg, onstoffelijk in den zin dat men er geen houvast aan heeft, en die alleen voorwendsel is tot lichte, lieve, even-geaquarelleerde beschrijvingetjes van het traditioneele rijk der Opgaande Zon, van het land der Moesme's en Geisha's van voor den oorlog, toen men in Europa nog geloofde aan vervaarlijke Samoeraï's en prachtige Daïmio's, van het Japan der Kakemono's en waaiers die elk huis, der Rinwno's die elke mondaine versierden. Best mogelijk dat Loti in Japan geweest was: hij had er echter alleen, met zijne Europeesche oogen, den ‘Extrème Orient’-kant van gezien: een wereld van poppetjes, een snoezig, snoeperig wereldje,

[p. 251]

waar hij stof in vond tot een boek van fantazie meer dan van mannelijk-klare observatie, met als grondmotief zijn, nauwelijks aangegeven en psychologisch-oppervlakkig, huwelijk met Madame Chrysanthême.

Dit was natuurlijk stof voor de liefste ‘comédie lyrique’ die men zich maar denken kon: mooie décors, schitterende costumes, exotisme waar het publiek tuk op is, en eene sentimenteele intrigue om de librettisten van Lakmé jaloersch op te maken. - Of men daar nu echter een hoofdschotel voor den Koninklijken Muntschouwburg van Brussel van maakt, voor den Muntschouwburg die Vincent d'Indy deed kennen, die Gluck verheerlijkte, die Berlioz in eere herstelde?

Ja, mits ernst, en... goede muziek.

Wat de ernst der librettisten nu aangaat: 't eenige wat aan 't boek van Loti nog eenige waarde gaf, was de houding van den schrijver-zelf: eene lichte, wel teedere, maar toch hooghartige ironie hield tegenover hem zijn onderwerp op een afstand. Die ironie hebben de heeren Hartmann en Alexandre niet in het werk weten te bewaren; zoodat we thans staan voor eene nogal belachelijke, zeer ledige, ondoorgronde, liefdesgeschiedenis, properkens in vier bedrijven gesneden, behalve een proloog en een epiloog, waar ter afwisseling enkele komische tooneeltjes aan toe zijn gevoegd, en waar een volksfeest van is gemaakt, waardoor dat het op al de ‘comédies lyriques’ der laatste jaren ging gelijken.

En de muziek?...

Wat wij hier op zijn minst moeten verwachten; wat onze vrees als redmiddel hoopte was: lokale kleur, was: Japansche klank. Carmen, behalve de zeer groote waarde van

[p. 252]

Bizet's werk, dankte zijn succes gedeeltelijk aan de Spaansche volksliederen die er in verwerkt zijn; de eigenaardigheid van Lakmé ligt aan de Hindoesche zangen die Delibes tot grondthema dienden. En het is geen overdrijving te zeggen, dat onze Jan Blockx ook wel aan de aangewende Vlaamsche volksdeuntjes zijn bijval mag toeschrijven. Wij verwachtten dus Japansche muziek; althans: een klank-expressie, die ons 't verre Oosten, het klassieke Mikado-rijk onzer kinderjaren, met zijn sprookjesheerlijkheid in den geest tooveren zou; muziek zonder diepte of grond misschien; muziek dan toch van mooie, schitterende of glanzige oppervlakte; zoele, fijne, licht-bedwelmende muziek; muziek van peper-en-honing-smaak, van subtiele en stikkende rozegeuren, gelijk de wereldtentoonstellingen ons er bekend hadden gemaakt.

En wat heeft Messager geleverd? Zeker, de fijnste en lichtste, spirituëelste en diskreetste der orchestraties: een kantwerk van wazigheid en goeden smaak; 't werk van den kundigsten der musici. Maar welke armoede der melodische vinding? 't Is hier weer de hazepeper zonder haas, de definitie van het kanon: een hol met brons er om heen... o, De goede wil ontbreekt niet; er wordt gestreefd naar gedistingueerd zingen, naar voorname en aangehouden zegging; maar het blijft ademloos, zonder ‘souffle’, zonder inspiratie in een woord. Het is, in den slechtsten zin van het woord, Fransche muziek van na Massenet; de lokale kleur wordt er verkregen door wat gehink in den rhythmus, wat ongehoorde verbindingen in den klank, en... dat is alles; een ál te broos partituurtje, een ál te wankelend kaartenhuisje, dat al het construëerende, al het ingénieuze der orchestreering, moei-

[p. 253]

lijk tegen wind en weder van den tijd en van de kritiek zouden vrijwaren.

Ik wil nu niet zeggen dat deze muziek onaangenaam, dat ze niet streelend is. Enkele nummers hebben gracie en distinctie. Zoo, in het tweede tooneel, het geestige ‘Oui Monsieur’ van Kangouron; in het derde, het ‘Oh ce regard’ van Pierre; heel het fijne ballet in het vierde (waarin de ballade van Chrysanthême een gemeene ‘valse chantée’ wordt); en in het vijfde, werkelijk allerbeste tooneel, heel de aanvang met het verrukkelijke meisjestrio.... Maar is het niet kenmerkend dat in heel deze partituur wel 't allerbeste, 't allerdegelijkste,... een authentiek Bretonsch volkslied is, nog al gek door Japansche meisjes voorgedragen?...

Neen, ik vrees wel - en de koelte van dit premièrestuk staaft mijn oordeel - dat deze ‘Madame Chrysanthême’ geen succes wordt. En nochtans staat de interpretatie in haar geheel boven kritiek, van enkele kleine vlekjes afgezien, en zijn de decors - die van den tempel en van Chrysanthême's huis - overheerlijk.

Maar dat volstaat niet tot eene goede ‘comédie lyrique’.....

N.R.C., 11 November 1906.