Verhandeling over de Nederduytsche tael- en letterkunde, opzigtelyk de Zuydelyke provintien der Nederlanden

[p. 125]

Derde afdeeling.
Tael- en Dichtkunde der Belgen in de dertiende eeuw.

Thans naderen wy den dagenraed onzer Vlaemsche Tael- en Dichtkunde.

Ofschoon de ongelukkige oórlogen der Vlamingen tegen Vrankryk en Zeeland; der Brabanders tegen Luyk, tegen de Stadings en den Bisschop van Keulen; ofschoon de twisten der Bouchards en der Dampieren, en zoo veél andere in- en uytlandsche onlusten, geduerende de dertiende eeuw, aen den Nederlandschen Staet niet veél ademtogt overlieten, begon echter alles in den zelven een geheel ander en beter aenzien te verkrygen. De kruystogten hadden nieuwe kennissen aengebragt. Den Landbouw, den Koophandel, de Weéfwerken klommen van dag tot dag, en bragten den arbeydzaem-geworden landzaet rykdom en overvloed, de moeders der weétenschappen, aen. Vlaenderen stak het hoofd boven alle onze andere Provintien, ja boven de meeste landen van Europa, uyt. Hier was den stapel der Europische rykdommen; de markt, waer Italiën, Vrankryk, Engeland, hunne koopwaeren in de handen der Vla-

[p. 126]

mingen kwamen overleveren. Het kon niet missen of de Belgen moesten, in hunne onderhandelingen met beschaefdere vreémdelingen, zoo als de Florentiners, onder andere, toen waeren, zich aen gemanierde leévenswyzen leeren hechten.⁽¹⁾ Zy wierden allengskens ryp tot het uytöefenen van nuttige kunsten en weétenschappen, tot welker voordzetten de Nederlandsche Prinsen van hunnen kant ook niet weynig bydroegen, doór het handhaeven en vergemakkelyken van den optomenden handel. De lasterlyke barbaerschheyd van voórige eeuwen maekte plaets voór het weldaedig gevoel der maetschappelyke welwillendheyd. Men zag voór de eerstemael dat onkunde onkruyd was en dat'er in de samenleéving meer dan dierlyke genoegens bestaen konden. De diepgewortelde distels en doórnen roeyde men, zoo veél mogelyk, nyt; en nu kon de zon der beschaeving haeren levenwekkenden invloed aen het zaed der volksverbetering doen gevoelen. De Vaderlandsche tael wierd uyt haere nietigheyd opgebeurd. Men leerde haere schoone eygenschappen kennen en op prys stellen. De Dichtkunst zuyverde die tael in haer heylig vuer, en zag, (sedert het domme By-

(1) De Heer Cornelissen twyffelt geenzints of men hebbe aen den omgan der Brugge- en Gentenaers met de Florentiners, het herstel der letteren in Belgiën te danken. Zie de l'origine, des Progrès & de la decadence des Chambres de Rhètorique en Flandre. pag. 4-10

[p. 127]

zantie de tael van Homerus, onder het puyn van Griekenland had versmoord,) dat het aen het Nederduytsch alleen gegeéven scheén, haer, in haere hoogste vlugt op zyde te streéven.

Dit eerste tydperk der Vlaemsche tael was ook geheel en onverbasterd Vlaemsch. Alle de schriftelyke gedenkstukken van de dertiende eeuw, strekken tot bewys dat men alsdan zeer gezet op een zuyver taelgebruyk, en vry was van alle die bastaerdwoórden, welke de schriften der volgende eeuwen ontcieren. De Belgen durfden toen als onvervalschte Belgen zich vrylyk vertoonen. Zy waeren te fier om zichzelve en hunne spraek in het kleed der vreémden te steéken. Toen Philips den Stouten, Koning van Vrankryk, in 1286 de Gentenaeren wilde dwingen, van met zyne zaekgelastigden niet anders dan Fransch te spreéken, was dien dwang, onder al deu smaed doór dien Vorst den Vlamingen aengedaen, iets dat hun het meest voór den kop stiet. Zulks getuygen onze Historieschryvers.⁽¹⁾

Het verbeteren der zeden moest ook het verbeteren der Burgertugt, en dus het uytoefenen eeneer goede justitie ten gevolge hebben. De aenzienlykste Rechtsbanken van Nederland namen in deéze eeuw haeren aenvang, en de eerste stappen tot het

(1) Zie De Wez Histoire particulière des Provinces Belgiques, tom. II. pag. 83.

[p. 128]

in stand brengen eener betere politie wierden gedaen doór het uytvaerdigen, van wegens den Souvereyn, der zoogenaemde stedelyke Keuren. Het oudste Schrift van dien aert dat ik heb kunnen ontdekken, is van den jaere 1229, en, dus nog vroeger uytgekomen dan de oudste, in het Hoogduytsch, geschreévene Wetten, welker. uytkondiging, doór Keyzer Frederik den II. maer eerst in het jaer 1235 voórviel.⁽¹⁾

Tot hiertoe hebben de Hollandsche Taelgeleerden eene Keure, doór Koning Willem, Graef van Holland en Zeeland, aen de Burgery van Middelburg gegeéven den 11 Meért 1254, voór hét oudste Nederduytsche Staetsschrift begroet: doch gelykerwyze Braband en Vlaenderen tot diep in de zestiende eeuw Holland en Zeeland zyn voórgegaen in het beöefenen der Vaderlandsche Dichten Letterkunde, zoo ook mogen eerstgenoemde Provintien zich beroemen van, vroeger dan alle andere, haere Landwetten in de Landsspraek gehad te hebben. Immers de Keur van 1229 is uiet het eenige bewysstuk van deéze waerheyd. De Heer Debast getuygt van eene Chartre welke

(1) Gatterer Comment. de epocha linguae Theotiscae in publicis Imperii constitutionibus, geplaetst in de Comm. Societ. Gotting. vol. III. - Verg. Ypey bl. 291. en Debast Rech. Hist. vol. I. introd. XIV. Deézen laetsten geleerden stelt de eerste uytgave van Duytsche Wetten in of na 1273.

[p. 129]

doór Margarete Graevinne (of, zoo als het stuk luyd, Graefnede) van Vlaenderen en Gui, haeren zoón, in 1252 gègeéven, en thans nog in de archiven der stad Brugge, zou berustende zyn;⁽¹⁾ en verders van eene Privilegie., aen de vier Ambachten van Assenede, Bouchaute, Axel en Hulst, toegestaen doór Thomas, Graef van Vlaenderen en Henegouwen, en Johane zijn Wijf / ten jaere 1242.⁽²⁾ My is van deéze twee Graeflyke brieven niets anders voórgekomen. Bepaelen wy ons dus, voór alsnu, tot de eerstgemelde Keure, welke Hertog Henrik I. en zynen Zoón Henrik II. aen die van Brussel gesteld hebben in Hooymaend 1229. Aleer wy echter dezelve nader leeren kennen, moet ik den leézer een kort verslag doen van de omstandigheden welke my van de meerdere oudheyd deézer, boven de Middelburgsche Keur, verzekerd hebben. Den pennentwist over eene nieuwe Constitutie welke in 1814 en 1815 de aendagt der Nederlanders bezig hield, bragt my alsdan op het leézen onzer oude Pri-

(1) Zie Rècherches Hist. & Litt. introd. pag. XIV. alwaer Vredius de Siggil. Comit. Fland. pag. 42. aengehaeld word.

(2) Zie Debast loc. cit. De Heer J. Scharp, heéft deéze Prìvilegie, (doch naer eene zeer gebrekkelyke Kopy, zegt Debast) doen drukken, in zyne Geschiedenis en Costumen van Axel, 2^e stuk, bl. 1. te Middelburg by W. Abrahams, 1787.

[p. 130]

vilegien en Blyde Inkomsten. De meeste deézer zyn vervat in den Luysier van Braband, een boek dat, in voórige tyden, doór het Oostenryks Gouvernement, op alle openbaere Boekverkoopingen, zegt men, aengehouden wierd, als ten voórdeele van het volk veéle oude rechten inhoudende welke men gaerne had vergeéten gezien. Hierin vond ik dit belangryk stuk,⁽¹⁾ doch doór den kopist deérlyk mishandeld, zoo dat het in vorm en spelling meer aen de yyftiende of zestiende dan aen de dertiende eeuw scheén te behooren. Alhoewel de Charters deézer verzameling, elk in de tael van de oorspronglyke, te weéten in het Latyn, Vlaemsch of Fransch, gedrukt zyn, en het dus niet waerschynlyk is dat men omtrent dit stuk eene uytzondering zou gemaekt hebben; alhoewel het ook, ten tweede, niet te vermoeden is dat 'er doór onze Souvereynen ooyt eene Keure gegeéven zy, anders dan in de volkstael; zoo bleéf ik nogtans lang in de onzekerheyd of het oorspronglyk wel in het Nederduytsch mogt geschreéven zyn. Ter goeder uere trof ik, onder verscheydene zeer oude Afschriften van Privilegien en Landcharters, berustende ter Archiven van Antwerpen, eene kopy van deéze Keur aen, welke, alhoewel doór den tyd en de wormen zeer beschadigd, nog het kenmerk droeg van een veél ouder Vlaemsch te zyn dan

(1) Bl. 37. en volgende.

