Noord en Oost Tartarye

Het Kaspische Meir, en omleggende gewesten; de Stad Aftrakan, mitsgaders eenige beneden plaetzen aen de Oever van de Rivier Volga, en in des zelfs Nabuurschap gelegen.

IN het Kaspische Meir, of in de Kaspische Zee, is geen Eb of Vloet: het water is daer zout, en vliet daer heen, waer de Wind waeid. Zy word bezeilt door Russchen, Persianen, en zomtyds by roovende Kozakken, die niet als voor de Wind zeilen. De vaert is daer zeer weinig.

Op het Eiland Kolalinskoy, aen de Oost zyde van dit Meir, houden zich zomtyds Kozakken op, ten roof.

[p. 688]

Het water is te midden in deze Zee zouter als aen de kant. De Stranden en het Land rondsom is zoutachtig van grond, zoo dat een Regen daer vallende, ziltige plassen maekt. Men wil, dat 'er afgronden zijn, daer het water in zwelgt: Luiden die 'er over de twee Maenden, en langer, op gevaren hadden, hebben my verklaert, de zelve niet gezien, maer daer wel van gehoort te hebben: de plaetzen daer men meint dat ze zijn, worden geschouwt van verre.

Het vriest daer dikmael zeer sterk, doch niet altyd, voornaem by de Rivier Jaick, en wel een myl of anderhalf verre in Zee.

De Kalmakken, beoosten de Rivier de Jaick, voegen zich des Winters zeer dicht aen Strand, en na des zelfs Oevers, om voeder in 't lange Riet, en warmte te zoeken. De Zee-kust is aldaer anderzins vry moerassig. In de midden word gezegt het zeer diep te zijn, en niet te gronden.

Koer-Ali is een Volk aen het Kaspische Meir gelegen, onder het gezag van Perzien, bezuiden de Stad Derbent, Landwaerts in; Koer is zoo veel als blind gezegt, en Ali is een eigen naem.

Solenoija is een Rivier, die dicht by Astrakan, tusschen de Rivieren Kislaer en de Volga, in het Kaspische Meir uitgaet, zoo veel gezegt als zout-rivier.

Kislaer is een Rivier, in 't Kaspische Meir, dicht by Astrakan, uitgaende; betekent Juffers- of Vrysters-rivier op het Turks en Persch; misschien draegt ze dien naem, om dat gezegt word van ouds niet wyt van daer de Amazonen gewoont te hebben; doch in een Nabuurige Spraek beduit dit woord zuur; andere zeggen, dat op Tarters Kislaer Goud bedied, en dat de zelve eenig blinkent Zand, als Goud, draegt. Zy is zomtyds droog van water.

Dit Kislaer, of Kierslaerski Koltoek, word anders mede genaemt rood Goude Inham; of ook wel Bojaerski Dwor, dat is, Bojaren of Groote Heeren-hof, om dat deze Inham wel in te varen is, maer qualijk uit te komen.

Uit het Landschap Kabardi, niet wyt van deze Zee, of dit Meir, te weten, in de Noorder Landstreke, tusschen de Kaspische en Zwarte Zee gelegen, komt de gemeene Muskus van daen, die Kabardin genaemt word. Het Volk is daer veel Heidensch en Mahometaensch, vermengt met Christenen.

De doorluchtigen Reis-beschryver Della Valle, die oog-getuige van dit Kaspische Meir is, spreekt van het zelve aldus.

