Biographisch anthologisch en critisch woordenboek der Nederduitsche dichters. Deel 5 OGI-VER

[Paulus Hubert Adriaan Jan Strick van Linschoten]

Strick (Paulus Hubert Adriaan Jan) van Linschoten ², Heer van Linschoten, Polanen, Hekendorp, enz. waardig afstammeling van een der oudste en deftigste adelijke geslachten ³,

2 Galerie historique des Contemporains, Tom. VIII, p. 303.

3 Zeer belangrijke berigten aangaande dit aanzienlijk geslacht vindt men in de aanteekeningen van strick op zijn luimig dichtstukje, Mijne Afkomst, (Ged. bl. 57), waaruit blijkt dat deszelfs oorsprong in het voormalig bisdom Munster te zoeken is en aldaar reeds in de elfde eeuw bestond.

[p. 346]

zoo beroemd in onze vaderlandsche geschiedenis, werd insgelijks voor de staatkundige loopbaan bestemd. Hij was lid van de eerste Nationale Vergadering in 1796, en vervolgens Afgezant der voormalige Bataafsche Republiek aan het hof van Wurtemberg. Hier geraakte hij als vriend der zanggodinnen en der letteren in kennis en vriendschappelijke betrekkingen met de voornaamste geleerden en dichters van Duitschland, met dezen en de verlichtste mannen onder de Wurtumbergsche Regeringsraden sleet strick de genoeglijkste dagen van zijn leven. Zijne opgeklaarde godsdienstige en staatkundige begrippen strookten te zeer met de hunnen, om de pogingen niet te begunstigen, die de Wurtembergsche landstanden aanwendden, ter handhaving van hunne oude en ter verkrijging van nieuwe regten en vrijheden, hetgeen hem somwijlen de grenslijn zijner diplomatische betrekkingen deed overschrijden, en dat dit eenigzins onstaatkundig gedrag den toenmaligen Keurvorst, met wiens grondstellingen hetzelve strijdig was, niet behaagde, spreekt van zelve, en de volklievende strick ondervond de onaangename gevolgen daarvan.

Na zijne terugroeping leefde hij ambteloos op zijn voorouderlijk landgoed Linschoten; tusschen Woerden en Oudewater, alle aanbiedingen en eereposten van Koning lodewijk van de hand wijzende ¹,

1 Strick, die zoowel de onbevoegdheid als de onbekwaamheid van dezen vreemdeling kende om op de puinhoopen der Republiek in Nederland als Koning te gebieden, schroomde niet, als rondborstige Hollander, zijne ware gevoelens den Corsikaan onder het oog te brengen, in het volgende dichtstuk, waarvan ik een afschrift bezit:

Vleijer ben ik, voorwaar! nimmer geweest, o Vorst!
Vleijer zal ik, voorwaar! nooit in mijn leven zijn.
Slangen kruipen in 't stof: de man
Heft ten hemel zijn hoofd.

Wel den Koning, die deugd, waarheid en regt bemint!
Wee den dwingeland, wien Vrijheid een speelbal is!
Nacht en eenzaamheid wijzen hun
Beider vonnis in 't hart.

Heil den braven, die kalm ronkt in den schoot des slaaps!
Vloek den booswicht, wiens droom bloed en verwoesting spelt!
Rust der ziele verstrekt den een',
D'andren wroeging tot loon.

Reine zedigheid past waarlijk den Vorsten 't meest.
Hun is zorg voor de wet; eerbied voor 't menschdom pligt.
Zij, die Vorsten geboren zijn,
Weten 't zoo niet, als Gij.

Maak dit voordeel dan U, maak het uw Volk te nut!
Paar met geest en verstand, paar met beleid en magt,
Gij, die wetenschap hoog waardeert,
Zucht voor Vrijheid en regt!

Neêrlands rampen zijn groot. Leenig, zoo veel Ge kunt,
't Aaklig lot, dat ons drukt! Fnuik der tyrannen list!
Maak het vaderland vrij en stel
Paal aan Albions trots!

Neêrland zegent U dan zijnen Timoleon:
Bato's kroost is verheugd. U is het grooter roem,
Hun Verlosser van 't slavenjuk
Dan hun Koning te zijn.