[p. 131]

dat van den Luyster van Braband. Deéze kopy met sommige echte stukken van het laetste der dertiende eeuw, vergeleéken hebbende, wierd ik eyndelyk volkomen overtuygd, niet alleen dat de tael en spelling daer van tot die eeuw te huys hoorden, maer ook dat deszelfs origineél geen latynsch opstel was Zie hier de verdere bevindingen welke my in dit denkbeéld bevestigd hebben. De Historieschryvers van Braband maeken van deéze keure geen of weynig gewag Butkens spreékt'er slechts ter loops van⁽¹⁾ en verwyst den leézer naer Divaeus. Deézen⁽²⁾ en Haraeus⁽³⁾ geéven'er een uyttreksel of analysis van; doch al wat zy er van aenhaelen, staeft de echtheyd van het Vlaemsche stuk. Men vergelyke het zelve met die twee Schryvers en men zal bevinden dat het waerschynlyker is dat zy hunne uyttreksels, naer het Vlaemsch vervaerdigd hebben, dan dat de Vlaemsche kopy eene vertaling van het Latyn zoude zyn. Allen twyffel ten deézen opzigte word ook geheel wechgenoómen doór de authentique en naer het origineél gemaekte kopy

(1) Butkens Trophées du Brabant, edition de la Haye, 1724. Liv. IV. pag. 195. du 1^er vol.

(2) Divaeus, Rerum Brabanticarum Lib. XIX. pag. 113 & 114.

(3) Haraeus, Annales Ducum seu Principum Brabantiae. I. 247.

[p. 132]

staende in het oudste Privilegie-boek der stad Brussel, genaemd het Boek met den Hairen, in 't welk de tael van elke Privilegie letterlyk bewaerd is. Dat onze Keure van 1229. daerin ten tyde van haere afvaerdiging overgeschreéven zy, is uyt het Schrift, de punctuatie, enz. genoegzaem te zien. Ook ben ik wel onderrigt dat men, sedert het origineél is kwyt geraekt,⁽¹⁾ deéze kopy voór den alleen wettelyken en echten Text gebruykte. In 't algemeen zyn de Privilegie-boeken onzer steden daer altyd voór gehouden, dewyl de Charters zelve, in eene daertoe bestemde kist of kom, opgesloóten bleéven en nooyt bezichtigd noch gebruykt konden worden, dan wanneer buytengewoone omstandigheden daer toe dwongen. Wy hebben, ter Archiven van Antwerpen verscheydene van die Registers, op welke de eygene Brieven des Souvereyns gelyktydig met het uytvaerdigen der zelve, zeer naeuwkeuriglyk zyn overgeschreéven, als moetende den inhoud deézer Registers kunnen geraedpleégd worden, eveneens of zy de oorspronglyke stukken inhielden. Zie hier den Text der Keure van 1229. zoo als ik dien, ter Archiven van Brussel letterlyk nageschreéven heb. Voór de Belgische en die leézers welke met onze oude tael minder bekend zyn, zal ik'er eenige ophelderende aenmerkingen byvoegen.

(1) L'original, en Tadesque, existait autrefois dans le tresor des Privilèges de Bruxelles. Debast, loc. cit.

[p. 133]

Dit sijn die Cozen vander stat van Bruesele.⁽¹⁾

In den iersten, van den genē die enen anderen doedt⁽²⁾ ofte vanden genen die vrouwen vercrechten Ende van den genen die huse bernen.⁽³⁾ ofte rouen ende vanden ghenen die vert brekeren⁽⁴⁾ sijn.

In heinric hi der gratien goeds hertoghe van Brahant Ende ic heinric sijn oudste sone wi doen v cont dit ghescrifte allen den genen die nv sijn ende die nacomende sijn. dat wi overmids vroeden rade⁽⁵⁾ ouser mannen ẽn der scepenen ẽn der geswozne van bruesele-

(1) Voór de Antwerpsche Copy staet: Dit sijn dit rechten ende correctien vanden lande van Brabant: waer uyt te gelooven is dat de keure van Brussel eenigen tyd aen het geheel land heeft gemeen geweést. - eene gissing welke van den kant onzer oudheydkundigen een nader onderzoek verdiende.

(2) Doedt voór dood. Uyt dit woórd en veéle andere welke in deéze keure voórkomen, zoo als: poerteren/ hoeft/ oer/ roefde/ loepen/ soe/ zou men kunnen op. maeken dat onze Voórvaders in de 13^de eeuw, die woórden uytspraken gelyk wy Vlamingen en Brabanders nu nog doen. De hollanders zeggen doód, hoòft, oók, zo, enz.

(3) Huse hernen/ Huyzen verbranden. Zie Kiliaen op het woórd. Thans gebruykt men het zelve weynig meer dan in eenen figuerlyken zin: het barnen der gevaeren, enz.

(4) Vertbrekeren/ vredebreékers. Verde is hier eene letterverzetting van vrede, 't geén by de ouden dikwils plaets had.

(5) Droeden rade/ wyzen raed. zoo zegt men nog Vroedvrouw, Sage-femme.

[p. 134]

defen coren hebtien geset binnen Bruesele hi trouwen ende bi eede onser manue. ende gemeinleer den poerteren van Bruesele Desen core te houden om gemeine orbore⁽¹⁾ ende vordane⁽²⁾ meer in deser manieren.

Wi dat enen anderen doedt wert hi gheuaen. hoeft voze hoeft.⁽³⁾ wert hi verwounen van goeden lieden ende geswoernen.⁽⁴⁾ ende fijn goet blijft finen naeften. ende wert hi niet gevaen ende heeft hi ene wedewe getrout. dat goet dat van haren haluen⁽⁵⁾ romt blijft hare. dat goet dat van sinen halven romt op dat hi ne gene kindē en heeft⁽⁶⁾ dat blijft in tsertorghen marht heeft hi oec wettege kindē soe blijft hen dene helcht van sinen goede. ēn dander helcht in tsertogen maght Voert meer en heeft die sculdege noch hijf noch kint. al sijn goet blijft in tsertoghen macht. Heeft oer die sculdege een

(1) Orbore is oorbaer of oorboor., utilitas. vide Kil.

(2) Vordane / voórtaen.

(3) d.i. Werd hu gevangen het zal hem staen hooft voóz hoofd.

(4) Gezwoórnen, die de Keur bezwoóren hebben.

(5) d.i. Van haerenthalve of van haerentwegen.

(6) Wanneer hy geene kinderen heéft. ne is hier de tweede ontkenning. Laeter schreéf daer voór en - ik en weét niet wat, ik en zal niet, enz. Zoo spreékt men nu nog, en het waere misschien te wenschen men dat men deéze tweede negatie, welke aen detael veél zagtheyd byzettede, ook nog in het schryven gebruykte. Den grooten Bilberdyk denkt'er ook zoo over; zie 's mans dichtkundig onderzoek. van 's heeren. J. Cats Cupido verloren en uytgeroepen, agter het 3^e deel der Tael- en Dichtl-Oefen. van het Genootschap kunst wordt door arbeid verkregen. bladz. 282.

[p. 135]

auder wijf van ene wedewe. al hare goet dat blijft hare. van den goebt dattere te gabere es beiaeght. baer af heet⁽¹⁾ de vrouwe dene helcht ende dander dielt men⁽²⁾ in tween. dene helcht blijft sinen kinden. ende dander helcht in tsertogen genaden. En heeft hi ver gene kinde. bene helcht blijft sinen wiue⁽³⁾ ende dander helcht in tsertoghen genaden ende alsoe gelikeleer eest⁽⁴⁾ van den genen die een wyf vercrecht⁽⁵⁾ Ende van den genen die een huus bernt⁽⁶⁾ Ofte die roefde Ofte die verde brake let voere let⁽⁷⁾ Wie enen anderen name een lct. men soude heme nemen dat sine hine verdinget⁽⁸⁾ bi der genaden tsertoghen Oge vore oge. handt voere hant dan den dreigen wi enen dreigebe te verberne worde hys verwonnen van wettergeu lieben. hi waers omme thien pont.⁽⁹⁾ Enne morhte hyre oec niet gelden.⁽¹⁰⁾ soe moest

(1) Heet / heéft.

(2) Deelt men.

(3) Wyf.

(4) Alzoo gelykelyk is 't.

(5) Verkragt.

(6) Een huys verbrand.

(7) d.i. of die roofbe of die den vrede brak / hy zal het boeten lid vour lid.

(8) Ten zy hy het verdinge.

(9) Wierd hy doór wettige lieden overtuygd hy waere in de boet van tien pond.

(10) d.i. En kon hy het ook niet gelden of voldoen (anders ook gouden) enz. Doór re welke agter hy staet word het verstaen. Zie de aenmerking van den Heere Kluit op het woórd mond in den Lyst der gebruykelykste zelfst. naamwoorden van Van Hoogstraten en Huydekoper's proeve van Taal- en Dichtk. 3. deel, bl. 65.

[p. 136]

menne jagen ute tsertoghen lande. tote dien male⁽¹⁾ dat hi de thien pont goude van den genen die anderen wonde wien ene wande worde gegeuen soe dat hem siju hersenbeken brake worde hi bedragen⁽²⁾ die ten core behoren hi waers omme twintich pont. Ende mochte hyre gelben niet soe moeftmemie iagen ute tsertogen lande tote diere vren dat hise⁽³⁾ vergoude. Wie enen anderen ene wonde gaue die kenleer ware te genefene hi waers omme vijf pont van kinnebacslagen. van metten. hare te trekkene van bloet worstelne.⁽⁴⁾ van moder te worpene ende van stotene met voeten. van enen kinnebacslage. van enen metten hare te treckene. van enen te bloet worstelne. van enen in die moze te werpene. van enen metten voeten te stoetene moet men dzie pont gelden

(1) d.i. Tot den tyd toe dat hy/ enz. Tote is tot, want de ouden verlengden de eensylbige woórden, doòrgaens met eene e, welluydendheydshalve. Zoo hadden zy enne, menne, omme, ane, sonne, enz. waer wy en, men, om, aen, zon, stellen. Agter de verba voegden zy meest altyd eene e, gevene, stotene, enz. wy, integendeel, schynen ons dagelyks te bevlytigen om de tael al harder en harder te maeken.
Male / beteekent tyd, keer, reys. Van daer eenmael, menigmael, teenemael. Den Teuthonista heéft Mail-reyse of pose; en Kil. vìce, vicem. Zie over dit woórd de aenteekening van Bilderdyk, agter zyne verhandeling over de geslachten der naamwoonden, 2^e druk bl. 148.

