Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

10 Februari.

Weer twee dooden: de talentvolle Belgische romancier Prosper Henry de Vos sneuvelde aan het front; onze Emile Polak bezweek, in zijn tweede vaderland, aan de idiote ziekte.

Den eerste heb ik persoonlijk niet gekend. Maar ik las van hem een paar boeken, die, bij de gebreken, die der jeugd eigen zijn - hoed u voor vroeg-rijpe auteurs -, eigenschappen van sterkte en breedheid bezitten, die den schrijver in de toekomst een eerste plaats onder onze Fransche letterkundigen bezorgen zouden, en sedert enkele jaren al de aandacht eischten en vestigden. En dan, hij zag verder dan zijn dorp, en, moge het waar zijn dat de Belgische literatuur, zoo Fransche als Vlaamsche, een goed deel van haar faam dankt aan het regionalisme, ja zelfs aan het particularisme van hare schrijvers, het blijft niet te minder heuglijk dat zich de horizonten tot wijdere vergezichten hebben uitgebreid. Daar had Prosper Henry de Vos met onmiskenbaar talent aan meegeholpen, en veel meer nog mocht van hem verwacht.

[p. 319]

Ik weet niet of ik zeggen mag dat ik den vriend van Emile Polak ben geweest. Wij hebben elkander niet zeer dikwijls ontmoet; en dan... nu ja, hij was, geloof ik, een schuchtere, die zich, als ik, niet gauw overlevert aan uitbundige vriendschapsbetoogingen. Wantrouwen?

Neen: een zekere vrees, misschien wel voor ontgoochelingen, en die niet zelden spijt nalaat. In alle oprechtheid: het spijt mij, dat ik de geboden gelegenheid tot intiemeren omgang met Polak heb laten voorbijgaan, want ik had heel veel sympathie voor dezen zeer echten dichter, en ik geloof wel, dat ook ik hem niet onverschillig was. Wat zijn wij, met al onze onverdedigbare, trouwens onverklaarbare terughouding, soms wreed voor ons-zelf!...

Ik heb het eerste bundeltje van Polak: ‘Les Sentiers du Silence’, weer ter hand genomen, het aristocratische, goud-en-blauwe boekje. Hij had het mij gestuurd,... om andere redenen, durf ik hopen, dan omdat ik deel uitmaakte van de jury, door de provincie Brabant aangesteld tot keuren en bekronen van de beste boeken, in het jaar uitgegeven. Het boekje was pas verschenen, of de leden der jury, die ik te dien tijd ontmoette, waren het eens: het moest éen der literaire prijzen krijgen, zoo ver stond het, in zijne bescheiden oprechtheid, in zijn beminnelijk-edelen eenvoud, boven het meeste dat vooralsnog ingezonden was. De oorlog is toen uitgebroken. Van literaire prijzen is geen spraak geweest. Wij hebben aan Emile Polak niet kunnen bewijzen hoe hoog wij zijne schoone gaven schatten...

Ik herlees zijne verzen. Zij zijn niet zeer persoonlijk: zij zijn gratievol. Van sommige dichters kan worden

[p. 320]

gezegd, dat zij hunne personaliteit niet uiten in den rechtstreekschen klank van hun vers; dat men ze veeleer zal vernemen in een soort onder-klank, in den nauwelijks hoorbaren bij-klank, die door den uitgesproken, den onmiddellijk-waargenomen klank gewekt wordt, en in zijne bescheidenheid soms langer naleeft dan die klank. Wie aandachtig naar den zang van eene viool heeft geluisterd, weet wat ik zeggen wil. Uit dien bijklank alleen zal men de persoonlijkheid van Lamartine in diens vers vernemen. Dieper nog, en misschien echter, schuilt de persoonlijkheid van Marceline Desbordes Valmore in hare weleens vorm-banale gedichten. Emile Polak zou het mij zeker niet kwalijk hebben genomen, dat zijne verzen, waar ik naar het muzikale, het subconsciente wezen van hun dichter vorschte, aan Lamartine en de arme Valmore denken deden...

Ik heropen het boekje nogmaals. En ik herlees het aanvangsepigraaf:

‘La vie n'est autre que départs
Et tout départ est comme un deuil.’

Arme jonge vriend, die, onbewust allicht, uwe lotsbestemming hebt geschreven...