[p. 347]

en hield zich geheel en al bezig met de beöefening der dichtkunst, fraaije letteren en nuttige wetenschappen, onthalende, even als eertijds hooft op zijn slot te Muiden, zijne vrienden op de gulste en

[p. 348]

edelmoedigste wijze ¹; zelden bezocht men hem zonder een' vaderlandsch' geleerde of dichter aan te treffen, of eenig' buitenlandsch' vermaard' man op het gastvrije Linschoten gehuisvest te vinden.

In 1807 werd strick door den Koning van Pruissen benoemd tot Kamerheer en vereerd met de orde van den Rooden Adelaar; hij vertrok naar Duitschland in het begin van 1808; in het najaar kwam hij echter te rug ², om den vaderlandschen

1 Deze schoone zamenkomsten van de aanzienlijksten uit den omtrek en de voornaamste dichters en letterkundigen, vooral des Zondags, op het huis Linschoten waren het non plus ultra des beschaafden gezelligen verkeers, en zullen mij altijd onvergetelijk blijven. Men kan zich een denkbeeld van dezelven vormen uit het dichtstuk van den gastheer Het Zondags Landonthaal. (Ged, bl. 118.)

2 Van zijne terugkomst gaf hij mij kennis den 17 September 1808 in de volgende dichtregelen:

Ziedaar, mijn geysbeek, dien ik meer
Als Dichter en als Vriend dan duizend helden eer,
Wier kunst alleen bestaat in rooven, branden, moorden,
Ziedaar, mijn Vriend, daar ben ik weêr
Uit Duitschlands schoone westlijke oorden,
Die steeds mijn oog en hart bekoorden,
Wier bergen ik zoo vaak voor Neêrland heb begeerd,
Langs vader Rhenus zilvren boorden
In 't vaderland terug gekeerd.
Wat zeg ik? Vaderland? Ach! 't is voor mij verloren,
Zints hier een Corsikaan regeert,
Zints in de plaats van lans en hoed, zoo hoog vereerd,
Een scepter en een kroon aan Neêrland is beschoren,
Zints 'k niet den zoeten naam van Vrijheid meer mag hooren,
En vrije menschen, niet ten slavenstand geboren,
Laag kruipend zie in 't stof verneêrd:
Ja, zints hier welvaart, rust en orden
Een speelbal van de lust eens vreemdlings zijn geworden,
Is 't, ach! niet meer mijn vaderland.
'k Heb elders mijn banier geplant,
En, schoon ik bij de schaauw der oude beukenboomen
In mijner vadren burg van tijd tot tijd zal komen,
'k Heb aan een' waardig' Vorst mijn hand
Mijn' dienst, mijne eer, mijn' pligt verpand,
Wiens echt oudvorstlijk huis, in wijsheid diep ervaren
Zints vele, vele honderd jaren
Het heil des onderdaans met moed, beleid, verstand
En deugden aller aard te zamen wist te paren.
Dáár, geysbeek, daar is thans mijn beter vaderland.
Intusschen, daar ik voor de hand
Nu nog een' tijd lang hier zal blijven,
Wil ik u deze regels schrijven,
Opdat gij wete, dat uw vrind
Op d'ouden Ridderburg zijns stams zich weêr bevindt,
En u in Amstels wal, wil 't eenigzins gelukken,
Aanstaande week gewis hoopt aan zijn hart te drukken,
U vrolijk en gezond daar weder wenscht te zien,
En u met zijnen groet ook zijne hulp wil biên.
Doch.... ik moet weg. Vaarwel. Groet uylenbroek van harte;
En gij, wees overtuigd, dat ik een ieder tarte
Aan d' Oby, Donau, Taag, Po, Moesel, Maas en Rhijn,
Een beter vriend dan ik, en meer opregt te zijn.

Ik beantwoordde dezelven dadelijk volgendermate:

