Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

II
5 December.

Het is eigenlijk niet veel minder dan een heldendaad; althans: het bewijs van een moed, die zelfs in dezen tijd niet tot de alledaagschheden behoort, en waar ik dan ook, bij gebrek aan beters, wel eenige fierheid, benevens herinneringen die mij koude rillingen door den rug jagen, om draag. - Doch, oordeelt zelf.

Zonder omwegen zal ik u zeggen, dat de gebeurtenis die ik hier kom te verhalen haar oorsprong vindt in een toestand, dien ik niet aarzel oeconomisch te noemen, aangezien hij betrekking heeft met de innigste roerselen van ons huishoudelijk bestaan: ik bedoel, hetgeen Rabelais ‘les choses de la gu...’ noemde, en die onder den oorlog wel eenige wijzigingen hebben ondergaan. Ik wil zeggen, dat wij niet alles meer eten wat in vredestijd de dagelijksche spijskaart vulde, of althans dat wij het verorberen in gewijzigde verhoudingen. De eetwaren van vroeger vindt men doorgaans ten markte en in den winkel op hunne oude plaats terug. Komen zij op sommige tijden te ontbreken, dan zijn daar goede feeën die er voor zorgen, dat oogen, mond en neus er niet al te zeer aan ontwennen; en zoo komt het, bijvoorbeeld, dat wij, na het een tijdlang te hebben gemist, weer wild op onze tafel hebben, - zonder trouwens goed te weten hoe onze verkooper er aan komt; hetgeen ik

[p. 667]

dan ook gemakshalve aan bovengemelde feeën toeschrijf. Maar bij dat gemak is er een groot ongemak: men kan wel zoo goed als al krijgen wat men wil, maar... men betaalt er naar. - Ik zal daar niet in treden: ik heb u al zoo dikwijls verteld van de hooge prijzen te Brussel, dat gij wel zoudt gaan denken aan eene geestelijke uitputting van mijnentwege,... die ik anders liefst zorgvuldig verborgen houd. Het zij voldoende te weten dat, bij verhooging van den levensstandaard met meer dan de helft, er van lieverlede verandering in onze keuken gekomen is, voor velen in de hoeveelheid, voor de meesten in de hoedanigheid: zoo bracht de duurte van het vleesch (en hier wilde ik komen) een grooter gebruik van groenten meê; de Brusselaar, anders geen vegetariër, is zich - gedwongen! - gaan wennen aan bladeren, knollen en andere plantaardige voedingsstoffen; met de gevolgen die gij uit mijn vorigen brief aangaande de zwendelarij der boeren kent, maar die dan toch niet beletten, dat groente nog een boel goedkooper blijft dan vleesch, - het eenige waar het op aankomt.

Hoe Brussel nu aan die vermenigvuldigde hoeveelheden groente komt: ik heb er me van vergewist, en het maakt het onderwerp uit van deze hoogst-eigene correspondentie.

Deze correspondentie: zij heeft mij anders moeite genoeg gekost. Want, plichtbewust en tevens wetenschappelijk-secuur als ik ben aangelegd, heb ik mij in deze niet tevreden gesteld met de bevestiging: die vegetaliën, hebben wij van op het land, waar ze te onzen behoeve door deskundigen worden gekweekt, die men warmoezeniers pleegt te noemen; deze al te gemakkelijke

[p. 668]

theorie heb ik willen toetsen aan de barre maar leerrijke practijk, en het is van mijne bevindingen op dat gebied dat ik u de zuurverdiende vruchten aan kom brengen.

Want stel u nu vooral niet voor, dat het eene verkwikkelijke studie is: zij drijft u immers werkelijkheden in, waar men de weergâ alleen in nachtelijke loopgraven van vindt. Ik druk op het nachtelijke van de vergelijking. Want wilt gij bij persoonlijke ondervinding iets komen te vernemen van de oorspronkelijke, de eenig-echte groentenmarkt, waar hallen als winkels en venters zich rechtstreeks bij den voortbrengenden boer komen approviandeeren, en die in onvervalscht Brusselsch ‘de vruugmêt’ heet, dan dient gij weerstand te kunnen bieden aan de verlokkingen van Morpheus, en opgewassen te zijn tegen guurte en vrees-voor-spoken. Welnu, ik ben opgewassen. En ik bewijs het.

