Door arm Vlaanderen

De mandenmakers van Temsche

De kleine stad Temsche is zeer aangenaam gelegen op den linkeroever der Schelde, in het schoone Land van Waes. Eene ijzeren brug van vierhonderd meters lengte - de grootste van België - verbindt de provincie Oost-Vlaanderen met de provincie Antwerpen. De Schelde is er breeder, en wordt den statigen stroom door toondichters en poëeten bezongen.

Temsche is eene nijverheidsstad. Men bouwt er schepen, men maakt er zeildoek, kant, katoenen weefsels en lijnwaad. Zij bezit verscheidene jute- en katoenspinnerijen. Maar er wordt vooral een grooten handel gedreven in wilgen. De mandenmakerij is de kenmerkende nijverheid der gemeente. De manden die er vervaardigd worden, zijn bijna uitsluitend voor den uitvoer bestemd.

[p. 185]

kantwerker

[p. 187]

Het mandenvlechten wordt grootendeels te huis uitgeoefend, in ellendige voorwaarden voor de werklieden.

Met gezel Van Hoeylandt, afgevaardigde bij den Landelijken Raad voor de Federatie van Sint-Nikolaas, heb ik verscheidene woningen van mandenmakers bezocht. In eene nog al uitgestrekte plaats, op eene kleine bank, op een zeer lagen stoel of soms ook wel op den grond gezeten, vlecht de werkman de wilgen stokjes met eene buitengewone vlugheid.

Drie, vier, vijf, zes kinderen, jongens en meisjes van allen ouderdom, bevinden zich rond hem en houden zich met het zelfde werk bezig. Sommigen schijnen niet meer dan zeven jaren oud. De wet beschermt deze kleinen niet. Het is bekend dat de arbeidswetten niet toepasselijk zijn op het huiswerk, dat nochtans het meest doodend werk is, waar zich het grootste getal misbruiken voordoen en dat het meest noodig heeft geregeld te worden.

De mandenmaker koopt zijne wilgen tegen 3,75 fr. of 4 franken per bussel. Wanneer hij eene geheele week gewerkt heeft, met twee of drie kinderen, kan hij 10 tot 11 franken gewonnen hebben. Maar daarvoor moeten de wilgen van goede hoedanigheid zijn, zoo niet gebeurt het wel dat hij niets wint, alhoewel hij gedurende eene geheele week dag en nacht gewerkt heeft, en daarbij nog het loon zijner helpers moet betalen, als deze zijne kinderen niet zijn. Wanneer de manden gemaakt zijn, worden zij bij den patroon gedragen, die ze volgens den tarief van den dag betaalt. Voor den werkman is dus niets verzekerd, noch het werk, noch het loon.

Op iederen bussel wilgen, aan den mandenmaker

[p. 188]

geleverd, winnen de patroons een frank. Sommigen leveren er een honderdtal per week. Daarbij hebben zij dan nog eene winst op de manden die naar Engeland gezonden worden.

De meeste patroons houden eene herberg of een winkel. De werklieden die veel bij hen koopen, krijgen natuurlijk de beste wilgen; onmiddelijk gevolg: de werklieden laten zich verleiden tot het alcoolisme en maken schulden. Sommigen bedrinken zich gedurende verscheidene achtereenvolgende dagen, en moeten dan den verloren tijd op hunne rusturen inwinnen.

Men heeft er gezien die den Vrijdag begonnen, en onophoudend doorwerkten tot den Zondag morgen, zonder slapen! Wat de schulden betreft, de patroons zijn onderling overeengekomen geen werk te geven aan de mandenmakers die ze niet betalen.

De kinderen zijn gevaarlijke mededingers voor de werklieden, en verhinderen de verhooging der loonen.

De mandenmakers te huis, werken aan de zelfde voorwaarden als deze die in de werkhuizen gebruikt worden en die men per stuk betaalt. Deze laatsten arbeiden veertien uren daags!

De besten onder hen, zij die de koffers en de wiegen maken, kunnen 3,50 fr. tot 4 franken winnen per dag. Het zijn de bevoorrechten. De andere mandenmakers hebben een weekloon van 14 franken, voor eene dagtaak van dertien uren.

