Verhandeling over de Nederduytsche tael- en letterkunde, opzigtelyk de Zuydelyke provintien der Nederlanden

[p. 1]

Verhandeling over de Nederduytsche tael- en letterkunde betrekkelyk de Zuydelyke Provintien der Nederlanden.

Inleyding.

AL wat wy in de Natuer zien en leeren kennen, onderscheyd zich doór zyne byzondere gedaente, aerd en eygenschap. Overal heerscht verscheydenheyd. God, in zyne hooge wysheyd oórdeelde goed niets eenvormig te scheppen. Hy bragt wel den Chaos, den warklomp der dingen, tot een harmonisch geheel, maer wilde dat den mensch, voór wien hy alles bestemd had, de bestanddeelen van dat geheel zoude onderkennen, om, in der zelver byzonderheden en voórdeelige plaetsing, zyne hoogste wysheyd en almagt te leeren aenbidden. Aldus zien wy dat geen plekje gronds van deézen

[p. 2]

wyduytgestrekten aerdbodem aen een ander ten volle gelykend is. Het dier- en plantenryk levert die verscheydenheyd misschien wel het meest op. Ider slach zelfs heéft nog ondersoórten in zich, waeruyt nieuwe verdeelingen ontstaen. Doch, om ons by de dieren en planten niet op te houden, hoeveél soórten van menschen zyn'er niet in deéze wereld! Welk verschil tusschen den Albinos en den Hottentot, den reusagtigen Patagonier en den kleynen Groenlander! Naeuwlyks kan men in hen den zelfden mensch erkennen. Geene natie die niet van andere natien, ja geenen enkelen mensch die niet van eenen anderen mensch te onderscheyden zy. In de zedelyke wereld hebben de zelfde verschynselen plaets. Alzoo wilde het den Schepper. Hy schiep verschillige landen om dat'er verschillige volken zouden zyn; Hy begeêrde dat de natien onderscheyden zeden, gebruyken en taelen zouden hebben; Hy vond goed dat elken sterveling met den grond zyner geboórte als vereenzelvigd zoude zyn en'er ontstond Vaderlands-liefde. Dit edel vuer smolt Hy, als 't ware, met ons levensvuer saem. Alle banden zouden dienen om ons aen het Vaderland vast te snoeren, alle betrekkingen zouden saemenloopen om dien zucht in ons levendig te houden. Echter den invloed van het vreémde, het uytlandsche zoude magtig genoeg zyn om den zelven te verzwakken en te overmeesteren.

[p. 3]

Dus ziet men dat ook de tael, als eenen der kragtdadigste middelen die menschen verbind en onderscheyd, het haere moest bydraegen om het vaderlandsche aen te kweeken en het vreémde te weêren. Van daer dat idere tael in een naeuw verband staet met de wyze van denken, den handel en zede van het volk by het welk zy gesproken word, en dat zy, om zoo te zeggen, de livrey van dat volk draegt. Anderen hebben dit, voór my, gezegd en beweézen. Wanneer wy hunnen stelregel, voór zoo onwederleggelyk als hy my voórkomt, aenneémen, dan behoeft'er niet veél by, om vervolgens ook te kunnen begrypen dat eene natie haerer zelfstandigheyd, haerer onafhangelykheyd te kort doet, naer maete zy haere eygene tael, doór het te veél gebruyken en doór het gedeeltelyk invoeren eener vreémde verwaerloost. Deéze veragtering, ten opzigte der nationaliteyt, zal nog sterker worden wanneer, eyndelyk, die natie, uytgelokt en begoocheld zynde doór de, in schyn, grootere wellevendheyd en meergevorderde beschaefdheyd van een ander volk, met de tael van dit laetste nog deszelfs manieren en denkwyzen wilt aenhangen en overneémen, en wanneer by haer, de tael van het bestuer niet de tael der bestuerden, in het algemeen, is. Dan volgt, natuerlyker wyze, eene min of meer voelbaere ontzenuwing des geheelen lichaems van dien staet. Hoe kan het anders?

