Verzameld werk. Deel 5. Beschouwingen over literatuur

[p. 868]

Jean Moreas

II

Den dertigsten dezer maand zal het vijftien jaar geleden zijn, dat Jean Moréas, na de beroerte die hem had getroffen, te Parijs is gestorven, bijgestaan onder meer door zijn twee getrouwen, den teekenaar André Rouveyre en den magistraat Marcel Coulon, die allebei over dat afsterven zoo ontroerend geschreven hebben. Mij zal die datum niet zoo licht uit het hoofd gaan; de persoonlijke herinneringen die er mede verbonden zijn, blijven te zeer nawerken, als het ware steeds acuter naar de tijd verstrijkt, dan dat ik dien dag vergeten zou. Ik had vernomen dat Moréas zwaar getroffen was en dat nog weinig hoop bestond op redding. Ik-zelf bracht in die tijd wakende nachten door aan de sponde van een man, die eveneens stervende was. In de wake van 29 op 30 Maart had ik de Stances van Moréas herlezen en gemediteerd. Aldus zag ik den ochtend met de rillend-rozige zon rijzen over een jonge boomgaard vol bloeiende fruitboomen. Na de nachtelijke wijsheid, dit mirakuleus-nieuwe leven. Hebben de brekende blikken van den Dichter het nog gezien? Het is dien dag, dat hij, zooals ik 's anderendaags vernam, gestorven is.

Maar er zijn waarachtig nog andere redenen, dan deze herinneringen, om te dezer gelegenheid de gedachtenis

[p. 869]

van Jean Moréas te heiligen. Na vijftien jaar lijkt het wel, dat de invloed van Jean Moréas niet alleen nog zeer levend, maar steeds stijgend is. Terwijl een aantal nog levende dichters van de symbolistische richting voortaan ongelezen blijven en nog slechts geëerd worden om hun vroeger bevrijdings-werk, onbekwaam dat ze schijnen, ik zal niet zeggen: zich te vernieuwen, maar consequent en buiten de knelling eener formule, zich verder overtuigend uit te spreken - ik zonder, als van zelf spreekt, den lateren, hoe dan ook zuiveren symbolist Paul Valéry uit - is Jean Moréas als de zuurdeesem, die een aantal jongeren - ik zal maar den oud-dadaïst Jean Cocteau noemen, - bewust heeft gemaakt van hun diepere geaardheid en van den vorm waarin zij die uiten zullen. Of zou, na alle losbandigheden, trouwens zoo goed te wettigen, de zucht naar de stevige uitdrukking binnen de bepaaldheid van een zuivere vorm-geving, die den cultus inhoudt van het schoone, het ‘geopenbaarde’ vers, niet terugslaan, bewust of onbewust (bij de meesten zéér bewust), naar de strenge verzuchtingen die de Stances hebben ingegeven?

Jean Arthur Rimbaud, Jules Laforgue, deze wonderbare voorloopers, hebben vele jongeren den smaak gegeven van een onderbewust leven, dat den grond uitmaakt van alle poëzie. Deze verrijking: gij weet op welke, overigens interessante, vergissingen zij moest uitloopen. Ook Moréas, toch alles behalve een parnassien, wist, op welken diep-duisteren spiegel hij de verschijnselen der buitenwereld ontving, welke innige levenskern in hem werd ontroerd door de kern der dingen. Maar den jongeren leerde hij, dat die ontroering niet werd tot

[p. 870]

poëzie, dan geklonken in het vers, dat er den meestuitdrukkelijken, zij het den sobersten vorm aan gaf, er de absolute verklanking van was. Waar men thans den mond vol heeft van ‘zuivere poëzie’ is hij zeker onder de eersten geweest om aan het vers zijne melodische en plastische eenheidswaarde, aan de strophe hare contrapunctische en harmonische waarde terug te geven, die de hooge beteekenis aangeven van Paul Valéry's kunst. En dat hebben de jongeren begrepen, die reageeren zouden tegen de symbolistische vervloeiïng. Naast Mallarmé, haast evenzeer als hij: Moréas een leermeester van Valéry. Met, immers, beider communie in het hooge meesterschap van François Malherbe, een der hoogste dichters van Frankrijk, waar alleen de wijsneuzerigheid van Nicolas Boileau ons afkeerig zou van maken. En nog om een andere reden zou de invloed van Jean Moréas en de invloed van vooral zijn jongste werk op de jongeren zoo levendig blijven. Hij immers is, in poëzie, de hersteller der Fransche traditie, die, trouwens zoo veelzijdige, zoo facettenrijke traditie, waar Frankrijk, zelfs in zijn meest-anarchistische tijdperken, literair en ook elders dan in de literatuur, niet buiten blijkt te kunnen. Het is aan die traditie dat Moréas haar volle waarde heeft terug geschonken; hij is het, die haar volledige beteekenis heeft ontplooid. - Zijne symbolistische vrienden hadden haar moedwillig en resoluut den rug toegekeerd: de openbaring was hun gekomen uit het Noorden en, muzikaal dat ze waren of bedoelden te zijn, van Richard Wagner. En daarenboven, bestond niet een goede helft onder hen uit buitenlanders?

Ook Jean Moréas, de Atheensche burger, was een

[p. 871]

buitenlander, maar, Griek, naar Frankrijk aangetrokken juist door die traditie, welke in zijn eigen land was uitgestorven of er alleen nog leefde van pastiche. Voor den ‘Français moyen’ van dien tijd reikte de traditie niet verder dan de zeventiende eeuw. Op de dichters had het werk van Gaston Paris niet dan een zeer oppervlakkigen en tweede-handschen, een decoratieven indruk gemaakt, waarmede zij beneden de romantici stonden. Gaan ook zij evolueerend de traditie benaderen, dan kennen zij wel het neo-helleniseeren van Pierre Ronsard, waarvan zij de echt-Fransche Odes en Discours schijnen te ignoreeren. Maar dan heeft het symbolisme reeds uitgedaan en staan wij nog slechts voor meer of min verkapte parnassiens. - Moréas, hij, juist wel omdat hij een buitenlander is, vermag de traditie in haar geheel te overzien, van de ‘Chansons de gestes’ tot Racine. Terecht heeft men hem en zijne Ecole romane verweten, de verscheidene stadia van die traditie trapsgewijze en als systematisch te hebben nagevolgd, in werken die wel eens zielloos werden, hetgeen niet anders kon.

Maar onder die Romanisanten waren er toch echte dichters - ik zal maar Maurice du Plessys noemen, en natuurlijk Jean Moréas - die niet alleen prachtige verwerkers waren, maar veel meer: sonore zielen, die zich al de elementen der traditie wisten eigen te maken tot beter bevruchten van het eigen genie. Wij danken er eene tragedie aan als Iphigénie, en de onvergetelijke Stances, die van Moréas één der meesters van het jongere Frankrijk moesten maken.

N.R.C. 27 Maart 1926.