Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 70]

Franz Hellens
Realites fantastiques

Franz Hellens ziet, 's avonds laat, in eene verlaten straat, achter een verlicht winkelraam, een koopman die iets afweegt voor een klein en schamel vrouwtje, dat, blootshoofds, van den koopman door eene toonbank gescheiden staat. Beiden bezien de weegschaal. En dat is de eerste reden van 's schrijvers argwaan.

Twee vragen rijzen: ‘Que pesait-il au juste dans sa balance?’, en: ‘l'homme qui pesait me parut de mauvaise mine. La balance, à cette heure tardive, devait marquer une troublante mesure. Moi aussi j'avais envie de faire peser quelque chose.’

Hellens treedt den winkel binnen. Hij slaat de doening ga. Het kan weldra niet anders, of de winkelier is een misdadiger: ‘Ta pipe d'un côté, de l'autre le châle de la pauvre femme... Le compte n'y est pas!’ Hij springt over de toonbank. De twee mannen vechten. Dieven maken van de gelegenheid gebruik om de kas te komen ledig stelen. Als hij weêr opstaat, ‘du sang sur les mains et du sable dans la bouche’, is alles ongewoon gewoon geworden. - ‘Tandis que je marchais dans la nuit, il me sembla entendre à côté de moi une petite toux pauvre et plaintive à laquelle la pitié tendait vainement un secours inutile.’

[p. 71]

Ander verhaal: ‘Ma journée faite, je m'acheminais tranquillement vers la taverne où j'avais coutume de retrouver chaque soir quelques fidèles amis, lorsque je rencontrai un petit homme qui portait une croix sur son épaule. Le bonhomme fumait une paisible pipe et portait sa croix sans grimacer.’ Franz Hellens (want wie kent zulke ervaringen buiten hem?), Franz Hellens vraagt hem: ‘Dat kruis?’ De andere antwoordt: ‘Er is geen kruis’, en hij rookt zijn pijpje. Mijn vriend volgt hem, verliest hem eerst uit het oog, vindt hem eindelijk terug in eene menigte: hij was gevallen. Maar hij rookte zijn pijpje. - Hellens zal hem thans begeleiden, want hij is door zijn armzaligheid aangedaan. Weêr dreigt de man te vallen, en ditmaal valt ook zijne pijp; een eindje van den steel is afgebroken. Maar de man heeft ze weêr tusschen de tanden, en waar Hellens hem bij het dragen helpen wil, weigert de man, verwonderd om het voorstel. - Nu loopt het volk meê, dat lacht. De man buigt aldoor dieper onder de vracht. Maar hij rookt. Hij valt weêr: weêr een eindje minder aan den steel van de pijp. Maar hij laat niet toe dat iemand zijn kruis zal dragen. Zijn kruis? Maar dat kruis bestaat niet!... - ‘Je rêvai, cette nuit-là, qu'une croix se dressait dans un cabaret, devant une table où quatre hommes menaient un jeu d'enfer. Sur la croix, mon compagnon de tout à l'heure était cloué par les pieds et par les mains. La pipe aux dents, il avait l'air de rire, mais ses traits bafoués faisaient pitié... Quelqu'un se leva, tendit aux lèvres du crucifié un petit verre d'alcool qui lui arracha une affreuse grimace. Il poussa un soupir, laissa tomber la tête, et sa petite pipe éteinte se brisa sur les dalles’.

[p. 72]

Ziedaar, aangegeven door twee voorbeelden, heel den inhoud van dit zeer schoone boek, dat beangstigend boeit. Ermede is tevens aangegeven de methode van den schrijver: werkelijkheid opdrijven tot eene volstrektheid, of het absolute herleiden tot eene armzalige realiteit.

Ik gebruik met opzet het woord: methode, met al de consequenties die men er uit trekken kan. Het woord is grof: Franz Hellens wettigt het meer dan eens, hoe kiesch ook in zijne voordracht, door zijn opzet. Maar dien opzet, hoe weet hij hem te doen vergeten door zijn zeer groot talent! En hoe weet zijne methode ons het dagelijksche leven te toonen onder eene zeer bijzondere verlichting.

Te meer - en het legt uit waarom zijn werk, in dit boek meer dan in vele van zijne voorgaande, ons boeit en haast hallucineert, - te meer, daar die methode deel uitmaakt van zijn geestesvorm. Het is twintig jaar dat ik dezen schrijver ken. De mensch is mij een dierbaar vriend. Wie trouwens die van hem, van zijne hartelijkheid, van zijne argeloosheid, niet houden zou? Men kan echter onbevangen over hem schrijven, omdat hij waarlijk buiten de gewone levenscontingenties staat. Dit is een dichter die, opwippend uit het dagelijksche leven, in een andere sfeer ademt, helaas om eruit neêr te tuimelen en in de alledaagschheid te stikken...

Hellens schrijft moeilijk, misschien wel doordat zijn rijk niet tot deze wereld behoort. Hoe stipt ook, is zijn stijl soms droog, vooral in zijne langere verhalen, in romans als ‘Mélusine’. Maar hij is kristalhelder, en in kortere, gedrongen schetsen als deze, die de ‘Réalités

[p. 73]

fantastiques’ uitmaken, werkt hij in als de krassen van een diamant.

N.R.C., 23 Augustus 1924.