Strabo vergist zich, als hy zegt, dat de Kaspische Zee een Zee-boezem van de Noord-zee is, en dat by gevolg d'Aerde haer niet van alle zyden omringt, maer dat zy in eenige plaets gemeenschap met de Zeen heeft, die na 't Noorden leggen: Ik ben verwonderd, van dat deze voortreffelijke Man zulk een groote dooling in dingen heeft begaen, die tot de Land-beschryving behooren, van de welke hy zoo groote kennis heeft gehad: dewyl Ptolomaeus, ja ook Herodotus, d'oudste van alle, die daer af in die tyden heeft geschreven, in de welken men noch niet volkomelijk van deze dingen onderwezen, en door de ervarentheit der Reizigers daer af verzekert was, wel geweten hebben, dat de Kaspische Zee rondsom van Land omringt was, en geen gemeenschap met de andere Zeen had. Ik zal dan nu aenwyzen, welke gewesten haer omringen, en hoe zy genoemt worden.

Het Landschap Mazanderan aen de West zyde het Landschap Ghilan, heeft een Land, het welk eertyds van een bezonder Vorst wierd bezeten, maer 't welk de Konink Abbas, na de dood van deze Opper-vorst, in het begin van zijn Heerschappy, door 't gewelt der wapenen, vermeesterde, en aen zijn Ryk van Persien voegde, aen 't welk, gelijk hy voorgaf, dit gewest in oude tyden behoorde. In die tyd was 'er een Vizier Land-voogt af, gelijk van alle de andere plaetzen, die onmiddelijk van de Konink afhingen; en niet een Chan. Als men altyd Westwaerts aen de Kaspische Zee voort trekt, zoo vind men, beneden het Landschap Ghilan, het gewest van Albanien, dat daer aen paelt, en voor eerst de Stad Bachu, of, gelijk de Persianen zeggen, Vachuh, de welke zeer sterk is, en op steile Klippen aen de Zee legt, die 'er ook de naem af draegt. Deze Stad heeft, zoo men de korte Land-beschryving daer af gelooft, eertyds Albana geheten; en heden is zy de wooning van een Sultan. In 't zelfde Land, op de West-oever van de Kaspische Zee, ziet men ook Derbend, of Demir-kapi, dat is, de Yzere Poorte, of liever de Poorten van de Kaukasus. Albanien eindigt hier, daer de Berg Kaukasus begint, die heden van verscheide Volken bewoont word, maer aen de Zee voornamelijk van zeekere Mahometanen, die men Lezgi noemt, en die geen Konink erkennen. Zy zijn onder malkander zeer gedeelt, en staen onder de Heerschappy van veel kleine dwingelanden, die zy Mirza, of Mirzaes en Murzaes in 't meerder getal

[p. 689]

noemen, dat is Vorsten, van de welken eenigen naeuwlijks twintig Mannen onder hun gebied hebben. Voorts zijn zy groove en ruwe Luiden, die liever in de Dorpen, en op het Land, dan in bemuurde Steden, willen woonen. Zy zijn zeer woest, en wreed, en van hun Gebuuren gehaet, en by hen onverdragelijk, als Luiden,⁺ die na roof trachten, en van het geroofde leven. Aen geene zyde der Lezgi vind men 't Land der Asiaensche Sarmaten, dat is der Cirkassiers, die 't Geloof, en de Godsdienst der Grieksche Christenen volgen, maer zonder Boeken, zonder Priesters, en ik geloof zonder Kerken; invoegen dat zy geen Christenen zijn, dan met de naem. En zijn onder verscheide Mirzaes gedeeld, en van de eene zyde aen de Lezgi, en van de andere aen de Tartaren palende; oorlogen geduuriglijk tegen malkander. En hier door spruit het groot getal van Slaven en Slavinnen, uit Cirkassien, Tartarien, en de Lezgi, die men alle d'Oostersche Landen door verkoopt.