(2) Bedragen is overdraegen of beschuldigen, hier beschuldigd. Kil. heéft Bedragen aen den rechter / in consuliationem judicis ponere.

(3) Tot dier of tot op die uer dat hy het.

(4) Verstaet: bloedige worstelingen.

[p. 137]

bies werden bedregen⁽¹⁾ met goeden lieden van enen Potslage. wie enen anderen met enen pot sloge hi waers omme thien pont worde hus bedragen Wive die enen man slogen wat wiue enen mau sloge si waers omme twintich scellinge worde sits verwonnen⁽²⁾ van enen wiue die en ander wijf sloge. Wat wiue die een ander wijf sloge si waers omme twintich scellinge worde sijs verwonnen ofte si moeste gheketende stene⁽³⁾ dragen van hare prochgien in dandre wie enen anderen met wille ten sinen huse besteet.⁽⁴⁾ wie enen anderen met wille te sinen huse besteet ofte oploept⁽⁵⁾ hi ees omme thien pont. Ende wi met hem comt omme dicselue salic oec om thien pont. wert hos verwonnen es oer dat sake⁽⁶⁾ dat hem die gene verwerct die men thugs soert. soe dat hi den anderen voet binnen sinen doren

(1) Die het worden bedragen, die daervan worden beschuldigd.

(2) Verwinnen staet hier in den zin van convincere. in 't fransch convaincre.

(3) Geketende steenen/ steenen die aen elkanderen gevlochten zyn.

(4) Met wille/ met opgezetten wil, of voôrbedagtelyk deliberato animo. Besteet of bestaet van bestaen, aenvallen, aentasten. Zoo gebruykt het Melis Stoke II. B. ℣ 753. III. B. ℣ 318. VIII. B. ℣ 1224. en IX. B. ℣ 1043. en L. Van Velthem, I. B. cap. 38 bl. 51. reg. 7.

(5) d.i. Oploop doet.

(6) Al is 't ook, al is 't zaeke,

[p. 138]

hi blijft quíte van den rechte.¹ Nochtan moet hi loepen aen tsertoghen raet te heme² om pays te makene. Ende om concordie van den core te houdene voerdane meer³ van den genen die quaet gemet hout van wine⁴ wie dat quaet gemet hout ende valfch van wine hi ees om thien pont wie oer qualike mate hi verliest den dume⁵ van rasspeite wine⁶ wie wijn hadde op wijnberen⁷ liggende in tauernen dat men heet rasspeit

1 Zoo dat hy den anderen (den aenvaller) dood binnen zyne deur, hy blyft kwyt (vry) van het gerecht.

2 Heme voór hem. Denkelyk moet men onder dit pronomen dien persoon verstaen met wien, op last van den hertog den peys moet gemaekt worden.

3 Voúrtaen meer. Het laetste woôrd is overtollig. Zoo zegden de ouden ook voortmeer, in plaets van voort. Zie Melis Stoke, V.B. ℣ 606. en Kil. en den Teuthonista op het woórd.

4 Quaet gemet/ kwaede of valsche maet.

5 Den duym.

6 Rasspeite wine of Raspleite wyn. Volgens Rochefort, Gloss. de la langue Romane, beteekent Raspleit in het fransch Rapé, dat is uytgezogte druyven op welke men bedorven wyn giet ten eynde den zelven drinkelyk te maeken. Zie Des Roches Dict. in voce Rapé.

7 Den Teuthonista heéft Wijnberen of wijndruyfskoern dat eyn dyuck is/ acinus. Doch het komt my voór dat hier dit woórd niet voór de kern of pit, maer voór de geheele druyf moet genomen worden.

[p. 139]

hine mach¹ dien wijn niet vercopen na tsinren auont worde hi oet vonden in tauernen na tsinren. dat vat ende die wine ware tshertoghen van vulen wine² wet dat oer wale³ waer dat men metten scepenen ende metten geswornen vule wine vonde tusschen sente Bamisse dien moet men wt slaen van den genen die enen anderen sijn goet verbode wie enen anderen sijn goet verbode hi waers om vijf pont. Ende wies met hem waer⁴ daerment verbode worden sijs verwonnen Ende worde sijs oer niet verwonnen soe moest hem damman⁵ eisschen simseleer ende si moestens hem ontfculdegen hen vister⁶ ten heylegen metten gene die den core gesworen hebben vanden genen die enen Ballinc ontfinge binnen sinen huse wie enen balline ontfinge die tesen⁷ core behoerde binnen sinen huse sijns wetens sider meer⁸ dat hi wt gebannen warc. ende met crachte onthouden woude hi waers om vijff pont ende alsoe

1 Hy en mag.

2 Vuylen of bedorven wyn.

3 Weét dat ook wel!

4 Wies met hem waer / wie met hem pligtig waere.

5 Den Amman of Ambtman.

6 Hen vister / hun vyven of met hun vyven. Misschien moest hier hem en niet hen staen, en dan was het hem den vyfden of hem en vier andere. Zoo heéft het Melis Stoke B. II. ℣ 309. B. VI. ℣ 1051. en B. VII. ℣ 101.

7 Tot deéze Keure

8 Sider meer / sedert meer. Het laetste woórd is overtollig zoo als in vordane meer/ voort meer/ enz.

[p. 140]

menichwerf alse hine onthilde om alsomenege. vijf pont. so ware hys. worde hys vervolcht wie dan breect hi moet setten twee borgen wie den core breert¹ ende des verwonnen werd. hi moet setten twee borgen die den core gesworen hebben. die sine mesdaet gelden binnen vijfthien daghen. wie men sculdech es te clagen wie gequets es hi clage den richte op dat hine mach vercrigen.² en mach hys oer niet vercrigen. soe brenge sijn orcontscap vore scepenen ofte voer enen scepene. enen gesworne. ende dat orcontscap moet men gestade houden. Dat die sculdege verde sueken³ wi willen seit hi de⁴ hertoghe wie enen auderen quetst dat die sculdege derde sueke. ende die geqnetst moetene beide verde ende dach geuen Es oer dat sake dat die beternesse die sculdege biet alselke es dats den gequetsten⁵ ende sinen vrieden van rechte genoegen mach. soe willen wi dat hyt versonen late. Daer oer dat sake dat die beternesse die die sculdege biet alselc niet en ware na der scepenen vonesse ende der gesworne dat hise niet sculdech en es tontfane noch sinen vrient. soe willen wi dat si beide bliuen op den scepe-

1 Wie de Keur breékt,

2 Op dat hy recht verkryge.

3 Dat den schuldigen, den daeder vrede of verzoening zoeke.

4 De. Onze voórouders stelden inden eersten naem val Masc. gen. altyd die of de/ welk laetste nog by de Hollanders onderhouden word.

5 Alzulk of zulkdanig is dat zy den gekwetsten

[p. 141]

nen ende op den gesworne¹ welc herte dit ontseide. ne geen sijnre vrient en mach hem hulpen te derre diuc² noch hine mach negerus rechts gebruken³ binnen Bruesele. wat hem gescride vte Bruesele ende vte tsertoghen laude moet hi geiaerht sijn. tote aen diere vren dat hem die gesproken beternesse vanden scepenen ende vanden genoege. wi setten oer waer dat sake dat enich der enich der scepenen of der geswoerche verde sochte van sculdechshalven⁴ dat menne hem geuen moet ten minsten enen dach ende enen nacht van onsen haluen. ende daer na al tenen veertenacht⁵ ofte meer. wiene oec wederseide hi waers om twintich scellinge. rude alsoe menechwerf alsemenne wederseide om alsoe menege twintich scillinge wat van den core valt dat heeft die hertoghe die twedele ende die stat terdedeel wi willen oer dat van den getareerden roren valt wat wasdome⁶ dat si dat wi hebben die twedeele. ende die stat van Bruesele tharen gemeinen orbore dat derdendeel. wie vijfthien jaer out es hi moet sweren desen core wat portre ofte porters kint dat vijfthien laer out es ofte meer hi moet sweren desen core die selfs dages dat ment

1 d.i. Op of ter beslissing van schepenen en gezwoórnen.

2 Te derre dinc / te deézer zaeke, in dit geval.

3 Noch hy mag van geen recht gebruyk maeken.

4 Van wegens den schuldigen.

5 Veertenacht/ den tyd van viertien dagen. Viertien-nacht/ Kil. spatium quatuordecim dierum.

6 Wasdom / beloop of montant van iets. Kiliaen en den Teuthonista vertaelen dit incrementum, augmentum, &c.

[p. 142]

hem eischt........ Dat weten alle die stat van Bruesele¹ wie den core brect en wilt hyt oer niet gelden dat men hem verdode tsertoghen lant tote diere wilen² dat hyt gelde wie hem ontsculdegen wilt hi moet doen sterds dages³ hen vyfter⁴ wi willen oer wie hem ontsculdegen wilt van den core diemen dach doet⁵ dat hi hem ontsculdege sderdsdages hen vijfter in allen tiden ofte hi blijft verwonnen..... wie enen man die clagede ofte orkentscap droge iegen ieghem⁶ ouwdelike⁷ toesprake omme torecht vanden core hi ces om twintich scillenge. wert hys verwonnen en heeft men oer en geen orkentscap soe moet hem die gene die mens betijt⁸ ontsculdegen henne vijfter..... wie enen

1 Dat weéte de stad Brussel!

2 Tot die tyd toe. Wyle / Kil: momentum. Zoo zegt men somtyds en somwylen. Zie ook over dit woórd de aenteekening van Mr. Steenwinkel agter het I^ste deel van Maerlant's Spiegel Historiael, bladz. 65.

