Tooneelpoëzy. Deel 2
(1786)–Lucretia Wilhelmina van Merken, Nicolaas Simon van Winter–
Auteursrechtvrij
[pagina 245]
| |
Eerste tooneel.Sebille, Melizende, Elize, Staatjuffers, Lyfwachten.
Sebille, langsaam opkomende, gevolgd van haare twee Dochteren, vier Staatjufferen, en de Lyfwachten, allen teekenen geevende van diepe neêrslagtigheid en droefheid. De Prinsessen plaatsen zich ter wederzyden van haare Moeder; de Staatjuffers ter wederzyden van het tooneel, meer voorwaart; de Lyfwachten in het verschiet. Sebille,
na een weinig stilzwygens.
Het doodlyk uur verschynt, dat ons reeds lang deed beeven.
Men moet Jeruzalem den vyand overgeeven.
| |
[pagina 246]
| |
De stad is buiten staat tot verdren tegenstand.
De sterkste torens zyn vernield, of overmand.
De bres is wyd genoeg om 's vyands legervaanen,
In d' allereersten storm, een' ruimen weg te baanen.
De trotsche Saladyn, nog rookende van 't bloed
Der Christenhelden, zal, met ongewyden voet,
Eerlang, op 't feestgejuich der Saraceensche schaaren,
Langs Sions straaten treên, en niemand onzer spaaren.
Laat ons de marteldood kloekhartig ondergaan,
En 't Muzulmansche heir, hoe woest, verbaasd doen staan
Op 't zien der deugden, die het Christendom versieren:
Men laat' hen de aardsche, en ding' naar Hemelsche laurieren.
Tegen haare Dochteren.
En gy, myn Telgen, denkt uit welk een' Stam gy sproot.
Toont geen flaauwhartigheid op 't nadren van de dood.
Het bloed van Lusignan moet zynen roem bewaaren.
Toont in 't geloof u oud, hoe jong gy zyt in jaaren.
Hoe treft uw beider lot het moederlyk gemoed!
Heb ik met zo veel zorgs u daartoe opgevoed?
Doch laat myn hartewee uw zielen niet beroeren;
Een korte ramp zal ons aan allen ramp ontvoeren.
Melizende.
Myn waarde Moeder, smoor, zo 't mooglyk is, uw smart;
Uw droefheid werkt te sterk op ons meêdoogend hart:
| |
[pagina 247]
| |
't Bezwykt, het smelt van rouw voor uw geween en klagten.
Vorst Raimonds handling zal misschien ons lot verzachten.
Hy is voorzeker reeds in 't heir van Saladyn,
En zal Jeruzalem een trouwe voorspraak zyn.
Wie weet wat hy voor ons in 't uiterst' zal bedingen?
Sebille.
Ik wacht niets voor de Stad, niets voor de stedelingen
Dan 't uiterste bederf en de allerzwaarste elend';
Onze onmagt is, helaas! den Saraceen bekend.
Uw trouwe Vader, die met Salems heldenschaaren
Nog korts de vest verliet, om 't leger der barbaaren
Met onbezweken moed in 't veld te keer te gaan,
En dus Tiberias van 't zwaar beleg te ontslaan,
Is, (ach! de Hemel weet door wiens verborgen treeken,)
Op zynen togt misleid, gevoerd in barre streeken,
Waar 't ongelukkig volk noch drank noch voedsel vond,
En 't woedende gebrek 't aêmechtig heir verslond.
't Is u als my bekend, hoe door die snoode laagen
Der Christnen leger wierd gevangen of verslaagen.
De vyand, zeker dat de bloem van Sions magt
Door zyn verwinnend heir geboeid was of geslagt,
Is fluks Jeruzalem baldaadig aangevallen.
Hoe dikwerf stiet hy 't hoofd voor de aangevochten wallen!
Hoe dikwerf zag zich 't heir, verknocht aan Mohammed,
| |
[pagina 248]
| |
Zyn' woesten aanval met zyn bloed betaald gezet!
Wat heeft de burgery, by nachten en by dagen,
Van muur en torentrans hem rustig afgeslaagen!
Thans is zy neêrgeveld, gewond of afgemat.
't Wanhoopend overschot verweert vergeefs de stad.
De dappre Ridders van het Gasthuis en den Tempel,
Wier dierbaar heldenbloed alle eeuwen door ten stempel
Van hunne trouw verstrekt, zyn grootendeels geveld.
Hier is noch kans noch hoop tot stuiting van 't geweld.
Vorst Saladyn zal 't volk den weêrstand nooit vergeeven.
Elize.