De Cirkassiers strekken zich uit aen de Kaspische Zee, tot aen de Russchen, of na de mond van de Vloed Volga, daer een Stad legt, die van onze Land-beschryvers Astrakan is genaemt, en van de Persianen, die daer groote handel doen, Agitarkan, en van de eige Inwoonders Asktarchan word geheten. Aen de Noord zyde van de Kaspische Zee palen de Russchen aen de Tartaren, en aen zeeker geslacht van Tartaren, die met hun Grenzen tot aen deze Volken strekken, de welken men heden Uzbeghi noemt; een naem, die, zoo ik my niet bedrieg, vrye Heeren betekent. Deze Uzbeghi bewoonen het Oosterlijkste gewest aen de Kaspische Zee, daer zy Landen van groote uitstrekking bezitten. Aen de Oost zyde strekken zy zich uit tot aen de Tartaren van Kathay^*, en aen de Zuid zyde tot aen Indiën. Onder de andere aenmerkelijke plaetzen is hier Samarkand, 't welk Tamerlan, of, om beter te zeggen, Teimur - Lenk, dat is, Teimur de kreupele, voor zijn wooning had verkoozen. Na 't Zuiden hebben zy Balch en Buchara, aen de Zee-kant, daer een van hun voornaemste Chans, die dikwils in oorlog tegen de Konink van Persien is, zijn gewoone wooning heeft. Tusschen de Uzbeghi, gelijk ook tusschen de Giaghatai, die 't innerlijk Scythien bewoonen, en daer zonder twyfel Sogdiana, Baktriana, en het Land van Esterabad, in begrepen is, vind men ganschelijk niet anders, dan Wildernissen, daer de Turkemannen eertyds hun wooning hadden. Maer heden hebben zy zich in veel Landschappen van 't Ryk der Persianen, en der Turken verspreid, zonder vaste en zekere wooning te hebben, en vernoegt met onder Hutten te leven, daer het Lot hen geleid, gelijk my heugt dat ik voor dezen geschreven, en hen in Turkyen gezien heb. Maer hun oude en eige wooning was dit deel van Scythien, 't welk van onze Land-beschryvers noch heden Turquestan genaemt word, dat is, Land of wooning der Turken, van daer zy alle hun oorspronk hebben getrokken, en daer zy in 't eerst Terchiman wierden genaemt, als of men Terek-iman wilde zeggen, 't welk betekent, hy is van Wet verandert, toen zy van Heidenen, Mahometanen wierden. Maer zedert is deze naem van Turchiman of Terchiman alleenlijk by de geene gebleven, die in hun Land, plaets hielden, en by hun voortplantingen, die zich, gelijk ik gezegt heb, in verscheide plaetzen verspreiden. De anderen, die magtig waren geworden, zetten hun veroveringen wyder voort, Westwaerts, in Asia, en in Europa: en zy, dit Man, of Iman van hun naem afgedaen hebbende, wierden en worden alleenlijk Turken genoemt. Eenige van deze Volken waren tusschen Esterabad en de Uzbeghi gebleven: maer de Konink Abbas heeft hen eindelijk verdelgt, om dat zy ongetrouw waren, en de Uzbeghi begunstigden, die van een strydige Godsdienst zijn, en, gelijk de Turken, zijn Land beschadigden. Daer zijn echter noch heden een groot deel van deze Turkemannen in andere gewesten van zijn Ryk, gelijk in Medien, Albanien, en elders, van de welke zommige zich in Steden en Dorpen neder gezet hebben, en de andere houden geen vaste wooning. Onder hen zijn ook Sultans, en Chans, die de Konink in alle behoorlijke getrouwheit dienen. Dus verre Della Valle.

Aen de Stad Ferabad, die aen de Kaspische Zee legt, niet wyt van Asterabaed, in Persien, aen de meest Zuidelijke Oever van de Zee, vliet, volgens Persische Schryvers, een Rivier, Teggine Rude op 't Persiaensch, dat is, snelle vloed gezegt, op welke Schuiten worden gebruikt, die uit eenen Boom gehold zijn, plat-bodemt, en bequaem om acht of tien Man te voeren: deze worden met riemen, die de gestalte als schoppen hebben, voort gedreven. Niet alleen op deze Vliet, maer zelve voor aen in de Kaspische Zee, en in die gewesten daer rondsom, worden Schepen gebruikt, kleinder dan de Italiaensche Tartanen, zijnde zeer hoog van boord, zinken niet diep in 't water, hebben een platten bodem, breede roers, en slechte zeilen: zy maken deze hunne Schepen van

+ Is aen te merken dat de Cirkassen alle geen Christenen zyn, maer de zommige Heidenen, en andere hellende na Mahomet.