3 Den derden dag.

4 Met hun vyven, als boven.

5 Aen wien men eenen dag stelt om voór de keur (d.i. voór de Keurmannen) te verschynen.

6 Tegen iemand

7 d.i. oderwondelike zoo als in de Antwerpsche kopy in volle letters staet. Dit woórd beteekent onheusch, onbescheyden, verwaeten. Misschien moet men overmondelijk leézen. Meyer's Woórdenschat heéft ovemondigh / grootspreékende.

8 Die men daer van betigt

[p. 143]

knijf¹ ofte een scarpordech² messe ofte wapine ouer hem droge heimelike binnen der stat hi waers om vijf pont..... wie oer vloe³ ende hem niet liete besuc-

1 Knijf een lang mes. Zie de aenteekening van Huydecoper op Melis Stoke I.D. bladz. 526. a knife is by de Engelsche nog een mes.

2 Scarpordech messe/ een mes met eenen scherpen punt. Ort/ oort/ is by Kil. extremitas. Ook by Wachter in Gloss. Germ. vind men ort/ cuspis, angulus & omnis extremitas in acumen desinens, terwyl dit woórd by Scherzius vertaeld word doór extremitas quaelibet acutior. De wapenen, hier scarpordech genaemd, komen in de oude Keur van Gent voór onder den naem van Gheslepenen wapinen (vide Diericx, Mémoires Tom. I. pag. 24.) Zoo ook in de Keure van Antwerpen.
Indien het woôrd scarpordech niet met scarp begon dan zou misschien de laetste syllabe ech voór scherp moeten verstaen worden; immers egh beteekent scherpte: zie Alt friesisches Wörterbuch von T.D. Wiarda s. 96. In de Statuten van Staden by Bremen, aengehaeld doór den zelven Wiarda (vorrede s. XL.) spreékt men van egge wapene scharpe wapenen; en in het vetus ius frisicum, doór het Groeninger Genoótschap pro excolendo iure patriae, uytgegeéven, vind men de twee woórden egh en ort/ aldus onderscheyden: cum gladio vel cum lancea, id est, cum egge & orde.

3 d.i. Wie ook vloód (het recht ontvloód) Zie Meyer's Woórdenschat op het woórd vlo.

[p. 144]

ken dien soudemen houden ouer sculdegen¹.... in wat huse so ene ginge die verthrekre² ware ende gemaent worde dat hut huus ruemde³ ende hys niet en woude doen. ware die weert thuus mochte hi. hi soude sine ghebuere roepen⁴ ende bidden hem voer hen dat hi sijn huus rumede soe dat hus orcontscape hadde dat hus hem maende ofte neen die weert moest metten sculdegen aruen⁵ wìe enen man doedde die sin viant ware wie sinen viant doerde die verdebrekre ware hi gaue den richtere vier penninge. ende ware quite iegen die mage van den doetslage⁶ wie dreigerlike sprake op sinen viant wie dat verde gaue ende

1 Dien zal men houden voôr schuldig. Over word by de ouden dikwils met voór verwisseld: zie onder andere Melis Stoke B. II. ℣ III. en B. IV. ℣ 1477. en Van Maerlant Spiegel Historiael, uytgegeéven doôr de Heeren Clignett en Steenwinkel I. P. IV. B. XXV. Cap. ℣ 33. en in de aenteek. bl. 6-9.

2 Vredebreker.

3 Dat hy het huys zoude ruymen (verlaeten.)

4 Mogt hy (kon hy) hy zoude zyne gebueren roepen.

5 Arnen beteekent eygentlyk oogsten. Zie boven bl. 89. bier moet het echter verstaen worden in den zin van het fransche woórd recuetllir, ontfangen, verkrygen. Men leéze dus: Zoo dat hy (den weêrd) getuygenis had van'er hem toe vermaend te hebben, zoo niet, zou den weêrd met den schuldigen boeten.

6 En hy waere vry (van alle vergoeding) jegens de maegschap van den doodgeslagenen.

[p. 145]

binnen verde dreigelike worde sinen viant seide¹ hi waers om thien pont.... vanden gene die enen knyf op yemene trocke wie enen knijf ofte scarpordech mes oft ghenepene wapine oft verhoelne op yemene trocke² om hem te quetsene hi waers om thien pont. wie sinen verdemene³ sochte wie enen anderen guetsteende die van machte ofte van houerden en genen verde en sochte⁴ hi waers ome twintich pont. wat vreemder manne onsen portre sloge ende verde verhoude te soekene⁵ gingen si voer den gequetsten binnen der stat die gequetste waer hem dan sculdich te seggene voer twee wettege orconden dat hi van vore sine ogen gingeeude dat orcontscap doen luden⁶ vorr den richtre dat hi hem dit hadde doen seggen. ende vonde hine daerover⁷ binnen der stat. hi mochte hem wreken ende quite bliuen. van den Gichtre. Di in eens mans wijngaert

1 Wie vrede en verzoening gaf en geduerende den vrede dreygende woorden aen zynen vyand zegde.

2 Of verholene (wapenen) op iemand trok.

3 In den Luyster van Braband staet verdervene. Ik moet bekennen dat ik aen het woórd verdemene geene verklaering te geéven weét. Het vervolg toont dat verdervene hier ook ongepast is.

4 Die uyt oorzaeke van magt en hooveêrdy geenen vrede zogt.

5 En zich onthield van vrede te zoeken.

6 En deéze getuygenis doen luyden, doen klinken, doen uytspreéken,

7 Dacrover / daernaer.

[p. 146]

ginge. met dage sonder orlof ofte in der lieder vesscherie¹ hi waers om twintich scillinge..... dat men negene erfenesse en gene in Gods huse ofte in Kerken datter stat vonnesse behoert en si² op ene genoemde somme van gelde daer die rechte oer³ omme ledegen⁴ mach binnen den jare en wort oer niet geledicht binnen den jare soe moeste men dat erue vercoepen ende die Kerke ofte dat Godshuus moeste hebben sine genoemde penninge Ende ouer jaer sone mach⁵ die Kerke noch dat Godshuus dese erfenesse niet houden noch niemen⁶ in haren name. heilden syt oer ouert jaer soe mocht die heere vanden lande verropen ende wonde hys oer niet vercopen soe mochte die rechte oer die handen aen slaen. van enen quaet die enen dorpelijc toesprake⁷ wat quade ofte wat onhoesscher⁸ manne van wat ambachte hi ware enen goeden man leleer⁹ toesprake oms corenwille¹⁰ ontfinge hys¹¹ enen kin-

1 Of in der lieden visschery.

2 Ten zy.

3 De rechte oir, den erfgenaem.

4 Ledegen / ontheffen of purgeéren.

5 Zoo en mag

6 Niemand

7 Van een' kwaed' mensch die iemand onheusch toesprak. Dorperheyd is by Kiliaen en den Teuthonista Rusticitas, inurbanitas, &c. Zie ook Huydecoper aenteekening op Melis Stoke deel I. bl. 532-535.

8 Onheusch.

9 Leelyk, kwalyk.

10 Ter oorzaeke van de Keure.

11 Ontfing hy des, ontfing hy daervoór,

[p. 147]

nebarslach dat gingen ouer niet¹ dat men desen core beteren mochte wet dat wel² vonde die hertoghe met sine mannen ofte met scepenen ende metten geswoernen dat orborleer ware der stat ende den portren dat men dat mochte doen te onsen core Dat die hertoghe bouen desen core der stat noch den portren engnene cracht en mach doen wet dat wale dat de stat desen core heet³ gecoren bi onsen gedoegene⁴ om datse van ons noch van den onsen bouen desen core ne gene wille dogen en sal ende dat men alrehande dinc doen sal bi den core ende bider scepenen vonnesse Ende dit hebben wi der stat vrijndelijc verleent ende gegeuen omme dat dit gedurech bliuen sal der stat. hebben wiere⁵ onsen segel ane gehangen Die date doe dit gegeuen waert⁶ jare ons heren dusentech twehondert ende negene ende twintich in die hoymaent veerthiennacht vore sente jansmesse.⁷

1 Dat was niets. (?)

2 Weét dat wel!

3 Weét dat wel dat de stad deéze Keur heéft

4 by of doór ons gedoogen.

5 hebben wy'er

6 den Datum toen dit gegeéven wierd was het

7 veerthiennacht / of veertien dagen voôr St. Jan.
Deéze Keur is geconfirmeérd by brieven van Hertog Jan in den jaere 1290, den donderdaghe na der feesten sinte Mathijs / waervan eene kopy in de Collect. Privileg. ter Archiven van Antwerpen berust. dats te verstane / zegt den Hertog, daerin, dat wi hen selen houden en doen houden heuren core van Bruesele gelijk dat hi spreect.

