Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

[p. 852]

Te Gent

III
Uitzicht der Stad
Gent, 27 October.

Ik heb nu drie volle dagen in Gent doorgebracht, en dit is de vierde ochtend. Ik heb rondgekeken als een vreemdeling, iemand, die in de hoofdstad van Vlaanderen geen belangen zou hebben, maar alleen twee oogen en eenigen zin voor opmerking. Iemand, die echter het Gent van vóór den oorlog toch eenigszins kent, en dus bij machte is te vergelijken met den tegenwoordigen, trouwens louter-uiterlijken, toestand.

Merkt die meneer Iemand verschil?

Laat ik mijn onderwerp verdeelen in drastisch verschijnen en in plastisch verschijnen, en mijne indrukken in dien zin ordenen.

Drastisch, bewegend, is Gent niet de bedrukte en gedrukte, half-doode en half-verlaten stad, die men zich allicht in het General-Gouvernement voorstellen zou. De imaginatie heeft ons onder de bezetting heel wat poetsen gespeeld; die poetsen zouden allen philosophen, die zich de wereld niet dan als subjectieve voorstelling denken kunnen, hoogst onfatsoenlijk voorkomen; den gewonen mensch hebben zij geleerd, zich schrap te zetten tegen vooropgezette beelden, die wij meestal hebben uit slechte literatuur. Goddank, het leven

[p. 853]

is rijker en verscheidener dan onze verbeelding; het kan ons verrassingen bezorgen, die ons storen, omdat zij onze koppige en eigenwijze denkbeelden omverwerpen en te niet doen; wij mogen het echter dankbaar zijn, dat het ons steeds voorkomt als onvergankelijk en daardoor steeds maar opnieuw hoop-gevend.

De menschenbeweging op straat, de dagelijksche handel en wandel, lijken dus in Gent zoo goed als onveranderd: op weinig na die van vóór den oorlog, naar de onderscheiden deelen van den dag ze aanwakkeren of verslappen doen. Tegen den middag en bij invallenden avond natuurlijk veel grooter dan 's ochtends en bij naderenden nacht; maar voor een oud-Gentenaar als ik, hij moge Gent sedert een paar lustra verlaten hebben, precies als vroeger op hetzelfde uur. Althans, het weze eens voor altijd gezegd, oppervlakkig beschouwd.

Geen verrassing dus, voor wat Zivilpersonen aangaat.

Eene halve verrassing, wat betreft das Militär.

Gent immers ligt midden in de Etappe. Het is eene soldatenstad geworden. Er zijn dus betrekkelijk heel wat meer soldaten dan te Brussel. Dat is echter het opmerkelijke niet: het opmerkelijke is, dat het te Gent echte soldaten zijn. - Te Brussel zien wij niet anders dan landstormmannen, die aan hunne verlaten zaken denken, en zich bekommeren om hunne kinderen.

In Gent valt het verschil den Brusselaar onmiddellijk op: hier niets dan flinke, meestal jeugdige, manschappen, die, in lange en diepe kolommen, marcheeren als echte soldaten, muziek in top, bereden officieren aan hun hoofd: een schouwspel, dat de hoofdstad sedert twee jaar heeft verleerd. Gisteren vierden de Duitschers hier

[p. 854]

hunne successen in de Dobroedzja: de soldaten zongen opgewekt onder het stappen, gelijk toen ze in Augustus '14 voor 't eerst ten oorlog togen. En de indruk was niet die van gedruktheid voor de bevolking, of van ijzeren tucht voor de manschappen, zooals men zich in de Etappe denken zou: hij was lichter, levendiger dan te Brussel.

Wil het zeggen, dat de gedruktheid niet bestaat, dat de tucht minder zou zijn dan in het General-Gouvernement? In schijn, waar het hier om gaat, was het althans zoo. In werkelijkheid natuurlijk anders. De gedruktheid laat ik er voor heden buiten; wat tucht betreft, kan ik wel zeggen, dat hij er in wezen is.