Zyne edelmoedigheid word echter hoog verheven.
Hy stelt, zo Raimond my de waarheid heeft gezegd,
In goedheid grooter roem dan in 't gestrengste recht.
Zag zich de Koning zelv' niet na den slag verschoonen?
Sebille.
Waartoe, helaas! dan om zich feller te zien hoonen?
Heeft wreede Saladyn, wiens trotsheid daaglyks groeit,
Dien overwonnen Vorst, gelyk een slaaf geboeid,
Niet als in zegepraal rondom de stad doen leiden,
Opdat dit naar gezicht meer wanhoop zou verspreiden?
ô Deerniswaardig Held, van kroon en troon beroofd!
Wat had zich Salem niet van uwen moed beloofd!
Nu gy gevangen zyt is alle hoop verlooren.
| |
[pagina 249]
| |
Gy zult, benevens ons, eerlang in 't onheil smooren.
'k Zie 't groots Jeruzalem in asch en puin misvormd,
Het Heilig Graf ontwyd, de Kerken omgestormd.
Mogt, mogt ik voor het minst dit onheil niet beleeven,
Maar door 't bloeddorstig staal, vóór 't zien dier gruwlen, sneeven!
Elize.
Vorst Humfrei nadert ons.
| |
Tweede tooneel.Sebille, Melizende, Elize, Staatjuffers, Lyfwachten, Humfrei.
Humfrei.
Ik breng een droeve maar',
De ramp, door my gevreesd, is niet dan al te waar.
't Beroemd Tiberias, van welks versterkte wallen
Men wondren had gehoopt, is schandelyk gevallen.
't Heeft, verr' van Saladyn kloekhartig af te slaan,
Niet dan een' korten tyd zyn' aanval wederstaan.
Sebille.
Gaan wy dan allen op den zelfden stond verlooren!
Hoe zal dit naar bericht Vorst Raimonds hart doorbooren,
Die zich dit oogenblik in 's vyands heir bevind,
En voor Jeruzalem zich 't uiterste onderwind?
| |
[pagina 250]
| |
Hoe weinig denkt de Held, dat hy zyn trouwe Gade
En Zoonen overlaat aan Saladyns genade!
Humfrei.
De droeve Eschina, met haar kroost, en 't overschot
Der oorlogslieden, zyn gevlooden naar het slot;
En doen ons anderwerf op 't ernstigst bystand vraagen.
Vergeefsche bede, sints ons leger wierd geslaagen!
Sebille.
Wy hebben, tot behoud van 't sterk Tiberias,
Alreeds veel meer bestaan dan 't voor ons oorbaar was.
Doch wie kon Raimond en zyn Zoonen wederstreeven?
Zy waagen dag aan dag, voor 't heil des Lands, hun leven.
Kon braave Lusignan hen vruchtloos smeeken zien,
Hen weigren aan een Gade en Moeder hulp te biên?
Dan ach! wie had gedacht, dat, aan die trouwbetooning,
Het leven hing van 't heir, de vryheid van den Koning?
Geliefde Lusignan! waard' voorwerp van myn trouw!
Schoon ik met fellen schrik het nadrend lot beschouw,
Dat my, dat ons Geslacht en 't volk ten deel zal vallen,
Uw deerlyk ongeluk treft my het sterkst' van allen!
Zo ik nog iets vermogt, ik zou 't voor u bestaan.
Humfrei.
Ik heb dien droeven togt bestendig afgeraên.
'k Voorzag reeds dat men 't heil van 't Christendom zou waagen,
| |
[pagina 251]
| |
Indien de Koning viel, of 't leger wierd geslaagen.
Men weet aan ouden wrok myn' welgemeenden raad;
Nu zien wy, doch te spaê, hoe dier die togt ons staat.
Denk echter niet dat ik uw droefheid wil verzwaaren.
Ik durf, integendeel, u ongeveinsd verklaaren,
Dat, toen ik 't leger, door uw' Echtgenoot vergaêrd,
Voor Salems poorten zag in ordening geschaard,
Myn ziel zich heimlyk vleide en reden vond te hoopen,
Dat de aangevangen togt gelukkig af zou loopen.
En zo men Lusignan niet schandelyk verraên,
En 't Christenleger door gebrek had doen vergaan,
Geen Saladyn zou thans Tiberias verheeren,
En uw Gemaal met roem Jeruzalem verweeren.
Sebille.
Indien men nog, ten troost in onze onzekerheid,
Kon weeten door wiens list de Koning wierd misleid,
Wy zouden, in den loop van zo veel tegenspoeden,
Ons voor een nieuw verraad ten minsten kunnen hoeden;
Maar de oorzaak van dien ramp bleef ons nog onbekend.
