Nalatenschap. Dicht- en toneelstukken
(1856)–J.F. Willems– Auteursrechtvrij
[pagina I]
| |
Inleiding.Van Willems mag men met reden getuigen, dat gansch zyn leven eene rechte lyn was: de liefde tot het vaderland. Met voorliefde heb ik op mij de taek genomen Willems dicht- en tooneelkundige nalatenschap niet enkel uit te geven, maer toe te lichtenGa naar voetnoot(*): in deze inleiding zal ik trachten zijne kunstontwikkeling en sommige omstandigheden zijns levens voor te dragen; ik zal trachten zijne grondbeginsels en zienwijze in de letterzaek, waeraen hij zijne gantsche ziel toewijdde, uiteen te zetten, alsmede zijne polemieke schriften en verdere voortbrengsels op te geven, zonder zijne betrekkingen en de huldebewijzen zijner nagedachtenis toegebracht te vergeten. | |
[pagina II]
| |
Er bestaen drie levensbeschrijvingen van Willems, opgesteld door akademisten, tot zijne voorname kunstvrienden behoorende: alle drie zijn korts na zijn overlijden verschenenGa naar voetnoot(*). Thands dat er eenige jaren over de asch des waerdigen mans zijn vervlogen, kunnen misschien eenige punten vollediger behandeld worden. Om daertoe te geraken heb ik althands geene moeite ontzien: buiten het voornaemste wat er over hem is verschenen, heb ik 's mans uitgebreide briefwisseling doorloopen, en mijne eigene herinneringen geraedpleegd: reeds in 1827 mocht ik de eer zijner kunstvriendschap genieten. Bij het weêrgeven van dit alles maek ik op niets anders aenspraek dan op goede trouw. Het leven van Willems dient ons om den sleutel van een goed deel zijner schriften aen de hand te geven. Voltaire heeft gezegd, dat het leven eens schrijvers in zijne werken ligt: dit is vooral waer, wanneer, zooals bijzonder met Willems het geval is, de mensch niet alleen de stijl is, maer die mensch zich in belangrijke tijdsomstandigheden door eigenaerdige begrippen en gevoelens heeft onderscheiden, welke hij ten algemeenen nutte geheel of gedeeltelijk heeft doorgezet, of ter verdere nastreving zijnen opvolgeren heeft nagelaten. Als men, buiten de Antwerpsche poort van Gent, zich in de richting des bergs begeeft, waerop Sint Amand in de VIIe eeuw onzen vaderen het geloof zou gepredikt hebben, bemerkt men | |
[pagina III]
| |
alreeds in de verte drie elkander ondersteunende zuilen, die, in 't hellen des bergs, als eene groote, onverwrikbare herinnering des voorledens oprijzenGa naar voetnoot(*). De indruk er van is diep en plechtig. Hij, die dit gedenkteeken nadert, leest er een versregel op, die, zegt men, onder Willems papieren is gevonden: Dit graf bewaert zijne asch, het vaderland zijn naem. En als men nu de oogen in 't verschiet slaet, ziet men bij helder weder, van op dien berg, een schoon vergezicht: weelige akkerlanden, hooge boomen, breed loover, met één woord, een sprekend tafereel der schepping van den vlaemschen landbouw en der belooning die de Voorzienigheid bijzonderlijk aen ons Vlaenderen wil verleenen. Ook dit schouwspel is bemoedigend en zielverheffend. Hoe kan het anders zijn te midden der godvruchtige herinneringen, der vaderlandsche gedachten, die alles wat u nabij is of u omgeeft, daer opwekt? Op het hoogste des bergs, de oude thands ongebruikte kerk, tegen welker muren 't uitstekend beeldwerk van de graven des dichters Ledeganck en des bouwmeesters Van Overstraeten leunen, - niet ver van daer het gedenkteeken eener bij uitstek weldadige jonkvrouw - benevens dat van drie mannen, slachtoffers hunner zelfopoffering bij eenen brand, - alsmede de hier niet onderscheidene rustplaets van den geestrijken en geleerden Cornelissen, van den vaderlander die den jongen Willems, bij zijnen zegeprael te Gent, eene schoone loopbaen voorspelde, en, reeds hoogbejaerd, aen 't hoofd der kommissie stond belast met het oprichten des gedenkteekens van zijnen te vroeg gestorven vriend. Ja, die St Amandsberg is een heilige akker, welke eerst in onzen tijd, en te beginnen met Willems, door het christendom, die practische volksbeschaving, aen de rust van velen onzer let- | |
[pagina IV]
| |
terkundigen is gewijd. Daer staet het straks beschrevene graf, dat een doorluchtige naem veredelt: slaen wij het oog op zijne nederige wieg. Jan-Frans Willems werd te Bouchout, bij Antwerpen, geboren, den 11 maert 1793, van een vader die veertig jaer lang in dit dorp zaekwaernemer, landmeter en ontfanger der belastingen was. Eenige oogenblikken vóór de aenstaende verdediger van den vlaemschen volksgeest het daglicht zou zien, trokken er een aental soldaten binnen het dorp: zij behoorden tot het leger van Dumouriez, die besloten had het beleg van Antwerpen te ondernemen. Al spoedig klopt een sergeant, met tien mannen, op 's landmeters deur aen ter inkwartiering. Deze vermeldt hem de oorzaek van zijnen angst, en verzoekt, ten minste éénen nacht, verschoond te blijven: 't zou overigens in den dorpe de eerste citoyen zijn die eene vlaemsche vrouw aen de fransche republiek zou schenken. Nu, dit klonk echt republikaensch, en de hupsche sergeant schreef met krijt op de deur: ‘Hier ligt eene vrouw in de kraem: geen soldaet trêe binnen!’ Hierin ten minste eerbiedigden die wel eens overbeschaefde barbaren eene gewoonte sedert lang op den brabandschen grond, waer zij zich bevonden, tot wet geworden. Al vroeg erkende men in Jan-Frans den geest, die den mensch met eene bijzondere bestemming bevoorrecht, onmiskenbaer bestempelt. Op zijn elfste jaer werd het jongsken in eene kostschool van Contich geplaetst. Gelukkig bezat de familie Willems een waren vriend in den prokureur Bergmann, te Lier. Deze verlichte man, zoo ik meen van duitsche afkomst, stond in een tijd van diepvervallen schoolwezen, als leermeester, aen 't hoofd zijns huisgezins. De kleine Willems, die met de kinderen Bergmanns bijwijl kwam spelen, won de volle genegenheid huns vaders, die hem mede ten vaderlijken onderwijzer werd, en den kring der kennissen van den leerzamen knaep zeer uitbreidde. | |
[pagina V]
| |
De ouders van dezen wilden hem te Lier enkel den zang, het orgel en de uitspraek van 't latijn doen aenleeren; de eerstgeborene was in de wieg geleid om koster te zijn, en toen de geestige Jan-Frans in zijnen Reinaert de Vos, dit aloud werk zoo wat castigeerend en parodieerend, het versregelken schreef: ‘'t Zal een arme koster zyn!’ zal er wel, bij herinneringen uit zijne kindsheid, een lach rondom zijne lippen gezweefd hebben. Het blijgeestig manneken was lief en schrander, en lavaterde bijzonder wel. Ook werd hij niet alleen van den procureur Bergmann en van den zangmeester Liekens bemind, zelf de dichtmeester qualitate qua van 't rhetorikael stedeken ‘naer Apollo's lier genoemd’ begon er veel werk van te maken. Destijds was het monoloog nog geen vijand van 't dialoog. Lier speelde nog altijd menig auto sacramentale, en de geest van zijn vruchtbaren Cornelis de Bie leefde op 't tooneel voort. Jan-Fransken, met zijn mooi ovael gezichtjen en fraei krulhair, vooral met zijne heldere stem, was voor de rederijkers eene onschatbare aenwinst. Willems heeft zelf de eerste ontwikkeling van zijnen geest en kunstzin op zulk eene naïeve wijze beschreven, dat er niets bij of af te doen is: met genoegen geef ik zijne woorden weêr: ‘Van myn twaelfde tot myn vyftiende jaer woonde ik in de stad Lier, waer ik myne studien voortzette, onder de leiding van mynen onvergetelyken vriend den advokaet Bergmann. Weldra maekte ik aldaer kennis met de tooneeloefeningen der twee toen nog bestaende kamers van rhetorica, wier leden my het refereinen (reciteeren) en vervolgens het rolspelen leerden. Dit wekte myn eersten yver tot het verzenmaken op; zoo dat ik, nog geen veertien jaren oud zynde, reeds eene hevige satyre dichtte tegen den maire der gemeente Bouchout, door wien myn vader, kort te voren, den post van percepteur des contributions verloren had.’ | |
[pagina VI]
| |
Breken wij een stond dit verhael af, om de acht ons bewaerde regelen van die satyre meê te deelen: Myn zangnimf, moet gy thans een hekelschimptoon voeren,
En met een bevend hand de gramme veder voeren,
Gy, die nog nooyt besmet, veel liever t'aller tyd
Uw waerdste dichttafreel de zuyvre deugden wydt!
Maer de onderdrukte deugd gebiedt u thans te spreken,
Om door uw pen den smaed, u aengedaen, te wreken.
Het wangedrag des mair's en van zyn schelmenstoet
Zy 't voorwerp dat u thans de stem verheffen doet.