'k Heb uit uw' lieven brief, regtschapen strick! vernomen
Dat gij, wiens afkomst, naam en deugd ik eedler acht
Dan duizend vorsten, door 't geweld ten troon gebragt,
In Neêrland zijt te rug gekomen.
Verblijdt me uw wederkomst meer dan gij denken kunt,
Ach! zij bedroeft mij ook meer dan gij kunt bevroeden:
Wat baat ons een bezit, een' tijd slechts ons vergund,
Dien we altoos veel te snel zien naar het einde spoeden?
Hoe hoopte ik, hoe verlangde ik u weêr hier te zien!
Het ongeduld dreef me aan, den braafsten mijner vrinden
Het eerst de welkomgroet te biên;
'k Vloog naar uw ridderslot, dacht u reeds dáár te vinden,
Vergeefs! 't was eenzaam, 'k trof uw Gade er zelfs niet aan,
Mijn zoon vond d'uwen niet, dien hij, bij 't bloemenplukken
En vlindervangen, wenschte als vriendje bij d'arm te drukken....
Maar Konold heeft gewis dit all' u doen verstaan;
Voor 't minst dien braven vriend mogt ik op 't slot aanschouwen,
Mij wandlend met hem onderhouên,
Betreurende uw gemis, en hopende eens misschien
Ons kleeblad weêr voltooid te zien.
'k Verbeeldde mij in u den Muider Drost herboren,
Uw slot, gelijk het zijn', der Musen heiligdom,
Waar we onder 't beukenloof een' wedzang deden hooren;
'k Zong dáár, verbeeldde ik mij, de nachtegalen stom.
Vergeefs! Gij komt te rug, maar gaat ons weêr begeven:
De schoone droomen van genoegen zijn voorbij!
Gij wilt in Hollands lucht, voor u verpest, niet leven;
Gij wilt niet bukken voor een vreemde heerschappij.
'k Misprijs dit niet, maar.... waar leeft ge in Europa vrij?
Waar is het menschdom niet verlaagd in 't stof gezonken?
Waar niet de vrije geest in slaafsche boei geklonken?
Waar kruipt, waar vleit men niet? waar zinkt de looden staf
Eens algeweldenaars, voor wien de volken beven,
Op wie hem roekloos durft weêrstreven
Niet neêr met centnerzwaarte en knot de springveêr af?
Gij zelf zaagt van nabij wat ik vergeefs wil malen,
Germanjes Paradijs verwoest en uitgeput,
Den burger zonder brood, den rijkstroon zonder stut,
En niets meer vrij dan 't ademhalen;
Gij zaagt deze akligheên, dees gadelooze ellend',
En ach! dit Ilium, ô Strick! zal toch na dezen
Uw Sparte, en Priams huis welligt uw woonsteê wezen.
Neen, liever vlood ik heen naar 's aardrijks uiterste end;
'k Zocht bij de wildste Amerikanen,
Of bij de gastvrije Indianen
Een schuilplaats, dan dat ik een halfverdelgde stad
En oorlogsnaweên staâg nabij en om mij had.
Dan, 't is genoeg... gij kunt, gij wilt van Neêrland scheiden,
Dien grond, door uwer vadren moed
Aan Spanje ontweldigd, en.... gij eert hun edel bloed!
Welaan, ga! moge u God geleiden!
En, waar ge u ooit bevindt, vergeet uw vrienden niet,
Die gij hier treurende achterliet!
Mij zal het t'allen tijde een rein genoegen schenken,
Wanneer ge ook mijner wilt gedenken.

[p. 349]

bodem vaarwel te zeggen, waar alles tot de ophanden zijnde inlijving in het Fransche reuzenrijk al te zigtbaar werd voorbereid, om hem bij zijne wijze van denken en handelen een gunstig vooruitzigt op te leveren. Hij vestigde zich dan ook te Mannheim in 1810, even vóór deze noodlottige inlijving; doch

[p. 350]

gaf na de afschudding van het ondragelijk juk der Fransche heerschappij het herboren vaderland een kortstondig bezoek, maar was, gelijk hij zelf schertsende zeide, reeds te zeer onthollanderd om er zijn vast verblijf op nieuw te nemen. Hij stierf, op eene reis door Italië, te Bologna, den 25 Julij 1819.