[p. 4]

De eenheyd welke tusschen het volk en zyne overheden bestaen moest, verbroken; den burger gedwongen zyne Magistraeten met tolken toetespreéken; in het uytreyken van ampten en voórdeelen den inboórling verre agter den taelbehendigeren vreémdeling gesteld; van het uytschot anderer landen het land overstroomd; aen bedriegery en knevelary eene wyde deur geöpend. - Zie daer slechts een deel der onheylen welke het in bewind stellen eener andere dan de gemeene landspraek met zich sleépt. En wat word'er in zulke omstandigheden van deéze laetste? Naeuwlyks behoud zy by den gemeenen man eene bekrompene aenweézigheyd. Uyt den kring der geleerden en hoogerbeschaefden, uyt het perk der letteroeffeningen is zy gebannen, dewyl haere kennis geen hoegenaemd voórdeel meer schynt aentebieden en doór niemand aengepreézen noch begunstigd word. Even als iemand dien men alle middelen van bestaen ontnomen heéft, word zy, alle dagen, al armer en armer, verliezende alle die woórden welke voór laegere standen niet berekend waeren, als daer zyn kunst-termen, dichterlyke uytdrukkingen en die welke tot den verheven schryfstyl, tot een verfynd gevoel en eenen beschaefden smaek, het meest gebruykelyk zyn.

Men moet bekennen dat de Nederduytsche of Nederlandsche Tael, sedert den tyd dat eene an-

[p. 5]

dere, de fransche, in deéze zuydelyke deelen van de Nederlanden zoo grooten opgang maekt, dit lot ondergaen en thans die kragt en zuyverheyd by het spreéken grootendeels verloren heéft, welke zy in vroegere eeuwen, en wel voórnaementlyk in de dertiende, moet gehad hebben. Sommige zouden die veragtering wel gaerne der taele zelve wyten en willen beweêren dat de fransche slechts daerom de geliefkoósde is geworden, om dat zy in alle opzigten de Nederlandsche overtreft en boven deéze verdiend gesteld te worden. In dit verkeerd denkbeéld, of liever in dit voóroórdeel zien wy, helaes! een groot aental onzer geägtste medeburgeren deel neémen! De onverschilligheyd waermede men op de moedertael nederziet, is zelfs voór den vreémdeling een voórwerp tot verwondering. Duyzende franschen woonen tien, twintig en meer jaeren in de Nederlanden zonder een enkel woórd Nederlandsch aengeleerd te hebben. Zy ontzien zich die moeyte, aengezien wy, Belgen, goed genoeg zyn hen in alles te gemoet te komen en aengezien het by ons geene noodzaekelykheyd meer is de tael van het volk te verstaen, om aen Ampten en Bedieningen te geraeken en om het volk te bestieren. Hoe zou toch den vreémdeling op den inval komen van zich in het Nederduytsch te laeten onderrigten daer hy ons dit zelfs ziet verwaerloozen, daer hem onze beschaefdste klassen zulks ontraeden, als waere de tael niet der moeyte waerdig!

[p. 6]

Zoo onverschillig is men in Belgien omtrent het Vaderlandsche geworden. Vergeéfs roept den meerkundigen tot de menigte onzer taelverloochenaeren dat zy het verbasterd Vlaemsch het welk tegenwoórdig in Belgien gesproken word, met het goede, oude, echte Nederduytsch verwarren; vergeéfs tragt men hen te doen begrypen dat, om over de zaek te oórdeelen, het eerst noodig is de zelve grondig te kennen; vergeéfs voert men bewyzen aen die in volle licht aentoonen dat de moedertael doór kragt, nadruk, buygzaemheyd en wat des meer zy, het verre op de ingesloópene voóruyt heéft. Men word of uytgelachen of aengezien voór iemand die met wonderspreuken (paradoxen) zoekt te speélen.

Eventwel 'er worden nog Belgen gevonden die den lust gevoelen om tot de grondige kennis onzer tael- en letterkunde doór te dringen en die iets, het geén zy weéten van het Vaderland afkomstig te zyn, niet ligtvaerdiglyk willen verwerpen. 'T is voór de zulken dat ik de pen opvat. Gelukkig zal ik my agten wanneer ik hun nog meerderen iver voór de goede zaek kan inspreéken, wanneer ik hen kan aenspoóren om ook andere voór vaderlandsche kennissen en voór de schoonheden onzer moedertael vatbaer te maeken!

