Noord en Oost Tartarye

Chowarezmia.

⁺C Howarezmia word by Ptolomaeus, Chorazmie, by Texeira, Korrazm, en⁺by Elmacin, Chouarazm geheten. Leit aen alle kanten omringt met Wildernissen. Geheel Chowarezmia leit ten Weste besloten met een gedeelte van het Land der Turken: ten Zuide met Chorasan, ten Ooste met een streeke van Mawaranahr; en ten Noorde met andere Landschappen der Turken. Het is gelegen aen den uitersten loop des Strooms Gihun, heden d'Oxus genaemt; te weten, aen deszelfs beide Oevers, en in de Nabuurschap van Igur. Boven Chowarezmia is geen andere bevolking aen dezen Stroom.

Onder de naem van het Landschap Chowarezmia word by zommige Schryvers Chorasan mede begrepen, of onder Chorasan, Chowarezmia, waer aen het paelt, hoewel het een byzonder gewest is, gelijk de benaminge der Rivieren Oxus of Gihun, en Jaxartes of Sihun, welke aen deze Landschappen roeren, mede dikmael, zonder onderscheid, by de Schryvers worden gebruikt, en verwardelijk aengetogen, komende d'Oxus mede onder de naem van Fihun, Dsjihhoen, Gichan, Sog en Schas voor, en de Jaxartes krygt mede by zommige Schryvers de naem van Kant, Zeihun, Darja, en andere; en hebben wy, by het aentrekken van vreemde Schryvers hunne benaminge en spelding gevolgt.

Zommige Schryvers willen, dat de Vliet Gihon of Gihun, is de Ooster mond of arm van de Vliet Tigris, dus genaemt, van wegen zijn overvloeyen, want zomtyds het geheele Land door hem overstroomt zoude worden, wezende het woord Gichon of Gihon overstroomen, op 't Hebreeuws gezegt.

Dat zeker Rivier van deze naem, eene der vier Vlieten des Paradys is geweest, mag blijken by Moses eerste Boek, het tweede Hooft-stuk, het dertiende vers; want de Text sprekende van de Rivieren des Paradys, zegt deze woorden.

Ende de naem der tweede Riviere, is Gihon, deze is 't die het gansche Land Cus omloopt.

En zoude de Rivieren Gihon en Phison, volgens Calvin, de meest Zuidelijke Rivieren van het Paradys wezen.

Grotius vertaelt het woord Gihon, of Gichon, een Vliet die afleit, of wel een afleidende, of afgeleide Rivier, en op een ander plaets zegt hy mede, dat de Gihon is de middelste schoot van de Rivier Euphrates. Funius wilde, dat deze Rivier zijn naem hadde, van dat zy bequaem was, Landen te bewateren.

In kort, het is gewis, dat een Rivier met deze naem door het Aerdsch Paradys heeft gestroomt, en word de zelve van Morinus, vermaerd Professoor, wel eer in de Orientaelsche Tael tot Amsterdam, vertoont, als in de Persische Inham uitstortende, verbeeldende hy het Paradys, gelegen tusschen Assyria, Mesopotamia, en de Persische Golf, zoo, dat de Euphrates en Tigris, tot eene Rivier geworden zijnde, door her zelve heen schieten, en ten einde het Paradys bezuiden, weder tot twee Rivieren splytende, twee armen krygt: waer van de Ooster arm Gihon, en de Wester Phison word geheten. 't Geene alle door hem, met veel redenen en blijken, is beweert. Dat nu de Riviere Oxus deze naem van Gihon of Gihun heeft bekomen, moet niet vreemt voor komen, eensdeels om dat men de Rivieren die het Paradys besproeiden, en de rechte plaets van de zelve, niet wel wetende aen te wyzen, hem voor eene van die heeft genomen, want in waerheit, zy niet verre afgelegen is, van die plaets, alwaer waerlijk het Paradys schynt geweest te zijn: ten anderen, om dat degrond betekeninge van het woord Gihun, op alle Vlieten die afleiden, of overstroomen, genomen kan worden.