Men ziet het, de kinderliefde begon wat de vaderlandsliefde, uit dezelfde bron voortvloeiend, eenmael zou voortzetten. Maer laten wij Willems weêr spreken: ‘Destyds was meester Bouwens, stadsonderwyzer te Lier, de voornaemste poëet aen de boorden der Nethe. Hy vereerde my met zyne vriendschap en raedgevingen, en leende my opvolgelyk, doch telkens slechts voor weinige dagen, de werken van een twintigtal hollandsche dichters, inzonderheid die van Feitama, wiens keurige versificatie hy bovenal hoogschatte. Ik bewaer nog eene kopy, welke ik in vier of vyf dagen en nachten schryvens van den Henrik de Groote vervaerdigde. Een ander dichter, de heere P. Ceulemans, las my een gedeelte van zyne berymde vertaling van Weisze's Romeo en Julia voor; een stuk dat ik toen veel meer bewonderde, dan later dat van B. Fremery, wanneer ik in meer gevorderde jongelingsjaren met des laetstgemelden overbrenging van dit hoogduitsche tooneel kennis maekte. Daer ik een byzonderen aenleg voor het tooneel vertoonde, reeds tamelyk in de muzyk ervaren was, en eene heldere stem bezat, zoo oordeelde men dat ik zeer goed voor een meisje of voor een engel kon meêspelen. De Caecilianen der hoofdkerk, by wie ik dagelijks zong of het orgel speelde, voornemens zynde | |
[pagina VII]
| |
eenige stukken te vertoonen ten behoeve dier kerk, bragten my het eerst op de planken, en zoo verbeeldde ik eens den engel Gabriël by de boodschap van Maria, in het stuk de Geboorte en eerste jongheyd van Jesu-Christi. In Joseph en de Machabeën was ik slechts figurant. My heugt nog dat onze hoofdman, kerkmeester en zeer godvruchtig man, ieder avond eer nog het tooneeldoek opging, ons op het theater deed nederknielen en de litanie van Onze-Lieve-Vrouw voorlas, opdat de vertooning goed mogt afloopen. Het was wonder te zien, hoe daer al die personagien door elkander op hun knieën zaten, en hoe Sint Joseph en O.L. Vrouw (nota bene eene L. Vrouw met een baerd), Herodes, de drie koningen, de joodsche schriftgeleerden, de engelen en de zwarte duivels, op elke aenroeping antwoordden: Bid voor ons! bid voor ons! - Het zal my nooit uit het geheugen gaenGa naar voetnoot(*).’ Volgens het gebruik der rederijkers-componisten had Willems eene zinspreuk aengenomen: zij was beduidend en helder, schoon uit den Apocalypsis overgenomen; zij luidde Spero lucemGa naar voetnoot(**). In 1809 besloten zijne ouders hem eene andere bestemming dan die van koster te geven. De jongeling scheen er te knap toe, en de groote handel- en kunststad lag in de buert. De vader des huisgezins die voor 't onderwijs van onzen Jan-Frans zoo goed gezorgd had, raedde aen, dien bij den notaris Puyenaer binnen Antwerpen te plaetsen: zonderling genoeg, even als procureur Bergmann, was die notaris een voornaem liefhebber van 't vlaemsch; ja, die liefhebberij ging zoo verre, dat hij zijn jongen klerk aendreef, om naer ‘dichterlauweren en 't borstmetael’ te dingen: 't is waer, het uitgeschreven gelegenheidsvers was niet onpoëtisch: de slag van Friedland, dit was | |
[pagina VIII]
| |
't onderwerp door de Fonteinisten van Gent ten prijskampe opgehangen. Parijs had reeds het jaer te voren Willems ‘Geboortezang op den koning van Rome’ in een zwaerlijvigen rijmboek, met dat van een ander Vlaming, zonder eenig onderscheid, begraven. Gent handelde dichterlijker: het bekroonde Willems. Ook Antwerpen vereerde in hem niet den aenhanger van Napoleon, maer den zoon der nederlandsche dichtkunst. Hij won er kunstachting bij, en, ja, meer dan dit alles: hij bekwam een minnenswaerdigen vriend in den jongen dichter Vander Maesen. De ‘Almanakken van nut en vermaek (1815-1820)’ uitgegeven door de antwerpsche maetschappij ‘tot Nut der jeugd’ namen de gedichtjens beider vrienden op: zelfs liep er wat fransch gerijmel onder, en Willems schreef wat gemusqueerde versjens aen zijne Chloris: onschuldige acten, zonder authenticiteit, die, even als zijne nabootsingen van Bellami, het hoonend onderscheid geenszins verdienden, die hem én de eerwaerde heer Thys én de eerwaerde heer Buelens wel wilden toebrengen: de eerste, wanneer hij over Willems, als secretaris van het koninklijk Genootschap van tael- en dichtkunde, ontevreden was; de tweede, wanneer hij Willems, als schrijver der ‘Verhandeling over de nederduitsche tael- en letterkunde’ aentastte. Wij hebben in Willems eigen en eigenaerdig verhael den invloed der rederijkers op hem, als kind, gezien: geen wonder, dat zij ook den jongeling belang inboezemden. Hij bleef in Antwerpen, t'aller tijde voor 't vlaemsch zoo genegen, aen zijne eerste litterarische opvoeding getrouw. Ten behoeve der gemelde maetschappij ‘tot Nut der jeugd’, die zich ook met tooneeloefeningen onledig hield, schreef hij eenige stukken, waerin hij zelf bijwijlen eene voorname rol vervulde. Een paer derzelve zijn overgebleven: de Ryke Antwerpenaer en Quinten Matsys (1815 en 1816); het blijspel de Tooneelliefhebbers, | |
[pagina IX]
| |
twee jaer later gespeeld, schijnt in hs. verloren geraektGa naar voetnoot(*). De jongeling leî zich insgelijks op de beoefening der klassieke talen toe, ten minste op 't latijn, en vertaelde zelfs eenige elegiën uit Tibullus. Hij verzuimde daerbij noch het engelsch, noch het hoogduitsch, daer hij de noodzakelijkheid gevoelde dier talen machtig te zijn ter doorgronding van 't oude vlaemsch. Men ziet dat hij de dichtkunst tot uitspanning van ernstiger bezigheden en geestoefeningen deed dienen. Wat men er ook van gezegd hebbe, dichterlijk droomer was Willems niet: hij dweepte niet, zelfs dan als hij de lier in de hand had genomen. Wel sloeg hem de vaderlandsche boezem voor het schoone warm en hoog, maer in al zijne schriften sprak bestendig het allenzins logieke hoofd, waer de Voorzienigheid hem had meê begaefd. Zijn versbouw had destijds en behield later de vloeiendheid der Feitamasche school, en wij zagen reeds, hoe meester Bouwens, den gladden amsterdamschen versificator boven allen Willems aenprees. Ook schijnt Feitama op den dichterlijken geest van Willems, of wil men, op den geest der dichterlijke tael bij Willems, invloed te hebben gehad. Des jongelings vernuft had zijne ernstige zijde: ik meen dat hij op het notarisbureel weinig ‘de verzen door de cijfers heen heeft geschreven.’ Reeds in 1815 werd hij den archivist van Antwerpen, Lenaerts, tot hulp-arbeider toegevoegd. Deze zeven-en-zeventigjarige ambtenaer leerde hem 't oud schrift lezen, en maekte hem met de inrichting der voorgaende gouvernementen in België bekend. Die kennis, met de studie der landgeschiedenis verbonden, zette Willems weetgierigheid aen, en wekte bij hem een lust op, dien hij geheel zijn leven dóór behield. Hij begon zich dus op de archieven toe te leggen in die jaren | |
[pagina X]
| |
waerin hij, ware er aen den staetkundigen horizon geene redstar opgegaen, onder Napoleon had moeten dienen, en den held, door hem, hoe matig ook, bezongen, bij de tranen zijner ouders zou gedoemd hebben: maer de tijd was aengerukt, waerop God tot den schitterenden dwingeland van Europa zou spreken: ‘Tot hier toe, verder niet!’ - de tijd, waerop hij geen tweemael levend zou opstaen! Reeds had Willems ‘de Puinen rondom Antwerpen’ bezongen. Waterloo had gesproken: Maurits onsterfelijke afstammeling, de prins van Oranje, had op 't slagveld den dapperen Belgen toegeroepen, dat zij allen zijn eigen eerekruis waerdig waren, en de zegeprael had de oude broeders der Nederlanden weêr hand aen hand gepaerd. Het rijk dier gewesten werd heropgericht door de vereenigde mogendheden (nog dàn dien naem onbetwist voerend), en als een grenspael opgeworpen tegen den van ouds ondempbaren overwinningsgeest van 't overwonnen Frankrijk. De staets- en burgervrijheid was met de nederduitsche tael t'eener tijde hersteld, en met die tael zou, na meer dan twee eeuwen sluimering, het dietsch genie der Vlamingen ontwaken. Willems boezem stroomde van vreugd over, en juichte ook in dichtmaet (uiterst zwak echter) dien onvergeetlijken tijdstippe toe. Zijn gedichtjen werd opgenomen in den Spectateur belge van den abt de Foere, die zich destijds den nieuwen staet van zaken zoo zeer genegen toonde, als hij later én den nederlandschen staetsbesture én der spelling naer de Weilandsche zweemend vijandig werd. Dat Willems mede niet zweeg bij de weêrkomst der schilderstukken, Antwerpen vroeger ontroofd, of bij de inhuldiging van Rubens borstbeeld, laet zich licht begrijpen. Nu toch gevoelde de letterkundige Belg, dat hij niet alleen een lettervaderland bezat, hetwelk Nederland heette, dat op Rubens en Rembrant, op den gentschen Watthee en den amsterdam- | |
[pagina XI]
| |
schen Snoeck, als tooneelisten, roemde, maer dat samen de herinneringen des voortijds deed uitblinken die Nederland tegen Spanje zag worstelen. Van Bree schilderde den leidschen burgemeester Van der Werf, en Willems bezong ze beide. Onze dichter en geschiedkundige gevoelde dat hij eenen nederlandschen vorst in Willem I bezat - eenen vorst, die de eenzelvige tael van Hollander en Vlaming als den natuerlijken band hunner eigen stambeschaving en volksverbroedering beschouwde: zoo dat er kans was om langs dien kant tot volksverlichting en daeruit voortvloeiende verdraegzaemheid te komenGa naar voetnoot(*). De heer De Decker heeft te rechte gezeid: ‘Om den vreemden geest, door de fransche overheersching nagelaten, krachtdadig te bevechten, begreep koning Willem van wat belang het was het germaensch element in zyn ryk te ontwikkelen. Deze ontwikkeling wilde hy bewerken door de officiële herstelling der nederduitsche letterkunde welke, uit de oude vlaemsche litteratuer gesproten, ter zelfder tyd een toenaderingsmiddel kon worden, tusschen provinciën door menige andere verdeeldheid gescheiden. Er werden gevolgentlyk in de voornaemste steden van België, leerstoelen voor die zoo lang verwaerloosde letterkunde gesticht.’ De Vlamingen, zoo men weet, bleven op 't spoor onzer geestelijkheid, door de bangste tijden heen aen den dienst hunner tael getrouw: van de staetsbesturen die 't nederlandsch gouvernement voorafgingen, werd zij niet zelden méér dan verwaerloosd. Wat was zij tijdens de fransche overheersching anders dan eene slavin? Als Israël op den strande van Babel, hing zij echter den vaderlandschen cinnor niet aen de wilgen, | |
[pagina XII]
| |