Het hart des volks, te zwak om zo veel staatselend'
En huisselyk verdriet bedaard te kunnen draagen,
Wyt aan 's Ryks adeldom zyne onverdraagbre plaagen;
Ziet in elk' hoovling een' verraader van het Ryk,
En geeft de besten zelfs van wanvertrouwen blyk.
| |
[pagina 252]
| |
Humfrei.
Geen eedle ziel zal aan die achterdocht zich stooren.
Men geeft veel toe aan hem die alles heeft verlooren.
Het ongelukkig volk is al myn deernis waard':
Het heeft zich in de Kerk van 't Heilig Graf vergaêrd,
Om 's Hemels bystand in dit uiterste af te smeeken.
Hun troostelooze smart deed my het harte breeken.
'k Verliet de Kerk nog naauw', toen ik den bode vond
Uit wien ik 't onheil van Tiberias verstond;
En spoedde herwaart met een klein getal van helden;
Wanneer Heraclius my bad zyn komst te melden.
Hy scheen geheel ontroerd, verzocht een stil gesprek,
En wacht uw antwoord af in 't gindsche zyvertrek.
Misschien dat thans zyn komst ons eenig licht zal geeven.
Het Priesterdom verneemt, op de oevers van het leven,
Somtyds geheimen die men nimmer had vermoed.
Sebille.
Dees droeve ontdekking zelf zou onzen tegenspoed,
In dit gevaarlyk uur, veelligt vergrooten kunnen.
Ik weiger echter niet aan hem gehoor te gunnen;
En zal, na zyn vertrek, met u my kerkwaart spoên,
Opdat men door gebeên des Hemels toorn verzoen'.
Myn waarde Dochters, gaat; begeeft u derwaart heene,
Dat zich al 't hofgezin aldaar met u verééne;
| |
[pagina 253]
| |
Zyne euveldaên belyde; en, als met ééne stem,
Den Hemel aanschrei' voor 't benaauwd Jeruzalem.
Wie weet of 's volks gebed het onheil niet zal stuiten;
Zo niet, één aklig uur zal al de elend' besluiten.
Elize.
Ach! laat de wanhoop u dus sterk niet nederslaan.
Melizende.
Myn Moeder! wees getroost.
Tegen de Staatjufferen.
Vriendinnen! laat ons gaan.
| |
Derde tooneel.Sebille, Humfrei, Lyfwachten.
Sebille,
tegen den Hoofdman der Lyfwachten.
Geleî den Bisschop hier.
De Lyfwacht vertrekt.
Humfrei.
Het zal hem mooglyk stooren
U niet alleen te zien.
Sebille.
Hy kan my niets doen hooren
Dat voor myn' Broeder een geheim verstrekken zou.
Gaaft gy geen blyks genoeg van uw verheven trouw?
Is Lusignan daaraan den scepter niet verschuldigd?
| |
[pagina 254]
| |
Uwe edelmoedigheid...
Humfrei.
Hy wierd met recht gehuldigd.
Zyn deugden maakten hem den Rykstroon dubbel waard'.
Hy was met de oudste Telg van 't Vorstlyk Huis gepaard.
Myne Egade is de jongste. En zouden we u onttroonen?
ô Neen. De gunst des volks geeft niemand recht op kroonen,
Wanneer het Erfrecht door de wet is vastgesteld.
Sebille.
Gelukkig Land, waarin de wet het vonnis velt!
Humfrei.
Ik zie Heraclius.
| |
Vierde tooneel.Sebille, Humfrei, Heraclius; Lyfwachten, die op den wenk der Koninginne vertrekken.
Heraclius.
Vorstin, des Hemels zegen
Behoede uw vroom Geslacht, en volge u allerwegen!
Sebille.
De Hemel waake voor 't altaar als voor den troon!
Heraclius.
Gy weet dat ik my schaars in dit paleis vertoon.
| |
[pagina 255]
| |
De hooge waardigheid van 't Ampt, dat ik bekleede,
Bepaalt my aan de Kerk, en 't storten myner bede.
Sebille.
Uw vroomheid strekt ter baake aan ons en onzen Raad.
Heraclius.
Vergun dan dat ze ook zorg' voor 't welzyn van den Staat.
Sebille.
Hebt ge iets ontdekt, ten troost in de algemeene smarte,
Verberg, verberg het niet voor myn meêwaarig harte.
Heraclius.
