Door arm Vlaanderen

De weekbiljetten

De werklieden van den Vlaamschen buiten zijn sterk aan den geboortegrond gehecht. Men heeft er mij op verschillende plaatsen aangeduid van 45, 50, 60 jaren oud, die nooit hun dorp hebben verlaten, en wier onwetendheid zoo groot is, dat zij voorzeker minstens eene eeuw ten achter zijn op de stedelingen. Noch de crisis der vlasnijverheid, noch de werkeloosheid, noch de lage loonen, noch de ellende zijn er in gelukt, ze uit hun huis te jagen. Zij verkiezen te sterven op hunne akkers, naast hunne getouwen die er niet meer in gelukken ze te voeden, liever dan elders het brood te gaan zoeken dat hun door het moederland geweigerd wordt. Zij zijn vijandig aan alle nieuwigheden.

Toen het mekanieke getouw en het werktuiglijk spinnen hunne nijverheid in omwenteling brachten, zijn zij stijfhoofdig voortgegaan met de hand te fabriceeren, hebben zij tegen de werktuigen willen strijden, en zich onderworpen aan de hardste werkvoorwaarden. Hierin werden zij aangemoedigd door hunne priesters, en door de katholieke burgerij van

[p. 211]

Vlaanderen. Er zijn nog steeds ongelukkigen die strijden; en indien het handweven en het huiswerk nog weerstaan, dan is het dank aan de weekloonen van acht en negen franken, en aan de 14 en 15 uren werken daags, tot dewelke de wevers zich veroordeelen. Het zijn gelaten werklieden, gewoontevolgers, wier geest van initiatief gedood en wier wil gebroken werd. Wee den volkeren die zich door het klerikalisme laten beheerschen!

In eene belangrijke studie over den uittocht der buitenlieden, door Emiel Vandervelde aan het Nationaal Landbouwcongres te Namen, op 7 Juli 1901 aangeboden, vind ik volgende zinsnede: ‘Om de landlieden van den grond los te krijgen, is er eene omwenteling, of liever eene reeks sociale omwentelingen noodig. Achtereenvolgens moeten al de banden, die ze aan het land hechten, losgescheurd worden.’

En welke zijn deze omwentelingen? Het afschaffen der gemeentegoederen, het verdwijnen of het verval der oude nijverheden van den buiten, den vooruitgang van het machienwezen.

E. Vandervelde zegt verder, dat bij den invloed dezer factoren, de werking van vele andere politieke, economische en zedelijke factoren zich komt voegen: ‘Slechte toestand der werkerswoningen, onmogelijkheid een huisgezin te stichten, daar geen stuk grond aan behoorlijken prijs kan gevonden worden, eentonigheid van het buitenleven vergeleken bij den luister - hoe gekunsteld ook - van het leven der stad, steeds grooter gemak in de gemeenschapsmiddelen, aantrekkelijkheid der hoogere loonen, enz.’

Onze Vlaamsche werklieden, die nochtans zoo gaarne op de zelfde plaats gevestigd blijven, zijn

[p. 212]

dus in groot getal beginnen uitwijken. Hun instinkt van behoud en de krachtdadigheid van het ras hebben de klerikale bedwelming overwonnen. De eenen werken in de fabrieken en nijverheidsgestichten, in de koolmijnen van het Centrum, van Charleroi en van het land van Luik; anderen overschrijden iederen dag of iedere week de grens, om zich naar de fabrieksteden van het Noorden van Frankrijk te begeven; anderen nog gaan ieder jaar, gewoonlijk van Maart tot October, in de Fransche velden om den oogst te doen, de beetwortelen in te zamelen, of in de suikerfabrieken of steenbakkerijen te arbeiden.

En nochtans, iedere maal het mogelijk is, keeren zij naar hun dorp weder. Jaarlijks, op het tijdstip der kermis, komen de oude wevers van Zele, die zich te Luik of in de provincie Henegouwen vestigden, regelmatig de ellendige woningen hunner gemeente terugzien, en dan is het eene braspartij die acht dagen duurt.