maer een goed prozaschrijver bestond er schaers of niet: ook werd de tael officiëel of met list door den vreemde bestendig onderdrukt. Dit kunstjen had meester Napoleon van de Romeinen, toen zij in ons land vielen, afgekeken. En nu was de tijd voor goed voorbij, dat onze dichters, op verzoek van een rhetorijk, in de tael der vaderen den zegeprael des vreemden zouden bezingen: nu waren zij weêr vlaemsche burgers, en, staetkundig gesproken, of wat lang hetzelfde beteekende, Belgen. Willems stond op: hij hief, ook tegen de zedelijke fransche tael-overheersching, den wapenkreet aen: hij zong moedig zijnen tael- en landgenooten de vaderlandsche kruisvaert naer de graven van Breydel en Artevelde voor; hij boezemde zijnen oproep Aen de Belgen uit. Men heeft beweerd, dat dit werk het beste is der tot dan toe in Vlaenderen verschenen dichtwerken: dit schijnt, mij ten minste, betwijfelbaer. Reeds vóór dien tijd, immers vóór 1812, had de brave d'Hulster vrij geniael gezongen: het is echter waer, dat die wapenkreet van onzen Willems ter handhaving der vlaemsche stamnationaliteit, in de nederlandsche volksnationaliteit vereenzelfdigd, een weêrklank door geheel Nederland had, gelijk nog geen enkelen vlaemschen dichter te beurt was gevallen. Het kwam dus op zijn tijd, en niet ‘te laet.’ Kemper zelf bood het koning Willem aen, die, zoo wij reeds zagen, in de zedelijke macht der nederlandsche letterkunde eene staetkundige macht erkende, welke in verband stond met de koninklijke taek hem door de mogendheden eenigzins opgelegd. Hij moest dus natuerlijk met het innigste genoegen een Vlaming, een dichter, uit voller overtuiging, nederlandsche denkbeelden zien voortplanten. De koning gaf hem daervan sprekende bewijzen. Willems, om 't onrecht dat hem op zijn veertiende jaer hekelrijmen had ingeblazen, te doen herstellen, had een request ingediend ten | |
[pagina XIII]
| |
voordeele zijns vaders, toen beambte bij 't kadaster: in den morgen van den volgenden dag bemerkte de koning hem tusschen de leden der brusselsche Akadémie, en zeî hem vriendelijk: ‘Ik heb voor je vader gezorgd.’ Het staetsbestuer toonde zich genegen om den letterkundige een notarisambt toe te vertrouwen; doch hij vermeende dat zulk een ambt geschikter was om geldschatten dan kunst- en kennisschatten te verzamelen, en kon zich met de welwillende gedachte des staetsbestuers niet vereenigen. Dit getuige, dat de tijd nog ver af was, waervan een dichter, toen nog notariskandidaet, sprak, wanneer hij den wensch uitede, dat het beoefenen der vaderlandsche letteren voor eene verdienste mocht gelden, en den vlaemschen schrijveren, als een andere Jeremias, toeriep zich met geduld te wapenen en niet te klagen, zoo zij maer niets ergers dan onverschilligheid zouden ontmoetenGa naar voetnoot(*). Doch, wij moeten nog een oogenblik bij 's konings bescherming stil staen, opdat men begrijpe dat Willems te rechte die bijzondere bescherming, uit algemeene taelbescherming voortgevloeid, mocht en moest hoogschatten: de verdediging des dichters, als mensch, en des konings, als Meceen, hangt hier te samen. ‘Willems, zegt de akademische levensbeschrijver, had de oprichting van het nieuw koningryk zeer ernstig genomen. Vreemd als hy tot dan toe gebleven was aen al de theologische en politische schriften, die de geesten verbitterden, gemeenzaem met de schoonheden der nederlandsche schryvers, moest zy hem welkom zyn, die litterarische wedergeboorte, welke hy slechts van zyn standpunt van dichter beschouwde, en waerin hy voor de toekomst een magtig middel ter bevestiging | |
[pagina XIV]
| |
onzer volksdommelykheid zag.’ - Dichterlijke waerheden, uit innig gevoel voor 't schoone geboren, zijn niet de minst logieke, of, liever, zijn bij uitnemendheid logiek en overredenend; en wanneer Willems, ook als dichterlijk mensch, den nieuwen rijkstaet, eens vrijen mans en vrijen burgers waerdig, aenschouwde, liep hij, mijns dunkens, luttel gevaer zich te bedriegen: bij hem toch was 't dichterlijk gevoel niet tot verbijsterens toe opgewonden, of overheerschte de rede niet: ik stipte 't reeds aen, en zijne schriften bevestigen zulks onweêrspreekbaer. ‘Ook kwam hy, éénige vlaemsche schryver van verdienste, met al den moed eener diepe overtuiging gewapend, en in weêrwil der vooroordeelen van land- en geloofsgenooten, zich aensluiten aen de inzichten van het bestuer,’ zegt de heer De Decker, en dit is zoo; doch waer die geachte akademist zijnen vriend, als den eenigsten vlaemschen schrijver opgeeft, die zich met de zienwijze des bestuers vereenigde, vrees ik wel, dat men hier eene zeer vereerende, doch niet zeer gegronde uitzondering ten voordeele van den dichter heeft gemaekt. Men kent de nederlandsche gevoelens in den Spectateur belge voorgedragen door den eerwaerden heer De Foere Qui depuis.... mais alors. En welk is de vlaemsche schrijver in dat tijdstip van wedergeboorte der vlaemsche letteren die niet met de ‘rechtzinnige inzichten des konings’ instemde, of dien inzichten niet eerlang bijtrad? Moet ik D'Hulster, Vervier, Van Loo, Hofman en zoo veel anderen noemen? Moet ik hier, buiten de rhetorijken, die koninklijke maetschappijen noemen, die, in al onze steden ontloken, en zoo wel uit Hollanders als Vlamingen waren samengesteld, onder welke laetsten de nederlandsche Kesteloot uitblonk? O neen, de heimelijke werking of openbare verzetting tegen 's konings inzichten, slechts later ontstaen en ingericht, kwamen van hen niet, die ze konden waerdeeren. Van wie dan ging die miskenning eerst uit? De achtbare levensbeschrijver zal 't ons zeg- | |
[pagina XV]
| |
gen: ‘Die litterarische beweging werd in de waelsche provincien aenstonds bestreden door den invloed der fransche uitwykelingen, destyds meester der belgische drukpers, en hare werking werd door wantrouwen verlamd, in die provinciën zelfs, waer zy van rechtswege niets dan byval hadde moeten vinden, maer waer men er altoos met hardnekkigheid iets vyandigs met aloude geloofsbegrippen meende in te ontdekken.’ Was die hardnekkigheid gegrond, en dus al of niet billijk, al of niet verschoonbaer? De schrijver verklaert deswege geenszins zijne meening. Men mag met den doorzichtigen, logieken Willems gemoedelijk gelooven, dat het letterkundig herstel der Nederlanden niet alleen met goede inzichten ingericht, maer ook met dezelfde inzichten is doorgezet. De man mocht, ook in latere tijdsgelegenheden, vrij en vrank zeggen: Wat ik destijds heb gedaen, was wel gedaen. Volgens sommigen zou de koning de eerste oorzaek geweest zijn, dat de letterkundige opstand van 't nederlandsch volk tegen den vreemde geene gewenschte vruchten heeft gedragen. Men heeft geschreven: ‘Koning Willem had in het hart des volks eene kiem van wantrouwen gestort, waertegen de rechtzinnigste meeningen, de meest volkslievende handelingen niets vermogten: dit deed ook de poogingen tot herstelling der letterkunde mislukken. Het staetsbestuer had zeker welmeenende professoren voor de nieuwopgerigte leerstoelen benoemd, en onder hen waren er zeer onderscheidene mannen, zoo als een Kinker, een Schrant, een Schreuder, enz.; maer zy waren ongelukkelyk allen Hollanders, en meest allen protestanten. Die litterarische beweging, welke als echtnationale beweging zoo gelukkig, zoo nuttig had kunnen zyn, scheen van toen af zich tot een valstrik, een door Holland berekend middel te verkleinen.’ Het blijkt, onder meer anderen, aen Willems, dat de koning ook degenen die, politieker wijze gesproken, het ongeluk | |
[pagina XVI]
| |
niet hadden Hollanders, en dus meestal protestanten, te zijn, niet vergat. De moedertael was ‘te lang bij ons verwaerloosd geweest.’ De Belgen konden dus weinige (buiten D'Hulster en Willems wellicht geene) taelleeraers ter hoogte hunner zending staende, ten behoeve onzer hoogescholen opleveren. En verondersteld, dat de ongunstige uitkomst dier poogingen hier gegrond zij opgegeven, moet men niet gereedelijk bekennen, dat een koning die, met zulke rechtzinnige inzichten bezield, welmeenende leeraers aenstelt, in allen gevalle loffelijk heeft gehandeld? Ten minste kan men hem weinig of niets verwijten, als hij, bij gebrek aen een ander persooneel, niet of nauwelijks anders heeft kunnen handelenGa naar voetnoot(*). Willems, bijzonder gehecht aen Antwerpen, werd, volgens eigen keus, tot ontfanger der registratie in die stad benoemd: een post naer zijn harte, die hem den tijd niet zou ontzeggen, om, na voor den Staet te hebben gewerkt, ook voor land en volk de pen te voeren. ‘Zulke gunst, heeft men gezeid, wekte tegen hem, die er het voorwerp van was, niet dan argwaen in onze provinciën, waer het mistrouwen jegens de hollandsche regering dagelyks toenam. Van dit oogenblik was de heer Willems in den stryd der partyschappen gewikkeld. Hy was onvoorzichtig genoeg zich met een geschil van godsdienstverdraegzaemheid in te laten; en de briefwisseling, welke hy te dier gelegenheid onderhield, bragt hem, zyns ondanks voorzeker en in de hitte van den redetwist, tot eene al te strenge beoordeeling van den invloed der geestelykheid op het verval der letterkunde in onze oude provinciën.’ Dan, is dit gezegde juist? Men leze die waerdeering zelve door Willems, met zijn bijzonder talent van ontleding en gevolgtrekking, in zijn antwoord aen den eerw. heer BuelensGa naar voetnoot(**) voorgedragen, en beoordeele of zij niet te ge- | |
[pagina XVII]
| |
streng is. De tael des polemiekers schijnt, mij althands, matig, ja, historisch waer. De voorzitter des Olyftaks, de heer Verspreeuwen, was dus niet ongerechtigd in eene plechtige omstandigheid te zeggen: ‘Willems schoof in zyne Verhandeling [over de nederduitsche tael- en letterkunde] het floers der tyden weg.... Grievend was het ongenoegen, dat de brave man zich daerdoor berokkende. Zyne vyanden (hy had er dan ook!) vervolgden hem niet alleen als verdediger van het vlaemsche vaderland, maer zy beleedigden hem nog met hem inzigten op te dringen, welke Gods regtvaerdigheid alleen kent en oordeeltGa naar voetnoot(*).’ Ik heb thands over die met zoo veel toejuiching en zoo veel verguizing ontfangene Verhandeling te spreken. En van zelfs | |
[pagina XVIII]
| |
vallen mij de woorden van Pindaer-Lebrun uit de pen: Quoi! tour à tour dieux et victimes,
Le sort fait marcher les talens
Entre l'Olympe et les abîmes,
Entre la satire et l'encens!