Men heeft, op 't onverwachtst, my 't vreemd bericht gebragt
Dat Raimond, op uw' last, den jongstvoorleeden nacht
Zich uit de vesting heeft naar 's vyands heir begeeven;
Dit akelig bericht doet nog myn' boezem beeven.
Laat ge u in handling in met trotschen Saladyn?
Maar waartoe zulks vermoed? het kan geen waarheid zyn.
Geen Christen Koningin zal dus haar' roem bevlekken.
'k Geloof veelëer, en vind myn' pligt u zulks te ontdekken,
Dat Raimond buiten last-dees daad zich onderwond.
Men weet wat voormaals 't Hoofd van zynen Stam bestond:
Wanneer de Vaders aan de ketters bystand leenen,
Verbind zich 't nakroost ligt met snoode Saraceenen.
Humfrei.
Wat met Vorst Raimond d' eerste in 't westen is geschied
| |
[pagina 256]
| |
Voor de Albigenzers, is voorby, en raakt ons niet.
Hy heeft ons naderhand, ten koste van zyn leven,
Een overtuigend blyk van zyn Geloof gegeeven.
Zyn Zoon en Kleinzoon zyn in 't oost' en west' alom
Beroemd als Redders van 't verdrukte Christendom;
En hebben, jaar op jaar, in onderscheiden togten,
Het Erfland vry gestreên, de Saraceên bevochten.
En zelfs de dappre Prins, van wien gy 't ergst vermoed,
Die Salem tot dit uur verdedigt met zyn bloed,
Heeft ligt niet min dan wy van 's vyands woên te schroomen,
Naar dien Tiberias alreede is ingenomen;
En 't slot, waarin zyn Gaê met een geringe magt
Zich hoopeloos verweert, het zelfde lot verwacht.
Heraclius.
Maar heeft hy, onbevoegd, zichzelv' niet onderwonden
Een' ongeloovig' Vorst..?
Sebille.
Hy wierd door my gezonden
Heraclius.
Door u gezonden? Hy? Dit had ik nooit vertrouwd.
Sebille.
't Past my te zorgen voor ons aller lyfsbehoud.
De muurbres is gereed den vyand in te laaten,
En niet verweêrbaar meer in de oogen der soldaaten.
| |
[pagina 257]
| |
Men eischt de vesting op genade en ongenaê.
Sla toch dit alles, sla ons onvermogen gaê.
Wat zal het zyn, indien wy 't uiterste verwachten?
Zal 't Saraceensche staal ons niet als lammren slagten,
En leevren Hof en Stad en Kerken aan de vlam?
Heraclius.
Zyt gy een Dochter uit Anjous doorluchten Stam,
De Gaê van Lusignan, en laat ge u dus vertsaagen?
Humfrei.
Die alle hoop verliest kan ligt het uiterst waagen.
Wie weet wat Raimond, hoog by Saladyn geschat,
Nog door zyn voorspraak wint voor de afgestreeden Stad?
Heraclius.
Het voegt den Christnen niet, in 't barnen der gevaaren,
Zich in te wikklen met rampzalige barbaaren;
Met wreede haaters van 't geheiligde Geloof;
Gebroed van Mohammed, dat, tuk op moord en roof,
Hier, schoon het zulks al zwoer, zyn' eed niet zal betrachten.
Ach! is het Saladyn van wien men troost moet wachten?
Wy hebben sterker steun in 't grievend ongeval;
Men hoope op d' onderstand des Heerschers van 't Heelal.
Is 't Christendom zyn hulp niet reis op reis gebleeken?
Weet Palestina van de wondren niet te spreeken,
Die hy, in vroeger tyd, verrichtte op hun gebeên?
| |
[pagina 258]
| |
Wie heeft het Land ontrukt aan Griek en Saraceen,
En Godefroi, wiens naam die trotschen nog doet beeven,
De kroon en scepter van Jeruzalem gegeeven;
Door Boudewyn du Bourg des vyands magt verplet,
En u en uw geslacht hier op den troon gezet?
Sebille.
't Is met het Christendom, helaas! te verr' verloopen
Dan dat myn hoogmoed my op wondren zou doen hoopen.
De bystand van omhoog, dien gy zo treffend maalt,
Is, ach! waartoe 't ontveinsd? zeer slecht door ons betaald.
Men vind somtyds meer deugd in 't midden der barbaaren,
Dan, (welk een schand' voor ons!) by veelen onzer schaaren.
Zeg niet dat ons de wraak des Hemels wierd betrouwd.
Elk, die bedaard den staat van 't Heilig Land beschouwt,
Merkt dat de Hemel, door onze euveldaên beleedigd,
Zich tegen ons verklaart, en ons niet meer verdedigt.
Humfrei.
