Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

12 Januari.

Neen, geen hersenschimmige hoop en geen berekening van waarschijnlijkheden; geen opgelegde zelfgeruststelling en geen wisselvallige gevolgtrekking zijn het, die ons de zekerheid van eene weldadige toekomst schenken. Want, zou deze oorlog ons iets leeren, dan is het juist, géén geloof te hechten aan eigen of anderer prognostieken; aan de interpretatie der feiten, zij weze nog zoo logisch, aan vooropzettingen vooral van recht of rede, al waren zij de klaarblijkendheid-zelve. Maar laat de natuur de minste verwittiging geven van hare eigen groei- en spankracht, laat ze in ons wekken, buiten ons weten om,

[p. 714]

de sluimerende krachten en het gevoel van eene nieuwe gezondheid, 't gewaar-worden dat wij ruimer ademhalen, de wisheid van een blij-normalen polsslag en van een goed-werkend hart: al de geheimen, in een woord, van de zorgeloosheid der jeugd en misschien wel van de gulle heldhaftigheid in de loopgraven (waren alle soldaten oud, dan was het al lang gedaan met den oorlog); laat de Natuur ons aanraken, heel even maar, met haar vinger, en wij kunnen niet meer twijfelen, neen: alle gedachte aan twijfel wordt onmogelijk, en het is niet met deze frischheid in mijn haast-duizelend hoofd, het is niet met deze blijde stramheid in mijne spieren, dat ik ooit een onderworpeling, een verslagene, of zelfs maar een man kan worden, wien 't minste van zijne onafhankelijkheid zal worden ontzegd.

Zulke dankbare waan, zulke verheffende en sterkende begoocheling, men moge er om smalen als om het minst-zekere van alle profeteeren: oppermachtig bij wie dit gevoel ondergaat (en daardoor reeds zeer voldoende subjectieve reden, vermits zij per slot wijst op een organisme met ongerept weerstandsvermogen), geeft het ook den minder-sterken de gerustheid, de securiteit van de onontkomenlijke vernieuwing, van de jaarlijksche groeigolf die onweerstaanbaar loutert terwijl zij grooter maakt, waar al wat versleten is in verteerd wordt en al wat in zich een levenskiem bezit kans tot gedijen verkrijgt, waar ook de krachtigste wil als de knaging van ondergaat, en de schuchterste hoop de stadige stuwkracht. Werking van één oogenblik maar, maar dat op elk levensverschijnsel haar stempel drukt die zoo gauw niet is uitgewischt; gewaarwording van slechts enkele

[p. 715]

huiverende stonden, maar waarvan de herinnering zóó sterk is, dat zij alleen volstaat als gaarplaats van moed en vertrouwen.

Deze eenvoudige, primaire waarheid, ik zou er me hebben voor gewacht ze u te herhalen, was het niet dat ik ze weer heb ondergaan op een wijze die aan de omstandigheden een zeer bijzondere beteekenis verleent. Want, gij hebt het al kunnen merken: wij willen tegenwoordig nogal gaarne weten wat wij aan ons-zelf en aan de gebeurtenissen hebben. Het is, ik geef het toe, iets als een pose geworden; die houding was echter noodzakelijk, wilden wij overeind blijven; zij moge vreemd schijnen, maar de gebaren van den koorddanser zijn ook vreemd, die beletten dat hij vallen zal. Niets dus dan de positieve analysis nog van wie de waarheid in de oogen wil zien, zij het dan ook met walg of wanhoop als liefelijke gevolgen, - want de waarheid kan, niet waar, het afschuwelijkste der krengen zijn. Het is een reden temeer om er bij stil te staan als ze ook aesthetisch een genot verschaft, dus hare geestelijke waarde verhoogt en verduidelijkt. Reëele inhoud dan van wat gebeurt en van wat wij ervaren: hoe zouden wij hem niet dankbaar aanvaarden wanneer hij zoo echt, zoo zuiver en zoo edel is, als ik hem heb mogen ondergaan in den loop dezer wandeling, op dezen eersten voorjaarsdag, en die, geloof mij, een datum is, een mijlpaal, of althans het witte keitje der geluksdagen in het tijdperk dat wij thans beleven?...