De uitwijking der werklieden heeft vooral eene groote uitbreiding genomen sedert 1870. In dit jaar werden de werkersabonnementen op den ijzerenweg ingesteld. Deze biljetten worden zeer goedkoop afgeleverd. De werkman betaalt zijn weekbiljet tegen 2 fr. 25 per 50 kilometers, terwijl de gewone reizigers een enkel heen- en weerbiljet voor den zelfden doorloop, 3 fr. 05 moeten betalen. De bevolking der werkerstreinen vergroot dan ook met eene snelheid, die niet nalaat onze klerikale behouders sterk te verontrusten.

Ziehier, volgens het Beheer van Staatsspoorwegen, de lijst der weekabonnementen, van 1870 tot op 31^e December 1900 afgeleverd.

[p. 213]

jaren	getal biljetten
1870	14,223
1875	193,675
1880	355,556
1885	667,522
1890	1,188,415
1895	1,759,025
1900	4,590,000

E. Vandervelde maakt op deze cijfers volgende berekening in het verslag waarvan wij hooger spraken: ‘In de veronderstelling dat de werklieden van den buiten, die uit huis werken, gemiddeld gedurende de twee derden van het jaar gebezigd worden, en bijgevolg 30 tot 35 weekbiljetten nemen, dan zijn er ongeveer - zonder de buurtspoorwegen en de spoorwegen van bijzondere maatschappijen mede te rekenen - 130 tot 150,000 arbeiders, het krachtdadigste element van het proletariaat der dorpen, die dagelijks hunne gemeente verlaten, om in de mijnen, in de fabrieken of op de werven te arbeiden!’

Welke zijn, onder politiek oogpunt, de gevolgen dezer gemeenschap der werklieden van den Vlaamschen buiten, met de socialistische bevolking der steden en der nijverheidsstreken van het Walenland? Zij zijn niet moeilijk te raden: de uitwijkende werklieden ontsnappen aan den invloed der pastoors en der kasteelheeren van het dorp; traag maar zeker wordt hun geest overwonnen door de socialistische gedachten, waarvan zij soms de onvrijwillige verspreiders worden in Vlaanderen. Om zich hiervan te overtuigen, is het voldoende gedurende een kies-

[p. 214]

strijd, of zelfs in gewone tijden, met de werkliedentreinen te reizen, zooals ik menigmaal deed.

Men hoort er slechts over politiek en over werkvoorwaarden spreken. De klerikalen weten het zeer goed. Eens hoorde ik Emiel Vandervelde, M. Vandenpeereboom in de Kamer spottend gelukwenschen, de ijverigste propagandist van het socialisme in België te zijn. De toenmalige minister van ijzeren wegen, alhoewel hij slechts weinig gevleid scheen door dezen lof, dacht er zelfs niet aan te beweren dat hij niet verdiend was. Ook heeft het mij geenszins verwonderd, in de dagbladen te lezen dat M. Delvaux, klerikaal senator van Bastogne, op het landbouwcongres van Namen, de afschaffing der weekabonnementen gevraagd had. Moest, men aan dezen landjonker gehoor leenen, er zou - het is onbetwistbaar - veel meer ellende zijn op den buiten. Maar wat kan het den braven man schelen? De landbouwers moeten op hunne dorpen blijven, en verplicht worden voor 90 centiemen en voor 1 frank per dag, het werk te doen van hunnen eigenaar. De middeleeuwen hadden toch hunne goede zijde: zij bonden de lijfeigenen aan het land. Het is niet noodig dat de buiten, deze laatste verschansing van het klerikalisme, aan den invloed der Kerk ontsnapt en de prooi van het socialisme wordt.

O! indien de klerikale regeerders dorsten! Maar het economische noodlot is sterker dan de wet der menschen, hoe machtig zij ook weze. Dit noodlot blaast in onze zeilen, en drijft ons naar gelukkiger oevers.