Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[119. Het dorp Woubrugge]

Rijnland is het noordelijkste deel van Zuid-Holland. Het geheele land in Zuid-Holland benoorden den Rijn, de omstreken van Leiden en 't land langs den Rijn tusschen Leiden en Woerden maakt Rijnland uit. De rijnlandsche tongval kan als type gelden van den zuidhollandschen plattelands-tongval van 't vaste land. Het is een boersche tongval en heeft al de voor- en nadeelen van zulk een dialect. Bevallig, zoetvloeiend, zoo min als aangenaam en zachtklinkend kan men het rijnlandsch noemen; toch is het frisch, natuurlijk en oorspronkelijk. Het wordt hoe langer hoe meer en van alle kanten door het moderne hollandsch verdreven en verdrongen. De Rijnlanders spreken in den regel luide en duidelijk, hard en scherp.

119. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Woubrugge.

Medegedeeld door den heer P.H. Spijker, hoofdonderwijzer te Woubrugge. Mei 1871. (In nederlandsche spelling.)

11. D'r was eresies 'n man die twee zeuns had.

12. En de jongste van d'r zaide teuge z'n vader: vader! geef main 't deel van de urfenis dat main toekomt. En d'oue man verdeelden z'n geld en goed.

13. En niet veul dagen d'rna, toe de jongste zeun alles bai een

[p. 107]

egaard had, is hai op rais egaan, na 'n ver land en hait er al zain goed zoek emaakt, zoo_u raikelik leefden i.

14. En toe hai d'r alles deur ejoegen had, toe kwam 'r 'n groo_ute hongersnoo_nd in dat land en hai begon gebrek te kraigen.

15. En hai gong heen en vervoegden 'm bai een van de boeren van dat aigeste land en die stuurden 'm op z'n land om de varkes te hoeien.

16. En toe vrieg hai om zain buik te vullen met 't voer dat de varkes vratte; maar hai kon 't van niemand kraige.

17. En toe-d-i tot z'n zelve ekomme was, toe zaide hai: hoeveul arrebaiers van vaders hebben zad broo_ud en ik vergaat van den honger

18. Ik zal opraize en na vaders gaan en ik zal teuges 'm zegge: vader! ik heb ezondigd teuge den hemel en teuge jou.

19. En nou verdient ik 't nie meer dat jai me je zeun noemt; laat ik maar arrebaier van je worde.

20. Toe stong-d-i op en gong na z'n vaders. En toe-d-i waid weg was, toe zag z'n vader 'm al en die kreeg toch zukke meelai' mit 'm, dat-i na 'm toeliep, 'm om z'n hals viel en 'm soende.

21. De zeun begon toe te kraite en zai teuges 'm: vader! ik het ezondigd teuge den hemel en teuge jou en ik verdient 't nie meer dat je zeun teuge me zait.

22. Mar de vader zai teuge z'n volk: breng 's gau 't sundagsche goed hier en trek 't 'm an, en steek 'n ring an z'n vinger en trek 'm schoenen an.

23. En breng 't vette kalf en slacht 't, dan ze'mme ete en schik hebbe.

24. Want deuze zeun van me was doo_ud, en hai is weer levendig eworde; ik hat 'm verloo_ure en ik heb 'm weer evonde. En toe begon de pret.

25. Zain ouste zeun was 't land in egaan en toe die weer op huis an gong en op de wurf kwam, hoorde hai ze zingen en dansen.

26. Toe vrieg hai an een van de daggelders, wat 'r an 't hantje was.

27. En die man zai teugen 'm: jou broer is ekomme en je

[p. 108]

vader hait 't vette kalf eslacht omdat hai 'm weer gezond terug ekrege hait.

28. Mar hai wier naidig en wou niet in huis gaan. Toe gong z'n vader na buite op de wurf en vrieg 't 'm zoo_u vrindelik.

29. Mar hai zaide teuge z'n vader: kaik! ik hait al zoo veul jare bai jou ediend en ik hait nog nooit jou gebod overtreeë en an main heb-i nog nooit 'n bokki egeve om met me kammeraas schik te hebbe.

30. Mar nou deuze zeun van jou ekommen is, die je goed mit slechte vroului zoek emaakt hait, nou heb-i 't vette kalf late slachte.

31. En toe zai z'n vader teuges 'm: kind! jai bent ommers altaid bai me, en al wat ik hait, heb-i ook.

32. Jai most dan ook schik hebbe en blai weze, want deuze broer van je was doo_ud en hai is weer levendig eworde; 'k had 'm verloo_ure en 'k heb 'm weer evonde.

