Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[41. De stad Munster]

Verder op in Westfalen, in de omstreken van de hoofdstad Munster en in die oude en merkwaardige stad zelve wordt een tongval gesproken, die aanmerkelijk verschilt van de tongvallen die aan de twentsche en geldersche grenzen de volkstaal uitmaken en waarvan ik in den tongval van Vreden een proeve meedeelde. Deze tongval van Munster en omstreken heeft een ander klankstelsel dan het dialect uit westelijk Westfalen.

41. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Munster.

Medegedeeld door den heer Dr. Tenckhoff te Paderborn. November 1870. (In hoogduitsche spelling.)

11. Et wass dermoal en mann, de hadde twee söane.

12. De jünksde von de beiden saggde to em: vader! givv' mi dat ervdeel wat mi tokümp. Un he verdeelde siin vermügen under de beiden.

13. Noa ennigen dagen pock de jünksde soan alles to same en trock in en afgelegen land un moak dör en liederlick liäven siin vermügen d'r dör.

[p. 225]

14. Es he met allem feddig wass, quamm eene unnüsele hungersnauth öaver dat sölvige land un he faonk an hunger to liiden.

15. Doarüm gonk he weg un vermedede sick bi eenem manne, de dosölfst wuonde un de schickede em up siinen kuoten, üm de swiine to höden.

16. Un giärne hädde he doa dat rufour giäten, wat de swiine fratten; oaver kien mensk gaff et em.

17. Nu, es he oaver to sick sölfst quamm: sagg he: wu vull dagleuner hävvet bi miinem vader braut mer es te vull; ick oaver stiärve hier för smacht.

18. Ick will mi upmaken un noa miinen vader goan un em seggen: vader! ick hävve mi verfeilt gigen God un gigen di.

19. Ick bin nich wiärt diin kind to haiten; behandele mi men es eenen von diine dageleuners.

20. Un he moak sick up den padd' un quam to siinen vader. Es he oaver noch eenen guoden end doavon wass, soag siin vader em; dem gonk dat hiärt öaver un he leip em in de möte, foll em üm den hals un küssede em.

21. De saon oaver sprack to em: vader! ick hävve mi vergoan an God un an di un ich bin nich wiärt diin kind to haiten.

22. Alleen de vader saggde to sinen liüden: nu men fix! un halet den allerbesten rock un trecket en em an; stiäket em eenen rink an de finger un givvet em schohe an de föte.

23. Brenget auck en fett kalv un slachtet et; loatet us iäten un guoder dinge siin.

24. Denn düsse miin soan wass daud un he iss wier liäbendig woaren; he wass in 't verlüis geroaden un he iss wier funnen woaren. Un se faongen an to smusen.

25. Underdessen quamm siin öldsde soan vom felde noa huse. Un es he in de neigde wass, un de musik un dat danzen hoärde,

26. raip he eenen von de knechte to sick un froag em wat dat to bedüden hädde.

27. Düsse gaff em to antwoard: diin broar iss wier trügge kummen un diin vader het en fett, kalv slachtet wiil he em gesund un wall wier kriegen het.

28. Doaröaver woarde he verwendt un wul nich in 't zimmer goan. Siin vader gonk doarüm to em herut un sochde em to fraiden to küren.

[p. 226]

29. He oaver entgignede: sü an, vader! ick daine di hall so vull joare un hävve nüms diinen befail öaverträiden un du gafst mi nich moal enmoal en bücksken dat ick mi met miinen frönden hädde lustig maken können.

30. Men nu es düsse diin soan, wecke siin vermügen met slechten diärnen versaopen un verliederlickt het, trügge kummen iss, hess du för em en fett kalv slachtet.

31. De vader oaver verseddede: miin soan! du blivvst ümmer bi mi un alles wat ick hävve, iss diin!

32. Oaver lustig siin un freun moat man sick, wiil diin dauder broar wier liävt, un wier funnen iss.

Aanteekeningen.

11. Et wass, het was, daar was, er was; zie vs. 11 bl. 38.

13. Pock, pakte, van packen, dat te Munster onregelmatig verbogen wordt.

14. Feddig, gereed, vaardig. Even als de Friezen spreken de Westfalingen ook in veel woorden, gemakshalve, de r niet uit. De spelwijze fe_rdig ware voor dit woord te verkiezen.

Unnüsele, letterlijk: onnoozele, maar hier in de beteekenis van: zeer groot.

15. Vermedede, nederduitsche uitspraak van het hoogduitsche vermiethete, verhuurde.

Wuonde, woonde, spreek uit woe-onde, of woende, met de friesche tweeklank oe. Deze tweeklank uo, die ook in veel hoogduitsche, vooral zwitsersche tongvallen voorkomt en volkomen gelijk is aan dehedendaagsche friesche tweeklank oe, b.v. in de woorden goed, bloed, noed, nood, enz. (welke woorden door een Hoog-Duitscher guod, bluod, enz. zouden geschreven worden), komt in het oude hoogduitsch en het oude nederduitsch veelvuldig voor, maar is uit de hedendaagsche hoogduitsche en nederlandsche schrijftalen verdwenen en in andere klanken (de hoogduitsche u of de nederlandsche oe, de o, enz.) opgelost.

Kuoten, kleine boerderij; zie vs. 15 bl. 223 op kötter.

16. Rufour, varkensvoer, woordelijk: ruigvoeder, rauhfutter. Zie vs. 16 bl. 119.

17. Smacht, hevige honger, of liever: groot gebrek aan het noodige levensonderhoud; zie vs. 16 bl. 163 op smucht.

[p. 227]

19. Men, maar, het oudfriesche men of man, het hedendaagsch nedersaksische man. Zie vs. 16 bl. 163, vs. 30 bl. 152, enz.

20. In de möte, te gemoet; men kan ook zeggen entgigen, maar dit is slechts de westfaalsche uitspraak van het hoogduitsche entgegen. Zie vs. 20 bl. 224 en vs. 20 bl. 178 op in de meit.

22. Alleen, hier in de oneigenlijke beteekenis van het nederlandsche maar, is woordelijk het hoogduitsche: allein.

Liüden, lieden; hoe zeer veel oudsaksische klanken en vormen, zooals die nog in de hedendaagsche westfaalsche tongvallen voortleven, overeenstemmen met de oudfriesche taal en de nieuwfriesche tongvallen, blijkt onder anderen uit dit woord. Zie vs. 19 bl. 177 en vs. 21 bl. 165.

24. Smusen, een feestmaal houden, van het hoogduitsche schmausen, schmaus.

28. Küren, spreken; zie 6 bl. 131.

29. Entgignede, westfaalsche uitspraak voor het hoogduitsche entgegnete. Zie vs. 20 hier boven.

Nüms, nooit, door samentrekking van niemals.

30. Wecke, westfaalsche uitspraak van het hoogduitsche welche, welke, die; zie vs. 16 bl. 106 op 't woord wekken.

31. Verseddede, westfaalsche uitspraak van het hoogduitsche versetzte, antwoordde.