De Nyl word in 't Ethiopisch, mede Gejon of Gewon genaemt, 't geene zijn oor-

+ Abulph.

+ Goal.

[p. 479]

spronk uit het Grieksche woord γεων schynt te trekken, en dat weder uit het Hebreeuwsche Gihon, waer van gezegt word,⁺dat zy om het Land Cus vloeide, doch de Nyl bevind men, niet het geheel Abyssinen Land, maer alleenlijk het Landschap Gojama te door vloeyen, zoo dat, in de Heilige Schrift, gewisselijk van eene andere Rivier als de Nyl gesprooken word, wanneer zy van de Gihon gewag maekt.

Volgens den Arabischen Schryver Mohalabi, strekt het Land van Chowarezmia van het Meir Chowarezmia af, Zuid en Oostwaerts.

De voornaemste Steden in Chowaremzia zijn Kath, Karkaniyah en Hazar-Asb, welke laetste gelegen is aen den Wester Oever des Strooms Gihun.

Herodoot steld in zijn derde,en zestiende Boek de Parthen, Chorasmers, Sogders, Gandares en Ariers, vervolgens achter een, die een zelve wapentuig, als de Baktrianen, droegen: welke te zamen drie honderd talenten Jaerlijks tot schatting aen Konink Darius betaelden.

Cingis Chan trok, na het veroveren en verwoesten der Stad Samarkand, na de deelen of gewesten van Chowarezmia, en zond eenigen, die de Inwoonders, om aen hem trouw en gehoorzaemheit te bewyzen, zouden noodigen. Hy deed hen, met beloften en dreigementen, zoo met hoope te voeden, als vreeze aen te jagen, eenige dagen ophouden, tot dat de krygsheiren by een zouden gekomen zijn: en te weten, na de krygstuigen en storm gevaerten vervaerdigt waren om de Hooft-stad te belegeren en te bestormen.

Maer dewyl nu het gewest van Chowarezmia van steenen ontbloot was, zoo hieuwen de Mogollers, of Tartaren, stukken uit de stammen der Moer-bezien Boomen, in vorm van steenen, en schooten daer mede. Wanneer ze de Stad met aerde, hout, stoppelen en strooi opgevult hadden, stormden zy van alle kanten op de zelve, zulks de geenen, die zich daer binnen bevonden, niet magtig waren tegenstant te doen. Na de wallen dan ingenomen waren, smeten zy vuur in de wyken of straten, dat het grootste gedeelte der huizen, en al wat in de zelve was, verslond. Maer de Tartaren, ziende zich hier door van een gedeelte der buiten versteeken te zullen zijn, staekten het branden, en namen wyk voor wyk of straet voor straet in: niet tegenstaende de Inwoonders die dapperlijk verdeedigden, en hielden ook niet op aldus te doen, tot dat de Tartaren al de wyken ingenomen hadden. Daer na bragten zy al de Inwoonders, tot eenen toe, buiten op de Velden, en stelden de Handwerklieden en Konstenaers, die ten getalle van honderd duizend beliepen, afzonderlijk van d'anderen, en namen de Kinderen, Meiskens en Vrouwen, die eenigen dienst zouden konnen doen, gevangen; maer al de overigen, zoo Mannen, Vrouwen, als stok-oude Wyven, verdeilden zy onder de krygsknechten, om ter neer gehouwen te worden; gelijk elk vier en twintig perzoonen ter neer hieuw.

⁺ Chowarezmia word, volgens Abulfeda, ran Chorasan en Mawaranahr asgescheiden.

⁺ Chowarezmia, volgens Ahmed, paelt ten Weste aen Dest.

Na Chowarezmia volgen ten Ooste, Turkestan, en het Land der Geten.