[p. 351]

In het openbaar leven trad strick op als staatsman, als dichter en als geleerde. Het eerste was hij uit hoofde van zijne geboorte, zijne opvoeding en zijn' rang in de maatschappij, geenszins uit natuurlijken aanleg, misschien zelfs niet eens uit eerzucht of smaak. Niet dat hij een vreemdeling was in het gebied der diplomatie, het tegendeel; maar zijne edele denkwijze strookte geenszins met den geest des tijds, in welken hij deze loopbaan intrad. Hij,

[p. 352]

die met zulke zwarte kleuren de gewoonlijke staatkunde afschildert, gelijk strick in zijn Hoogduitsch gedicht Politik ¹, is weinig geschikt om eene groote rol op het staatkundig tooneel te spelen, en moet zich vergenoegen met in engere kringen nuttig werkzaam te zijn; en dit was de brave, regtschapen man in alle opzigten onvermoeid, als mensch en als burger, in het bevorderen van alles wat edel en goed is; ik deelde te zeer in zijne hartelijke vriendschap, om niet meermalen getuige daarvan geweest te zijn, hoezeer dan ook somwijlen zijne opgeklaarde denkbeelden misduid, zijne nuttige bedoelingen kwalijk begrepen, en zijne wezenlijke verdiensten miskend werden.

In taalkennis en grondige geleerdheid hield strick ten minste gelijken tred met velen zijner beroemde tijdgenooten; de wijsbegeerte, geschiedenis, kruidkunde en practische landbouw waren zijne geliefkoosde wetenschappen, van vele anderen bezat hij meer dan oppervlakkige kennis, en de beöefening der dichtkunst, zoowel in het Hoogduitsch ² als in zijne hooggeschatte moedertaal, was zijne aangenaamste uitspanning. Even als die van huygens, hebben zijne gedichten in den eersten opslag zeker iets stijfs en gemanierds, iets duisters zelfs, het geen de eerste lezing eenigzins moeijelijk maakt,

1 Gedichten, bl. 191.

2 Proeven van zijne Hoogduitsche gedichten vindt men achter zijne Nederduitsche Gedichten, bl. 189, en Hoogduitsche vertalingen van eenigen mijner Puntdichten in het Mengelwerk van den Recensent, ook der Recensenten, XVI Deel, bl. 334.

[p. 353]

doch dit alles verdwijnt zoodra men ze herleest. Hij kon nogtans los en bevallig dichten als hij wilde; maar zijne vooringenomenheid met het metrum en de constructie der Grieksche en Latijnsche verzen, die hij ook bij onzen versbouw wilde invoeren, deed hem aan gewrongenheid en stijfheid de voorkeur geven boven losheid en bevalligheid. Hetgeen zijne gedichten in dit laatste opzigt verloren, werd nogtans ruim vergoed door derzelver zin- en zaakrijken inhoud.

Behalve eene menigte dichtstukken in handschrift, onder mijne berusting ¹, en eenige losse verzen in de Kleine Dichterlijke Handschriften en de Dichtvruchten van den vriendenkring: Kunst door vriendschap volmaakter, bestaan van strick de volgende uitgegeven dichtwerken: Proeve eener vertaling van het Pervigilium Veneris, enz. Utrecht, 1805; Gedichten, Amsterdam, 1808; Winterrecepten, ald. 1808; Tien Lierzangen van horatius, in dezelfde voetmaat overgebragt, ald. 1808, en Klagte bij het Graf van Mr. j. hinlopen, Utrecht, 1809.

In al deze voortbrengselen kenmerkt strick zich door eene groote bekwaamheid in het werktuiglijke der dichtkunst, een' verwonderenswaardigen rijkdom van karakteristieke uitdrukkingen, een vlug, levendig, luimig en stout vernuft, doch aan het welk de ware dichterlijke verheffing ontbreekt, bij een schier

1 Eenigen dezer ongedrukte gedichten heb ik geplaatst in mijn Apollineum, I Deel, bl. 179-189.

[p. 354]

onuitputbaar fonds van vinding en wetenschappelijke kennis. Men heeft den edelen, braven Strick, gelijk ik, moeten kennen, om hem, ook als dichter, ondanks zijne poëtische aberratiën, beminnelijk te vinden. Eene oppervlakkige beoordeeling van zijne gedichten, zonder kennis aan den dichter, moet natuurlijk altoos uitvallen gelijk die van zekeren, zonder twijfel met den dichter geheel onbekenden, vitzuchtigen beoordeelaar van dien tijd ¹, terwijl een ander, die zich in den Linschotenschen kring schijnt bewogen te hebben, een geheel ander, en met de waarheid meer overeenkomstig getuigenis aangaande het dichtvermogen van den gulhartigen, wijsgeerigen, geleerden, meer naïven en gemeenzamen dan gekunstelden en hoogdravenden dichter aflegt. ‘Men vindt bij hem weinig zwellends of verhevens,’ zegt hij; ‘zelden verheft zich zijn' dichttoon boven het gemeenzame, narrative, of den stylus epistolaris. Het is ook eigenlijk in dit vak, dat S. v. L. geheel te huis schijnt te zijn. - Trouwens, dan, wanneer hij als dichter ons vertelt, met ons keuvelt, ons de eenvoudige tooneelen van het landelijk bedrijf voorstelt, is hij in zijne volle kracht; men gevoelt dan dat hij op zijn stokpaardje zit, en men loopt hem met zachte meewarigheid na, omdat hij de dichter is der lieve, eenvoudige, kunstelooze natuur, al doet zijn beest somtijds ook eens een' sprong, waarop wij niet te zeer ver-