* Sina.

[p. 690]

alzulke gestalte, om dat de Zee vol zanden, platen, en ondiepten is, byzonder aen de Oevers. Het water is by Ferabad, zes of zeven mylen verre in Zee, zoo schaers, dat men daer qualijk Netten, op zommige plaetzen, om te visschen, gebruiken kan. De meeste Visch word aen de monden van de Rivieren gevangen. Daer is Zalm, en Steur, doch niet zeer smakelijk, in overvloed. De Visch die men daer zegt in overvloed te zijn, is byster vet, en groot, doch meest alle onsmakelijk. De grond van deze Zee, zegt men te zijn zeer slykig en modderig, 't geene gemeint word veroorzaekt te worden uit de menigte van vloeden, welke daer in storten.

Van de Visch in het Kaspische Meir, schryft men my uit Astrakan het volgende.

't Water van de Kaspische Zee is bitterachtig zout, nochtans kan het ter nood gedronken worden: de Visschen daer in zijn van verscheide aert, als, namentlijk, die Bellougen, of witte Visch genoemt worden. Drie 'erlei aert van Steur, en Truten: Visschen, die Herletten genaemt worden. Als ook zeer groote en vette Karpers. Noch eene aert van Haring. Eene aert van groote Braessems. Eene groote aert van Visschen, Joels genaemt, hebbende de gedaente van Quabben, en doen quaed aen de Menschen. Mede zijn 'er omtrent de Persiaensche zyde Zalmen.

In het gemelte Meir zijn kleine Eilanden, die van niemand bewoont worden. De Bron-quelle is tot nu onbekent, waer uit het water onder de Aerde verloopt, en zich ergens anders heen begeeft. De vermarde Rebel, Stenko Rasin genaemt, die voor eenige Jaren daer en daer omtrent zeer gewoed en geheerscht heeft, en eindelijk van de Russchen is gevangen, en in de Stad Moskou gericht geworden, heeft groote moeitens gedaen om grondige kennis van de waerlijke toestand dezes Meirs te weeten, maer de eigenschappen van dien niet te recht konnen navorschen. Dus verre gemelte Brief.

Araxes is een Rivier, die uit Persien in de Kaspische Zee stort, niet wyt van de Stad Ferabad, die anders Koert of Kur is genaemt, misschien de zelve met Teggine Rude, boven genoemt; en gevoelt Della Valle, dat de Vloed Araxes en Cyrus een zelfde is, alzoo geene andere Rivier van aenzien alhier te vinden is, en het woord Araxes in zekere Oostersche Tael enkel een Vloed betekent; gelijk, zoo hy zegt, de naem van Gihun, als in de Heilige Schrift een der vier Vloeden word genaemt, die het Paradys besproeiden, in de Persiaensche Grond-tael insgelijks een groote Vloed in 't gemeen betekent.

Volgens bericht aen my gedaen, door zekeren Daniel Kocq, Hollandsch Koopman, die onder 't gelei van een Poolschen Afgezant, welke heimwaerts van het Persische Hof reisde, de Kaspische Zee heeft over gevaren, zoo is het water in deze Zee noch recht zout noch recht zoet, maer eerder bitter, voornamentlijk een einde wegs t'Zeewaert in. De Oevers zijn ondiep, en bewossen met hoog Riet. Het vaer-water, tusschen de Stad Derbent en Astrakan, zegt hy, is t'hans zeer in gebruik, en men vaert langs de Kust met zeer klein en Roei-vaertuig, alderhande Waren te venten, zoo wel uit Persien als⁺ Astrakan, zonder eenig gevaer van vyand, alzoo de aenleggende Volkeren zich in volle rust en vrede houden.

