Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

19 September.

Een dreumes van drie jaar huilt, huilt onbedaarlijk. Zijn moeder vraagt hem waarom. ‘Omdat de soldaten nu moeten vechten in den regen,’ zegt het kind. En nu gaat de moeder ook huilen: haar man, een militaire arts, is naar den oorlog...

Zenuwachtigheid der regendagen... Ik sta voor het raam: geen mensch op straat; alleen de rechte, aanhoudende vlaag, in millioenen evenwijdige stralen naar beneden. Zelfs de afleiding niet van den wind: het weêr is zoel; het gebladerte beweegt alleen van het vallende, het wegende water; niets dan de regen, de ellende van den regen, die u thuis houdt, lusteloos en werkeloos thuis... Sedert dagen hebben wij het kanon niet meer gehoord. 't Gevecht is ver van ons af. Wij hooren het niet. Wij zullen er niets van vernemen. Zij vechten, ver, onder den regen...

Ik heb gisterenavond een waagstuk uitgehaald: ik ben 's avonds na negen gansch alleen naar stad gaan wandelen. Dat schijnt wel niets te zijn: het is verschrikkelijk. Eerst loopen, in de klam-kille lucht, door de totale, de volstrekte verlatenheid der straat, over het plein,

[p. 77]

waar men zich ineens als ingekrompen tot de grootte van een kobold, van een ontredderd dwergje gevoelt, tot aan de scherp-verlichte brug onder den spoorweg, waar ik als eenig menschelijk wezen een Duitsch soldaat vind, die mij luide goeden avond wenscht, maar mij op de hielen volgt tot waar ik weer op den straatweg ben... Dan verder maar, een goed half-uur, langs de donkerblinkende gevels, elke dertig meters het gure licht der lantarens op u, eenzamer dan in het verste gehucht der armzaligste streek, met de galmende straat onder iederen stap van uwe onhebbelijk-luide schoenen. Ik ben eindelijk in stad, aan het Noorderstation. Geen enkel koffiehuis dat nog open is. Geen enkel licht dat nog pinkt. Het groote, vierkante plein als een roerloos meer, als een vlakte van gestolde vloeistof, met het fletse licht erop der hooge gloeilampen aan elken hoek. Natuurlijk geen mensch te zien. Heel ver op het boulevard; de Duitsche dreun; een patrouille waarschijnlijk... Ik sla rechts af, wil langs het kanaal, tusschen de hooge populieren der Groendreef weêr naar huis. Daar komt ineens een schildwacht uit de duisternis, gaat vlak voor mij staan in het licht van een lantaren. Hij beziet mij door zijn dikken bril in de oogen, zegt niets, is plots weêr in zijn duisternis verdwenen... Nu smaak ik het wrang genot van een zelf-opgelegde marteling: ik loop langs het klotsende water, naast het zacht-klotsende water. De lucht is koud. Het water moet nu warmer zijn dan de lucht... Ach neen, het is geen verlokking. Maar ik loop angstig naast dat zacht-bewegende water, ik, het eenige levende wezen hier, langs dat eenige leven, dat wakker is in den nacht, en zacht-stuwend klotst. Ik ben

[p. 78]

aan Laeken-brug; weldra weêr aan den viaduct onder het spoor. Mijn schildwacht herkent mij. ‘Een wandelingetje gedaan?’ vraagt hij mij. Ik knik ja. Hij is een man van rond de veertig, met een goedig gezicht. Hij glimlacht eerst, maar kijkt dan weêr ernstig. ‘U moet dat maar niet doen’, zegt hij...

Het was kwart over tienen toen ik thuis kwam, gelukkig licht en vuur terug te vinden. Om half tien was ik in 't hart van de stad: het uur waarop het er gewoonlijk het drukst en het prettigst is.