Onze Willems was overtuigd van de juistheid der spreuk: wie de kunst wel wil beoefenen, kenne vooraf de geschiedenis der kunst. De schrijver had dan ook aen die Verhandeling zijne uitspanningsuren, het halve otium cum dignitate, met voorliefde besteed. Wat eindeloos, meestal nog onbetreden letterveld lag hier vóór zijn bij uitstek onderzoeklievenden en kritischen geest open! Die arbeid werd ten minste door Holland hoog geprezen: zijne taelgenooten in het Noorden des vaderlands, ijverige mannen, als een Siegenbeek en J. de Vries, benevens vele anderen, begroeteden in Willems den vaderlandschen Belg, die zijne zending van nederlandsch schrijver begreep, omdat hij zich boven een bekrompen of verkeerd flamingantism wist te verheffen. Het koninklijk Instituet bood hem 't lidmaetschap aen, en drukte aldus een mede koninklijken kunstzegel op die goedkeuring. De geschiedenis onzer tael is als een lichtherkenbare draed, die door 't gantsche geweefsel onzer landgeschiedenis heenloopt: bijwijlen zelfs was onze letterkunde (zoo als zij tegenwoordig is) in die geschiedenis een element van zwaer gewicht voor de staetkundige weegschael. ‘Eenmael in de baen der historische studie getreden, zegt de heer De Decker, waerin overigens het ambt van archivarius, dat hy eenigen tyd te Antwerpen had bekleed, hem had ingewyd, besteedde de heer Willems aen deze studie en die der eigenlyke letterkunde al zyne vermogens, al zyne ledige uren; want die twee vakken moesten, zyns inziens, elkander steunen en volmaken: beide waren aen dezelfde ge- | |
[pagina XIX]
| |
dachte van nationale wedergeboorte vast. Met de geschiedenis knoopte hy de keten dier overleveringen weêr aeneen, door welke onze provinciën, te midden der staetswisselvalligheden van 't verleden, toch een karakter van eenheid en oorspronkelykheid behouden hebben: met de vlaemsche letterkunde te doen herbloeijen, wilde hy den grondsteen onzer nationaliteit voor de toekomst vestigen.’ Fraei gezegd: inderdaed, die geest welke 't heden door 't gisteren wil verzekeren en voor wien 't heden reeds morgen is, die heldere geest welke t'eener tijd den historieschrijver, op onderzoek rustend, en den dichter, op doorzicht steunend, bezielt, was Willems ten volle eigen: diezelfde geest gaf hem de pen in de hand als hij in 1824 zijne Keus van Spreuken, in 1826 een oud Statistiek der provincie Antwerpen en in 1828 eene Topographie der oude stad van Antwerpen uitgaf. Ook zijne Historische Mengelingen, waerover nader, hadden hun bestaen en aenwas daeraen te danken. Bilderdijk, de niet altijd grillig geleerde, de niet altijd achterwaerts strevende geschiedschrijver, immers de Bilderdijk, man van genie, dichterlijk groot en als een echt Nederlander welwillend en rechtvaerdig, begreep onzen landgenoot bij die uitgave. En zou ik hier den krans, door zulke begaefde hand rondom het hoofd van onzen Bouchoutenaer gevlochten, niet met blijden eerbied herinneren? ‘Ik ben over uwe Historische Mengelingen, schreef hij aen Willems, zoo ten aanzien van juistheid van aanmerkingen en aantrekkende aanvalligheid, als van uiterlijke en innerlijke netheid, opgetogen. Vaar voort, waarde vriend; zoo de aansporing van een ouden vervallen en sedert ettelijke maanden gants suffenden grijzaart iets op u vermag, vaar voort met dezen zoo rijken akker te bewerken, en heb er bij de innige zelfvoldoening, ook den roem van die u toekomt: mijn geheele hart juicht u toe.’ | |
[pagina XX]
| |
Welk een krachtige spoorslag!.... Bilderdijks wensch werd bekroond: Willems oegstte den roem in die hem toekwam, ten minste wat de waerdeering daervan door koning Willem betrof, alsmede door voorname maetschappijen en letterkundigen van Zuid- en Noord-Nederland. Het zij genoeg den naem des ministers Falck, even in 't Staetskabinet als in den schoot eener Akadémie op zijne plaets, te voegen bij de namen eeniger door ons reeds genoemde letterkundige HollandersGa naar voetnoot(*). Waerlijk eene rijke vergoeding voor den aenval van franschgezinden en onvrijzinnigen in Belgie, vooral voor de onverschilligheid van hoog en laeg gemeen in die landstreken. Bij besluit van 23 december 1826 besloot het Staetsbestuer de voornaemste onuitgegevene werken over de landgeschiedenis uit te geven, en, gezamenlijk met Reiffenberg, Raoul, Bernhardi en Van de Weyer, werd Willems van de kommissie benoemd, die met die uitgave belast was. Doch de politieke horizon werd somber. Het verguizen der moedertael van twee derde van belgisch Nederland was mode, was aen de orde des dags. Nauwelijks rustte Willems pen, die in den Courrier des Pays-Bas, een der hevigste bladen der oppositie, tegen den Bon de Stassart te velde was getrokken, of de standaertdrager der nederduitsche letteren achtte zich verplicht eene ridderlans tegen zijn eigen collega, den heere S. van de Weyer, een der opstellers van dien Courrier, te breken. Ik verlaet hier, als een zijpad, het politiek voetspoor in zoo verre 't persoonen geldt, door Willems akademischen levensbe- | |
[pagina XXI]
| |
schrijver betreden, ten einde na te gaen in hoe verre Willems handelwijze, uit een individuëel oogpunt beschouwd, allenzins logiek was. De heer De Decker denkt ‘dat Willems, welligt verbitterd door de onrechtveerdigheden zyner landgenooten, onrechtveerdigheden welke hy natuerlyk vergeleek met al de blyken van hooge sympathie hem door de byzonderste hollandsche schryvers geschonken, zich bedroog over den waren aerd en het staetkundig aenbelang der gebeurtenissen, welke rond hem plaets grepen - dat hy buiten het koningryk der Nederlanden geene ernstige uitkomst voor onze gewesten zag, dan in eene vereeniging met Frankryk - dat hy de gedachte eener op zich zelve bestaende onafhankelykheid niet heeft vermoed; 't is waer (voegt de biographist er veelbeduidend by) rechtuit gesproken, niemand dergenen die destyds de publieke opinie meenden te besturen, hadden aen iets desgelyks gedacht.’ Kortom, hy denkt dat Willems in dien opstand enkel de geheime doorzetting van fransche denkbeelden heeft gezien. Of hij er enkel die drijfveêr in zag, valt moeilijk te verzekeren: men leze zijne uitgave der Voorzeggingen van de H. Hildegarde omtrent de belgische omwentelingGa naar voetnoot(*). Verondersteld dat hij er niets anders in zag, zijn gevoelen was verschoonbaer: le cas était excusable. Zeide men ons niet zoo even, dat, in de waelsche provinciën (en, ja, dàer niet alleen), de fransche uitwijkelingen, die destijds de belgische drukpers bestuerden, den nederlandschen lettergeest bestreden? Was 't rijk der Nederlanden niet hier ten grenspael van Frankrijk, welks heerschzucht zelf met Napoleon niet zou uitsterven, opgericht? Had dat land geen pseudo-politiek belang, den leeuw van Waterloo naer 't Zuiden gekeerd, te vernederen? Kon men hierbij aen den rechtregel Is fecit cui | |
[pagina XXII]
| |
prodest niet denken? In allen gevalle, dat Willems in de rond hem opgebruiste omwentelzucht den onverzoenlijksten haet tegen het letterkundig nederlandsch element niet kon miskennen, is blijkbaer: hierin heeft hij niet mistast. En dit viel te bewijzen. Neen, Willems heeft zich op dit punt niet bedrogen. En geen enkel Belg weet beter dan de geleerde heer De Decker wie onzer indépendance nationale, - wie den rechten der onafhanklijkheid onzer tael tegengestreefd of in de hand gewerkt heeft. Trouwens, wie, onder onze vertegenwoordigers, die als volksgezanten ook taelgezanten zijn, heeft met meerder klem, met meerder vuer dan hij die miskende taelrechten in de Kamers verdedigd? Wie onder onze schrijvers, die 't fransch of vlaemsch gebruiken, heeft met warmer liefde dan hij, sedert die onafhanklijkheid, er zijne pen aen gewijd, ook toen België, bij eene algemeene petitioneering, opgestaen was, om het regelen er van, krachtens de grondwet, in te vorderenGa naar voetnoot(*)? Ik, voor mij, geloof gaerne aen eene Voorzienigheid, welke voorkomen heeft dat de scepter van België in de hand des zoons van Louis-Philip zou overgaen; maer heeft dan niet een wijl de vrees bestaen, dat zoo iets zou gebeuren? Heeft zelfs die koning der Franschen dien scepter voor zijnen zoon niet geweigerd? Te midden dier ongelukkige toekomst voor de nederlandsche letterkunde in Vlaenderen, door den gang der voorgaende omwentelingen vooral in ons vaderland aen Willems voorgespiegeld, | |
[pagina XXIII]
| |
verraste hem eene uitnemende eer: de hoogeschool van Leuven zond hem, honoris causa, uit hoofde der diensten aen de letterzaek bewezen, het diploom van doctor in de wijsbegeerte en letteren. Die grijze hoogeschool had sedert zij door het nederlandsch Staetsbestuer was ingericht, nu eerst eenige vruchten ten beste onzer tael gedragen, en onder die vruchten telt men met waer genoegen de hulde aen haren voorstander bewezen. Ook werd hij van wege het gouvernement belast, met de oude statistiek der provincie Antwerpen uit te geven. De gang der politieke zaken werd koortsig: de fransche denkbeelden wonnen veld: het nederduitsch werd ongenadig aengevallen, zelfs door geleerde mannen. Onder dezen telde de heer Van de Weyer, dien Willems antwoordde in zijn franschen brief aen dien heer gerichtGa naar voetnoot(*). Dan de opstand werd omwenteling, en de omwenteling was volbracht. De moedige Willems, die te midden zijner familieGa naar voetnoot(**) zooveel angsten, ook omtrent de veiligheid zijner haerdstede, had doorworsteld, dacht nu, na den overgedreven storm, te verademen. Hij had voor geene plunderaers meer te vreezen, op wier lijst zijn huis was gesteld geweest, en die dat van zijnen vriend Geelhand niet hadden geëerbiedigd. Willems gaf geen gehoor aen den raed om tot het ander gedeelte des ouden rijks over te gaen, waer hij verzekerd was de volle genegenheid des staetsbestuers te blijven behouden: eens wegens allen aenslag op hem en de zijnen gerust gesteld, eens dat hij de wet in hare kracht hersteld zag, was hij weder de Belg geworden, die van den politieken Nederlander niets behouden | |
[pagina XXIV]
| |
