Door arm Vlaanderen

I

De aandachtige lezers van Door Arm Vlaanderen zullen zich voorzeker afgevraagd hebben: ‘Wat moet er gedaan worden om deze verschrikkelijke toestanden te verbeteren? Welke zijn de middelen om het volk uit dit diep verval te verheffen? Door wie en hoe zullen ze aangewend worden? Wanneer zal voor den Vlaamschen boer de dageraad van betere tijden gloren?’

De apostels, die vóór het onderzoek van gezel De Winne Vlaanderen doorkruisten, en er de ellende en

[p. 269]

het gebrek bestatigden die hen overal tegengrijnsden, hadden zich reeds lang dezelfde vragen gesteld.

Liberalen zoowel als katholieken leefden onverstoord, midden van al dat lijden.

Hunne partijbladen hielden zich nooit met het lot van den landman bezig. Als verstrooiing boden zij hem slechts de jaarlijksche kermis aan die, door de overheden beschermd, steeds aanleiding gaf tot de grofste baldadigheden, tot de walgelijkste tooneelen.

Maar de Socialistische partij begon zich stilaan te ontwikkelen; hare afdeelingen en vertakkingen breidden zich uit. Nu voelde zij zich als gedrongen den buiten aan de steden, vooral aan Gent, den hoofdzetel der Vlaamsche socialistische beweging, te verbinden. Zij wilde ook op het platteland afdeelingen bezitten, en wenschte eene Werklieden-Partij te vormen waar geene werkers uitgesloten waren. Aldus zou de opstanding der arbeidende klas algemeen zijn.

Het menschzijn van alle arbeiders moest erkend worden. Immers, de werkers der steden niet alleen hadden geldige eischen; ook de slaven van den buiten, de landarbeiders hadden grieven. Voor hen ook lag de redding in het socialisme.

De betrekkingen tusschen de steden en den buiten waren echter gering. Men wist wel dat de toestanden op het platteland ellendig en slecht waren, dat de zwoegers der dorpen nog ongelukkiger waren dan de werklieden der steden, maar bijzonderheden kende men weinig of niet. Hier en daar ontsnapten enkele kreten aan de borst van een of ander landbouwer die ons, socialisten, half begreep; enkele verzuchtingen naar beterschap werden in de redactie-

[p. 270]

bureelen der Vlaamsche socialistische dagbladen ontvangen. Maar daarbij bleef het.

In de weinige plaatsen, waar het aan de socialisten gelukt was vasten voet te verkrijgen, waar door onafgebrokene propaganda, de aandacht op de komende sociale hervormingen gevestigd werd, waar na jarenlang verspreiden der socialistische geschriften, na ontelbare oproepen en vergaderingen, een of zelfs meer groepen, eene federale afdeeling der Socialistische partij gesticht werden, daar nog kwam de vreeselijke ellende niet volledig aan het licht. Zij bleef verborgen, verschuilde zich uit vrees voor de plaatselijke overheden. Burgemeester en pastoor spanden samen, waren gaarne tot elke gemeenheid, tot hardvochtige vervolgingen bereid, als zij daardoor de zucht naar een beter lot konden smachten.

De armsten werden het eerst en het ergst getroffen, van zoodra zij hunne ellende openbaarden. Overigens, de bewoners van den buiten zijn nog weinig bewust van hunne roeping als mensch; eeuwenlange afzondering, onmeedoogende onderdrakking door de bezitters, hebben alle eergevoel verstompt. De geestelijke folteringen worden niet meer gezien, niet meer gevoeld, wanneer zij zoo algemeen zijn, wanneer iedereen er onder lijdt, en men nooit iets anders gekend heeft bij ouders en grootouders.

Vlaanderen, met zijne armoede, met zijne schrikkelijke onwetendheid, met zijn diep verval, bleef het beloofde land der grooteigenaars en der geestelijkheid. Mocht het den socialisten gelukken hier en daar enkele volgelingen te vinden, dieper doordrin-

[p. 271]

gen konden zij nooit. Vooroordeel, misbruik van gezag, verdrukking, gebrek aan kennis, alles hielp mede om den verschrikkelijken toestand der buitenlieden geheim te houden. Ten andere, alles moest blijven als het was, want armoede en onwetendheid zijn immers de onmisbare handlangers der gezagvoerders en heerschers die op korten tijd rijk willen worden.

De Vlaamsche dichters verheerlijkten Vlaanderens grond, zijn rijkdom, de deugden der buitenbevolking, het geluk dat alom heerschte! Zij bezongen ideale landbouwers in heerlijke landouwen, van kabbelende beekjes doorsneden. Maar de arme slaven vergingen in ellende, en al hunne kennissen bepaalden zich bij eenige onzedelijke liederen, die 's zondags in de ontelbare kroegen uitgeschreeuwd werden.

De burgerpartijen genoten van dit verval en de Werklieden-Partij, bij hare opkomst nog niet sterk genoeg, beschikte over geene middelen om dieper in het volksleven en in de gewoonten door te dringen. Zij moest zich bepalen bij het kenbaar maken der algemeene socialistische beweging en van haar programma.

Duizenden vlijtige arbeiders, mannen en vrouwen, die gelukkig hadden kunnen en moeten zijn, zuchtten onder de zware vracht van onwetendheid en ellende.

Rond 1880 begon de socialistische beweging in de steden door het volk begrepen te worden. Te Gent groeide en bloeide zij derwijze, dat reeds in 1893 eene algemeene werkstaking tot verkrijgen van zuiver, algemeen stemrecht, mogelijk was. Maar op

[p. 272]

den buiten gelukte het slechts met moeite, met oneindig veel moeite, in enkele kleine steden eene vereeniging te stichten; in de dorpen echter was het nog niet mogelijk zich als socialist te vertoonen. De verspreiders van socialistische schriften werden door de dorpelingen geslagen, verjaagd en hunne schriften gescheurd. Wanneer het bij uitzondering gelukte een lokaal te bemachtigen om eene meeting te beleggen, werd door het gemeentebestuur eene tegenpropaganda begonnen; groot en klein, oud en jong werden samengeroepen, en door gefluit, stokslagen en het werpen van steenen werd de vergadering verhinderd. Dit alles, omdat de armoede die zoo welig tierde, vrij zou kunnen voortwoekeren.

Vlaanderen behoorde aan de kapitalisten; het was eene slavenstreek. Zij hadden er de moderne slavernij ingevoerd, ze tot eene voorbeeldige instelling verheven en wilden niet dulden dat aan dien toestand verandering zou komen. Niet alleen de grond en de vruchten behoorden aan de bezitters, ook de mensch, de boer, zijn huisgezin, zijne geheele familie was hun eigendom. Door een langzaam veroverd recht hadden zij zich dit bezit verzekerd; met behulp der wet, en in Godes naam, moest alles blijven als het was.