[p. 148]

Dit is, gelyk men ziet, vry goed Nederduytsch, Slechts twee of dry bastaerdwoórden zyn'er in te vinden. Indien men de Landsbesluyten en Magtbrieven van laeteren tyd hiermede vergelykt, zal men moeten erkennen dat de dertiende eeuw die geéne is, in welke onze voórouders hunne tael het zuyverst hebben gesproken en geschreéven. Duydelyk bemerkt men ook dat de spelling, alhoewel niet altyd zichzelve gelyk, (blykens ghenen en genen, tsertoghen en tsertogen enz.,) nogtans die van laetere stukken verre overtreft. De vereenigde dt, ck, gh wierden eerst naderhand algemeener ingevoerd. Men vergelyke de spelling van het bovenstaende stuk met de kopy in den Luyster van Braband. Intusschen moeten wy, als eene byzonderheyd in deéze Keur, doen opmerken dat tael en spelling in de zelve meer naer het tegenwoórdige Hollandsch, dan naer het tegenwoórdige Vlaemsch gelyken. Zoo leést men daer de hertog, sijn oudste Sone, verkopen, enen, gemein, wert, so, sijn, beide, en honderd andere zulke voórbeélden.

Misschien hadden wy, om van de tael der dertiende eeuw eene proeve te geéven, kunnen volstaen met een kleyn uyttreksel deézer Keure, dan, de belangrykheyd van dat stuk, in opzigte van de oude tael en rechtspleéging der Belgen, en deszelfs mindere bekendheyd, hebben ons genoopt het

[p. 149]

zelve byna geheel overteschryven: immers den Luyster van Braband, is, om reden, hiervoóren opgegeéven, in zeer weynige handen: bovendien, was eene ruyme afschryving noodzaekelyk, zoo om den waeren Text te doen kennen, als om de meerdere oudheyd van de Brabandsche, boven de Zeeuwsche Keure te betoogen.⁽¹⁾

Verscheyden andere steden van Braband en Vlaenderen hebben haere Keuren en Privilegien op het laetste deézer eeuw in de Nederduytsche tael verkreégen. De Landchartre van 1292 is mede daerin vervat, zoo dat die tael van dan af is erkend geweést voór de algemeenste, de nationale tael der Belgen. Om ons niet te lang by de Staetschriften dier eeuw optehouden, willen wy slechts nog een staeltje bybrengen uyt de Keur van Antwerpen, welke naer allen schyn omtrent 1300 uytgevaerdigd is. Er bestaet van de zelve nog een gedeelte in de Archiven deézer stad; het andere is sedert verscheydene eeuwen verloóren geraekt, blykens den band van het overschot. Den naem van den Hertog, die deéze Keur gaf, en het jaer der uytkondiging vind men 'er niet meer in. Zy begint aldus:

(1) Over de Keur van Middelburg (11 Meêrt 1254.) kan men nazien Ypey bl. 313-317 Huydecoper Proeve, deel I. bl. 12. en Kluit Historia Critica Comitatus Holandiae & Zelandiae. tom. II. P. II. p. 654-656.

[p. 150]

I. in den tersten. Dat nieman in Antw̅pen draghen en sal enegherande mortwapine op die boete van. XX. [...] vutghenomen allen lieden die van binnen der stat vutwaert of jnwaert gaen. of die vute scepen romen ofte te scepewert⁽¹⁾ gaen die en selen van horen⁽²⁾ wapen te draghen noch oer van nacht gane niet verboeren.⁽³⁾ En de wert oft werdinne die sinen gast dit verbot niet en seide alse hijs vraeghde. die soude den core selue ghelden worde hi verboert.
Dit sijn mortwapen. Pyken. Hantaexen. Bysermen. Bylen die ghemaert sijn mede te verchten. Wappers. loeden Namers. Misermen. Daggen. Inghelsche dolle. enz.

Doch het word tyd da wy overgaen tot het beschouwen der Belgische Dichtkunde in de dertiende eeuw.

De geschiedenis van alle Litteratueren begint met de Poëzy. Deéze is altyd en overal het Prosa voórafgegaen. Ook de eerste Nederduytsche Schriften waeren Rymkronyken, berymde Romans, Zede- en Natuerkundige Leerdichten. Al zeer lang heéft men opgemerkt dat de Dichtkunst de beschaefdster der volken is geweést. Inderdaed de allereerste Priesters, Wysgeêren en Wetgeévers der bekende Natien, hebben het volk doór Zang

(1) Scheépwaerts.

(2) Haere, hunne.

(3) Verbeuren.

[p. 151]

en Poëzy onderweézen. Orpheus en Amphion, Minos en Thales zongen hunne Lessen en Wetten op het geluyd der Lier, en tot op Herodotus tyd vertoonde men de Historie in het gewaed der Dichtkunst. Is dit het geval geweést by de oude Grieken, de Schythen, de Gothen, de Skandinaviers en zoo veéle andere volken, wy kunnen deéze waerheyd ook tot ons Vaderland betrekken. Van Maerlant, den eersten, den vader der Nederlandsche Dichters; (want van de Vlamingen Willem Utenhove, Calfstaf, Noydekyn en den Haerlemmer Clais Van Brechten,⁽¹⁾ alhoewel tydgenoóten van Van Maerlant, zyn ons geene schriften overgebleéven,) Van Maerlant, zeg ik, was tevens eenen grooten Wysgeér en Volksverlichter. Voór zynen leéftyd was de kennis der weétenschappen in Kloosters en Abtdyen opgesloóten of vervat in boeken, wier inhoud, geschreéven in eene doode tael, voór het volk onverstaenbaer was. De Geestelyken (toen Klerken genoemd) waeren, ten opzigte der kennissen die zy bewaerden, niet mededeelzaem voór den gemeenen man. Vandaer dat de zoogenaemde Leeken, in dien tyd, wierden gerekend tot de geleerden te staen, als de dieren

(1) Zie over deéze Dichters Van Wyn, Historische Avondst. bl. 261-264.

[p. 152]

tot de menschen. Van Maerlant behoorde tot de Leeken en mag dus voór een wonder van zyne eeuw geteld worden. Hy drong het eerst doór den nacht der onkunde; maekte de weétenschappen volkmaetig en plantte die met zyne rymen den verstanden in. Begaeft met uytsteékende vermogens, sloeg hy de handen aen het werk der volksbeschaeving en poogde steéds, met onvermoeyden iver, zynen verworpenen Medemensch optehelpen en te verlichten. Hiertoe strekten meest alle zyne, niet ontalryke, schriften; zoo als men uyt derzelver titels gereedelyk zien kan. Nu eens maekte hy zyne landgenoóten met de lessen van Aristoteles of met den inhoud van het Heylig Schrift bekend; dan toonde hy hun de bloemen der natuer of den spiegel der geschiedenis, en altyd was de verbetering der zeden en der verstanden, zyn eenig doelwit. Het waere der moeyte waerd te bewyzen hoe zeer Van Maerlant als beschaever der Nederlandsche natie, in vroegere dagen, moet worden geägt; want niemand, zoo verre ik weét, heéft hem nog onder dit opzicht beschouwd.

Jacob Van Maerlant (anderen noemen hem Van Meellandt, Van Mierlandt of Van Meerlandt⁽¹⁾) wierd,

(1) Zie over hem: Foppens Bibliot. Belg. pag. 526; Paquot Mémoires pour servir à l'Hist. Littéraire det Pays-Bas, tom. VII. p. 391-399. J. Le Long, Boekzaal der Nederduitsche Bybels. bl. 158-222. Huydecoper Proeve van Taal- en Dichtkunde, naer de uytgave van Van Lelyveld, (Register bl. 282 en 283.) Van Wyn Historische Avondstonden. I. bl. 261, 275, 276 en 289-300. A. Ypey Geschied. der Nederl. Tale, bl. 321. en volgende; doen wel voórnaementlyk des Heeren Clignett's doórwerkte Voórrede voór het eerste deel van Maerlant's Spiegel Historiael, gedrukt te Leyden in 1784.

[p. 153]

volgens Foppens en Paquot, in het jaer 1235, te Damme, in Vlaenderen, geboóren: doch deéze opgaef van zyne geboórteplaets word, als nergens beweézen zynde, sterk in twyffel getrokken. Een Vlaming was hy zeker, dat getuygt hy zelf meer dan eens.⁽¹⁾ Den naem van Maerlant, gelooft men hem gegeéven te zyn, naer dien van zekere plaets, aldus genoemd, alwaer hy eenigen tyd zyn verblyf had: doen waer dit Maerlant gelegen hebbe, is tot nog toe onzeker. Onzen Dichter vertaelde aldaer eene beschryving van den Trojaenschen oórlog, zoo als hy ergèns in zynen Spiegel. Historiael zegt:

Die dat langhe willen lesen
Hoe die fauelen van desen/
Dat walsch spreect / entie poeten
Ghae / daer wi hem sullen heten

(1) Onder andere in de Prologe voôr het Leven van St. Franciscus ℣ 71. Zie boven bl. 15. en de Voórrede van den Spieg. Hist. bl. XXIX.

[p. 154]

 

Ten Dietsche / dat wide es berant

 

Ende wi maecten te Merlant.⁽¹⁾

Omstandigheden van zyn leéven kennen wy niet, dan dat hy Schryver of Griffer der stad Damme was, en aldaer, dit ambt bekleedende, overleéd in den jaere 1300; hebbende alsdan bereykt den ouderdom van 65 jaer. Zyn graf, in de Parochie-Kerk van dat steédje, draegt het volgende Latynsch opschrift:

Hic recubat Jacobus Van Meerlant ingeniosus
Trans hominem gnarus astu, Rhetorque disertus:
Quem laus dictandi & juris proverbia fandi
Transalpinavit famâque perenne beavit.
Huic miserere, Deus, cui sextus jubilaeus
Post summum nomen muneri, proh! abstulit omen.⁽²⁾

Uyt byzondere agting voór deézen Dichter richtte men hem een gedenkstuk op ten Raedhuyze der stad Damme, bestaende in zyne, op den sleutel van eenen balk, uytgehouwene beéltenis, waervan Le Long eene naeuwkeurige afteekening heéft laeten maeken en in zyne Boek-

(1) Spiegel Hist. deel I. bl. 112. en 113. Zie ook de Voórrede van het zelve werk XXVII. en Van Wyn, Hist. Avondst. bl. 290 en 291.