had dan een innig dankgevoel voor zijn koninklijken weldoener, en die, als belgisch ambtenaer, bereid was dezelfde trouw, welke hij aen dien vorst had gezworen, onbesmet te bewaren jegens de gewijzigde wetgeving zijns lands. Hij wendde zich tot het voorloopig bestuer van België niet, en zeide van hetzelve (het zijn 's mans eigen woorden): ‘Ik wil er wel getrouwheid aen zweren, maer Willem is in myn harte: sprak ik anders, men zou my niet gelooven.’ Echter bedroog zich de Belg met zich, ook na den storm, vrij te wanen voor den donder. Het voorloopig bestuer zond den wakkeren vaderlander, den voornamen geleerde, den bekwamen ambtenaer, na twaelf jaren dienst, uit het levendig Antwerpen naer 't doode Eecloo (17 januarij 1831!): een soort van Tomos voor den letterkundige, die hier zelf lang leefde, beroofd van zijne trouwste vrienden, zijne geliefde boekenGa naar voetnoot(*). Zoo mede werd de door hem, eenige jaren te voren, waerdig bezongene Fenelon eens, kleingeestig genoeg, naer Kamerijk verbannen door een vorst die niet altijd groot was. Langzamerhand herstelde zich de rust in België; maer de dag der rechtvaerdigheid was voor Willems ver af. Hij leefde thands tusschen het herdenken en de hoop, die twee grondelementen van het zieleven, en dus van 's menschen dichterlijkheid. Tot zijne pijnlijkste herinneringen behoorde zeker, die welke den vader het hart verscheurde op den dag dat hij 't hem zoo dierbaer Antwerpen had verlaten. Jammer dat, als Ovidius, bij den laetsten nacht in de eeuwige stad doorgebracht, zijn vertrek niet heeft afgeschilderd! Roerender elegie zou er nooit | |
[pagina XXV]
| |
uit zijnen boezem gestroomd zijn. Hoe doodziek ook een zijner kinderen lag, moest hij naer Eecloo vertrekken, en, ter bepaelde uer, vertrok hij! Arme vader! dat kind mocht hij nooit wederzien. En de hoop! de regenboog, na den storm, zijn nieuw dak overwelvend! die hoop lag en leefde voor hem in de letterkundige toekomst, in de letterkundige volksonafhankelijkheid, die hij, de vrijman, de vorst door de gedachte, voor zijne landgenooten wilde bereiden, en, mocht het eens zijn, bewerken: zijne peinzende eenzaemheid zou vruchten dragen én voor hem én voor zijne tael- en landgenooten, de Hollanders zelven daer niet van uitgesloten: in dien zin bleef onze Willems ongeprotocoliseerd. Het oud dietsch was nu 't voorwerp zijner uit- en inspanning: onze middeleeuwsche dichters schreef hij bij geheele boekdeelen af, naer een handschrift van zijnen vriend den boekminnaer en boekkenner Van Hulthem. De vlaemsche uitgave van Reinaert de Vos, door Jacob Grimm, bracht Willems op de gedachte, dit meesterstuk in een nieuw gewaed te steken. Die omwerking verscheen binnen Eecloo, en hij sprak in de voorrede over hem met al de waerdigheid, die 't zelfloon is van zelfopoffering. Ook in dit stedeken droomde hij den edelen droom van een algemeen taelverbond, dat vroeg of laet al de kinderen der moedertael, den naem van vlaemsche Belgen waerdig, als kunstbroeders, zou samensnoeren. Ik ben gelukkig, die omstandigheid, al zijnen levensbeschrijveren onbekend gebleven, vast te stellen: hij bewees mij zelf de eer mij daerover te schrijven. De brief draegt de date van 20 januarij 1835. Na over zijnen vriend den dichter Ledeganck, van Eecloo, met lof gesproken te hebben; na op het gedicht ‘de Zegeprael van 's lands onafhankelykheid; lotbestemming des Vaderlands,’ aengemerkt te hebben, dat men er zoo wel het jaer 1815, als wel dat van 1834 kon onder stellen, voegt Willems er het volgende by: ‘Wat ook derhalve de toekomstige bestemming | |
[pagina XXVI]
| |
van ons vaderland moge zyn (en voorzeker onze nationaliteit zal niet verloren gaen), het stuk van Ledeganck zal eene blyvende waerde hebben. Gy, myn heer en vriend, ga ieverig op den ter glorie gebaenden weg voort! Laet u door noodlottige tyden en franschkweekende landgenooten niet afschrikken. De tyd nadert, waerop onze vlaemsche nationaliteit met veel levendigheid het hoofd gaet opbeuren. Weldra zal ik de gronden leggen tot een verbond van weldenkende vaderlanders om der vaderlandsche letteren meer werkdadigheid en aenmoediging te verstrekken. Gy en zoo veel andere goedgezinden zult my, hoop ik, daerin de hand leenen.’ Wie toch zou, bij eene zoo gemoedelijk, zoo manlijk opgeheven vaderlandsche vaen, terug gedeinsd hebben? Wie, bij den eersten prijskamp voor 't vlaemsch, door het nieuwe staetsbestuer uitgeschreven, zou niet gevoeld hebben, dat de tijd door Willems voorspeld, naderde? Grooter, ja, scheen mij hierbij de bedaegde Willems toe, op 't puin der vlaemsche letteren gezeten, dan, toen Gent in vroegeren tijde den dichtkunstlauwer hem rondom 't jonge hoofd had gestrengeld. Een Marius, beroofd van vrienden,
Carthago, op uw puin te vinden,
Heeft meer dat myn bewondring roert,
Dan Marius in blyder uren
Door Romes schaterende muren
Op een triomfkar omgevoerdGa naar voetnoot(*).
Vier jaren waren nu in het kleine Eecloo verloopen: en zoo men ziet, had Willems ook partij van zijner letterballingschap ten voordeele der letteren weten te trekken. Te midden van zijn geliefd gezin, bij zijne vrouw, zijne voorkinderen en kinderen, | |
[pagina XXVII]
| |
bij zijne boeken, vergat hij alle miskenning. Zijn schat van alom opgedolven oude vlaemsche liedekens groeide allengskens aen, en als hij er eentjen bijwijlen van opdeunde, was alles blij rondom hem. Een hoog geplaetst ambtenaer uit het naburig Gent, liefhebber van een geestig en gezellig liedeken, vernam wat voornaem menestreel Willems was. Deze werd aldra ten disch uitgenoodigd, en dat het dessert verlustigd werd door 't opdisschen van eenige lied- en muziekpereltjens, zooals daer zijn Ik drink den nieuwen most, Wel, nonneken, wilde gy dansen, De meiskens van Kieldrecht, Daer ging 'nen pater, enz., spreekt van zelf. De hooge ambtenaer vernam dat de gelukkige menestreel als ambtenaer iets te wenschen had, en bood hem zijne bescherming aen. Ook de heer Gerlache en zijn oud collega in de koninklijke historische kommissie, de heer Van de Weyer, hadden zich reeds des letterballings te rechter ure herinnerd. Zijn getrouw vriend, de weleerw. heer De Ram was hem van dienste; en in april 1835 vertrouwde de koning hem het bureel van het enregistrement der burgerlijke acten te Gent, na zijne benoeming van lid der Akadémie van wetenschappen en schoone letteren te Brussel goedgekeurd en hem op nieuw geroepen te hebben om deel te maken van de gemelde kommissie. Zoo mocht hij ter gunste van België nu datgene benuttigen wat hij onder 't nederlandsch bestuer, voor de bewaring der archieven zoo genegen en bezorgd, had beginnen in te zamelen. In februarij 1836 begaf zich Willems, vergezeld van den eerw. heere prof. David, professor Serrure en den heere Blommaert bij den minister De Theux, om over het oprichten eener letterkundige maetschappij te handelen. Later riep prof. David, namens de Maetschappij ter bevordering der nederduitsche tael- en letterkunde, hare leden saem in het hotel des ministers van binnenlandsche zaken (4 november 1836). Men stelde aldaer het grondreglement vast, door prof. David en Willems, als | |
[pagina XXVIII]
| |
bestuerders geteekend. De maetschappij stond onder bescherming van het staetsbestuer, en haer zetel was te Brussel gevestigd; zij zou, zoo wat akadémisch, uit een dertigtal leden bestaen, en, volgens loffelijk germaensch gebruik, haer jaerlijkschen werkkring met een vriendenmael sluiten, voorafgegaen van eene zitting, waerin het bestuer de nieuwe werkzaemheden zou regelen. Beide plechtigheden zouden beurtelings plaets grijpen in eene der vlaemsche zuster-hoofdsteden, zooals daer zijn Brussel, Leuven, Antwerpen, Gent en Brugge. De maetschappijen dier steden, aen de brusselsche hoofdmaetschappijen gesloten, zouden met het algemeen bestuer derzelve slechts door letterarbeid in aenraking komen; en hunne leden, in gemelde steden gehuisvest, gehouden zijn, ieder naer zijn vermogen, bij de afdeelingen werkzaem te zijn ter bevordering der nederduitsche tael- en letterkunde, en ter verspreiding der werken, door de hoofdmaetschappij in 't licht te geven. Deze zou zelve een tijdschrift in het licht geven, tot wier samenstelling en verspreiding, de leden zoo veel mogelijk, zouden bijdragen. Aldus kwam het Belgisch Museum tot stand (1837), en werd, onder bescherming van 't staetsbestuerGa naar voetnoot(*), gedurende tien jaren voortgezet, tot der tijde dat dit kunstaltaer, vooral der oefening der oude dietsche tael toegewijd, met Willems dood onvoltrokken bleef. En nu was met het voorgaende grondreglement de eerste steen tot een Taelverbond gelegd, in Willems geest reeds tot Eecloo, ontworpen. Gelijk Jakob, na hij, met den hoofde op een steen gelegen, een hemelschen droom had gedroomd, had ook Willems een steen ter geheugenis daervan gesteld. Er verliepen echter nog acht jaer na het teekenen van dit reglement | |
[pagina XXIX]
| |
aleer de zaek tot een beslissenden stap kwam. De spellingsoorlog had de taelstudie en de taelbelangen niet weinig verlamd. Eindelijk werd ten stadhuize van Brussel (11 februarij 1844) eene algemeene vergadering van al de nederduitsche maetschappijen des rijks samengeroepen, en onder 't voorzitterschap van Willems gehouden. Van eene historische licentie gebruik makende (die men hem ten goede hield, schoon hij spelling en tael bijna op éénen rang stelde), zag de redenaer in die vereeniging de Unie van Brussel na de Pacificatie van Gent. Het bestaen des Taelverbonds was ingehuldigd. Nu bleef er over, dit verbond in te rigten: verschillende maetschappijen zonden aenmerkingen in; hunne bestuerders kwamen samen; men briefwisselde, zonder dat het tot een besluit kwam, iets dat grootdeels aen Willems dood te wijten wasGa naar voetnoot(*). Doch loopen wij dien treurigen stond niet te zeer vooruit, en zien wij wat al goeds hij ook in Gent op zijne baen zaeide. Het is merkwaerdig, dat de ballingschap, die voor Willems zelven niet zonder smart kan geweest zijn, voor de tael- en letterkunde zulke gezegende vruchten heeft opgeleverd. Herkent men niet hierin, zoo als in alles waer wij 't verband van zaken en menschen kunnen nagaen, den vinger der Voorzienigheid? Inderdaed, in het vlaemsche Antwerpen geboren, oefent Willems in 't voorbijgaen op Ledeganck te Eecloo zijn weldadigen invloed uit, die vervolgens op de oude hoofdstad van Vlaenderen overgaet. Hij strekt er ten spoorslag aen eene taelschool, geroepen om vroeg of laet recht te doen over de taelverwoesting van schrijveren, die ook den nageslachte meenen den mond gesloten te | |
