Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

[p. 264]

28 December.

Wij hadden nochtans zóó gehoopt, dat, al was het maar voor den tijd van den oorlog geweest, al de kleine geschillen, al de minder nobele persoonlijke twisten, al de bedilzuchtige krakeelen, die nu eens de grond en het wezen van de courante Belgische politiek en van het Belgische samenleven zijn, en die het bestaan van wie verkiest er buiten te staan zoo goed als onmogelijk maken, zouden ophouden en weten te zwijgen, - liefst tot het groote, opbouwende werk, dat de toekomst, hoe ze ook weze, van aller krachten vergen zal, tot een goed einde zou zijn gebracht. Alle partijpolitiek, alle ras- en taaloneenigheden: zij moesten verdwijnen voor dat ééne doel: aan het gemeenschappelijk vaderland zijn normaal uitzicht, zijn normaal bestaan terug te geven, verbeterd door de ervaringen van den oorlog, die ook de geesten zou hebben wijzer gemaakt, - zij het dan ook met dat andere normale verloop, dat geschillen en krakeelen van lieverlede zouden herboren worden. Maar, dachten wij, dan toch niet vóor het optrekken van het gebouw, dat aller eerlijke bedoeling, aller onbaatzuchtige poging zou beteekenen. En zoo dierven wij hopen op ten minste tien jaar ruim ademen in een zuivere, gezonde lucht.

Helaas, de slechtste gewoonten wortelen het diepst; het groote zuiveringswerk van den oorlog heeft niet alle giftstoffen verwijderd, die thans weer aan het gisten gaan; of men bij de heerschende toestanden volkomen aangepast was en men ze onveranderlijk achtte, gaat men weer ploeteren in de oude gezellige modder van achterklap en verdachtmaking.

[p. 265]

Daar hebt gij, bijvoorbeeld, het geval-Woeste. Ik ben niet onder de politieke vrienden van den heer Woeste, wiens publieke optreden in de laatste jaren vooral meer dan ooit bekrompen en schadelijk is geweest, in zooverre dat sommigen van zijne eigene partijgenooten hem meer dan eens verloochend hebben. Maar dat belet niet dat ik eerbied heb voor de onbetwistbare eerlijkheid van den ouden staatsman, en dat het mij onaangenaam aandoet, hem gebrek aan vaderlandsliefde te hooren verwijten. Ziehier nu wat zich voordoet: den heer Woeste, die de regeering niet had gevolgd en in Brussel was gebleven, had men, onder het beleg van Antwerpen, toen die stad zoo goed als absoluut ongenaakbaar was, per auto naar den toenmaligen zetel der regeering zien leiden. Toen hij terug was, had men hem gevraagd wat hij daar was gaan doen. De heer Woeste was het antwoord schuldig gebleven. En nu ging een blad uit Parijs hem zoo goed als van verraad beschuldigen: hij zou, na afspraak met den gouverneur-generaal baron von der Goltz, in een Duitsche auto, met de Belgische regeering over het sluiten van den vrede gaan onderhandelen zijn. In dien tijd sprak men wel meer over Duitsche vredesaanbiedingen: men ging het zich herinneren, toen dezer dagen een dagblad uit Brussel het Fransche artikel overnam en commentariëerde. En nu had de heer Woeste goed antwoorden, dat hij nooit in zijn leven veldmaarschalk von der Goltz had gezien, dat hij naar Antwerpen in een Amerikaansche auto, en zonder het minste Duitsche geleide was gereden, en dat het niemand aangaat wat hij daar gaan doen was; het blad had goed alle verdenking tegen te spreken

[p. 266]

en aan zijn goede inzichten tegenover den minister van state lucht te geven: een legende is geboren, die wel zoo spoedig niet sterven zal. En bij de ongelukken des tijds komt zich dit onverkwikkelijke voegen, dat specifiek Belgisch is.

Ander geval: Brusselsche bladen, die voor het oogenblik te Londen verschijnen, spreken met smalende geringschatting over de Belgen, die de zwakheid hebben gehad, het vaderland niet te verlaten, en, volgens deze voorname boetpredikers, aldus in de kaart der Duitschers spelen. De redacteurs van die kranten hebben het land verlaten, zoodra Brussel - op 20 Augustus - betreden werd. Zij weten niet wat hier geschiedt, dan van hooren zeggen. Zij schijnen niet te begrijpen dat het blijven beteekent: verdedigen van den eigen haard (onbewoonde of verlaten huizen werden zoowat overal door de Duitschers het eerst en vóór alle andere betrokken en bewoond, en natuurlijk met meer sans gêne dan bij aanwezigheid van een rechtmatig eigenaar, wiens rechten niet mochten gekrenkt) en dat de verdediging der haarden toch ook wel eenigszins meêtelt in de verdediging van het vaderland, al schrijft men er slechts eigenzuchtiger beweegredenen aan toe. Zij vergeten, die hooghartige bedillers, dat vluchten wil zeggen: het land berooven van een groot deel zijner vermogens, er de armoede door vergrooten, en er aldus misschien het oproer stoken, dat de rampen van den oorlog verdubbelen kan. Zij willen niet bekennen dat ‘faire le vide’, zooals zij met nobel gebaar aanbevelen, de gebeurtenissen niet verhinderen zou - wel integendeel! -, en de gevolgen ervan niet verzachten. Trouwens, de gebleven Belgen

[p. 267]

hebben een goed voorbeeld: de Koning. Deze heeft, toen hem onlangs een Brusselsche personaliteit mocht naderen, dezen gelukgewenscht ‘die’, zooals hij zelf zei, ‘begrepen hadden dat hunne plaats op den vaderlandschen bodem was.’ Die goedkeuring weegt tegen alle kritiek in voldoende mate op, om er verder over te kunnen zwijgen.

Derde geval, en het pijnlijkste misschien: terwijl Vlaamschgezinden, en de voornaamste daaronder, zich van bij den aanvang des oorlogs hadden voorgenomen, alle Vlaamsche overtuigingen te doen zwijgen, zoolang de gemeenschappelijke nooden van het Belgische vaderland niet waren opgeklaard, denken sommigen den tijd gekomen tot het zaaien van verdachtmaking. Het is, gij geeft het toe, afschuwelijk: het is, helaas, waar. Gelukkig, dat de echte Vlamingen, zelfs als Belg, niet te ontmoedigen zijn...