1 Alg. Vad. Letteroef. voor 1808, I St. bl, 600.

[p. 355]

dacht waren. Bij dit bevallig natuurlijke naïve komt eene zekere vrijheid van maat en inkleeding, een rijkdom van taal en bewoordingen, eene vrijmoedigheid in het aanwenden van woorden en spreekwijzen, zoo uit de oude Nederduitsche taal en onze vroegste dichters, als uit de gebruikelijke terminologie zijns onderwerps ontleend, die ons duidelijk den man doen kennen, geöefend in de vaderlandsche dicht- en letterkunde, en bekend met de stoffen, door hem bezongen ¹.’

Liever dan uit zijne gedrukte dichtstukken hier aanhalingen te doen tot staving van deze zoo juiste als billijke oordeelvelling, wil ik liever uit den voorraad van zijne nog ongedrukten een viertal mededeelen, die dezelve in ieder opzigt regtvaardigen. Ik heb tot dit oogmerk opzettelijk zoodanigen gekozen, waarin des dichters philosophische, politieke, moreele en theologische denkwijze zich het reinst en sterkst uitspreekt.

Wen we met Schiller en u het gemis van de Goden betreuren,
Welker betrekking tot de aard', goddelijk-menschlijker was,
Wen we het menschengeslacht, dat menschelijk-godlijker bloeide,
Door hun wijsheid bekoord, wenschen in 't leven terug,
Wen we den menschlijken Pan en den menschlijken Bacchus en Phoebus
Onder de menschen den mensch hulde bewijzende zien,

1 Recensent, ook der Recensenten, III Deel, bl. 336.

[p. 356]

 

Wen we de broederenmin van Castor en Pollux naar waarde,

 

Herkules dappere deugd zien in den hemel vergood,

 

Wen we, geketend aan 't lied van den Godlijken Zanger Homerus,

 

Griekenland noemen de wieg van de bevallige Trits,

 

Wen wij aan 't kostelijk schoon, als het bijtjen aan knoppen van rozen,

 

Hangen, en heel ons hart gloeit voor beschaving en kunst,

 

Wen we Aristippus vereeren en d' ouden Gargetischen Wijsgeer,

 

Levensgenot bij de deugd weten te stellen op prijs,

 

Hoog een' Timoleon, hoog Aristied en Conon bewondren,

 

Zegenen luid Thrasybuuls, vloeken Pausanias schim,

 

Dan met weemoed treurig de duistere dagen betrachten,

 

Die ons 't lot in Euroop' verre van Attica schenkt,

 

Die wij staven van menschen en menschenbegrippen beleven,

 

Die ons smeden, helaas! ketens voor ligchaam en ziel,

 

Waar deugd, waarheid en regt, waar vrijheid, als burger en wijsgeer,

 

Ja zelfs schier als mensch, ijdele klanken slechts zijn,

 

Waar de verlichting alleen maar bestaat in het brein van de Grooten,

 

En de verdraagzaamheid, ach! slechts in der Christenen mond,

 

Dan, ô Wieland! benijde ik u waarlijk uw vroegere jaren,

 

Toen was Weimar, uw Vorst, Duitschland, Europa nog vrij.

 

Maar wat uitzigt, helaas! blijft ons en blijft onze kinderen!

 

Draagt niet de edelste Vorst ook het gareel van den dag?

 

Wat, wat hebben we toch van de aklige toekomst te wachten?

 

Wat dan fabelgeweld, boeijen, kanon, bajonet?

 

Is er geen hoop op verlossing, op vrijheid van denken en handlen,

 

Heil u, Wieland! haast wacht het Elysium u.