[pagina XXX]
| |
hebben, als zij op de taelaenmerkingen die men hun maekt, stoutweg als een orakel, antwoorden: ‘Schryf zoo gy wilt, maer tracht dat gy als ik gelezen wordt.’ Even, als vroeger te Antwerpen, stond Willems te Gent niet aen 't hoofd der letterkunde, maer der eendrachtige letterkundigen. Men kende, als dankbare kinderen, hem gaerne een ontzach toe, dat zijn ouderdom, zijne kundigheden, zijn stand, zijne kunstbetrekkingen zoo in als buiten den lande, en boven alles zijn vaderlijk karacter hem verzekerden. Men dacht weinig, als sommigen die eens in zijne tegenwoordigheid zich het monopool der letterkundige eer dorsten toekennen, en de vlaemsche letterkunde beweerden geschapen te hebben: ‘Gaerne, zeî de zedig beleefde man, beken ik, dat gy allen boven op haren wagen zit, maer erkent met my dat ik toch ook een nagel aen dien wagen heb geslagen.’ Die zedigheid ontwapende ze echter niet. Niet lang na zijne aenkomst te Gent trad hij der ‘Maetschappij van vlaemsche letteroefening’ bij, onder zinspreuk: de Tael is gantsch het Volk. Zij bood hem liefdrijk den zetel van eerevoorzitter aen, en hij werd de ziel des genootschaps: zijne uitgebreide kennis, niet minder dan zijne onuitputtelijke blijgeestigheid, waren 't sieraed en de verkwikking van hare wekelijksche vergaderingen. Het was in den schoot van dit letterminnend broederschap dat men den achtbaren eerevoorzitter eene lieve verrassing deed: een der leden, de kunstschilder Felix de Vigne, had gedurende enkele zittingen, 's mans gelaetstrekken nagegaen en die op 't doek vrij sprekend weêrgegeven. Dit portret werd hem door de leden op een verjaringsfeest der maetschappy aengebodenGa naar voetnoot(*). | |
[pagina XXXI]
| |
Het was onder zijn geleide, dat een der leden zich belastte met het uitgeven van een blad, dat, als de lettertolk der maetschappij, zou verschijnen: ik bedoel het Kunst- en Letterblad, onder redactie des heeren Snellaert verschenen (1840-1843). In verscheidene voorname artikels van dit tijdschrift erkent men den zelfdenker Willems, zoo als onder andere dit ons 't geval schijnt te zijn met het artikel over het centraliseeren der conservatoriums (1841, bl. 25). Het was op zijn voorstel dat die maetschappij in 1831 een dichtstuk op Jacob van Artevelde en een prozastuk op Maria van Burgondië uitschreefGa naar voetnoot(*). En nu keerden diezelfde Fonteinisten, die den jongeling bij zijn eersten voetstap in de letterbaen, de eerkroon hadden aengeboden, ook de oogen naer hem, opdat hij, als voorzitter, hun zijne krachtige letterbescherming zou verleenen. Hij aenvaerde met een onveranderd dankgevoel. En hoe had hij kunnen weigeren? Drie honderd zes-en-dertig leden waren tot het aenbieden van dien eerezetel te samen gekomen, en hadden Willems met eenparigheid van stemmen benoemd. Hij trachtte door zijn | |
[pagina XXXII]
| |
ongewoonen ijver dit ongewoone eer- en liefdebewijs te beantwoorden. Het was onder hem, dat de Fonteinisten in 1842 te Brugge, met Kotzebue's drama den Lasteraar den eersten prijs in het drama bekwamen. Prachtig ontfing Gent de zegepralenden, die zich voor Gent tot de Fonteinisten niet bepaeldenGa naar voetnoot(*). ‘Onder de leiding van Willems, zegt de geschiedschrijver van die rederijkkamer, verbreidden de Fonteinisten hunnen werkkring uit met vlijt en kundeGa naar voetnoot(**).’ Nu naderde het vierhonderdjarig jubelfeest van de Fonteinisten, het oudste tot dus verre rechtstaende rhetorijk van Nederland. Nog zes jaer, en men zou beraedslagen welke feesten en plechtigheden men bij die gelegenheid had in te richten; nog zes jaer: maer het zou den ijverigen voorzitter, die den kunsttriomph der Kamer had verhoogd, niet vergund worden dit nog weêrgaloos jubilé bij te woonen! Over een paer jaren had hij reeds eene struikeling over een steen, zoo het hem toescheen, gedaen, en die val had hem verscheidene dagen bedlegerig gehouden. Hij besloot zelfs, zoo men wil, zich te onttrekken aen de eindelooze bezigheden, | |
[pagina XXXIII]
| |
welke zijne veelvuldige kennissen en zijne bereidwilligheid hem oplegden, en den tijd door zijne ambtsbezigheden hem overgelaten, uitsluitend aen de zijnen en aen de vlaemsche zaek te wijden; doch zijne ongesteldheid herhaelde zich van tijd tot tijd. Staen wij hier een oogenblik stil, bij het naderen van 't einde zijns werkzamen levens: gaen wij na, welk een aental letter-banden hem zijne geleerde dienstvaerdigheid deed aenknoopen. Het kon niet anders, of een man als Willems, die zoo veel doorzicht had in het oude dietsch en in de meest betwiste of duister geblevene geschiedenispunten, moest vele en verscheidene betrekkingen in de kunst- en letterwereld bezitten. In het vak der philologie was dit voornamelijk met Holland en Duitschland het geval: aen het hoofd der letterkundigen van dit eerste gewest, van ouds aen 't andere zoo nauw verwant, noem ik natuerlijk Bilderdijk; en aen 't hoofd van 't andere, een man, wiens naem ik hier niet mag verzwijgen, schoon hij in dit boek op eene eereplaets staGa naar voetnoot(*). De brieven, die de dichter van den Ondergang der eerste Wareld stuerde aen zijn vlaemschen lettervriend, niet zelden zijne vraegbaek van 1820 tot 1828, loopen meestal over handschriften der ouddietsche letterkundeGa naar voetnoot(**): de groote dichter loopt zeer hoog met Willems vriendelijk overgezondene mededeelingen. Hoe aenwakkerend hij hem, onder andere, over zijne Mengelingen van historisch-vaderlandschen inhoud schreef, hebben wij reeds gezien. Innig waren mede Willems betrekkingen met Jeronimo de Vries, van welken zieleband sporen in de hier uitgegevene gedichten zijn gebleven. Ook in de letterkundige wereld is ons tijdstip door den geest van vereeniging gekenmerkt. En waer de algemeene wetenschap | |
[pagina XXXIV]
| |
meer dan 't inviduëel genie optreedt, waer het weten en niet scheppen geldt, kan dergelijke strekking niet dan gelukkig heeten: in dien zin kan men zeggen, dat onze eeuw ook hare letterkundige ambachten en neeringen heeft. ‘De grootste litterarische ondernemingen, zegt de heer De Decker, welke zoo eervol voor ons tydstip door de weldadige wedyvering der volken overal ontstaen, schenen niet tot stand te kunnen komen zonder de behulpzaemheid des heeren Willems: trouwens zyn naem is aen allen vast. In 1832, bekwam de Commissie der Records, te Londen, zyne medewerking. - In 1838 droeg de heer Buchon hem eene der kronyken op, uit zyne belangryke verzameling van het Panthéon Classique. - In 1840 werd hy door den baron Cotta hevig gepraemd deel te nemen aen de werkzaemheden der kundige gedenkschriften, onder bescherming des konings van Wurtemberg, te Stuttgart gesticht. - In 1842 liet de Société d'Émulation van Brugge de verzameling van statuten of keuren van al de ambachten dezer stad verschynen, verrykt met philologische noten van Willems. - In 1844 werd de stichting der Vereeniging ter bevordering der oude nederlandsche letterkunde, van wege het hollandsch gouvernement, met geldelyke toelagen aengemoedigd: al de uitgaven dezer maetschappy geschiedden met Willems medewerking en naer de rigting door zyne beproefde ondervinding gegeven. De heer Jonckbloet, het werkzaemste lid des genootschaps, raedpleegde, gelyk hy het in een brief zegt, dikwyls hem, die aen het hoofd staet der nederlandsche letterkunde. - De beroemde Bettman beriep zich in 1844 op zyne grondige geleerdheid, om hem ter hulp te komen in het voortzetten zyner Monumenta Germaniae historica. Die Duitscher [meer vlaemsch dan velen onder ons] schreef hem: Al het geen voor den bloei van het vaderland meer of min belangrijk zijn kan, in wiens hand zoud het beter berusten, door wiens mond zoud het waardiger medegedeeld worden dan door u die dagelijks door woord | |
[pagina XXXV]
| |
ende daad daarvan getuigenis geeft, dat gelijk onzen arm ende ons leven, dus ook niet min de wetenschappen ende al de krachten van onzen geest voort al aan het vaderland behoeven gewijd te worden.’ Edele woorden, eens geleerden vaderlanders waerdig! heilige weêrklank van Cicero's wijsgeerige welsprekendheid! In denzelfden jare had professor Tiersch, secretaris der koninklijke Akademie van Wetenschappen te Munchen, Willems zijne benoeming aengekondigd in woorden die zulk eene eer uitstekend verhoogdenGa naar voetnoot(*). En thands naderde het tijdstip, dat Willems den duitschen stam- en kunstbroederen de hand zou drukken, en zich in hun midden bevinden zonder zijn vaderland te hebben verlaten. In mei 1845 namelijk viel hem de onderscheiding te beurt om door een brief van Jacob Grimm, tegen den naesten september, op het Taelcongres te Frankfort uitgenoodigd te worden: men kon niet dan met ontroering de slotwoorden diens briefs lezen: ‘Mögen sie dieses jahr, und für lange, aller krankheit los und ledig seinGa naar voetnoot(**).’ | |
[pagina XXXVI]
| |
