Verzameld werk. Deel 5. Beschouwingen over literatuur

[p. 552]

Jan van Ruisbroeck
herausgegeben und übertragen von Friedrich Markus Huebner

Eenige jaren geleden, het was nog onder den oorlog, gaf, in dezelfde Insel-Verlag, dezelfde Dr. Friedrich Markus Huebner, sedertdien in Nederland bekend als kunsthistoricus en -criticus, eene Duitsche vertaling uit der Visiones van Zuster Hadewych. Het hoeft waarlijk niet te verwonderen dat deze vertaling gebrekkig was. Hadewych is zelfs voor een Nederlander niet zoo licht te begrijpen, en er zijn specialisten van het Middel-Nederlandsch die zich in de beteekenis van haar tekst hebben vergist, hetgeen de vergissingen van den heer Huebner, een Duitscher, zoo niet billijken, dan toch vergoelijken kan.

Het werd erger, waar de heer Huebner aan het doceeren en verklaren ging. Het bleek heel duidelijk dat hij in de kennis van de Vlaamsche mystiek nog wel heel jong was. In elk geval was hij niet goed op de hoogte van wat ook reeds vóór den oorlog, zij het ná Paul Fredericq, over Hadewych was geschreven geworden, en ik vrees dat hij zelfs niet goed op de hoogte was van wat toen reeds door Pater van Mierlo Jr. over haar was bekend gemaakt, dat thans zoogoed als door iedereen als benaderende waarheid aangenomen wordt. Pater van Mierlo, die thans ook door Prof. Vercoullie, Hadewych's

[p. 553]

eersten uitgever gevolgd wordt, laat voor sommige feiten de baan open voor eene interpretatie, die niet geheel de zijne is; maar dat hij die feiten bij vernuftige gevolgtrekking heeft voorgedragen en geplaatst tegenover de stelling Hadewych-Bloemardinne, is iets dat aan een Duitsch-geschoold vertaler ook onder den oorlog niet had mogen ontgaan.

Wat de Duitschers in dien tijd door bemiddeling van Dr. Friedrich Markus Huebner van onze Zuster Hadewych hebben vernomen, moet dus wel eenigszins verdacht voorkomen. In de exegetische bladzijden die zijn Ruusbroec-vertaling in- en uitleiden, verontschuldigt de schrijver er zich-zelf over: zijne Hadewych en ook deze ‘gheestelijker Brulocht’ heeft hij ‘während des Kriegs’ gemaakt, ‘in den kargen Stunden die der Dienst ihm übrigliess’. Er ligt eene zekere verdienste in, zich der mystiek te wijden onder den oorlog, ook als men in de politieke afdeeling dienst deed. Het legt trouwens uit, zonder het te vergoelijken, dat Huebner nogal oppervlakkig bleef. Hij had in Vlaanderen stof gevonden tot vulgarisatie, ten Duitschen bate. Vlaanderen heeft er niet veel bij verloren: integendeel. Maar voor de toekomst moet Dr. Huebner zijn nawoord bij de Hadewych-vertaling eens herzien en, nu hij vermoedelijk het Nederlandsch beter begrijpt, ook zijne vertaling eens weer op de leest stellen.

Met zijn ‘Jan van Ruisbroeck’ (hoe wettigt hij deze spelling?) is hij trouwens een heel eind vooruit. Men moet het boek maar liefst met het nawoord beginnen. Uit dat nawoord blijkt dat Huebner met de Ruusbroec-literatuur beter vertrouwd is dan indertijd met de

[p. 554]

Hadewych-literatuur. Tusschen de bekende boeken van Otterloo en Moller staan heel wat mijlpalen: er is weer Van Mierlo; er is Reypens; er is De Vooys; er is Mevr. van den Bergh van Eysinga-Elias; er is wel meer dat mij op dit oogenblik ontgaat, want ik citeer hier zoo maar uit het hoofd. Welnu, het komt mij voor dat ditmaal Huebner vrij goed op de hoogte is, of zich althans op de hoogte heeft trachten te stellen. Het beeld dat hij van Ruusbroec geeft, lijkt vrij zuiver, al is het zeer voorzichtig behandeld. Schrijver durft geen partij kiezen: zonder persoonlijken kijk, vereenigt hij karaktertrekken die de gelijkenis van het geestelijk en moreel portret waarschijnlijk maken. De formule: ‘Jan van Ruisbroeck begreift die geheimnisvolle Beziehung zwischen Mensch und Gott doppelt: als ein Erlebnis und als eine Wissenschaft’, die als het postulaat uitmaakt van het betoog, kan gelukkig heeten. Alleen waar schrijver zegt: ‘Es begibt sich ein Locken, Lieben, Hinschenken, Erlöschen herüber und hinüber darin sich die Vereinigung unter schmerzendem Genusse verwirklicht und der Mensch alsbald mit Gott eine einzige geistige Einheit formt... Nicht er, der Mensch allein wird in Gott durch die Geistliche Hochzeit selig, sondern dieselbe bringt in der Seele ebensosehr für Gott das Seligsein’, - daar zal hij waarschijnlijk op den tegenstand stuiten van sommige theologanten die, uit een katholiek-orthodox standpunt, zeer zeker gelijk hebben.