Een voorbeeld ervan levert mij het plastische, ónbeweeglijke stadsuitzicht, waarop ik even overstap. Er is namelijk in Gent een maatregel getroffen, die ieder, welke het Gentsche volkskarakter eenigszins kent, zeker toejuichen zal. Dat karakter is norsch en kitteloorig, ‘fièvreux, redoutable et narquois’, gelijk Verhaeren het merkwaardig-raak uitdrukt. Toen op 12 October 1914 de Duitschers Gent binnenrukten, om er te blijven, was mijne eerste vrees: botsing tusschen de Gentsche bevolking en den bezetter. Daar is, den goden dank, niets van gekomen, eenvoudig omdat men de soldaten den toegang tot de meeste drinkgelegenheden ontzegd heeft. Niet alleen werden er te Gent ruim tweeduizend herbergen en koffiehuizen gesloten: op zeer enkele na, die ‘nur für Heeresangehörige’ voorbehouden zijn, leest men aan het raam der tallooze anderen: ‘Für Heeresangehörige verboten’; en verboten is dik onderlijnd, en - men gaat er haast met de Heeresangehörige, wie toch niemand recht op dorst ontkennen kan, compassie om krijgen...

[p. 855]

Die aanplakbiljetten, zwart of wit, zijn niet de eenige plastische wijziging, of verrijking, die Gent heeft ondergaan. Gent is eene door en door Vlaamsche stad, die, naar mij onder dit bezoek is gebleken, Vlaamscher en Vlaamscher wordt. Wie het weten kan, bevestigde het mij heden nog: meer en meer ontwaakt het Vlaamsche bewustzijn, ook in de hoogere standen; en dat is een groot geluk. Heeft de bezettende overheid dat bewustzijn vastgesteld? Althans heeft zij het Vlaamsche wezen van Gent bevestigd door haast-reusachtige borden op elken straathoek. Daar placht men tot vóór den oorlog den naam der straat vermeld te vinden, Vlaamsch eerst, Fransch daaronder, in witte letterkens als cubistische wolkjes op een ijzeren plaat, die blauw was als een Napolitaansche hemel. De Duitschers hebben nu, telkens daaronder, een bord laten plaatsen, waar, zwart op wit - de Duitsche, en toevallig ook de Gentsche kleuren, - de Vlaamsche naam, en de Vlaamsche alléén, overtuigend op uitkomt.

Dat zijn, behalve wat vlaggen, de eenige plastische wijzigingen in het décor. Er gebeurt echter wel iets nieuws, iets drastisch weer, - achter de schermen. Gent telt heel veel weidsche en prachtige patriciërshuizen, die ons, klein-gehuisde Brusselaars, telkens met weemoed vervullen. De bewoners waren vermoedelijk gevlucht: de Duitschers betrokken hunne schoone woningen. Zij houden van open lucht, - zelfs als het motregent: de ramen staan wijd open, en het blijkt dat de bezetters niets van hunne doening verbergen willen. Aldus eene verandering binnen huize.

Kom ik weer buiten huis en in de straat-drastiek, dan

[p. 856]

zie ik... dat ik, behalve het reeds beschrevene, niets meer te zien heb.

Behalve dan twee schouwspelen, die mij eergisteren en gisteren troffen.

Eergisteren zag ik, tot mijn groote verbazing, een lange rij gesloten koetsen voorbijrijden, voorgezeten door onvermurwbaar-uitziende koetsiers, en die inhielden niets dan dames, waar het blanketsel mij van opviel. Ik vroeg inlichtingen aan den gegaloneerde der Hermandad. Hij antwoordde mij joviaal: ‘Hawel, dat zijn...’ - Mevrouw, ik zal met het woord uwe ooren niet kwetsen. Weet alleen dat hij bedoelde: vrouwen, die zich buiten de loopende zedelijke begrippen hebben gesteld, en voor die vrijheid gaarne vooruitkomen. Dezen dames wordt nu sedert kort de attentie bewezen, dat men ze geregeld aan hare woningen, die ze doorgaans met enkelen samen betrekken, afhalen gaat in een dubbel bespannen rijtuig, om ze te brengen bij een dokter, die naar hare gezondheid informeert. Waarna ze even feestelijk, als vorstinnen op kroningstournée, naar hare paleizen terug worden gevoerd.

Dat is eene innovatie.

Er is, sedert enkele dagen, eene andere innovatie.

Daar schrijf ik u morgen over.