Biographisch anthologisch en critisch woordenboek der Nederduitsche dichters. Deel 5 OGI-VER

[Cornelis Giselbertsz. Plemp]

Plemp (Cornelis Giselbertsz.) ³werd geboren te Amsterdam ⁴ den 25 Augustus

3 J. wagenaar, Amst. fol. III St. bl. 220. J.f. foppens, Biblioth. Belg. Tom. I, pag. 201. J. kok,,Vaderl. Woordenboek, XXIV Deel, bl. 26.

4 Zijne voorouders woonden te Zaandam, en schijnen visschers geweest te zijn, die hunnen naam ontleenden van de visschuiten, in dien tijd Plempen genaamd; immers zegt hij:

Lembus in assiduo bene piscatoribus usu
Tunc erat, a quo gens Plempia nomen habet.

Amsterod. Monogr. pag. 21.

Doch reeds zijn overgrootvader had zich te Amsterdam nedergezet,

- Abavus se contulit Amsterodamum.

Amsterod. Monogr. pag. 18.

De geslachtsnamen werden in dien tijd doorgaans ontleend van het beroep der voorouders, of van de uithangborden en figuren der gevels van de huizen, die zij bewoonden; de benamingen der Roomsche kerken te Amsterdam zijn evenzoo van de uithangborden der voormalige daartoe verbouwde huizen oorspronglijk.

[p. 85]

1574, waar hij pieter van afferden ¹, gewezen Conrector der Latijnsche school, tot zijn' eersten leermeester had; vervolgens werd hij te Haarlem door simon sovius in de dichtkunst en welsprekendheid, en te Leyden door joannes gesselius in het Grieksch onderwezen. Hij onthield zich eenigen tijd in Duitschland, en werd toen door zijne ouders naar de hoogeschool te Leuven gezonden, waar hij zich eerst in de geneeskunde, doch naderhand te Douai in de regtsgeleerdheid oefende, en te Orleans tot Licentiaat in de regten bevorderd werd. Hij zettede zich neder in 's Hage, waar hij eenigen tijd de practijk uitoefende, en toen naar zijne geboortestad Amsterdam verhuisde, waar hij met geertrui dobbes in het huwelijk trad. Hier sleet hij zijne dagen in eene aangename rust en onder het beoefenen der

1 Dezelfde wiens geestige Brevis Descriptio urbis Amstelodamensis wagenaar uit het Epigrammatum moralium overgenomen en voor zijne Beschrijving van Amsterdam geplaatst heeft.

[p. 86]

fraaije letteren, vriendschappelijken omgang houdende met

Visscher, coster, ketel,
En brederode, met camphuizen en reael
En hooft en vondel, puik van schryvers altemaal ¹.

Hoogen prijs stelde hij inzonderheid op de vriendschap van hooft, wiens eerste huwelijk met christina van erp hij in een fraai Latijnsch gedicht bezong ², gelijk hij ook ongemeen veel achting voor het geslacht van hooft betoonde, waartoe reeds zijn vader hem vermaand had, gelijk hij zelf getuigt ³, en steeds met lof van hetzelve gewaagde.

De geleerde plemp beöefende tevens de Latijnsche en Nederduitsche dichtkunst; zijne dichtstukken in de eerste zijn zeker bevalliger dan die in de laatste taal, gelijk zij ook talrijker zijn. Aan eene verzameling van Elegiën, en vijftien zinnebeelden, aan hooft opgedragen, en in 1616 gedrukt, gaf hij den zonderlingen naam van Vuilnis (Quisquiliae); een ander Latijnsch gedicht, Amsterodamum monogrammon genaamd, gaf hij gelijktijdig in het licht, waarin de opkomst en oude gedaante der stad aardig beschreven worden. Hij had dit gedicht welligt meer uitgebreid, bij aldien hem de toegang

1 A. pels, Horatius Dichtkunst, bl. 33.

2 C.g. plempii Quisquil. pag. 95.

3

Meque Giselbertus monuit Pater (o bonus!) est gens,
Cognomen Caput est; hanc volo semper ames.