Geen wonder, inderdaad. Die yvraars voor 't Geloof
Zyn voor de traanen blind en voor de klagten doof.
Het woedend bygeloof, dat zy voor eerdienst houên,
Doet hen de Saraceên als de aarde onwaard' beschouwen,
Omdat zy niet door 't licht der waarheid zyn bestraald;
Nochtans zyn we allen van één' oorsprong afgedaald;
't Geloof kon hen als ons verlichten door zyn' luister;
| |
[pagina 259]
| |
't Is ligt hun schuld niet dat zy zwerven in het duister.
Wat heil voor ons en hen, indien zachtmoedigheid
Hen minzaam op den weg der kennis had geleid,
Gelyk zy werkzaam was, toen ze, in het ochtendkrieken
Van de Euangelileere, aan Jooden en aan Grieken
Den heilweg kennen leerde, aan haar gezicht ontdekt!
Toen wierd geen christenzwaard met menschenbloed bevlekt;
Toen yverde alles tot verbeetren, tot bekeeren;
Nu denken de yveraars aan moorden, niet aan leeren.
Heraclius.
Men had de Saraceên behoorlyk onderricht,
Waar' 't mooglyk dat dit volk bekeerd wierde of gesticht.
Denkt gy dat prediking iets by hen uit zou rechten?
Hen leeren? Spreek hen van verdelgen; spreek van vechten.
Zo onzer Vadren arm aan 't onbesuisd geweld
Van dit gevloekt gebroed geen paalen had gesteld,
't Waar' met het rein Geloof in 't oosten omgekomen.
Wat heeft dit heilloos volk al Christenbloed doen stroomen!
't Stond niemand onzer vry te nadren tot dit Oord;
En Utrechts Bisschop zelfs onttrok zich naauw' den moord.
Jeruzalem, zo groots, zo achtbaar, en zo heilig,
Was voor geen boeteling, geen bedevaarders veilig.
Al wie hier aankwam wierd geplonderd of geveld;
't Bezoek van elke plaats op hoogen prys gesteld;
| |
[pagina 260]
| |
Der Christnen ongeval was lang ten top gereezen:
En moest hun jammerkreet ons onverschillig wezen?
Dan lag nog 't Grieksche Ryk voor Saladyn gebukt,
En Palestyne waare aan 't onheil nooit ontrukt.
Sebille.
't Is waar dat 's Hemels magt toen onze Vadren sterkte,
En tot verlossing van het Erfland medewerkte;
Maar ach! het schuldig volk heeft thans die gunst verbeurd.
Waartoe 't geen ik bestond zo driftig afgekeurd?
Ik heb door laffe vrees dit middel niet verkooren.
De gantsche Krygsraad acht Jeruzalem verlooren,
Ten zy men Saladyn beweeg' tot handeling.
Ik acht den bystand van den Hemel niet gering;
Misschien heeft hy my zelf, tot redding van ons leven,
In dit gevaarlyk uur dit middel ingegeeven.
Laat ons niet twisten, maar den verdren tyd besteên
In schuldërkentnis en ootmoedige gebeên,
En van zyn' wyzen wil ons nadrend lot verwachten.
Wie weet, ligt zal hy 't hart van Saladyn verzachten.
Heraclius.
Gy spreekt gegrond, Vorstin! Ik prys uw vroom besluit,
En wacht u in de Kerk. Vaar wel; ik streef vooruit.
| |
[pagina 261]
| |
Vyfde tooneel.Sebille, Humfrei.
Sebille.
Men trooste zich veelëer de handling af te breeken,
Dan 's Hemels gramschap op Jeruzalem te ontsteeken.
Humfrei.
De Geestlykheid, gehaat door 't Saraceensch geslacht,
Word wreed door hen vervolgd, en deerlyk omgebragt;
Bewust dat zy het minst genade zal verwerven,
Getroost ze, uit wanhoop, zich by 't hoog altaar te sterven.
Sebille.
Hoe is myn droeve ziel om haar gevaar belaên!
Myn Broeder, 't zonnelicht is reeds aan 't ondergaan;
Waar houd zich Raimond op? Des Bisschops wanvertrouwen...
Humfrei.
Gy zult hem zekerlyk eerlang hier weêr aanschouwen.
Ligt pleit zyn trouw voor ons, terwyl wy 't ergst vermoên.
Schep moed; zyn yver zal den moord misschien verhoên.
Sebille.
Kom, laat ons zien wat wy door 's Hemels gunst verwerven;
En, zo het wezen moet, by 't Graf en de Outers sterven.
Einde van het eerste Bedryf.
|
|