(2) 'Er zyn verschillige leézingen van dit grafschrift. Zie Paquot loc. cit. pag. 392.

[p. 155]

zaal geplaetst.⁽¹⁾ Maerlant wierd in zynen tyd, en nog lang naderhand voór den Vader der Duytsche Dichters en Voórstaender der waerheyd geëerd, zoo als den zelven Le Long uyt eenen ouden onbekenden Schryver aentoont:

Jacob Van Maerlant die Vader
Es der dietscher dichteren algader/
Sceltse sere / die logeneren/
Die valsche materien viseren.⁽²⁾

Dat hy deézen naem in alle opzichten waerdig was, toonen de menigvuldige vrugten van zynen arbeydzaemen geest. Zie hier een kleyn verslag van die geéne welke ons by naeme bekend zyn:

Den Rymbybel, eene berymde vertaeling van de Historia Scholastica van Petrus Comestor. Maerlant eyndigde dit werk in het jaer 1270, als blykt uyt zyne eygene woórden:

Op uwen dach (Maria) nam 't ende
Op die achtende kalende
Van aprille ghescrenen staet;
Op den dach dat onse toeuerlaet

(1) Bl. 158. - Naer deéze hebben de uytgeévers van den Spiegel Hist. de afbeélding van Maerlant, welke voór hun eerste Deel gevonden word, doen vervaerdigen.

(2) Le Long Boekz. der Bybels. bl. 158.

[p. 156]

 

Ihesus an v ghebootscapt was.

 

Du hoort ic ben wel seker das/

 

Na die gheboornisse van onsen here/

 

Waest XII hondert jaer / ende mere

 

LXX ende in een ghegaen.

Den Rymbybel bevat de meeste Boeken van het oud Testament en de vier Evangelisten van het Nieuwe, by wyze van overeenstemming. Verders volgt'er in sommige handschriften de wraeke of destructie van Jerusalem, naer Flavius Josephus. In Le Long's Boekzaal vind men dit alles nader omschreéven, alsook berigten nopens negen Afschriften van dat werk. Wylen Schepen Verdussen te Antwerpen, bezat'er een zeer fraey van, 't welk na zyne dood doór ook wylen den Heere Gasparoli gekogt⁽¹⁾ en thans by den Erfgenaem van deézen laetsten, Mr. Herry alhier, berustende is. Gaerne had ik over dit Handschrift mynen leézeren iets mede gedeeld; doch daer dien Heer, in dit oogenblik, op eene reyze in Zwitserland is, heb ik het zelve niet ter beziening kunnen verkrygen.

(1) Deézen Rymbybel is te vinden op den Catal. van Verdussen N^o 12. bladz. 3. pars I. onder den titel van ‘den Bybel in Nederduytsche Rymen, MSS. op Parkement, verciert met zeer veéle schoone figueren in't Goud en verscheyde coleuren afgezet. De vertaeling is van Jacob Van Maerlant (25 Meêrt 1270.) en is tot Roomen goedgekeurd.’

[p. 157]

Der natueren bloeme, of Bestiaris, het oudste werk dat, in onze tael, over de natuerlyke historie geschreéven is. Maerlant, dichtte het op verzoek van zekeren Niclais Van Cats, en trok zyne schryfstof uyt het Liber rerum van eenen Keulschen Geestelyken, daerna Bisschop van Straetsburg, genaemd Aelbrecht:

Die materie vergaderde recht
Van roelne brocher Alebrecht.

Het werk, verdeeld in dertien Boeken, handelt over Menschen, viervoetige dieren, vogelen, zeewonderen, visschen, slangen, wormen, boomen, kruyden, fonteynen, diere (duere of edele) steenen en de zeven metaelen.⁽¹⁾

Het leven van den H. Franciscus, mede eene vertaeling, en wel naer het latyn van Bonaventura, waervan een afschrift berust ter Boekery van de hooge schoól te Leyden. Het wierd doór Maerlant vervaerdigd op verzoek van een' zyner vrienden, te Utrecht.

Bloemen of spreuken van Aristotelss, of, zoo als den Dichter dit werk noemt:

Hier heudt⁽²⁾ die boer / die es gheseit
Heimclicheit der heimclicheit.

(1) Clignett voorrede op den Teuthonista, bl. LXXVIII.

(2) Hier eyndigt

[p. 158]

Den Spiegel historiael of Rymkronyk, het uytgebreydste en bekendste zyner werken, zynde eene navolging van het meerbekende Speculum Hisoriale van Vincent de Beauvais (Vincentius Bellovacensis.) De Tael- en oudheydkundige Heeren J.A. Clignett en J. Steenwinkel hebben twee deelen van de zelve, met eene keurige Voórrede en ophelderend-kritische aenteekeningen, laeten uytgaen in 1784 en 1785.⁽¹⁾ Sedert ziet'er nog een derde deel het licht, en alle liefhebbers der Nederlandsche oudheyd en letterkunde, wenschen dat het geheele werk, zullende bestaen in omtrent zes, deelen, eerlang moge afgedrukt weézen. Deézen Spiegel historiael, inhoudende eene soórt van algemeene geschiedenis tot op het midden der dertiende eeuw, en verdeeld in vier partien heéft Maerlant tusschen de jaeren 1283 en 1296 berymd, op last van Floris V, Graef van Holland, zoo als blykt uyt de Opdragt:

Graue Florens! Eoning Willems sone/
Ontsaet dit werc / ghi waert de ghone/
Die mi dit dede anevaen/
Ghenoughet v wildijt ontfaen
Danckelike / so hem ics vro/
Ende ic houts mi gepayt also,
God geue v leuen sonder blame!
Ic beghinne in ons Heren name.

(1) In twee deelen in 8^o. Leyden, by Frans. De Does.

[p. 159]

De Prologhe van dit werk begint met de volgende woórdspeling:

Die de werelt eerst werrelt hiet/
Hine was al in dole niet/
Hij gaf hare bi na rechten name;
Want bider mesdaet van Adame/
Daer hi gode omme vererrede⁽¹⁾
Entie werelt al verwerrede/
So es hare die name comen.
Werrelt machmen de werelt nomen;
Want je sibert alle jare/
Henet soe sijn gewerret in hare.

Deéze regels herinneren ons aen het geschil der Hollandsche taelgeleerden over de spelling van het woórd wereld, en aen de daerop gemaekte Epigramma van Witsen Geysbeek:

Spel ‘WEreld!’ eischt de wet door Siegenbeek gegeven;

En ‘WAreld’ wordt door Bilderdyk,

Als de echte spelling voorgeschreven:

Wie ongelijk hebbe of gelijk

Is me onverschillig. 'K wil met beiden vrienden blijven:
'K neem beider letters aan, en zal dus ‘wAEreld’ schrijven.⁽²⁾

(1) Vererrede/ vergramde. Zoo gebruykt men nog in arren moede.

(2) Puntdichten van P.G. Witsen Geysbeek bl. 7.

[p. 160]

De andere werken van onzen Dichter zyn: Het boexken van den houte of de drie gaerden.⁽¹⁾ Miracle van onzer vrouwen (in 36. hoofdstukken) Wapene Martijn en verkeerde Martijn.⁽²⁾ Disputatie van onzer vrouwen; en van den heiligen cruce. Van den V. bloemen. Van ons Heren Wonden. Van der seuen getiden. Die clausule van der Bible. Van der drieuoudicheide. Van den lande van ouer zee.⁽³⁾ Sinte Anselmus; dat is onser vrouwen claghe. Van den Clusenare. Van ons Heren Kynscheide. Onder deéze laetstgenoemde gedichten munt den Wapene Martyn wel het meest uyt, als waerin Maerlants geest de hoogste vlugt neémt en het schitterendst uytblinkt. Men heéft vermoed dat hy daerin zyne eygene omstandigheden hebbe willen afschetsen en den haet en vervolging, welke hy, om het voórstaen van de waerheyd, moest lyden, op zyne wysbegeêrte doen afstuyten. Het begint aldus:

(1) Een fabelagtig verhael van des Zaligmaekers Kruys, groot 840 Verzen, te Antwerpen drymael gedrukt; te weéten, eens omtrent 1480. verders in 1546. (by Symon Cock, in 12^o) en in 1550. hy de Wed. van Hendr. Peetersz Lestens.

(2) Ook te Antwerpen in 1496. gedrukt. Van Maerlant schuylde hierin onder den naem van Jacob.

(3) Dit stukje van den lande van over zee heéft den Heer Van Wyn laeten drukken in de Bylagen van het II^e deel, I^e stuk, van zyn Huisittend leeven. bl. 306-322.

[p. 161]

 

Wapene Martijn! hoe salt gaen?

 

Sal dese werelt iet langhe staen

 

In dus cranken love?

Over den oorsprong der slaverny zegt hy:

Nu es d'een Edel / dauder vri⁽¹⁾
Die derde Eyghin-man⁽²⁾ daer bi
Van waen quam dese name?
Nu seyt men tot den dorper /⁽³⁾ fi!
Ganc weg! God oneere di!
Du biste der werelt scame!
Die Edel heuet al tghecri /⁽⁴⁾
Men seyt / willecome ghì!
Dat doet dat ic vergrame:
Want het dunct mi ontame.⁽⁵⁾

Verders beschryft hy hoe de deugd den Adeldom maekt:

My en roect⁽⁶⁾ wien droech of wan/
Daer trouwe ende Doghet⁽⁷⁾ es an/
Ende reyne es van seden:
Wt wat lande dat hi ran/
Dien ic den name gan⁽⁸⁾
Van gherechte evelheden.

