Biographisch anthologisch en critisch woordenboek der Nederduitsche dichters. Deel 2 CAB-GYZ

[p. 161]

[Joannes Dekens]

Dekens (Joannes), Priester, Secretaris der stad Antwerpen, en aldaar overleden in 1352, wordt opgegeven als de schrijver of liever rijmvertaler van Die Dietsche Doctrinael ¹; want het was een

- - Boecxkijn
Dat vore lach in latijn

Volgens zijne getuigenis moeten

Daerin ligghen groote virtute
Van doeghden ende van zeden,
Ende van menegher wijsheden,
Met autoriteiten al beweven,
Die wise meestre wilen screven,
Der men in mach lezen tsame
Orbore der ziele ende der lichame.

De schrijver heeft dit werk

- - volmaect aldus
In die maent van Junius
Doe men screef Christus gheboirt
Dertienhondert ende viertiech voirt
Ende oec vijf daertoe mede
Tantwerpen in die stede,

en opgedragen aan

Den hertoghe van Brabant,
Die die derde Jan is genant.

1 Diercxsens, Antverpia Christo nascens et crescens, Tom. II, pag. 108.

[p. 162]

Hetzelve is gedrukt te Delft in 1489. Het is eene soort van leerdicht, getrokken uit den Bijbel en andere stichtelijke geschriften, verdeeld in drie boeken, zamen honderd vijfendertig hoofdstukken. Het is misschien een der merkwaardigste en verdienstelijkste letterkundige voortbrengselen der veertiende eeuw; want behalve dat de taal vrij zuiver, de stijl tamelijk kiesch en de voordragt duidelijk is, heerscht in dit werk een geest, die zeer gemakkelijk den schrijver op den brandstapel had kunnen brengen. Het is inderdaad opmerkelijk, dat in den stikdonkersten nacht der middeneeuwen een Brabandsch kloostergeestelijke reeds het vlammeke ontstak, dat ja weldra den band joeg in de houtstapels voor de ketters, maar ook deszelfs licht mededeelde aan duizende fakkels, die de duisternis wegvaagden, alvorens de eene eeuw later uitgevonden boekdrukkunst gelijk eene weldadige zon hare heldere stralen wijd en zijd verspreidde. Het lezen der Heilige Schrift, in zijn' tijd althans den leken niet geöorloofd, wordt hen in tegendeel door dezen priester ten sterksten aangeprezen:

Paulus maect ons ghewes
Alle scrifturen die sijn gescreuen
Die sijn tot onser leren bleuen
Daerom sellen wi soecken
Leringhe in die boecken,
Die die wijse hebben ghelaten
Tonser lere, ender tonser baten.
- - - - - -

[p. 163]

 

Also die siecke sonder waen

 

Met eenen stave moet gaen,

 

Also behoeft, dat verstaet,

 

Die Leke der scrifturen raet,

 

Ende die Clercken die niet en wercken

 

Na dat si inder scrifture mercken,

 

Misdoen meer, sijt des vroet

 

Dan die Lekemensche doet.

Welk eene helderheid van denkbeelden had deze monnik in dien donkeren tijd, aangaande het kloosterleven!

Meet dat cloesteren ende steden
Niet en konnen geuen heilicheden,
Mer die reinicheit int herte heeft,
Weet dat die heilichlike leeft.
Want God overal es
So mach men, des sijt gewes,
God dienen oueral
Op straten, op berghe en dal.

In een ander vroeger werk, genaamd, Der Leecken Spiegel, door clignet omstandig beschreven ¹7en van het welk de Heer willems vermoedt ² dat dekens ook de schrijver is, laat hij zich daaromtrent in dezer voegen uit:

1 In de Voorrede van zijne Theutonista, blz. LX. Zie ook w. bilderdijk, Taal- en Dichtkundige Verscheidenheden, I Deel, blz. 135. III Deel, blz. 123.

2 Verhand. over de Ned. Tael- en Letterk. I Deel, blz. 186.

[p. 164]

 

Ic weet wel te voren

 

Dat sellen hebben toren

 

Lieden van gheestelike habyte

 

Dat ic des huwelijcs vyte ¹

 

So sere sette voort,

 

En sellen begripen ² mine woort,

 

Die nochtan en soude weten,

 

Wat cleden, drincken of eten,

 

En wonnen sijt hen niet te voren

 

Die ghene die te huwelike horen.

 

Off alle tvolk worde Jacopine,

 

Minderbroeders ende Augustine,

 

Saertroysers ende Clusenaren,

 

Wie soude dan tlant aaren ^3.v

 

Coren winnen ende ander vrochte?

 

Ende of die coopman niet en cochte

 

Alrehande goet daerment wint,

 

Ende voeret daer ment niet en vint,

 

Wat souden dese eten dan,

 

Of wat souden sy draghen an?

 

Sy moesten die cloesteren laten staen,

 

Ende ackeren ende roden ⁴ gaen,

1 Kiliaan: Vite, i.q. Treke, treck, tractus, tractio.

2 Kiliaan: Begrijpen, reprehendere, berispen. Zie eene uitvoerige Verhandeling over dit woord in deze beteekenis, van E.S.D.G. in het Taal,- Dicht- en Letterkundig Magazijn, III Deel, blz. 117.

3.v Kiliaan: Aeren, arare, colere agrum.

4 Kiliaan: Roden, concursare, parvagari terras.

[p. 165]

 

Ende winnen met haren zwete

 

Dat sy cleden souden en eten,

 

Ghelijc sy doen daghelyc

 

Die sitten in den huwelyc,

 

Diet al winnen met arbeide groot,

 

Dies die werelt hevet noot.

 

Dit sijn al redenen waerbi

 

Huwelyc te prisere sy

 

Boven alle levene dat ik weet,

 

Want die werelt daerby steet

 

Naest Gode diet al besiet.

Dit is immers reeds dezelfde leer, die luther honderdtachtig jaren later begon te verkondigen; want

Desen bouc was volmaect al
Doent carnacioen was int getal
Dertienhondert en XXX mede
Al tantwerpen in die stede.

Dit werk is insgelijks opgedragen aan jan III, Hertog van Braband.