Een jaer later had het uer zijns afscheids geslagen! De gentsche kermis naderde, en het rhetorijk der Fonteinisten, getrouw aen hare oude overleveringen, zou ten voordeele van stadsarmen eene vertooning op den grooten schouwburg, dat is op den franschen schouwburg, geven. Er rezen moeielijkheden over den dag der vertooning. ‘Willems, heeft men geschreven, die sedert eenige maenden de genoegzame bedaerdheid niet meer bezat om eene woordenwisseling te voeren, had herhaelde malen de belangen der rederykkamer tegenover de besluiten van het stadsbestuer in overweging te nemen. Op den middag van den 24 juny 1846 kwam hy van het stadhuis met al de teekens eener beginnende verlamming der linker ledematen. Ondervraegd naer de oorzaek zyns toestands, antwoordde hy enkelyk: Ik heb my gemoveerd.’ Geene verdere woorden meer; eenige uren later was hy zachtekens in den Heer ontslapen. Diep pijnlijk was de indruk, die de tijding van Willems dood electrisch op den Vlaming, en, ja, op het gantsche taelvaderland maekte: ook de geleerde wereld vernam dit ongeval met smartelijke deelneming. Hij was in den bloei zijns levens weggerukt; en bij wat hij reeds gedaen had, zag vooral vlaemsch België maer al te wel in, wat er nog te doen bleef; het voorzag, dat misschien rondom zijn lijk zoogezegde letterkapiteinen hevig, door de woorden van katholiek en liberael aengehitst, zouden kampen, gelijk in de oudheid de hopmans van Alexander het rondom zijnen lijke deden. Nog herinner ik mij levendig, hoe ik met eenigen zijner lettervrienden, toegelaten om Willems nog eens op aerde, in zijnen droomeloozen slaep, te zien, voor hem de kniën boog, en bad. Nog zie ik dat kalme gelaet, onveranderd in zijne trekken, dat breede voorhoofd, den zetel der gedachte, aengeraekt door den vinger des doods: nog gevoel ik wat ik dan gevoelde, en peinsde: Neen, zulk een sterven is geen sterven! | |
[pagina XXXVII]
| |
Uit datzelfde wonderlijk boek, waeruit de jonge rederijker zijne zinspreuk: ‘Ik hoop op 't licht [na de duisternissen]’ had geput, mocht de vaderlandsche ziel, bij 't overgaen tot der eeuwigheid, herhalen: ‘Ik heb den arbeid vervuld, dien gij mij tot taek had gegeven.’ Willems had het dietsch en germaensch lettervaderland niet te klein gevonden, om er zijn leven aen te wijden; even als Israël in vroeger dagen, besloot Vlaemsch België, tolk van dien lettervaderlande, eenige steenen op 't gebergte ten gedenkteeken op te richten, én ter eere der Voorzienigheid die dien man met brein en harte had begaefd, én ter zalige gedachtenis des mans zelven. Eene kommissie bestond al spoedigGa naar voetnoot(*), ten einde dergelijk gedenkstuk tot stand te brengen: ‘Zy sprak niet alleen tot de vrienden en bekenden van den grooten geleerde, noch tot de inwooners van Belgie, maer tot allen, aen wien de nederlandsche tael lief was: zy hoopte dat hare stem zou gehoord worden zoo verre het gebied onzer spraek, ja, zelfs der algemeene duitsche tael zich uitstrekt.’ En zij had zich niet bedrogen: vierhonderd twintig inschrijvers, waeronder de koning en een der prinsen, beantwoordden dien vaderlandschen oproepe. Eindelijk rees, bij eene heldere zon, de dag der inwijding des plechtigen gedenkteekens, waerop men (buiten den vroeger aengehaelden versregel) bloot den naem van J.F. Willems, met de gewoone aenduidingen van geboorte en dood, op wit marmer had gesteld. Nog nooit had het oude Gent zoo statig, vooral zoo treffend, de aen 't graf eens burgers toegebrachte hulde aenschouwd, en wel om dat die burger naest God zich zelven zijnen geest- en zielenadel te danken had; en wel om dat die burger | |
[pagina XXXVIII]
| |
de spreuk, staende op de ridderorde hem door den koning geschonken: Eendracht baert macht, met der daed had gestaefd. De talrijke inschrijvers, de overheden der provincie, het magistraet van Gent, de geestelijkheid en overheid van 't dorp Oostacker, op welks grondgebied het graf was opgericht, de letterkundigen binnen en buiten der stede, de kunstenaren, Willems familie en vrienden, allen waren uitgenoodigd geweest, om dien vaderlandschen feeste bij te woonen. Wie kon komen, wilde dien laetsten plicht niet verzuimen. De minister van 't inwendige en de koninklijke Akademie werden bij den stoet vertegenwoordigd. Al de maetschappijen en broederschappen van Gent, benevens ontelbare letter- of zangmaetschappijen des lands hadden zich daerbij geschaerd. Nog nooit had eene prachtige junijzon binnen onzer stad op zoo vele glansende of zwierige kunstvaendels geschenen of geschitterd. Onze Hoogeschool, waerbij hij vroeger, doch te vergeefs, nog al levendig verlangd had een leerstoel van geschiedenis of nederduitsche letterkunde te bekleeden, ontbrak hier mede niet: met één woord, niemand wien een vlaemsch of vlaemschminnend hart in den boezem klopte, bleef hier achterwege. Na de muzijk verhieven er zich officiële redenaersstemmen: in namen der gentsche lettermaetschappijen, in name van Antwerpen en Brussel, zelfs van Veurne, het verste deel van West-Vlaenderen, had men kransen ter versiering van dit taelaltaer meêgebracht. En nu klom een zangchoor van onze componisten Mengal en Gevaert, door driehonderd stemmen aengehevenGa naar voetnoot(*): die melodijstroom vloeide omtrent vijftienduizend belgischen boezemen te binnen. De broederzielen, gestemd tot een gebed, ontroerden | |
[pagina XXXIX]
| |
diep bij dien zelfden vlaemschen zang, die aen Willems zoo veel te danken had; en langs den berge des doods weêrgalmde mijn hoogtijdslied: Uw kunststar, man der oude dagen,
Blinkt heerlijkst in den nacht van 't graf.
De grond zal nimmer slaven dragen,
Dien God tot wieg en koets u gaf.
Die roerende plechtigheid sloot op eene harer waerdige wijze. De voorzitter der kommissie, de grijze akademist Cornelissen, eindigde met het zoo heilig ingewijd gedenkteeken aen de goede bewaring en bewaking der plaetselijke overheid toe te vertrouwenGa naar voetnoot(*). Het nog al aenmerkelijk overige der inschrijvingsgelden werd ten volgende dage aen den armen van St-Amands uitgedeeld aen den voet des bergs, waerop die apostel de christenliefde zou gepredikt hebben. De lang zoo ongelukkig vervallene rederijkkamer de Olyftak, destijds onder 't voorzitterschap van prof. Verspreeuwen staende, trok zich insgelijks de eer van Antwerpen aen bij 't inhuldigen eens gedenkteekens voor Willems binnen zijne geboorteplaetsGa naar voetnoot(**). De plechtigheid greep plaets in 1848. De taelvertegen- | |
[pagina XL]
| |
woordigers door maetschappijen gezonden, ontbraken er niet. Het geheele dorp Bouchoute was, als voor een familiefeest, opgesierd; het magistraet ontfing met deftigheid de afgezanten onzer lettermaetschappijen, terwijl zich de gouverneur der provincie, hooged. heere Teichman, ook daerheen had begeven. Levendig was de geestdrift der toegestroomde menigte op het oogenblik dat het gedenkteeken ontbloot werd. Het is des antwerpschen beeldhouwers van Arendonck waerdigGa naar voetnoot(*), en verbeeldt 's dichters borstbeeld, door den genius der kunst omhelsd. Niet minder dan de geestdrift der menigte bij die hulde eenen inboorling toegebracht, trof mij, daer ook tegenwoordig, de nederige wooning, waer Willems wieg heeft gestaen, en waer zijne twee broeders vriendschappelijk zijne vrienden ontfingenGa naar voetnoot(**). Andere litterarische eerbewijzen wachteden den zalig ontslapene: het Willemsfonds kwam in 't begin van 1851 binnen Gent tot stand. Die vereeniging kreeg haren naem naer aenleiding van 't zoogenaemde Tollensfonds. In den grond is de benaming dier beide kunststichtingen niet even juist als die van Teylers genootschap, door dezes voorziende kas gesticht, het zoude zijn, indien hetzelve Teylersfonds wierd genoemd; maer, wat beduidender is, het onderscheid, aen Willems daerbij toegebracht, is verdiend. Dit fonds, dat, luidens het reglement, dien titel ter verheerlijking des mans voert, wiens naem het draegt, is tweeledig: het bestaet uit bijdragen van inschrijveren, | |
[pagina XLI]
| |
die voor een jaerlijksch inleggeld inschrijven, dat niet minder dan vijf franken mag zijn, alsmede uit vrijwillige geldstortingen, bijdragen of giften. Het is ingericht ter ondersteuning der nederduitsche tael- en letterkunde en ter versterking van den vaderlandschen volksgeest in België. Het telt tegenwoordig een tweehonderdtal inschrijvers, en de uitgaven er van strekken hoofdzakelijk tot verspreiding van nuttige, meestal wetenschappelijke, werken. Er werd binnen Vlaenderens hoofdstad mede een Willemsgenootschap gesticht; men vergunne mij, iets naders daerover meê te deelen. De volkszang in de moedertael had sedert eenige jaren zich aenmerkelijk uitgebreid, vooral sedert het tot stand komen van den Vlaemsch-Duitschen Zangverbonde. De Rhijn had der Schelde zijnen broedergroet binnen Gent toegebracht, en een buitengewoon concert, samengesteld uit vijftienhonderd zingende verbondsleden, werd aldaer uitgevoerd. Willems, die dertig jaer lang oude vlaemsche liederen verzamelde, - Willems, die, als secretaris van 't gentsch Conservatoor 't zijne ruimschoots aen de klassieke beoefening dier schoone kunst had toegebracht, zou ook nu, na zijn laetste afscheid, van onzen zangeren eene hulde bekomen én zijns én hunner waerdig. Een Willemsgenootschap ontlook, dat besloten had uitsluitend in onze tael te zingen: waerlijk, eene schoone les voor een paer andere zanggenootschappen van Gent, die tot heden toe uitsluitend zoo wat in 't gentsche fransch zingen. Heerlijk, vaderlandsch was dan ook de zegeprael van dit vlaemsch zanggenootschap, wanneer het in 1853, hier zijnen intrede deed, en wel gelijktijdig met het Davidshof, insgelijks in de landtael alleen zijne liederen uitboezemend. Beide maetschappijen waren door de stad Luik bekroond met den eersten zangprijs voor Belgiës steden en dorpen uitgeschreven. Wat aental bloemen en tuilen vlogen er niet uit de | |
[pagina XLII]
| |
met jufvrouwen bezette vensters langs de straten heen, die beide triompheerende maetschappijen doortrokken! Wat schoonen lauwerkrans hechtte de hoogedele heer De Jaegher, gouverneur der provincie, eerevoorzitter des genootschaps, niet rondom het spits der door hem geschonken vaen, waerop zich vader Willems borstbeeldeken verheft! Doch met de plechtigheden diens heuchelijken dags was niet elke hulde jegens de zegepralenden afgeloopen: het Willemsfonds zond eene herinneringsmedalie aen het Willemsgenootschap, alsmede aen het Davidshof, van St. Amandsberg, bij Gent, Willems dichterlijke rustplaets. Te rechte mocht men bij dier gelegenheid zeggen of zingen: O gij, wiens adem neêrduitsch is,
Die zingt op eigen trant,
Wiens lied oorspronklijk, morgenfrisch,
Ontklapt aen boei en band,
En tuigt, waer 't stijgt en zwiert en zweeft,
Hoe 't voorgeslacht in u herleeft.
Gij stapt op eigen eerebaen
Die 't eigen niet verzaekt,
En Willems naem schreeft op uw vaen,
Of Willems asch bewaekt;
O gij, door Luik bekroond, en saem
Met Luik verbroederd in dien naemGa naar voetnoot(*).