Want dit is alleen de even-aangestipte herinnering aan een banale wandeling. Vanochtend ontwaakt in de sinds zoolang verloren blondheid eener weeke en als

[p. 716]

verteederde atmosfeer, terwijl de wazige lucht doortinteld was, vinnig, van een duizendvoudig-stippelige zon die door het vocht-dampig luchtgordijn regenboogde, heeft het niet lang geduurd of ik was de straat op, in de opbeurende kilte die het luiste bloed opzweept en naar uw wangen jaagt als waart gij een jong meisje. Weldra trouwens zijt gij geheel herwonnen maagdelijkheid: de strekkende, strevende maagdelijkheid die, haarzelf onbekend, hare bestemming gaat raden, zonder de zwoelte der begeerte en alleen met de blijde overgave aan het onbekende, dat men gevoelt eene onontkomelijkheid te zijn... Ik ben naar buiten geloopen, voor 't eerst dit jaar. Nog lagen, in dit traag-heuvelige deel van noord-oostelijk Brabant, de dalen deels onder winterwater; maar waar het land in zachte glooiing naar boven deinde, was het reeds neersch van blauw-oversluiërde groenheid, teeder en ongerept, in dit eerste verschijnen der lente. - Er werd geploegd: de zware Brabantsche ruinen (Goddank, er zijn er nog), gedrieën gespannen aan het fijne ijzeren werktuig met het dubbele, breede, uitgeholde kouter, zetten aan, trekken aan gekromde nekken, en hun geweldig lijf, lichtbruin, wordt paars van dampend zweet. De lucht is bitter bezwangerd van den gistend-levenden geur der uitgestrooide mesthoopen. Er kletst een zweep. Men wacht en luistert, alsof nu een leeuwerik opklimmen moest...

- Ik kom een zompland voorbij, waar trapsgewijs uit de rosse en blauwe hoogten een leger knotwilgen, bonkig-gestuikt, naar 't water afdalen van de kom, waar de laagste rillig in weerkaatst staan. Dààr, in die laagte, boven dat blinkend water, en de logge klompen op de

[p. 717]

sporten eener ladder, is de boomsnoeier aan het werk. Het is een man met een grooten, zwarten baard, en hij lacht de verten tegen. Hij hakt met zijn bijltje; hij zaagt met zijn zaagje als een mes. De lucht is vol van den rinschen en reeuwschen reuk van 't gesnoeide hout, dat afkraakt en in 't water plonst. De man lacht in zijn eigen, als bedacht hij een grapje. Ik heb gemerkt, dat boomsnoeiers altijd de gewoonte hebben, te lachen onder hun werk. Is dat een snoeiers-ritus? Is het de vreugd van het vernielen? Of is het omdat zij weten hoe nuttig dat snoeien, hoe nuttig alle snoeien wellicht zijn kan? - Ik had me-zelf beloofd, vaarwel te zeggen aan alle gesymboliseer; daar zijn echter dagen, daar zijn oogenblikken, en het zijn de argelooste, en het zijn de onderworpenste, dat de diepere beteekenis der dingen, of althans de waarde die zij kunnen hebben voor ons gemoed, zich ongevraagd maar met de onafwijsbaarste duidelijkheid openbaren; en wel jammer dan voor hem, die ze niet te begrijpen vermag.

Heb ik ditmaal verkeerd begrepen? - Later op den dag heb ik, in stad, waar eenzelfde opgewektheid heerschte: teeken dat mij gelijk kon geven, - heb ik een vriend ontmoet, die mij vertelde van een wandeling, welke ook hij dien morgen gedaan had, en die met indrukken omliep, die in niets van de mijne verschillen. Ook hij had snoeiers aan het werk gezien. En hij zei mij: ‘Ik geloof dat het ook onze snoeitijd is: wij willen immers krachtiger worden?’ - Deze vriend is geen dichter: het is een drooge philoloog. Maar die de waarde van het snoeien kent...