De Landen van Chowarezmia, volgens Ebn Haukal, zijn de koudste van alle Landen daer omtrent: want de Lucht is 'er zoo koud, dat handen en voeten daer door af vallen of af vriezen konnen in de Winter. De Vliet Sihun vriest aldereerst toe, daer hy Chowarezmia aenraekt.

Het Volk is 'er stout, en kan dertig duizend Ruiteren uitleveren.

De Konink van Persie heeft oulinks na Chowarezmia eenig volk gezonden, dat aldaer zich neer zette, en huizen bouwde. Na een geruimen tyd zond den Konink iemand derwaerts heen, om te zien hoe het aldaer stond. Dees aldaer gekomen, zag dat zy huizen gebouwt, en hout by een vergaderd; ook Visschen uit de Rivieren gevangen, Beesten geslacht, en gekookt, en het vleesch gegeten hadden.

Dewyl nu in die Land-tale Chur, hout, en Zem, vleesch betekende, zoo zeide men, het was een Land van hout en vleesch: waer uit het woord Chuarezm of Chowarezmia zou gesprooten zijn: hoewel Warnerus wil, dat de naem zijn oorspronk heeft van het woord verachtelijk, 't geen⁺ Chowarezm in de Lands Tael zoude betekenen, dewyl het volk daer ongehoorzaem was.

Strabo schynt de Chorasmers, Chorasmuners te noemen; met byvoéginge, dat zy, beneffens de Attasers, onder de volken Massagers en Sacers gerekent worden; na de welke hy van de Baktrianen en Sogdianen, Spitanners, en van de Perzen, die voor Alexander de Groote vluchte, spreekt.

By Arrianus leest men Chorasmeners, en by Stephanus Choramners, dezer Volken word doorgaens by de oude Grieken en Latynen gedacht.

De Koninklijke Hooft-stad of Zetel des Koninks van Chowarezmia, was eertyds Korkang of Kurkanez geheten.

+ Gen. 2. 13

+ Mull.

+ Arabsia.

+ Takwin.

[p. 480]

Korkang is anders een algemeene naem van twee Steden in Chowarezmia, welker eene groot Korkang, en de andere klein Korkang by de Perzen genaemt word. Zy leggen naby malkanderen, op een afstant van tien Italiaensche mylen, zoo veele Schryvers willen.

Klein Korkang of Rukenz leit aen de Westzyde van den Vliet Gihun, en wierd des Jaers zes honderd zestien, Mahometaensche styl, al bewoont. Was ryk van Inwoonders, en had een groote straet. Hoewel de Stad, volgens Warnerus, door de Tartaren verwoest wierd; zoo is zy namaels weder opgebouwt.

Groot Korkang leit, volgens Vlug Beig, op de breete van twee en veertig graden en zeventien minuten, en op de lengte van vier en negentig graden en dertig minuten; en klein Korkang op de lengte van drie en negentig graden en vyf en veertig minuten, en op de breete van twee en veertig graden en vyf en dertig minuten; deshalven klein Korkang achtien minuten, of schaers vyf Duitsche mylen, Noordelijker, en vyf en veertig minuten, of tien Duitsche mylen, Oostelijker als groot Korkang zou leggen.

Abulfeda daer en tegen stelt groot Korkang op de lengte van vier en tachentig graden en twee minuten, en klein Korkang op de lengte van vier en tachentig graden en vyf minuten, en op de breete van twee en veertig graden en twee minuten. Des, volgens Abulfeda, groot Korkang slechts vier minuten Westelijker, en acht en twintig minuten Zuidelijker als klein Korkang zou leggen; een streeke van omtrent zeven Duitsche mylen.

Kath, wel eer, mede op zijn tyd, de Hooft-stad van Chowarezmia, en op de Oostzyde, of het Oostelijke einde van den Gihun gelegen, is d'uiterste Stad van Chowarezmia, aen die kant; wierd door het overstroomen van de Rivieren vernield, en namaels hooger geleit. Wyders na 't Ooste heeft het Land van Chowarezmia geene Steden meer.

