Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 149]

Paul-Gustave van Hecke
Poemes 1920-1923

Deze blijde bundel verzen kan ons niet dan met eenigen weemoed vervullen: hij bewijst, helaas al te overtuigend, welk verlies de Vlaamsche letteren aan Paul Gustave van Hecke hebben geleden. Niet dat hij voor Vlaanderen dood zou zijn: zijn bundel Poèmes is Vlaamscher dan al wat hij vroeger schreef, en ik hoop het hier te toonen. Dat hij hem echter in het Fransch dichtte: ik zal niet zeggen dat het te betreuren is, aangezien hijzelf wel beter zal hebben gevoeld hoe het behoorde; maar dat hij zou hebben verzaakt, afdoend, aan zijne moedertaal om eene, ons dan toch vreemde, literatuur te verrijken: ik kan niet anders dan er mijn spijt over uitdrukken.

En daar is de waarde van dit boek de hoofdschuld van.

In den tijd dat Paul-Gustave van Hecke nog Johan Meylander teekende - en dat was tot in 1919, - schreef hij Nederlandsch, in tijdschriften als ‘Nieuw Leven’ en ‘den Boomgaard’ waar hij mede-redacteur van was. In dien tijd was er niets zoo heel bijzonder-Vlaamsch aan hem. De generatie die in dit land om de jaren 1907-1908 aan het woord is gekomen - ik noem André de Ridder, Willem Elsschot, Firmin van Hecke, Gust van Hecke, Jan van Nijlen, Gust. van Roosbroeck, Paul Kenis; en ik vergeet er die misschien in de eerste plaats

[p. 150]

dienden genoemd; en ik laat met opzet de meer-katholieke groep van ‘Vlaamschen Arbeid’ ter zijde; - de generatie die na het verdwijnen van ‘Van Nu en Straks’ aan het woord kwam en zelfs niet dan bij uitzondering aan het tijdschrift ‘Vlaanderen’ meê zou werken, had een zeer schoon oogwit: de traditie van de eerste ‘Van Nu en Straks’-richting voort te zetten. Want van bij het overweldigend optreden van Stijn Streuvels was ‘Van Nu en Straks’ ontaard. Het genie van Streuvels, dat zoovele talenten wekken en vernietigen zou, sleepte zelfs de stichters van het tijdschrift meê uit een breed Europeanisme naar een veel enger regionalisme. De gezichteinder werd korter; weldra zouden wij gaan stikken in de boerennovelle.

De meeste Van-Nu-en-Straksers hebben er eene verantwoording voor gezocht: het bewijst, dat Stijn Streuvels ze had verminderd, of althans herleid tot een bittere werkelijkheid. De generatie, die ik, gemakshalve, deze van De Ridder-Van Hecke zal noemen, reageerde, zooniet door overweldigend talent, dan toch, en zeer gelukkig, door positie-nemen. Zij was steedsch; zij was groot-steedsch; zij werd daardoor weêr Europeaansch. Hare literaire rol was tot op heden bescheiden, hetgeen te wijten is aan de bescheidenheid van de besten onder haar. Zij echter zijn het, die het woord van Vermeylen: ‘Vlaamsch-zijn om Europeesch te worden’ met doelmatigheid hebben toegepast, waar zij vooral het Europeesche doelwit op het oog hebben gehouden.

Johan Meylander-van Hecke heeft dan ook in zijne Vlaamsche geschriften nooit iets gedaan om de menschen te overtuigen, dat hij nu eenmaal een Vlaming was:

[p. 151]

zijne laatste Vlaamsche uiting, het zeer karakteristieke boekje: ‘Fashion’, is meer Europeesch dan men zou wenschen, als zijnde de verheerlijking van een beschavingstoestand, die, vooral na den oorlog, niet meer moest worden gehuldigd. Al vond er het hoogere dichterschap eene dankbare en zeer eloquente verdediging in, die als een blijk van zuiver inzicht blijven zal.

Toen echter Paul Gustave van Hecke, ook al ten gevolge van den oorlog, in het Fransch ging schrijven, bleek hij ineens zóó Vlaamsch te zijn in zijn Europeanisme, dat men er gul om lachen ging. Vóór dien tijd had hij geene verzen geschreven: nu maakte hij gedichten, waar men gemakkelijk aansluiting voor vond bij de Fransche fantasten, die het Symbolisme den rug toekeerden om zich, via Mallarmé, als natuurlijke, of bovennatuurlijke, zonen voor te doen van een Théodore de Banville. Want wat zijn anders, met al hunne natuurlijke en bekoorlijke verfijning, een Toulet en een Pellerin, om slechts dooden te noemen? Een epicurisch, een zelfs argeloos-cynisch levens-belijder na de oorlogsgrimmigheid, zelfs waar het niet de weerslag van lijden was, van lijden in het vleesch als in de ziel: wie kan het eener jeugd kwalijk nemen, zelfs als die jeugd de veertig nadert? - Minder dan wie is Paul Gustave van Hecke beschikt voor zeuren, minder wellicht uit moreele gezondheid dan uit realistisch levensinzicht zonder overtollige scrupules. Hij wil zich tot bij het uiterste verwezenlijken, zonder welke belemmering ook, en het is de les die wij uit zijne poëzie kunnen halen. Maar bij dat al is hij frisch en sentimenteel gebleven, en dat is de redding van alle cynisme.

[p. 152]

Ja, Paul Gustave van Hecke is kwasi-belachelijk van sentimenteele naïefheid, en daardoor onderscheidt hij zich van zijn Fransche vrienden of voorbeelden, en daardoor is hij meer Vlaamsch dan hij ooit is gebleken in het werk dat hij in het Vlaamsch schreef. Die Franschen zijn klassiek-onderlegd. Zij bezitten eene kultuur die blijkt uit de minste hunner moppen. Het verzekert hun houding en vorm. Van houding, van vorm, is bij Van Hecke geen spraak. Hij is, tot beschaming toe, een Vlaming. Maar een Vlaming dan met de meest-charmante eigenschappen van spontane overgave, ook in het amoreele.

En aldus heeft hij in het Fransch volbracht wat hij in het Nederlandsch wellicht niet had aangedurfd.

N.R.C., 15 November 1924.