(1) Vry.

(2) Slaef, zynde iemands eygendom.

(3) Dorpeling.

(4) Het geroep, het gejuych.

(5) Onbetaemlyk.

(6) My raekt niet.

(7) Deugd.

(8) Gun, vergun.

[p. 162]

 

Al vercoft men sulcken man/

 

Nyemen hem gheronen en ran

 

Syure doghetachticheden⁽¹⁾

Is dat geene waere Philosopbie? Den trant van deéze regels komt my voór dichtmatiger te zyn dan de meeste andere van Van Maerlant. Nog een staeltje van zyne kundigheyd. Hoe eenvoudig schoon spreékt hy aldus van het geheym der H. Dryvuldigheyd!

Martijn! du vraghes mi te hoghe.
Al vloech ic bouen der engelen vloghe⁽²⁾
Bouen ferub en seraph/
Soe weet ic wel dat ic en moghe⁽³⁾
Berechten dat / ten vollen toghe
Met woerden niet hier af.
Alle sinnen sijn te droghe/
Alle creaturen / hoement poghe/
En doghen hier een caf.

Hoe wel is dat gezegd: alle zinnen zyn daertoe te droog! Regels als deézen zat men ook by Van Maerlant, maer zeer zelden aentreffen.

(1) Niemand kan hem zyne deugden rooven.

(2) Al vloóg ik boven de vlugt der Engelen.

(3) Dat ik het niet doen kan, namentlyk de H. Dryvuldigheyd beschryven.

[p. 163]

Met Van Maerlant leéfde gelyktydig Melis Stoke, Schryver eener Rymkronyk, eyndigende met het jaer 1305. Zyne geboórteplaets is niet bekend; de meeste Schryvers echtēr, houden hem voór eenen Hollander, dewyl hy ergens zelf getuygd, als Geestelyken, (Klerk) in dienst van Willem III, Graef van Holland, gestaen te hebben:

Here van Hollant; edele Grave/
U hevet ghemaert / teenre gave
Dit Boer ende dit Werrc
Melijs Stoke, u armen clerc.

Doch het komt my niet onwaerschynlyk voór dat hy eenen Vlaming geweést zy. Immers Van Wyn en Ypey meenen dat een groot gedeelte dier Rymkronyk van eene andere hand is, en dat slechts de laetste boeken van Melis Stoke zyn.⁽¹⁾ Nu, juyst deéze laetste boeken zyn het waerin den Vlaemschen tongval overal doórstraelt:⁽²⁾ en wanneer men uyt echte stukken geene berichten nopens eenen Schryver putten kan, moet men dan zyne afkomst niet verklaeren uyt de tael welke hy in zyne Schriften gebruykte? Ik ben nogtans zoo vermetel niet van tegens het eenstem-

(1) Hist. Avondst. I. bl. 280 en 281. - Gesch. der N.T. bl. 335.

(2) Zie Bilderdyk, Verhandeling over de geslachten der naamwoórden, tweede druk, bl. 105.

[p. 164]

mig gevoelen van zoo veél geleerden, als aen Stoke eene hollandsche afkomst geéven, te durven beslissen, en agte my des niet verpligt by hem hier langer stil te houden. Wie lust heéft hem nader te leeren kennen leéze daer toe de aenteekeningen van zynen kundigen uytgeéver B. Huydecoper en de hieronder aengewezene Schryvers.⁽¹⁾

Minder kennen wy, doch van geene mindere bekwaemheyd was Jan Van Helu,⁽²⁾ dichter van eene Kronyk op Hertog Jan I. van Braband en den slag van Woeronc of Woeringen by Keulen, doór deézen gewonnen op Reynout Graef van Gelderland, den 5. Juny 1288. Dien Dichter word ook broeder Jan Van Leeuwe genaemd:

(1) Foppens Bibl. Belg. pag. 49. Saxe Onamast. II. 342. Van Wyn Avondst. 277. Werken der Maatsch. van Nederl. Letterk te Leyden. V. 90. De Vries Proeve eener geschied. der Nederl. Dicht. I. 7. Ypey gesch. der N.T. 333. - De Rymkronyk van Melis Stoke is, naer de uytgaeve van B. Huydecoper, gedrukt te Leyden, by Le Mair 1772. 3. deelen in 8^o.

(2) Lelyveld schryft Van Heelv. Zie over hem Foppens pag 655. Butkens Trophées du Brabant. Liv. IV. Chap. VII. p. 279-321. Paquot Mémoires pour servir à l'Hist. Litter. des Pays-Bas, vol. III. 198. Van Wyn Avondst. 285. Saxe, Onom. VII. 353. De Vries I. 10. Ypey. 342.

[p. 165]

 

Die yeesten die ghesciet sijn

 

Tusschen mase enten rijn

 

Alsoe alse van Heelu broeder Ian

 

Ons heeft bescreven en doen verstan/

 

Oec heet hi broeder Ian van Leeuwe,

vermoedelyk om dat hy zyn verblyf had in een Klooster van het Brabandsche steédje Leeuwen. Van dit gedicht, inhoudende 9966. regels, verdeeld in twee Boeken, bezit de Heer Van Wyn een zeer fraey Handschrift, het oudste der nog aenweézige afschriften. Reeds heéft den verdienstelyken F. Van Lelyveld daervan een omstandig en naeuwkeurig verslag gegeéven agter het tweede deel van Huydecopers Proeve van Taal- en Dichtkunde, en op dit oogenblik voldoet de heer Van Wyn aen de belofte, doór hem zoo lang gedaen, van dit stuk doór den druk gemeen te maeken. Van Helu legt onder de pers en zal, verrykt met de keurige ophelderingen en aenmerkingen van zynen uytgeéver, eerlang den schat onzer oude letterkunde nog komen vergrooten.

‘De Vaersen van Van Helu loopen met eene eenvoudigheid, die naast aan de natuur komt en juist daardoor, de voorwerpen zo klaar en zo digt by ons plaatst, als bevonden wy ons in het midden der zelven. Somtijds zelfs, verheft zig zijn toon ver boven Stoke in kragt en ge-

[p. 166]

voel.’⁽¹⁾ Laeten wy dit in eenige proeven zien. Den Dichter draegt syn werk op aen Margarete van Engeland, getrouwt met Jan II, ten eynde zy, die pas van Engeland was aengekomen, de vlaemsche tael zoude leeren.⁽²⁾:

Maer ic wille Vrouwe Margrieten
Van Jugelant noemen tiersten
Vrouwe Margriete van Inghelant
Die seker hevet van Brabant
Tsertoghen Jans sone Jan
Want si dietsche tale niet en ran
Daer bi willic haer ene gichte⁽³⁾
Sinden van dietschen gedichte
Daer si dietsch in leeren moghe
Van haren sweer⁽⁴⁾ den hertoghe
Sindic haer daer bi bescreven
Want en mach niet scoenres geuen
Van Gidderscape groote dade
Du biddic hare op ghenade

(1) Van Wyn Avondst. I. 286.

(2) Zie hierover Shaw, ‘Essai sur le Pay-Bas Autrichiens, traduit de l'Anglais. page 35.

(3) Gichte. Gifie. Zie Melis Stoke, zesde boek, versi; 1205.

(4) Sweer beteekent hier Schoonvader, oudtyds wierd dien naem aen alle aengetrouwde persoonen gegeéven. Het is eene verkorting van zweger of zwaeger. Zie Lelyvelds aenteekening in Huydecopers proeve I. bl. 496.

[p. 167]

 

Der edelre Vrouwen Margrieten

 

Dat ic hare dogeden moet ghenieten

 

Dat syt met oetmoede wille ontsaen

 

Want om hare hebbict bestaen.

Hy schreéf deéze Rymkronyk om hulde te doen aen de waerheyd van het gebeurde in den slag van Woeringen, waervan verscheydene valsche Yeesten (historien) in omloop waeren:

Want ic hadde sonder waen
Hier af des dichtens nu ontboren⁽¹⁾
Maer dese yeeste was te voren
Beide in dietsch ende oec in walsch
Van vele lieden gedicht valsch
Die der waerheit daer misten
Want si dystorie niet en wisten.

Hy wist het zoo veél te beter, als zynde ooggetuygen geweést van dien merkwaerdigen slag:

Hoet daer verginc salic hier na
Vertellen alsoe als ict versta
Na die waerheit die ic sach....
.... want ic die screef
Dese yeeste die ic met ogen sach.

Zynen Held, Hertog Jan I. boezemde de vyanden ontzag en vrees in:

Doen si vernamen dat hy kwam
Tornich te hemwert / doe nam

(1) Nagelaeten.

[p. 168]

 

Elc sinen wech ende Vloe

 

In sinen veste. Rechte alsoe

 

Alsoe die Dieren den leeu vlien

 

Daer sine⁽¹⁾ horen / eer sine sien.

Dergelyke vergelykingen heéft Van Helu meer; doch deéze staeltjens zullen voldoende weézen om over hem te oórdeelen.