Tusschen deze Stad en tusschen Alkajurah is een afstant van vyftig Duitsche mylen.

Daer was eertyds een kleine Vliet, genaemt Zardar, die in de Vliet Sihun valt, vloeyende door de gemelte Stad.

Aen de Stad Hazaresb, Hazar-Asb, of Harast op Persisch, en op Arabisch Lahazar, is een vast Kasteel in Chowarezmia, aen de Westzyde, of aen het Westelijker gedeelte van den Gihun, en zes Duitsche⁺mylen van Kath gelegen, op de lengte van vyf en negentig graden, en op de breete van een en veertig graden; of, volgens⁺ Abulfeda, op de lengte van vyf en tachentig graden en twintig minuten, en op de breete van veertig graden en tien minuten.

Daaran of Deran, anders Chirik, is een Stedeken op d'uiterste grenspalen van Chowarezmia, of in het begin der gewesten van Chowarezmia, na Mara of Maru toe; en, volgens Ulug Beig, vier en twintig mylen van Hazar-Asb gelegen, op de lengte van vyf en negentig graden, en op de breete van een en veertig graden; of, volgens Abulfeda, op de lengte van zes en tachentig graden en vyf en twintig minuten, en op de breete van veertig graden en dertig minuten.

Cheru is een wel bebouwt Stedeken, aen de Oost-zyde, of het Oost-einde van den Vliet Gihun, en een dag reizens boven Korkang.

Het Stedeken Wezir Scehri leit tegen over Cheru, aen de West-kant van den Vliet Gihun, en twee dagen reizens van Kath.

Zamachsar is, volgens Allebab, een groote Stad onder de Steden van Chowarezmia, en leit op de lengte van vier en tachentig graden en dertig minuten, en op de breete van een en veertig graden en vyf en veertig minuten. Van daer is geboortig Abu Alkasem Mahmudes, na de Stad Zamachsar gebynaemt, die treffelijke schriften en gedichten heeft gemaekt.

De Vlieten of Rivieren van Chowarezmia schieten veel uit den grooten Vliet Sihun: onder meer andere Kawchawore, die vyf Ellen wyt, en twee mans hoogten diep is, en op zijne Oevers verscheide Dorpen heeft leggen.

Twee mylen van daer schiet uir den Sihun weer een andere Vliet, Rudkerbe genaemt, die voorby verscheide Dorpen vloeit; doch is zeer smal. Ten Weste smyt de Sihun verscheide armen of takken uit: als de Rad, Hezar, Kerdachwas, Aal, Bue en Hire; die alle, met den Sihun, hun water in de Zee van Chowarezmia storten; welke van de Tartaren Kara Dengis, dat is,^*Zwarte Zee, genaemt word.

Hemdala brengt den omtrek van deze Zee (doch te zeer bekrompen) op honderd Italiaensche mylen, en houd haer water zout te zijn.

Het is wonder dat deze Zee, daer verischeide Vlieten, die uit den Sihun en Gihun komen, beneffens de Sihun en Gihun zelf, in de zelve storten, nooit hooger word.

Men zeit in Chowarezmia veele schoone vruchten vallen; hoewel geene Ekelen.

+ Ulug Beig.

+ Nasirroddinus

* Kaspische Zee.

[p. 481]

Daer worden van Wolle, fraeye Lakens en Kleederen gemaekt.

Naby Chowarezmia is een groote Berg, daer Kastelen en Dorpen op gebouwt zijn. Op zijnen top is een Meir of stilstaende water.

De Inwoonders zijn mild en goedaerdig: dryven koophandel.

De Tale of Sprake is verscheiden van die van Chorasan.

Alzoo dit gewest van Chowarezmia naby de Landen van Igur en Turkestan gelegen is, zoo ontbreekt geene oorlog tusschen de Inwoonders dier Landen; en zijn derhalven die van Chowarezmia goede Zoldaten.

Men zeit daer Goud- en Zilver-mynen zijn.