Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

Het oosten te Brussel

11 Juli

Ik weet niet welke wind ze hierheen heeft gejaagd, welke bezem ze hierheen heeft geveegd, welke demonische doem ze als eene gedweeë kudde hierheen moest drijven: zekeren avond vond men ze op het Boulevard, zonder dat iemand wist waar zij vandaan kwamen, zonder dat zij, die geen enkele Westersche, geen enkele Europeesche taal spreken, het zelf zouden kunnen vertellen. Zij stonden daar, zekeren avond in den zomer, midden in de menschenvolte, zonder de minste uitdrukking op het vlakke, blinkende, wezenlooze gelaat of in de smalle

[p. 417]

en schuine oogen; zonder roeren haast, volkomen rustig in hunne gebaren, als wandelden zij daar sedert eene eeuwigheid. En sedert dien zijn zij hier ingeburgerd, al blijven zij vreemd en gesloten. Bij iederen valavond verschijnen zij weer, en slechts bij geloken nacht verdwijnen zij weer spoorloos.

Want waar de fiere Levantijnen, die in de vracht der stijve tapijten, die ze verkoopen, staan, bij volle middagzon, als een aartsbisschop in de zware weidschheid van het kerkornaat; waar, bij elk uur van den dag, de schrale Oostersche joodjes, met hunne witwollen shawls van tafeltje tot tafeltje de koffiehuis-terrassen afloopen waar ze, telkens weggejaagd, telkens maar met denzelfden valschen glimlach terugkeeren, - verschijnen zij, de talrijke Chineesjes die, een paar jaar geleden, zekeren avond over Brussel neerstreken, nooit vóor den zonsondergang op straat. In welke krochten der zwartste miserie brengen zij den dag door? Men weet het niet. Men ziet ze verschijnen op het uur, dat sommige kleine vlindertjes aan den zoom van het bosch aan 't wemelen gaan, en dat de stille vlucht der vleermuizen schuint door de groenende lucht. Zij verschijnen als vlindertjes en als vleermuizen. En zij verdwijnen niet vóor den nachtelijken tijd, dat jonge schelmsche Turken van verdacht allooi in de bars aan de lichtgekleede dames, die likeurtjes drinken aan een stroohalm, geconfeite vruchten bieden die zitten aan een houten spitje.

Zij zien er allesbehalve schelmsch uit, de Chineesjes. Vrouwen, als mannen, gekleed in een blauwkatoenen broek en kort kieltje, kuieren zij heel langzaam over straat. Zij geven het gevoel van eindelooze eenzaamheid,

[p. 418]

van een onverschillige ballingschap, die nooit een eind zal nemen. Soms blijven de mannen staan, bezien de menschen alsof zij ze in werkelijkheid niet zagen, halen uit een zak drie bamboezen stokjes, die, ineens, uit hunne smalle, gele handjes rhythmisch de lucht inwippen; en, is het spelletje gedaan, dan steken zij weer de stokken op zak, bezien een voor een, de menschen die om hen heen zijn komen te staan, en gaan dan weêr, zonder éen woord, verder; - oneindelijke wandeling, die geen doel heeft, die geen uitkomst biedt en die ze, onachtzaam en ongevoelig, zonder vraag en zonder profijt, telken avond ondernemen, tot op het uur dat de laatste nachtraaf het Boulevard heeft verlaten.

De vrouwen hebben oogen als van een ziek dier; zij hebben de onverschilligheid niet van de mannen; zij, ten minste, zien er eenigszins bewust uit van de diepte hunner ellende, al dragen zij ze nóg gedweeër. Zij strompelen op hunne misvormde voetjes, niet zelden met kinderen aan de hand of op de heup. Aan twee houten priempjes doen zij een zonderlingen, fel-kleurigen papieren bol draaien, die allerlei grillige en sierlijke vormen aanneemt, ontluikt als een lelie, open gaat in schoone voluten, dubbel wordt ineens en dan weêr zijn eersten vorm aanneemt, terwijl de vrouw hem bedeesd uitsteekt, het hoofd schuin, en de stille stem murmelt: ‘cinq cen'’; de twee eenige woorden die zij van een Europeesche taal kent en verstaat. Maar de voorbijgangers, getroffen en als bevreesd voor die vreemdheid, koopen niet... Dan strompelen zij verder, de vrouwen en hunne bolle kleintjes, die oogen hebben als de gazellen, van dieptonig felp. En als het al heel laat is, en de kinderen slaap hebben,

[p. 419]

laten zij zich, middenin de groote stadsbeweging, neêrzakken tegen een huisgevel. Zij drukken het joggie aan hunne borst en bezien het zorgelijk. Niet zelden vallen zij er zelf bij in slaap. Als zij ontwaken vinden zij weleens naast zich op den grond wat geld; een moeder is daar voorbijgegaan...

Aldus mijne kleine Brusselsche Chineezen, waarvan niemand weet hoe zij hier kwamen, wat zij hier doen, waar zij hier wonen. Zijn zij hier door een hoogere bestemming gestuurd om ons naastenliefde te leeren? Volstrekt absolute beelden der armoede, der ellendezonder-opstand, van den diepsten nood zonder het minste verweer, vragen zij van ons geen hulp, en zelfs geen medelijden. Zij zijn de onoverkomelijke miserie, die niet eens passief is te noemen, vermits ze niet eens schijnt gevoeld. En daarom juist zijn zij de ontzettendste aanklacht tegen hardvochtig egoïsme...

Niet gedwee, alles behalve lijdzaam, zijn de drie-vier oude Japannertjes die, met kattengebaren, de koffiehuizen afloopen, er, uit een mooi-gevlochten mandje, aapjes verkoopen van alle grootte, gesneden uit een soort jaspis. Zij brabbelen een zonderling taaltje, waar Engelsche klanken zich aan Brusselsche paren. Het zijn behendige en hardnekkige kooplui, die de waarde kennen van Belgisch geld, en niet dan na lang bedillen op hunne waar afdingen laten. Zij hebben eene vlugge mimiek. Onder den Westerschen stroohoed pinken hun oogjes, vertrekt hun mond met de zwarte brokkeltanden, rimpelt de huid zich tot een sluwen of dankenden glimlach. Hunne schichtig-bewegende leden, te schraal in het colbert-costuum dat, zeer zindelijk, ze dragen, schieten

[p. 420]

uit, gaan van mand naar eventueelen kooper, terwijl de duidelijke kopstem den koopprijs verkondigt en 't magere halsje draait binnen het te breede boordje en de stokstijve, uitgeteerde oude-mannetjesvingeren, gesperd, den prijs verduidelijken.

Het zijn geen gelatene dutsen, dezen. Het zijn snuggere, uitnemend geadapteerde parasieten, die den indruk geven dat zij zich geenszins houden voor minderen. Zij hebben geduld en wilskracht, en nogal weinig waardigheid: hoedanigheden der rassen die overwinnen kunnen. Zij zijn geen leeraren der liefde; zij leeren alleen verweer. Zij wekken geen berouw om eigenliefde, zij brengen de leer van den Griekschen wijsgeer in 't geheugen: ‘denk eraan, wantrouwend te zijn’...

Aldus verkondigt het Oosten te Brussel eene dubbele, en tegenstrijdige waarheid.

Als gij er, wel te verstaan, voldoende verbeelding toe bezit...