 

ô! Hoe schoon was uw lente! hoe rampvol treurig uw winter!

 

Neen: gij lagcht met de aard, daar u Elysium toeft.

[p. 357]

 

Wat, wat zeg ik? ô neen! uw hart slaat edel en teder;

 

Wieland lagcht niet, neen, ziet hij de menschheid in rouw;

 

Neen, hij zucht met mij en met alle de vrienden der menschheid:

 

‘O! keert dan onze eeuw weder naar de ijzren terug?’

Standvastigheid berust niet op de hoop,

De losse hoop van staatverwisselingen,

Zy woont in 't hart, dat, wat ook andren noop',

Door geen belang zich kluistren laat of dwingen.

bilderdijk.

Een ander zie van verre op d' uitslag van het lot ¹,
En dringe en wringe en krimp' zich krom in duizend bochten,
Drijve, onder schijn van pligt, met deugd en trouw den spot,
En hull' zijn zwarte ziel in 't diepst der helsche krochten:
Hij moge, als voedsterling van rustlooze eigenbaat,
Als woelziek hoofsche slaaf door vleijen, fleemen, kruipen,
Door 't schelmsche boevenstuk van list en snood verraad,
Een schandlijk eerambt straks zich schaamteloos bekuipen;
Hij moge, in 's huichlaars mom van God- en menschenmin,
Wijl zijn ondankbaar hart zijn vrienden zelfs kan lastren,
De burgerlijke deugd of ridderlijken zin
Des ouden voorgeslachts verloogchnend, zich verbastren;
Hij moge deze nu, dan weder gene vlag
Op de ongewissen mast zijns wrakken schips doen waaijen,
Nu voor den vrijheidshoed, dan voor het troongezag,
Gelijk de weêrhaan op het hofpaleis zich draaijen;
Ja, moog' zijn wrevle hand, door dolle drift verleid,
Uit haat en nijd en wrok, en all' heur vloekgenooten,
Uit baatzucht, razernij of wispelturigheid,
Zijne eigen kindren, ach! den dolk in 't harte stooten:

1 Bilderdijk

[p. 358]

 

'k Benijd hem zijn geluk en nieuwe grootheid niet;

 

Zijne onbestendigheid moog' hem met aanzien loonen,

 

Zijn wisslen met den val en wisling van gebied,

 

Ten prijs van zijn verraad, met roem en eere kroonen:

 

Voorwaar, hij is geen nijd, neen, deernis is hij waard,

 

Hij, die zich zelven dus erbarmlijk kan verlagen,

 

Dien elk, die deugd en pligt met regt en reden paart,

 

Als heillooze offeraar des lasters moet beklagen.

 

Niet zoo de brave man, die nimmer wijkt noch wankt,

 

Dien staatszucht of geweld nooit van het spoor zal drijven,

 

Waaraan hij 't zoet genot van 't rein geweten dankt,

 

Waarop elk staatsschok hem onwrikbaar staan zag blijven.

 

Al heeft de tand des tijds het geestgewrocht doorknaagd,

 

Al mogt de kans van 't lot zijn vrije denkwijs doemen,

 

Al heeft het langste zwaard van d' eerstoel hem gevaagd,

 

Toch kan hij onbeschroomd zich op zijn deugd beroemen.

 

Om haar is hij geacht van vijand en van vriend,

 

Aan Rhijn en Ganges kust, en Missisippi's boorden,

 

't Zij hij in Rome nog den laatsten Stuart dient,

 

Of 't oudst Capetsche huis volgt tot in 't barre Noorden.

 

Ten allen tijde en oord vermag standvastigheid,

 

Zoo kloek verstand haar wel van 't dwaas stijfhoofdig dwingen

 

En van halstarge drift behoorlijk onderscheidt,

 

Naar d' eersten eerpalm in Minerva's tempel dingen.

 

Ja, schoon ze op een verkeerd beginsel zij gebouwd,

 

Zoo 't hart maar de oorzaak is van 't onwilkeurig dwalen,

 

Zal ze in het oog van hem, die slechts het hart aanschouwt,

 

Op doel en drijfveêr ziet, zich altijd lof behalen.

 

Al heeft den Goôn 't geluk van Caesars zaak behaagd,

 

De goede, schoon vermand, kan Cato slechts behagen,

 

Zijn mannenziel staat pal, en schoon hij ketens draagt,

 

Nooit zal zijn vrij gemoed noch denkgebied die dragen.