Zal ik over den tegenwoórdigen toestand van het Nederduytsch, in de zuydelyke Provintien van Ne-

[p. 7]

derland, regelmaetig willen oórdeelen, dan moet ik de oorzaeken van deszelfs agterlykheyd, in vergelyking van andere Provintien, by middel der Belgische Historie naspeuren, en, is 't mogelyk, alle die geschiedkundige oirkonden opdelven welke de vyanden van myn onderwerp onder het gewigt der waerheyd mogen doen bezwyken. Er zyn'er, naementlyk, onder die vyanden, welke de Fransche of Waelsche tael, voór de alleen gewettigde landtael der Belgen, ook in vroegere eeuwen, willen doen doórgaen. Dwaesheyd kan men het noemen, ik beken het, op zulke dwaesheden agt te slaên en te antwoórden; doch vermits wy werkelyk bespeuren dat soórtgelyke denkwyzen, helaes! alle dagen al meer en meer ingang vinden by lieden die nog nooyt dertig jaer hebben agteruyt gezien; vermits men Boeken en Schriften ziet aen den dag komen, in welke men onbeschaemdelyk alle die geénen voór dwaezen en zinneloozen uytkreyt in wie den lust mogt ontstaen 'er aen te twyffelen,^(*)

(*) De Heer Plasschaert, na gezegd te hebben dat de fransche de nationale tael der Belgen in't algemeen is en oudtyds was, vraegt: Quel est l'habitant des Pays-Bas, sous quelque latitude qu'il se trouve, qui avec de la bonnefoi et du sens commun, puisse manifester une opinion contraire? Esquisse Historique sur les Langues considerées dans leurs rapports avec la civilisation et la liberté des Peuples; par un Belge. Brux. Demat, 1817. pag. 12.

[p. 8]

dan toch, denk ik, word het noodzaekelyk ons met het wederleggen van zulke gezegden een weynig optehouden en te onderzoeken of de Rechten onzer moedertael niet onder de Rechten en Privilegien van den landzaet zelve opgesloóten liggen.

Myn onderwerp laet zich gevolgentlyk doór twee hoofddeelen onderscheyden.

In het eerste zal de beknopte geschiedenis der Nederduytsche tael- en letterkunde by de Belgen moeten op goede gronden worden daergesteld. Ter bereyking van dit oogmerk zal ik byzonderlyk moeten onderzoeken wat invloed eene vreémde staetkunde, een vreémd Hof, eene vreémde tael op de zelve gehad hebben. Daer men, onder andere, ons ook heéft te last gelegd dat de Belgische Dichtkunst volstrekt niets oplevert dat melding kan verdienen^(*) zal het, om het tegendeel te bewyzen, noodig weézen eenigsints breedvoerig te spreéken over de Dichters en Rederykkamers welke in deéze zuydelyke Provintien hebben gebloeyd en zullen'er verscheydene proeven van der zelver kundigheyd moeten aengehaeld of aengeweézen worden; dit, im-

(*) In dien zin sprak, nu 2 jaer geleden, den Recensent ook der Recensenten, een tydschrift het welk te Amsterdam word uytgeéven. 'T schynt echter dat de Schryvers van dat maendschrift sedert anders zyn beginnen te denken.

[p. 9]

mers, loopt niet buyten het bestek myner taelverdediging. Zoo de Poëzy niet teenemael de tael vormt en beschaeft zy is het echter waerin de tael haeren grootsten rykdom te kost legt. De eerste levert dus in alle tyden den besten maetstaf van de gesteltenis der laetste. Daerom zullen wy met de Belgische Dichters ons bepaeldelyker moeten bezig houden dan met de Proza-schryvers.

Eyndelyk, het tweede hoofddeel zal de verdediging onzer moederspraek, om haer zelve, moeten ten voórwerp hebben en daerin haere schoonheyd en voórtrefflykheyd moeten worden gestaefd en uyteengezet. Maer, hoor ik iemand zeggen, die taek is reeds doór den geleerden en doórkundigen Hoogleeraer Siegenbeek ten vollen afgewerkt en de innerlyke waerde van het Nederduytsch doór hem in het helderste licht geplaetst.^(*) Ik weét het. Misschien zal het de grootste verdienste van dit Boek zyn, myne landgenoóten met zyne doórwrogte Schriften te hebben bekend gemaekt; doch ik zal dien beroemden Taelzuyveraer echter zoo tragten natespreéken dat myne behandeling van dit punt, doór de meer bepaeldelyke vergely-

(*) Voórnamentlyk doór zyné keurige verhandelingen over den rijkdom en de voortreffelijkheid der Nederduitsche taal, en over den invloed der welluidendheid en gemakkelijkheid van uitspraak op de spelling enz. te vinden in de werken der Bataafsche Maatschappy.