Misschien behoorde ook tot deéze eeuw Dirk of Diederik Van Assenede,⁽²⁾ Schryver van eenen Roman genaemd Blansefloer en Florys, uten Walsche in Dietsche gedicht. Dit stuk, zegt Van Wyn, is sedert lang, ellendiglyk verbasterd. Dat het eene vertaeling uyt het Waelsch of Fransch is, blykt uyt deéze woórden:

Dat seide Diederic / die dese aventure
In Dietsche uten Walsche vant.
Dat menre soude lettel vinden in dlaut
Die souden willen geloeven dies
Dat iemen so sot ware ende so ries.⁽³⁾

(1) Sine / zy hem,

(2) Assenede, in Vlaenderen, was, weleer, eene zeer bloeyende Stad. Zie over deézen Dichter Huydecoper op Melis Stoke I. 167 en 168. Lelyveld op Huydecopers Proeve I. bl. 143. Van Wyn Avondst. 312-315. en Laserna Santander Mémoire Hist. sur la Bibliot. de Bourgogne, page 148.

(3) Ries / dwaes, roekeloos.

[p. 169]

Indien wy over hem moeten oórdéelen uyt deéze en de volgende regels, welke my doór eenen vriend zyn medegedeeld, dan waeren zyne verdiensten verre beneden die van de voórige Dichters:

Wi vinden ghescreden als ghi selt horen/
Dat bi ouden tiden hier te voren/
Een heyden Coninc wt Spaengen quam;
Tierst dat hi den somer vernam
Bringhende dat nuwe loof ende dat gras:
Fenus dies Conincs name was.
Te scepe quam hi mit viele lieden
Als hi sijn vroede manne eieden
Hi entrimeerde an i sant/
En ghinc op in der Kerstinen lant
Roof ende braut dedi stichten/
Die mure breken / die borghe stichten/
Cloesters / Monstre⁽¹⁾ ende Godshuus
Dede te storen die Coninc Fenus;
Man ende wijf si al versloghen
Haren roos si te scepe droghen.

(1) Monsters zyn Tempelen en Kerken, en niet Kloosters of Monasterien, zoo als Alkemade geloofde. Immers hier staen Kloosters en Monsters nevens elkanderen geplaetst op eene onderscheydende wyze. Zie over dit woórd, Clignett's aenteek. op den Spieg. Hist. deel I. bl. 71. en Huydecoper op Melis Stoke I. 524.

[p. 170]

Omstreéks den zelfden tyd leéfde nog zekeren broeder Gheraert⁽¹⁾ opstelder van een natuer- en sterrekundig rymwerk, in den smaek van Maerlants gedicht der naturen bloeme en met de Handschriften van dit laetste veélal te saemen gebonden. Hy was ook eenen Vlaming en woonde te Gent, als blykt uyt zyne eygene woórden:

Wat liede hier ouder ons woenen
Wi gheweten niet en connen
Mar alsoe wel soe segghen si/
Dat ouder haer voet siwi/
Als wijt van hem⁽²⁾ segghen;
Want voet iegen; voet wi legghen;
Alsoe wel hebben si tfirmament
Bouen hem / als wi tot Ghent.

Een der Handschriften van dit werk berust in de boekery der hooge schoól te Utrecht. Wylen Mr. J. Visser bezat'er een tweede, 't geén in de Avondstonden van Mr. Van Wyn nader omschreéven is, tot welke wy den leézer verwyzen.

(1) Zie Spieg. Hist. I. deel, voórrede bl. LXVIII. Van Wyn Avondst. I. 302. De Vries Proeve I. 11 - Ook word van hem, onder den naem van broeder Thomas, gesproken in de Nieuwe taal- en dichtk. Bydragen. I. 309. en 312.

(2) Hem en hien wierden by de ouden dikwils verwisseld.

[p. 171]

Nog twyffelt men of tot deéze, dan wel tot de veertiende eeuw mogen gebragt worden de Romans van Karel en Elegast, Ferguut en Galiene, Ysewyn en Seghelyn van Jerusalem, Walewein en Limborg; de Bediedenisse van der Misse, het Crudenboec of boek der kruyden, en dat der Ystorien bloeme;⁽¹⁾ alle welke stukken doór B. Huydecoper honderdmaelen aengehaeld en vrugten zyn van den Brabandschen en Vlaemschen bodem.⁽²⁾ Derzelver inhoud is van te weynig aenbelang om 'er langer by stil te houden. Gelyke aenmerking verdient een gedicht over den Grimbergschen oórlog onder Godevaerd den III. bestaende uyt meer dan 12000 regels en beginnende met de volgende:

(1) Men leéze over deéze stukken Van Wyn, loc. cit. I. 301-314 en de plaetsen van Huydecoper en Lelyveld, aldaer (bl. 314. in de aenteek.) aengehaeld; voorts Laserna Santander Mém. sur la Bibl. de Bourg. p. 150. De bovengenoemde rymwerken bestaen meest al slechts in handschrift: Karel en Elegast en de Seghelyn van Jerusalem, zyn alleen gedrukt, het eerste in 1478. zonder dat men weét by wie; het tweede in 1517. by Claes Grave te Antwerpen, (in kleyn folio) en nog eens in de zelfde stad by Henrik Paeterssen, zonder jaertal. Dirk van Assenede word (denkelyk by vergissing) in de voôrrede van den Teuthonista, aenzien als Schryver van Ferguut. Zie ald. bl. lxxiii.

(2) Van Wyn, ter aengeh. pl. bl. 315.

[p. 172]

 

God die Here is alre heren

 

Die ons menschen wilde eren....

 

Draije jesta die waarheit was

 

Van den hertoge / sijt seker das/

 

Die Godevaert metten baerde hiet....

Butkens, die van deéze kronyk een lang uyttreksel geéft, beschuldigt de zelve niet alleen van onnaeuwkeurigheyd, maer zelfs van Fabelagtigheyd.⁽¹⁾ Wy verwyzen den nieuwsgierigen leézer naer de preuves van deézen geschiedschryver, en zullen, om ons overzigt der Belgische Dichtkunde in de 13^e eeuw te besluyten, alleenlyk nog zeggen dat 'er van dien tyd nog een handschrift bestaet, draegende voór titel Fabelen van Ysopet,⁽²⁾ welkers maeker, of vertaelder onbekend is. De Heer Clignett, dien ik de eer heb onder myne geleerde vrienden te mogen tellen, zal eerstdaegs deézen kleynen Esopus, met zyne taelkundige aenmerkingen, in het licht geéven. Intusschen diene het volgende tot proeve:

Over een brugghe ghint een hout
Die een been droech in den mont.
Doen hi die scade int water sach
Vanden bene / hort wat hi plach⁽³⁾:
Hi snauwende omt stir van onder
Dus wert hi vanden bene sonder.

(1) Trophées du Brabant. I. pag. 119.

(2) Huydecoper op Stoke, II. bl. 223. Van Wyn, I. 315. enz.

(3) Wat hy pleégde, wat hy deéd.

[p. 173]

Zekerlyk hebben de bygebragte voórbeélden uyt de Dichtkunde der dertiende eeuw, als gewrogten van kunst, niet veél waerde, en moeten wy in dit opzicht de aenmerkingen van Huizinga Bakker en Jeronimo De Vries⁽¹⁾ bystemmen; doch uyt dit oogpunt moet men de zelve, althans hier, niet beschouwen. Gevoel, kragt van inbeélding, rykdom van Poëzy, worden, zelfs, in de historische Dichtverhaelen, leer- en zededichten van onzen tyd, maer zeer zelden, ja doórgaens geheel niet, gevonden: hoe zou men dan die vereyschten by de ouden, by die vroegere Vlaemsche Dichters willen zoeken, die niet anders be doeld hebben dan den gemeenen man op eene eenvoudige wyze te onderrichten en te stichten? Regel- en kunstmaetige eygenschappen konden hunne schriften even min bezitten, als welke maer op het tydperk eener hooggevoerde beschaeving kunnen verkreégen worden. Voeg hier nog by dat de studie der Grieksche en Romeynsche modellen toen nog niet herboóren was en gy zult ligtelyk kunnen begrypen dat Van Maerlant, Stoke en Helu, in hunne soórt, en voór hunne eeuw, zeer ver-

(1) H. Bakker, beschouwing van den ouden gebrekkelyken en sedert verbeterden trant onzer Nederd Versen in de Werken der Maatsch. vun Leyden, deel V. bl. 90-93. De Vries, Proeve eener geschied. der Nederl. Dichtk. I. 7-9.

[p. 174]

dienstelyke en zeer bekwaeme Mannen geweést zyn. Den laetstgenoemden, alleen, had, doór de stof die hy bewerkte, meer dan de andere kunnen Dichter weézen, in den waeren zin van dat woórd. Men vind ook by hem eenige vergelykingen, voór welke een' Heldendichter zich niet zou behoeven te schaemen: dan, daer hy, met den aenvang van zyn rymwerk, verklaerd had het zelve slechts ondernomen te hebben om de eenvoudige waerheyd van het gebeurde in den slag doór hem bygewoond, te herstellen, mogt of durf hy zich niet boven den historischen toon verheffen.

Niettegenstaende alle deéze gebreéken, (waerby nog te voegen is den slordigen regelloozen gang der verzen, welke dan eens uyt acht, dan weêr uyt tien, somtyds uyt nog meer dichtvoeten samengesteld wierden) in weérwil van dit alles, zeg ik, heéft hunne oude tael, voór iemand die 'er maer eenigsints aen gewoon zy, eene welluydendheyd, eene bevalligheyd welke niet nalaet op het hart te werken. Die korte, zaekryke en hoogst eenvoudige voórdragt, die reyne natuertael, welke thans niet meer te treffen is, die juyste, onopgecierde gedagten en eyndelyk dat zuyvervloeyend Vlaemsch, waer doór de schriften der dertiende eeuw zich ken merken, verdienen allesints onzen eerbied, zoo niet onze bewondering.