Gisteren-ochtend dan, of, zoo gij 't verkiest: gisterennacht, ben ik opgestaan, toen nog niet de minste haan er maar een oogenblik aan dacht, te mijnen behoeve halfvier te kraaien. Het bevestigt nogmaals mijne meening, dat die haansche vroegtijdigheid niet dan eene mythe is: wie heeft ooit een haan om halfvier hooren kraaien. Ik ga naar de vruugmêt, en ben blijkbaar de eenige van heel mijn gebuurte, die zich voor het oogenblik aan deze sport overlevert. Zelfs de katten, die anders zoo goed doen in een nachtelijk landschap, ontbreken; geen enkele nachtuil, die ze anders voordeelig vervangen kon, doet zich aan mijne ooren voor. Zal ik er aan toevoegen, dat die eenzaamheid mij beklemde? Neen; want primo, het zou een grove leugen zijn; en secundo, zij zou, die eenzaamheid, van te korten duur

[p. 669]

wezen om tragisch te worden; hetgeen u waarlijk niet spijten moet, daar ik immers op heel wat anders uit was dan op avonturen. Ik ging, namelijk, naar vruugmêt. Goddank, er verliep geen kwartier, of ik kreeg een reisgenoot voor dezelfde bestemming.

Om naar de vruugmêt te gaan, moet ik langs de groote baan, die van Wemmel en Grimberghen naar Brussel leidt. Nu zijn Wemmel en Grimberghen dorpen, die, onder andere merkwaardigheden, deze opleveren, dat zij Brussel van groenten plegen te voorzien. Toen ik dus op bedoelde groote baan beland was en liep door eene stilte zóó groot, dat ik-zelf, om ze niet te storen, op mijne teenen was gaan loopen, vernam ik ineens achter mij aan het àl nadere gestommel van een wagen, waarvan het horten en stooten te duidelijker werd gemaakt, eerst door de reeds-beschreven zwijgzaamheid van den nacht, en verder door de strakke kristal-helderheid van de vrieslucht. Ik deed, wat gij ongetwijfeld in mijne plaats zoudt hebben gedaan: niettegenstaande de gitten duisternis, waarin de schaarsche lantarens als een spotbeeld waren van het goddelijk licht, keek ik om. En zag. Ja, tegen alle verwachting in, onder den inkthemel waar de sterren één voor één aan 't verdwijnen waren, zag ik, dof-zwart op blinkend-zwart, het hotsebotsend gevaarte mij tegemoet rijden. Eén rood-vurig, twinkelend puntje: de pijp van den voerman; boven-aan iets als een schemerende wolk: de lading van den wagen. Ik bleef staan: de geleider moest mij hebben gezien, want een luiden vloek tegen zijn paard moest vermoedelijk dienen om hem-zelf eene voordeelige houding te verzekeren tegenover dien onverwachten vreemdeling, die op hem stond

[p. 670]

te kijken, en wiens bedoelingen niet zoo heel goed waren uit te maken. Want wij leven, nietwaar, in onzekere tijden... Toch naderde aldoor het getrek. Ik kon thans heel goed den zwaren, donkeren ruin onderscheiden, die de hooge boerenkar, beladen met een berg van witte koolen, aan zijn scheeven nek en het spannen van den dubbelgespierden schoft voortzeulde.

De voerman-zelf bleek een nog betrekkelijk-jonge man te zijn, maar aleven norsch als hij er, met zijn ruigen stoppelbaard en de dikke brauwen die zijne kleine, scherpe en achterdochtige oogen overwelfden, lichamelijk-onbehouwen uitzag. - Toen hij vlak bij mij was, scheen hij even te aarzelen. Ik riep hem ‘goeden dag!’ toe, veel luider dan ik-zelf dacht. Hij nam mij lang op; scheen toen over mijne bedoelingen gerustgesteld en zeker van mijne nationaliteit (waar het wel op aangekomen zal hebben), en gaf mij toen, grollend binnen zijne dikke bouffante, mijn groet terug.

En toen...

En toen gebeurden er nog zóóveel andere dingen, dat ze u vandaag te vertellen ons werkelijk al te ver brengen zou.

Tot morgen dus...