Een nieuw gevaar bedreigt het loon der mandenvlechters: de nonnen beginnen ook deze nijverheid uit te oefenen. Tot nu toe hebben zij slechts kleine mandjes gemaakt, waarvoor zij 6 of 7 franken per

[p. 189]

week betalen. Aan de kinderen geven zij 2 tot 4 franken per week, voor twaalf en dertien uren arbeid daags!

De barmhartige zusters! Hoe moet het hun gebelgd hebben, wanneer zij door Het Volk en andere klerikale dagbladen vernamen, dat de werkmeisjes in Vooruit zoo schandelijk behandeld werden! En indien zij wisten dat deze naaisters acht uren daags werkten, hare loonen 30 tot 40 p.h. grooter waren dan die in de bijzondere nijverheid betaald, wat zouden zij moeten denken over den vuigen laster, door de weldenkende pers tegen de groote socialistische samenwerking verspreid?

Van een anderen kant werd in een broerkensgesticht, waar middelbaar onderwijs gegeven wordt aan de kinderen der burgers, eene beroepsschool voor het mandenmaken geopend. De broerkens werken nu nog voor een patroon, maar het schijnt dat zij zinnens zijn voor eigen rekening te beginnen.

Ziehier nog eene eigenaardige bijzonderheid der handelwijze der klerikalen, om hunne oppermacht over de werklieden te kunnen behouden. In de meeste gevallen, koopen de patroons-mandenmakers hunne wilgen bij de kasteelheeren, of bij de pachters die de landen dezer heeren bebouwen.

Sedert de werklieden het stemrecht bezitten, doen de kasteelheeren de manden voor eigen rekening maken, en verkoopen hunne wilgen niet meer. Zulks is het geval met den graaf van Bornhem. De gravin Basel Vilain XIV bezit insgelijks eene mandenmakerij, die door een priester van Rupelmonde bestuurd wordt. Zonder zijne tusschenkomst, is er geen middel werk te verkrijgen.

[p. 190]

Zelfs hier dus volstaat het geloof niet om de werklieden in den schoot der Kerk te behouden; de bedreiging met hongersnood is onontbeerlijk! Teeken des tijds!

In de omstreken van Temsche zijn de loonen nog veel kleiner. De patroons en de werklieden leveren zich onderling eene doodende mededinging, tot grootere schade van iedereen, behalve van de Engelschen, die de Belgische manden aan spotprijzen koopen.

In de jutefabrieken - jute is de weefbare stof door de vezels van den aloë geleverd - winnen de werklieden 12 en 13 franken per week, de werksters 7, 8 en 9 franken, de jongelingen van 16 tot 20 jaren oud, 6 tot 8 franken. Wanneer deze laatsten in het huwelijk treden, worden zij aanzien als werklieden, en ontvangen een loon in evenredigheid.

In de fabriek Orlay-Bauwenberg, werken de arbeiders in ploegen, gedurende slechts negen uren, en winnen zooveel als de werklieden der gelijkaardige inrichtingen, of der zelfde fabriek, die elf uren en half daags werken.

In de katoenspinnerij winnen de mannen 20 en 21 franken per week. Te Temsche zijn er nog twee zeildoekweverijen, waar de loonen zeer laag, en de tijdperken van werkeloosheid zeer lang zijn.

Wat de loonen der kantwerksters betreft, deze gaan alle gedachten te boven. De gehuwde vrouw, die niet regelmatig werken kan en zich met het huishouden moet bezig houden, wint 1 frank of 1,50 fr. per week. De meisjes die twaalf uren per dag werken, winnen - luistert goed en bedwingt uwe verontwaardiging! - 3 franken voor zes werk-

[p. 191]

dagen, hetgene ongeveer 4 centiemen per uur uitmaakt!

De kleine pachters der omstreken van Temsche beklagen zich bitter. De pachtgelden zijn veel te hoog. De landbouwende werklieden willen zich niet meer vergenoegen met een loon van 81 centiemen - 9 stuivers - en 1 frank per dag. Meer en meer laten zij den gezonden en versterkenden veldarbeid varen, om zich gedurende twaalf uren daags in de treurige, ongezonde fabrieken te laten opsluiten. De zelfde klachten rijzen allerwege op in Vlaanderen! Overal wordt de landbouw door de nijverheid verdrongen.