Aanteekeningen.

De volkomene a helt eenigszins naar den blatenden æ-klank over, maar niet zooveel dat men deze rijnlandsche klank met æ kan afbeelden. De oo_u heeft een eigenaardigen klank, die niet uitsluitend tot Rijnland beperkt is, maar ook elders in Zuid-Holland, in de steden zoowel als ten platten lande, ook te Amsterdam en Haarlem, in de woorden groot, brood, enz. wordt gesproken. Deze klank is zoo moeielijk te beschrijven als af te beelden. Hij klinkt tusschen volkomene o en ou in; op de volkomene o valt de klemtoon; ze wordt door een flauwe ou als naslag gevolgd. Zie vs. 12 bl. 96 II.

12. Urfenis, erfenis; zoo ook wurf voor werf, heem, in vs. 28. Zie vs. 15 bl. 80 II en 1 bl. 358 I.

13. Hait, heeft, ook als heit uitgesproken, behoort overal in Zuid-Holland tot de volkstaal.

14 Ejoegen, gejoegen, gejaagd, is goed nederduitsch, maar verouderd. Zeer vele werkwoorden worden thans in het nederlandsch gelijkvloeiend vervoegd, die in de oorspronkelijke nederduitsche volkstaal ongelijkvloeiend zijn; dit is een bewijs voor het toenemend verval, de toenemende verzwakking der taal. Ook in de hollandsche volkstaal, even als in die der andere gewesten, vervoegt het volk nog menig werkwoord ongelijkvloeiend dat in de boeketaal reeds voor gelijk-

[p. 109]

vloeiend geldt. Zoo joeg en gejoegen voor jaagde en gejaagd, vroeg en hier ook vrieg (zie vs. 16) voor vraagde, in Zeeland, Vlaanderen en hier en daar elders miek voor maakte, smiek voor smaakte, hier en daar ook nog biek en boek voor bakte, enz. Bij toenemende ontaarding zal men weldra in de geijkte nederlandsche schrijftaal ook nog van ziende voor zag, valde voor viel, loopte voor liep, enz. lezen. Zie vs. 14 bl. 38 II, vs. 26 bl 348 I, vs. 14 bl. 320 I, vs 20 bl. 305 I op viet.

15. Aigeste, eigenste, zelfde; zie vs. 32 bl. 316 I.

16. Vrieg, vroeg, vraagde; zie hier boven vs. 14.

17. Toe-d-i, toe hij, toen hij, met ingeschovene d om gaping te vermijden.

Vaders, even als in vs. 18, 20, enz. is goed nederduitsch, maar verouderd. De geijkte engelsche taal erkent dezen vorm nog.

Ik vergaat, ik verga; de gewoonte om achter den eersten persoon het werkwoord in den derden persoon te zetten, is bijna overal in Zuid-Holland verspreid. In vs. 12 bl. 76 II heb ik er reeds op gewezen. Het komt mij voor eerst in deze eeuw in gebruik te zijn gekomen; althans in de geschriften van vorige eeuwen, toen het gevoel der Hollanders voor nederduitsche taalzuiverheid nog zuiver, onverkracht was, heb ik dezen dwazen vorm niet ontmoet. Overal in Zuid-Holland is dit gebruik echter niet even sterk in zwang.

18. Teuges, tegen, wisselt met teugen en teuge af; teuges komt van tegens, zoo als sommigen tegenswoordig verkeerd spreken.

Ik het, (als men deftig wil spreken met ik heeft afwisselende) ik heb; zie vs. 17 hier boven op de woorden ik vergaat en vs. 13 hier boven. Hait en het wisselen af.

19. Verdient ik, verdien ik; zie hier boven vs. 17 op de woorden ik vergaat.

20. Stong-d-i, stond hij, met tusschengevoegde d voor de welluidendheid; zie vs. 17 hier boven op toe-d-i

Zukke, zulken, zulk een.

21. Kraite, krijten, huilen, schreien.

22. Sundagsche, zondagsche, hier in de beteekenis van best; zie vs. 22 bl. 73 II op zindagse.

23. Ze'mme, samentrekking van zelle me, zellen we, zullen wij.

25. Wurf, werf, heem; zie vs. 12 hier boven.

29. Heb-i, samentrekking, bij vlugge uitspraak zonder dat de klemtoon er op valt, van heb jij, hebt gij.