[p. 359]

 

Elks zuivere achting is regtschapen trouwe waard,

 

De man, die nooit vermag zijn woord noch eer te krenken,

 

En steeds der zaak, waarvoor hij eens zich heeft verklaard,

 

Zich onveranderlijk met hart en ziel blijft schenken.

 

Hij denke hoe hij wille, is hij zijn zaak getrouw,

 

Elk eert zijn rein bestaan en zijn' opregten wandel;

 

Hij draagt, (en kan 't met regt) zijn fiere borst ter schouw,

 

Hoe ook partijzucht hem met schimp en smaad behandel'.

Heere van Linschoten en Mastwijk, Polanen, Cromwijk, Wulverhorst en Linschoter-Haar.

1583 † 1648.

Ik dank u niet voor d'adel
Van onzen ouden stam;
Ik dank u niet voor 't wapen,
Door u met glans vermeêrd;
Ik dank u niet voor titels,
Die ik van u ontving;
Ik dank u niet voor zilver,
Noch voor een weinig gouds;
Ik dank u niet voor 't leven,
Dat mij uw nazaat gaf,
Noch voor de schoone dagen
Van mijne jonglingschap;
Maar waar ik u voor danke,
Wat heel mijn hart vervult,
Wat mij voor uwen ijver
En zorg voor ons geslacht
Van dankbaarheid doet gloeijen,
Wat ik van 't morgenuur,

[p. 360]

 

Tot in den laten avond

 

U eeuwig danken zal,

 

Is, dat ge steedsche weelde

 

En klatergoud en pracht

 

Verwisseldet met de eedle

 

Genoegens van het land.

 

'k Benijde u uwe grootheid,

 

Als Neêrlands staatsman, niet;

 

Ook ik, ik had eens ambten

 

In den nog vrijen staat,

 

(En nog zoude ik hem dienen,

 

Nog gaarn de hulpe biên

 

Van mijn geringe kennis,

 

Zoo Neêrland vrij mogt zijn;)

 

Doch dit maakt niet den wellust

 

Van 's menschen leven uit;

 

Dit geeft ons geen bestendig,

 

Geen huislijk, waar, geluk.

 

Moog' 't soms den hoogmoed streelen,

 

Of fijner eergevoel,

 

Met eigen hand te timmren

 

Aan 't ribbenhout van staat,

 

Of zelf aan 't roer te zitten,

 

En tusschen klip en rots,

 

Of over valsche banken,

 

Of langs de branding heen,

 

Den kiel door wind en stormen

 

Te sturen naar de reê.

 

Maar ach! die grootsche vreugde,

 

Hoe kort is zij van duur!

 

Hoe menigwerf is ondank

 

Der braafste mannen loon!

[p. 361]

 

Ik dank u, nieuwe Stamheer!

 

Ik dank, ik dank u dan,

 

Dat gij me een bron van 't zaligst

 

Vermaak - een landgoed liet;

 

Een landgoed, waar ik Dieren,

 

Noch Hondslaarsdijk, noch 't Loo,

 

Noch 's Derden Willems Jagthuis,

 

Noch 't Huis in 't Bosch voor nam;

 

Een landgoed, dat mij boven

 

Den slavendrom verheft,

 

Dat mij voor 't vleijen, kruipen

 

Om 't lieve brood, bewaart;

 

Dat mij den man, die gaarne

 

Heel de aarde in zijne boei

 

Zou smeden, vrij doet tarten,

 

Gelukkiger te zijn.

 

Als 'k in den schaûw der beuken,

 

Tweehonderd jaren oud,

 

Mij voor de hitte veilig,

 

En 't middagmaal geniet,

 

Omringd van vrouw en kindren,

 

Van maag en vriend verzeld,

 

Als me uit heure achtbre toppen

 

Zang en verkwikking daalt,

 

Natuur met al haar schoonheid

 

Op nieuw mijn' zanglust spoort,

 

En me al het heil doet voelen

 

Dat steeds het land bescheert,

 

Als ik die hooge torens

 

Van 't oud kasteel betracht,

 

En me aan hunn' bouw herinner,

 

En uwer dan gedenk,

[p. 362]

 

Als ik die overblijfsels

 

Der Fransche tirannij

 

Beschouw, en op de krassen

 

Van uwe beeldnis staar,

 

Dan klopt mijn dankbaar harte

 

Nog eens zoo sterk voor u,

 

Dan lispelt mijne tonge

 

Half staamlend dank u toe.