Den vreemden is niet geoorloft binnen Derbent af te varen, maer men scheept af te Nisowa, niet wyt van daer: van die plaets zetten 't de Vaertuigen, die na Astrakan willen, op Sottiri Boggeri aen, het geen vier Eilanden zijn, die zy achten zestig mylen ver te wezen van Nisowa; en wanneer de Perzen of Moskovitische Zeeluiden deze Eilanden in 't oog krygen, zijn zy verkent, en weten aenstonds de diepten en streek te vinden, om de Volga te bestevenen. Buiten de Nabuurheit der Oevers is slechte of geen Anker-grond.

Deze Reiziger heeft getracht aen my te⁺ bevestigen, dat 'er in deze Zee draei-kolken zijn, die 't water inzwelgen, en zoo men daer Masten of eenig hout omtrent brengt, dat het zelve na de grond daeld, dies de Vaertuigen aldaer gevaer van te vergaen zoude hebben, en word de plaets, waer omtrent dit zoude zijn, geschouwt.

Omtrent de Stad Eruan, in Persien, niet wyt van de Berg Ararat gelegen, is een klein Meir, genaemt Keghagon, dat geen uitgang heeft, en kan men daer ook geen grond peilen; en of schoon daer in onderscheidene Vlieten storten, zoo word het water echter niet hooger, dies is zeker, dat het onderaerdsche uitgangen heeft, waer in het te vergelijken is met de Kaspische Zee. Dus tot hier toe uit naricht van Daniel Kocq voornoemt.

De Kaspische Zee word gezegt aen de Oevers vol Golven, Baeyen, en gebroken Land te zijn. Het Zout dat de zelve aen de stranden opwerpt, is bitterachtig; en het geene meer Landwaerts in gedolven, en uit Meiren gekookt word, byzonder in de Landschappen tusschen Astrakan en Derbent, smakelijker.

Aen of omtrent de Astrakansche Gren-

+ Te weten, in den jare zestien honderd zeven en tachentig.

+ By my nog twyfeling overblyft, of 'er zoodanige draikolken als hier gemelt, die Masten en Vaertuigen zoude inzwelgen, zyn, doch niet dat het water door onder-aerdsche openingen word geloost.

[p. 691]

zen is het zelve Meir Visch-ryker als aen de Persiaensche Kust.

Zeker Zweedsch Edelman, die een geruimen tyd in Persien zich opgehouden, en dit water over heeft gezeild, oordeeld, volgens zijn verhael aen my gedaen, dat de kolk, waer in het water verzwelgt, naest aen de Persiaensche Kust is gelegen, omtrent tegen over de Vliet Jaick.

Volgens zeker Persiaensche Reis-beschryving, ongedrukt onder my berustende, zoude de Kaspische Zee lang zijn, twee honderd, en breet honderd mylen. Van Astrakan na Persien, is zy op zijn wytst. De Persiaensche Landschappen Guilan en Mazanderan, grenzen aen deze Zee.

De Volken Kourdes, en eenige andere, in de gewesten tusschen de Kaspische en Zwarte Zee, en wel naest aen de Oevers des eersten gelegen, hebben een Eenhoofdig gezag, en daerom zijn te meer de wegen onveilig. Veeler gebied aldaer strekt maer een dag reizens uit, en zy achten den Buurman, en al wat van buiten over hun Land komt, voor roof, waerom aldaer niet wel te reizen is. Aen de Oevers van het Kaspische Meir, vind men veel Zwaenen.

