Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

Priester Ad. Daens †

15 Juni.

Heel de politieke wereld, heel het land is onder een diepen indruk: Priester Daens, meldt de telegraaf, is gisterenavond gestorven; en 't is alsof één der veren van onze volksmacht gesprongen was, eene drijfkracht uit het leven van de Vlaamsche volksbeweging plots met lamheid werd geslagen. Men wist dat hij sedert maanden

[p. 235]

ziek en bedlegerig was, dat zijn kwaal niet kon genezen; maar niemand onder zijne vrienden, en ook buiten den kring der vertrouwden, kon gelooven dat het einde zoo na was, van een man, van een reus, waarvan ze de physische weerbaarheid onuitputtelijk, de lichaamssterkte ook zeer groot wisten. Het nieuws van zijn dood is algemeen op verslagenheid ontvangen, ook bij de politieke vijanden, die wisten welke natuurkracht Daens was. Want ieder gevoelt het: er is iets veranderd in ons politiek leven; zelf sedert jaren uit de Kamer der volksvertegenwoordigers gedreven, beheerschte zijn geest er nog sommige besprekingen; men mag zeggen dat het aan hem te danken is, zoo een deel der rechterzijde zich verjongd, zich omgeworpen heeft, en tot een klaarder beeld der sociale toestanden is gekomen. En toen de priester, doodziek, zich aan zijn bisschop onderwierp, kon hij met gerust geweten aldus aan zijn politieke loopbaan vrijwillig een einde stellen: zijn werk zag hij, in de groote lijnen met meer vastheid als hij had verwacht, in het Parlement bestendigd. Want het is de geest, de geestdrift, en vooral de oneindige, gepassioneerde liefde voor het volk, die in priester Daens belichaamd waren, welke aan een deel der katholieke vertegenwoordigers, al zullen zij 't misschien niet bekennen, de oogen heeft geopend op het ‘something rotten’ dat verholen in hunne partij kankerde, en hun doen inzien heeft dat het beste middel nog om collectivistisch socialisme te bekampen eene ruim-opgevatte, rechtvaardige, democratische sociale wetgeving is. Priester Daens mocht gerust zijn oogen naar de eeuwigheid keeren: het zaad dat hij gezaaid had was aan 't keesten en aan 't kiemen.

[p. 236]

En nochtans gevoelt ieder wel dat, zoo 't raderwerk in gang is, de gebiedende adem gaat ontbreken; de ziel is gebarsten: gaat het werktuig niet stil vallen?

Een wonderlijk figuur, die man. Toen ik hem voor het eerst zag, zetelde hij nog niet in 't Parlement; het was te Boom - een land van arme steenbakkers - van waar ik naar Antwerpen zou reizen. De trein ging voortgaan, toen ik opeens de hooge gestalte van een priester door een talrijke schare schrompele werklui naar 't portier van mijn coupé als 't ware dragen zag. Hij, onder zijn borstelige wenkbrauwen, zwart gebleven terwijl het ruige haar gansch wit was, glimlachte goedig, al had hij nu juist geen sullig, veel meer een stoer en vastberaden gelaat; de werklui zagen naar hem op als naar een vader, een vertrouwden herder, waar ze alles aan hadden gewijd van liefde en trouw. En toen de trein afvoer steeg vol warme genegenheid uit hunne borsten: ‘Vivan paster Daens!’ - Zoo maakte ik zijne kennis.

Die toewijding der Boomsche steenbakkers was geene uitzondering: het was één der vele vormen van het zelfde verschijnsel over heel Vlaanderen en Brabant heen. Geen volksleider werd ooit als hij met evenveel liefde, met evenweinig achterdocht door zijne aanhangers gevolgd. Wat die man dan ook, door zijne overtuigingsmacht, voor den Vlaamschen landbouw, zooniet rechtstreeks, dan weêr als bezieler en aangever, gedaan heeft, is niet te schatten. Bekampt nochtans door razerige plattelandspastoors, vond hij, alsof het niet anders kon, alsof niets vat kon hebben op deze apostelsmacht, gehoor waar hij het wilde; en zoo zijne partij, die der Christene, ‘groene’ demokraten, geen gelukkig beloop, geen

[p. 237]

verdere ontwikkeling mocht beleven, dan ligt het zeker niet aan zijne liefde en populariteit, maar is het aan de zwakte, of de afvalligheid - waaronder die van minister Renkin de bekendste is - zijner luitenanten en medewerkers te wijten.

Het weerstandsvermogen, de taaiheid van wil en doordrijvendheid van priester Daens zijn ontzagwekkend geweest. Zijn strijd tegen Woeste, zijn strijd tegen den Gentschen bisschop, Monseigneur Stillemans, hebben iets episch', dat alleen een Balzac zou vermogen te schilderen.

Ik zie hem nog in de Kamer tegenover zijn aartsvijand staan: tegenover den schralen, scherpen, bijtenden Woeste, den eik-sterken, breeden, toornenden Daens, uitmakend, beschuldigend, verdoemend; terwijl Woeste, onbegrijpelijk, als met stomheid was geslagen, den doordringenden, doordrillenden blik van zijn tegenstrever ontwijkend, en geen antwoord vond dan slinksche afwijkingen. Want zijn schrik voor priester Daens was instinctmatig; dit koel en scherp verstand scheen door een onontkomelijken angst verbijsterd, waar de afvallige priester zijn mond opendeed; Adolf Daens was als het slechte geweten van Karel Woeste.

En dan, tegenover zijn bisschop. Men moet Monseigneur Stillemans kennen, om het grootsche van den strijd te beseffen: een natuurkracht als de weerspannige pastor-zelf, een wil even onbuigbaar, een koppigheid en een autoritarisme, die de koppigheid en het autoritarisme van den getroffen priester even vurig wekken moesten. Het ligt niet op mijn weg, hier te onderzoeken of de politieke man den priester tot opstand mocht voeren,

[p. 238]

dan of de priester den politicus het zwijgen op te leggen had. Ik constateer alleen hoe elk in zijne rol, de boomstoere pastor en de machtige, apoplectische, imponeerende bisschop, objectief bezien, prachtig waren: een strijd, een worsteling beter, van echte, Vlaamsche reuzen.

Nu was, in de laatste maanden, den priester vergiffenis geschonken; de politieke man had den zwaardgordel ontgespt. Toch wilde niemand gelooven dat het een einde was. Zijn broeder, Pieter Daens, had, bij mogelijke beterschap, een verklarenden brief, iets als een politiek testament beloofd. Ook dát is ons onthouden. De hand was voor goed verlamd; de tong zou eeuwig zwijgen. Maar de geest leeft over het katholieke Vlaanderen; en hooger, beter begrepen, langer zal hij leven dan al wat reactie er tegen vermogen zal. Neen, voor Vlaanderen kan pastor Daens niet dood zijn.