[p. 10]

king van het Nederduytsch met het Fransch, waer aen ik my zal hegten, nog daerdoór een nieuw aenzien verkryge. In het bewyzen van het verband onzer moedertael met het bekend karakter der Nederlanders, zullen wy meer van elkanderen verschillen, doórdien ik voórnamentlyk heb te onderzoeken welken inbreuk het fransche op onze oorspronglyke zeden en gebruyken heéft gemaekt. Eenige aenmerkingen over het zoogenaemd verschil van het Hollandsch en Vlaemsch, als tael, en over het weézentlyk verschil der uytspraek en spelling van de zuydelyke en noórdelyke Nederlanders, zullen eyndelyk, met de opgave der middelen om beyde te vereenigen en het aentoonen der noodzaekelykheyd en mogelykheyd dat de Nederduytsche tael, binnen kort, in Belgien gevestigd worde en in bloeyenden stand kome, dit werk moeten besluyten.

Waerlyk eene onderneéming die voór myne kragten niet berekend is! 'T zy my dus vergund de toegeévendheyd myner kundige leézers, ter deézer plaetse, aen-te-spreéken en de beweégredens te doen gelden welke my tot deéze verhandeling hebben verstout. Lang draelde ik met het ontginnen van deézen belangryken arbeyd, altyd denkende dat kundiger mannen, onder de Belgen, de verdediging onzer schoone moedertael zouden hebben ondernomen. Wanneer deéze tegen de alom strafloos

[p. 11]

uytgeschoóten pylen van den verblinden laster en belangzoekenden haet eeniger franschen of franschgezinden, den beukelaer der waerheyd en der geschiedenis hadden willen opzetten, hoe volslagen, hoe luysterlyk waere den zegeprael geweést! Maer, helaes! zulke Belgen hielden hunne opinie voór zich of vreesden doór het openbaermaeken der zelve, het mîsnoegen van veéle vermogende persoonen, die anders denken, of wel den spot van sommige Dagbladschryvers, zich op den hals te laeden. Vier jaer bleéf myne veélverwagtende hoóp staende, doch 'er kwam niets te voórschyn, dat de zelve mogt bevredigen.^(*) Daerentegen waeren de talryke

(*) Wel is waer dat de Heer Van den Broeck, van Aelst, een werkje in het licht gaf dat daer toe eenige strekking had. Maer zonder aen de kunde van dien Heer lets te kort te doen, moeten wy zeggen daerin, tegen onze verwagting, niets belangryks gevonden te hebben over de geschiedenis en waerde onzer letterkunde, noch over den nadeeligen invloed van het fransch op ons nationael karakter. Ook stelde dien Schryver zyn werkje in het zoogenaemd Hollandsch, en dit is, onzes inziens, voór de Brabanders en Vlamingen, zoo als wy hen kennen, zeer ondoelmaetig handelen. Wilt men in het aenpryzen eener tael volkomentlyk slaegen, dan moet men die tael neémen en voôrdraegen zoo als de zelve doór het volk, tot het welk men spreékt, aengenomen is. Wanneer men het tot het beöeffenen der zelve gebragt heéft, volgt den overgang tot een beter taelstelsel genoegzaem van zelfs.

[p. 12]

aenhangers van het fransch-alleen, in eene onophoudelyke en onvermoeylyke bezigheyd geweést om doór openbaere tydschriften en boekjes den beterweétenden voôr te komen, meer bedagt zynde om deézen allen lust van spreéken tegen te maeken en hem van de zaek afteschrikken, dan om hem op eenigen grond van waerheyd of waerschynlykheyd, te overtuygen. Huyverig wierd ik op het inzien van het dubbel gevaer dat ik, en doór myne onbedrevenheyd in den ongebonden schryfstyl en doór den weynigen tyd welk ik der letterkunde kan toewyden, zoude moeten loopen. Daer 'er intusschen, voór my niets anders overbleéf dan maer op te treéden, 't ging hoe 't ging, heb ik eyndelyk moeten besluyten my te zullen getroosten over dat geéne wat my hierin zoude te dugten staen. Het had in de oogen van het Vaderland eene misdaed kunnen zyn langer te verzwygen wat ik, ten voórdeele van eene onverdedigde zaek aen tewenden had. Myne jongheyd, myne onervarenheyd mogten niet in aenmerking komen.

Zie daer hoe ik by het aenvangen deézer verhandeling gestemd ben, en wat ik voórafgaendelyk omtrent de zelve zeggen moest. Langer zal ik de aendagt myner leézers, die ik over deézen uytstap om verschooning bid, niet ophouden, maer onmiddelyk ter zaeke overgaen, na nogmaels

[p. 13]

opgemerkt te hebben dat ik het volgende schryf, meer om doór Belgen geleézen dan om doór geleerden geraedpleégd te worden.