Kircherus tracht wytloopiglijk te bewyzen, dat het Kaspische Meir, zoo wel met de Persische Inham, als Zwarte Zee, onder-aerdsche gemeenschap heeft, waer door het zijne wateren, die uit veele Rivieren dagelijks in hem storten, loost; 't geene hy hier uit tracht te bewyzen, dat dikmael in de Zwarte Zee Riet, Wier, zeker aert van Hout, en andere dingen gevonden worden, die niet alleen daer, maer in de Kaspische Zee groeyen: mede, dat by Weste winden de Kaspische Zee onstuimig is, opwelt, en bewogen word; en by Ooste wind het zelve voorvalt in de Zwarte Zee, 't geene veroorzaekt zoude worden, volgens gevoelen der Persiaensche Schryvers, om dat het water door de onder-aerdsche kolk dan gints, dan herwaerts gedreven word. Dat de Persiaensche Zeeboezem gemeenschap met deze Kaspische Zee heeft, meint hy daer uit bespeurt kan worden, om dat in dien Inham een afgryzelijke draei-kolk is, die by wylen groote menigte waters inflokt, en zulks, wanneer den doortogt na de Zwarte Zee water loost, en weder, wanneer het water uit de Zwarte Zee in de Kaspische Zee onder door de Aerde dringt, als dan is bespeurt, dat de kolk aen de Persiaensche Inham, geen water inzwelgt, welke redeneering waerschynlijkheit aen zijn gevoelen geeft, te meer, alzoo dit Meir, of deze Zee, nooit of weinig hooger word als het is; dat daer in zeer veel water valt, en dat het geen zichtbare uitgang heeft.

Aen deze Kaspische Zee heeft van ouds zeker Volkaert gegrenst, die zich ophielden in de Landstreeke tusschen deze en de Zwarte Zee, Alani genaemt, dat Christenen waren, doch zy zijn in de Eeuw twaelf honderd door de Tartaren verwoest. Daer dicht aen lag mede het Landschap Gazaria, en andere Landschappen, die heden hunne oude namen verlooren hebben, waer van by Josephus Barbarus in 't breede is te zien.

De Zwarte Zee heeft doorgaens diepte van dertig of vyf en twintig vadem water, doch minder onder de Kusten van de Crim.

Het gebied van Asof strekt zich uit aen de eene zyde na de Koebansche Tarters toe, tot aen de Vliet Biesla en wyder, en aen de andere zyde tot aen de Vliet Berda, en wyder. Men heeft eenige mylen benoorden Perekop, niet ver van de Oevers des Meirs, veel los en onvast Land Kasandibi aldaer genaemt. By Taganrock word een Stad, door bevel van hunne Tzaersche Majesteiten gebouwt.

Van de Kaspische Zee, zegt Stephanus, hebben de Volkeren Caspii haren naem; zy word anders mede de Hyrkanische Zee genaemt.

Plinius verhaelt uit Caesar, dat Nicator Seleucus een Graft meinde te graven, tusschen het Kaspische Meir en de Zwarte Zee. De Berg Taurus word anders mede Caspius geheten, ook Moschicus, Amazonicus, Scythicus, en Coraxicus.

Volgens Oliarius is deze Zee of dit Meir, lang vyftien dagen reizens te Water, als iemand onverhindert zonder Wind met Riemen zoude vorderen, en dus acht dagen breet, of lang honderd en twintig Duitsche mylen, en breet negentig mylen, of zoo andere willen, lang twee honderd, en breet honderd en vyftig myl.

In 't Jaer zestien honderd en zeventig hebben eenige Hollandsche Zee-luiden in vier Etmalen van Astrakan, na hun gissing, tachentig Hollandsche mylen gezeild, tot aen de Stad Terki: zy vonden tot daer toe de Zee maer twee vadem diep, en van Terki tot Derbent, een Stad in Persien, acht of tien vadem; edoch voor het Dagestaner strand hadden zy op dertig vadem geen grond.

Zeven myl in Zee, van Astrakan te rekenen, Noord-oost op, na de kant van de Rivier Jaick, ziet men een Berg, genaemt Akkurgan, die een Baek in Zee is: en wil men, als of de Kaspische Zee op zekere Oorden zeer zoet water hadde.