Amsterod. pag. 16.

[p. 87]

tot de stadsregisters ware vergund geweest. Twee jaren daarna gaf hij een ander dichtstuk in het licht, Mvsivs getiteld, en het leven van cornelis musius ten onderwerp hebbende, in gerijmde ongemeen vloeijende Latijnsche verzen. Al deze Latijnsche gedichten zijn in 1630 nogmaals in een' bundel herdrukt. Zijn voornaamste Nederduitsche dichtstuk is Der Herdooperen Anslach op Amsterdam, uit het Latijn van Jan van nieueveen. In 1637 gaf hij eene Orthographia Belgica in het licht, die blijken draagt van zijn' onderzoeklust en gezond oordeel. Ruim twintig jaren vóór goddaeus ¹ beproefde hij het opstellen van Nederduitsche Gedichten in de voetmaten der Ouden, en slaagde daarin veel gelukkiger dan deze; tot een bewijs daarvan, zoowel als van 's mans stevigen dichttrant, schrijven wij het volgende af:

Eeuich, almachtich schep-er en behoeder
Van Son en Maen en 't hel-e stergewelfsel,
Ook wat omlaech rolt der-ewers of herwers

Ende verandert.

Wie sal het moorden stut-en ende branden?
Wie sal ons oorlochs fel-e vonken uiten ²?
Wie sal in vriendschaps stil-e koelte binden

Onze gemoeden?

1 Zie over dezen ons II Deel, bl. 383.

2 Uitdoven, extinguere

[p. 88]

 

Wilder als beeren, dul-er als verhongerd

 

Wolfs gebroet sijn wy sin-eloose menschen:

 

'T raest al om geld, om prat-e pracht en om 's herts

 

Geile genuchten.

 

- - - - - - -

 

O God! ô laet dijn stem-e louter hooren:

 

Selve vermaen ons, set al onze seeden

 

Eens op een ander kam, en houd de paerden;

 

Voor hol-en hoed ons.

 

 

 

Vreede, waer legt gy ver-ewech begraven?

 

Vreede, gy sijt schoon, wel om an te merken:

 

Schuilen en past u, noch holen betaemt u

 

Niet te bewoonen.

 

 

 

Vreede, kom boven van het onder: heft dijn

 

Hoofd op, en sijt ons wel-ekome met God,

 

Met luk en met veel rek-elijk geselschap

 

Van min en eendracht.

 

 

 

Heil en haef meebrengt, en alle onbehoorlijk-

 

Heden houd achter, wetten en gewoonten

 

Sticht en hervoordert; set op hulde Vaders

 

Durige kransen ¹.

Met welke ellendige kunstjes in dien tijd zelfs lieden van smaak zich vermaakten, blijkt uit Plemps nieuwejaarsgift (Strenula), waarmede hij de opdragt van zijn' Mvsivs aan nicolaas zoesius, Bisschop van 's Hertogenbosch, besluit; zie hier hetzelve:

1 Orthographia Belgica, pag. 19.

[p. 89]

 

Gaudeamus, laet ons blye

 

Wesen heden, hoc in die;

 

Filius nam, want den sone

 

Des goe moeders, matris bone

 

Toont der aerden, monstrat terrae

 

Stellam suam, zynen sterre:

 

Manè, serò, vroeg en late,

 

Wilt dees loven, hunc laudate;

 

Mensch waerachtich, homo verè

 

Dominus est, is den Here,

 

Quo beamur, daer wy dore

 

Salich werden, Salvatore.

De geheele aardigheid bestaat daarin, dat men het Latijn of Nederduitsch ieder op zich zelven lezen kan, en het stukje dan toch in dezelfde maat blijft.

Plemp bleef tot zijn' dood toe, die in het laatst van 1638 voorviel, een ijverig aanklever van den Roomschen godsdienst; vondel prees hem deswegens in een karakteristiek grafschrift ¹.

1 Vondels Poëzij, II Deel, bl. 77.