Uit dit nawoord wil ik nog alleen overhouden de bewering, dat Ruusbroec niet in het Latijn schreef, omdat hij ‘mit seiner Weisheit weiter zu dringen trachtete als bloss zu den Ohren der Kleriker und der

[p. 555]

Büchergelehrten’. Het is mij niet gebleken dat Ruusbroec het Latijn genoeg ‘meisterte’, om er zijne mystische lyriek in uit te storten. Ik heb althans één voorbeeld, waaruit blijken kan dat Ruusbroec geen zeer beslagen latinist was, al kende hij natuurlijk genoeg kerklatijn om de Vaders te lezen. Bedoelde hij trouwens met zijn Vlaamsch rechtstreeks invloed te oefenen op het volk, dan zou hij kapelaan gebleven zijn in Sinter Goedelekerk, en zich, zestig jaar oud, niet teruggetrokken hebben in de Groenendaalsche afzondering. Dat hij in zijn Dietsch ging schrijven of dicteeren, dat kan veel meer liggen aan het feit dat hij, voor zich-zelf, geen uitweg vond voor zijn innerlijk gemoed dan bij middel van de moedertaal: een vroeg Renaissance-verschijnsel waar er voorbeelden genoeg van zijn om er hier niet op aan te dringen. Meister Eckehart, die, veel meer dan Ruusbroec, een geleerde was, heeft niet anders gehandeld: wetenschap deelde hij uit in het Latijn, extase in de moedertaal. En hij is waarlijk niet de eenige...

Bij het nawoord sluit eene ‘Einleitung des Herausgebers’ aan, die de ‘Wechsel-beziehungen der deutschen und der flämischen Mystik’ aangeeft. Daar had, als ik mij niet vergis, Friedrich Markus Huebner al vroeger over geschreven, namelijk in de ‘Süddeutsche Monatshefte’. Ik ben thans niet bij machte na te gaan, of er tusschen dat vroegere opstel en deze Inleiding verschil bestaat. Ik kan alleen vaststellen dat deze Inleiding weer zeer voorzichtig is geschreven, wat altijd wetenschappelijk aandoet. Oorspronkelijk is ze intusschen niet, of althans weinig. Lees ik het eerste deel van deze ‘Einleitung’, dan is het mij - ik heb er het Hollandsche

[p. 556]

boek niet op nageslagen - of ik eene even-gewijzigde vertaling las van het hoofdstuk dat wijlen Prof. Kalff als voorbereiding tot de kennis van Ruusbroec schreef. Er blijkt ook uit, dat Huebner ditmaal pater van Mierlo heeft gelezen. Er blijkt te weinig uit wat Ruusbroec eventueel aan Eckehart dankt, en wat Tauler dankt aan Ruusbroec. Dat prachtige onderwerp: de wisselwerking van Duitsche en Vlaamsche mystiek, wordt hier niet dan even aangeraakt. Men moet het weer doen met iets als oppervlakkige vulgarisatie, met ‘hooger onderwijs voor het volk’, met ‘university extension’, die ons geen dieper inzicht biedt. Waarbij beweringen komen die gewaagd zijn, want niet bewezen, als ‘Ruisbroeck hat Eckhart entweder in Flandern oder in Köln predigen gehört.’

Wij hebben nog niets gezeid over de vertaling. Het is gemakkelijker, Ruusbroec te vertalen dan Hadewych, omdat zijne taal, en meer bepaald zijne technische taal eene beter-omschreven beteekenis heeft. Heeft Huebner die taal overal goed begrepen? Ik beken, dat ik niet in de gelegenheid ben geweest, de twee teksten naast elkander te onderzoeken. Nochtans lijkt mij deze ‘Ruusbroec’ beter dan de voormalige ‘Hadewych’.

Laat mij toe, tot besluit mede te deelen wat Dr. Friedrich Markus Huebner ter vertaling heeft uitgekozen, zonder mij duidelijk te maken waarop hij, geestelijk althans, zijn keus staaft: ‘Das Buch von den zwölf Beghinen’, ‘Samuël oder das Buch von der höchsten Wahrheit’, ‘Die sieben Stufen der geistlichen Liebestreppe’, ‘Das Handfingerlein oder vom blinkenden

[p. 557]

Steine’, ‘Das Buch von den vier Versuchungen’, ‘Die Zierde der geistlichen Hochzeit’.

Het boek werd uitgegeven als een deel uit de ‘Bücher deutscher Mystik’. Zooals Erasmus onlangs de eerste der Duitsche Humanisten werd genoemd.

N.R.C. 24 Januari 1925.