 

Dan voel, dan voel ik dubbel

 

Wat ik u schuldig ben,

 

Dan leert mij 't blad der tijden,

 

Hoe billijk ik u dank.

 

Dank, dank dan, eedle Ridder!

 

Voor mijne rust op 't land:

 

Tot aan het eind mijns levens

 

Zij u die dank gewijd!

Die Pisciculi Christiani schwimmen Jahrhunderte lang in einem trüben Elemente.

herder, Ideen zur Geschichte der Menschheit, Th. IV. S. 67. (4^e. Editie.)

ΙΧΘΥΣ is alleen geen visch,
(Hierin hebben velen 't mis)
Sprak een bruine Hagedis
Van Domingo's erfenis:
Zie maar die verkorte lettren.
Wie in het geloof niet is,
Turken, Bonsen, Heidnen, kettren,
Zal de ware zin verplettren,
Die de heilige Overzettren
Ons bewijzen, dat gewis
Onder 't zinnebeeld van visch

[p. 363]

 

(Dat zich niemand dus vergiss')

 

Tot behoud gegeven is.

 

Ιοτα 'Ιησους Heilbewaker,

 

Χι is Χριςτος Bandenslaker,

 

Θητα maakt het Θεος los,

 

Υπσιλον is 'Υιος,

 

Σιγμα Σωτηρ Zaligmaker.

 

En hieruit besluit ik dus

 

Dat het heilge woord Ιχθυς,

 

Wel is waar, een visch mag heten,

 

Zoo als ieder een kan weten;

 

Maar dat zijn beduidenis

 

Tevens die des Heilands is.

 

Dit bewijst de leer der kerken,

 

En zijne eigen wonderwerken,

 

Toen het van een luttel ding

 

Manden vol van tafel ging.

 

Ιχθυς zal 't geloof versterken,

 

En den zwakken sterveling

 

Petrus ouden zegelring

 

Aan de hand van 't Hoofd der kerken,

 

En den vischvangst op doen merken,

 

Die in zijne netten hing.

 

Hieruit kan dus ieder leeren,

 

Hoe men ketterij moet weeren,

 

Daar er onder 't woordje visch

 

Zeer veel heils verborgen is.

 

 

 

Wat? wat zegt ge daar? verborgen?

 

En ons onbekend? Ja, morgen:

 

Viel een zwartrok, hoog van zin,

 

Met een fijn gebefte kin,

[p. 364]

 

Hem in 't woord: geleerde vader!

 

Sprak de vrome man: treê nader:

 

Waartoe zoo de tijd verspild?

 

Zoo gij 't eens goed weten wilt,

 

Wat de zin der Grieksche lettren

 

Zegt, zoo leer het dan van kettren,

 

Zoo als ons uw waanzin noemt,

 

Die het denkvermogen doemt.

 

Die verkorte vreemde woorden,

 

Die zoo vaak de reden smoorden,

 

Die behelzen, buiten visch,

 

Niets dan 't eigen beeldtenis

 

Van den Pater Hagedis,

 

Want het ΙΧΘΥΣ moet gewis,

 

Tot een les voor vroome luiden,

 

Ιοτα - 'Ιεροσυλος ¹,

 

Χι - Χοιρου χειρων ² beduiden,

 

Θητα - Θες en Θεουργος ³,

 

Υπσιλον - 'Υλακτης ⁴ heten,

 

En Σιγμα - Συλητης ⁵ van reden en geweten.

 

En nu dunkt mij, naar ik gis,

 

Dat dit woord zeer duidlijk is.

Dat strick in deze en dergelijke gedichten geen kost voor zwakke magen opdischte, behoeft naauwelijks aangemerkt te worden.

1 'Ιεροσυλος, Sacrilegus, Heiligschenner.

2 Χοιρος, Porcus, Varken. χειρων, Pejor, Slimmer.

3 Θες, Servus vilissimus, Laagste slaaf. Θεουργος, Magus, Toovenaar.

4 'Υλακτης, Latrator, Blaffer, geruchtmaker.

5 Συλητης, Spoliator, Roover.