De Vlamingen behooren dus geen belgisch-fransch meer te zingen om door onze staetsbroeders de Walen als kunstbroeders in den zang bekroond te worden: merkwaerdige voortgang, grootdeels aen Willems verschuldigd! | |
[pagina XLIII]
| |
Ook had Henegouwen, vertegenwoordigd door zijne maetschappij van Wetenschappen, Kunsten en Letteren binnen Bergen, reeds vroeger (in 1839) hulde aen Willems geleerdheid, scherp- en rechtzinnigheid toegebracht met hem eerelid uit te roepen. Onder die eerbewijzen, welke buiten zijn grafgedenkteeken, tot den nageslachte zullen overgaen, behoort zijn borstbeeld, door onzen inboorling Pieter de Vigne vervaerdigd, benevens eene medalie des stempelsnijders Leopold Wiener. Zij vertoont Willems portret, van sprekender gelijkenis; langs de keerzijde ziet men eene zittende vrouw, in germaenschen gewade; zij schrijft, omringd van boeken, die de titels van 's mans voornaemste werken dragen; terwijl men rondom leest: ‘Myn vaderland is my niet te kleinGa naar voetnoot(*).’ Men heeft dit woord tot spreuk gemaekt, en der ouden waerdig gevonden; en dit is het ook, zelfs bij de toepassing die men, tegenstrijdig met het doel des schrijvers, er aen heeft gegeven. Inderdaed, toen de man dat op het brusselsch Taelcongres uitstortte, paste hij het geenszins toe in een algemeenen burgerzin, maer in eene breeder taelkundige beteekenis, als slaende op nagenoeg elf millioenen spraekgenooten of spraekverwanten; en aenschouwde dus als medevaderlanders al wie tot den nederlandschen en germaenschen taelstamme behoort. En, waerlijk, in dien zin is die spreuk eerst recht groot, omdat zij, hoe miskend, grondig waer is. Het was dus overbodig haer in de woorden ‘het vaderland is nooit te klein’ te wijzigen, om ze te doen bewonderen en onsterfelijk te maken. Koning Leopold, uit germaenschen stam gesproten, wist den schepper dier germaensche spreuk te schatten. Willems had door | |
[pagina XLIV]
| |
zijne uitgave van den ouden Reinaert de Vos den koning in staet gesteld in den text, dit meesterstuk der dietsche letterkunde, te lezen, en had deswege van den koninklijken lezer mondelingsche bedankingen ontfangen. Z.M., zoo wij reeds zagen, had in den algemeenen zin der vlaemsche zonen bij 't verliezen van hunnen lettervader een blijk van belangstelling willen geven; en met den hertog van Braband, zijns eeretitels hier volwaerdig, voor Willems gedenkteeken ingeschreven. Eene latere hulde door het staetsbestuer aen Willems toegebracht, mag niet vergeten worden. Men weet, dat de stoomers die onze spoorbaen bezielen, meestal den naem van beroemde Belgen dragen: 't is een over en weêr drijvend Pantheon, dat den landgenoot dier voorname mannen natuerlijk aenspoort ter nadere kennismaking met hunne eertitelen of ter nastreving hunner grootheid. Te rechte werd derhalve in 1849 de naem van Willems aen eenen dier gevleugelde kunstwagens geschonken. Mag ik hier bijvoegen, dat iemand juist eenigen tijd te voren zich ongunstig in de Kamers had uitgedrukt jegens de vlaemsche letter- of volkszaek (zoo verkeerdelijk vlaemsche beweging genoemd), en dat ik er dit sneldichtjen op schreef: Zoo gaet dan Willems naem ons vaderland doorvliegen,
Op vleuglen van den stoom! Dat staet Lebeau niet aen,
Die 't vlaemsch ontwaekte volk in slaep zou willen wiegen,
En 't voortgestoomde vlaemsch liefst achteruit zag gaenGa naar voetnoot(*).
Bij het vierhonderdjarig jubelfeest door de rederijkkamer der Fonteinisten in 1848 gevierd, stelde zij eene lofrede ten prijs- | |
[pagina XLV]
| |
kampe op haren lofwaerdigen oud-voorzitter voor: maer die oproeping bekwam geen gelukkig gevolg in een land als 't onze, waer de wijsbegeerte en de welsprekendheid nog beide in de wieg liggen. Maer hoe? Was er dan onder de talrijke vrienden des doorluchtigen mans niemand, die door bevalligen of krachtigen schrijftrant, door wegslependen geest, door uitgebreide kennissen, door juiste opvatting en waerdeering bijzonder geschikt scheen, om vader Willems eene rechtmatige hulde van blijvende waerde toe te brengen? Die man bestond. Ja, die eer verdiende zijnen vriende de Reiffenberg te zijn voorbehouden - eenen man die, als menige anderen, verdiend heeft, dat men zijnen adeltitel bij zijnen naem afsnijde. Ongelukkig begreep de akademieker, die de levensschets van Falck met een woordeken over den polkadans aenvangt, ook in die gelegenheid zijne waerde van vaderlandschen schrijver niet. De koninklijke Akademie van Brussel vond geradig, zoo niet noodzakelijk, de levensschets van Willems door zijn ouden vriend, als wat al te puntig, in haer Annuaire niet op te nemen: de allenzins geestrijke confrater scheen den akademiegenooten, die de levensschets aen hun gezond verstand toetsten, zoo wat aen den ezel der fabel te gelijken die den stervenden leeuw vrij onheusch en onedel zijn vaerwel toebrengt. Onze Willems moest zelfs na zijnen dood nog doen polemiseeren! Voor dit onvlaemsch, dit onbelgisch vaerwel bracht de ïambe- of refreindichter Theodoor van Ryswyck den weledelen heere baroen een ‘zweepslag’ toe, met dezen catilinarischen aenvang: Ondankbre vreemdling, met uw tweederhande luiten,
En dubbel aengezicht,
Dat dorst ge in 't leven van den braven man niet uiten!
Deed u een oude wrok tot zulk schandael besluiten,
Nu hy in 't heilig graf stil by zyn vaedren ligt?
| |
[pagina XLVI]
| |
En wat verder: Spot, laffe schryvelaer, in uw verheven kringen,
Met onze rede en spraek;
Zoo lang zich vingren hier tot vuisten kunnen wringen,
Bestryden we ieder, die het vreemde ons op wil dringen.
Heil aen ons heiligdom! wraek der verbastring, wraekGa naar voetnoot(*)!
Een ander Antwerpenaer nam ook gramstoorig de pen in de hand, en zond aen den baroen een open briefGa naar voetnoot(**), waerin onder andere armzalige geestigheden van den akademieker 't volgende werd weêrleid, wat hij over Willems, door hem, l'autocrate flamand genoemd, dorst schrijven: ‘Le flamand avait été utile à Willems, et le gouvernement lui tint compte de s'être jeté en enfant perdu dans la mêlée (bij der uitgave van 't gedicht Aen de Belgen?). Des bouffées d'encens, des complimens flatteurs lui arrivaient de temps à outre de l'Allemagne, à laquelle on avait fait croire à un mouvement flamand.’ Wie ziet er in dezen en dergelijken onzin, door een overigens geleerd en schrander man uitgekraemd, iets anders dan de lust om des noods een goed vriend, zelfs een roemrijk-ontslapen | |
[pagina XLVII]
| |
vriend aen een mauvais bon mot, of aen eenig stekelig gezegde op te offeren? Zoo schreef de oud collega over Willems ballade Maria van Braband in die gebrandmerkte levensschets het volgende: ‘Pages, échappées à Merlant, mais à Merlant rajeuni.’ Ongelukkig bleef hier zijn, anders uitmuntend, geheugen in gebreke: want vroeger, immers bij het aenmelden der ontfangst van dit lieve gedicht, schreef hij aen zijnen vriend: ‘Votre Marie de Brabant est une Marie pleine de grâces. Je le dis avec d'autant plus de franchise, que moi-même je me suis essayé sur ce beau sujet de ballade.’ Talrijk zijn de karakterschetsen, door Belgen en vreemden van Willems opgehangen. Deze laetsten zal ik hier eerst laten optreden. Zeker, teekent zich bij 't nagaen van iemands aert alles voor den vreemdeling scherper af, als hij bijzonder belang heeft iemand in al zijne bijzonderheden na te gaen. Onder de buitenlanders zijn er, die met Willems lang gebriefwisseld en te zijnent de gulste herbergzaemheid genoten hebben; de oud-professor Siegenbeek, van Leiden, mocht onder dezen tellenGa naar voetnoot(*). Deze achtbare grijzaert, lofrijker gedachtenis, hield, als voorzitter der Maetschappij, over de nederlandsche Letterkunde aldaer eene redevoering, waerin, na een overzicht van Willems letterarbeid, de volgende waerdeering van 's mans karakter voorkomt: ‘Zoo was onze Willems, tot aan het einde van zijn leven, werkzaam tot handhaving en uitbreiding van de eer der nederlandsche taal-, geschied-, oudheid- en letterkunde. Onze maatschappij heeft wel niets tot opluistering van hare werken van zijne hand ontvangen, maar zij bezit nogtans van hem vele ondubbelzinnige blijken van belangstelling in een aantal | |
[pagina XLVIII]
| |
kostbare boekgeschenken tot verrijking van hare bibliotheek. Zij bragt derhalve ook gaarne, zoo uit hare gemeenschappelijke kas als door bijdragen van bijzondere leden, naar vermogen, het hare toe ter oprigting van een gedenkteeken tot zijne nagedachtenis, waartoe eenige zijner vrienden en vereerders in België het ontwerp gevormd hebben. En met regt voorzeker: want hij is die eere dubbel waardig, omdat hij, ook als mensch, de hoogste achting verdient. Zijn open, rond, minzaam en krachtig gelaat, zijne kloeke gestalte en forsche ligchaamsbouw waren de onbedriegelijke merkteekenen en afdruksels van eene reine en opregte ziel, van een menschlievend hart, een' krachtigen wil en een' standvastigen geest. Hiervan kan ik, door eene veeljarige vriendschap aan hem verbonden, met volle vrijmoedigheid getuigenis geven; en nimmer zal ik de genoegelijke dagen vergeten, welke ik, vóór eenige jaren, in den schoot van zijn gastvrij en beminnelijk huisgezin mogt doorbrengen. Daar leerde ik hem als een liefdrijk echtgenoot en vader kennen; daar ontwaerde ik, hoe hij zich in zijne rijkvoorziene bibliotheek en te midden der zijnen, die hem even zeer beminden als eerbiedigden, zalig gevoelde; daar hoorde ik hem meermalen den heerlijken zang eener toen slechts zestienjarige dochter op de piano ondersteunen, en werd, hoe weinig muzikaal anders ook, daardoor in verrukking opgetogen. Voorts was hij een getrouw vriend, een vurig beminnaar van het land zijner geboorte, een opregt christene, die, hoe zeer ook gehecht aan de leer der kerk, waarin hij was opgevoed, echter in protestanten ook christenen erkende en vereerde. Zijne nagedachtenis zal derhalve bij de zijnen en allen, die, even als ik, hem van nabij gekend hebben, bestendig in zegening blijven, terwijl zijn naam in de geschiedrollen van Belgiës beschaving, als van den hersteller van deszelfs eigene letterkunde, met onverdoofbaren luister zal schitteren.’ Ook Duitschland leverde hier zijne Lavaters op: eene vrouw, | |
[pagina XLIX]
| |
met zuiveren dichtzin bezield en die aen een opmerkzamen geest al het phantastieke der germaensche volks- of natuerpoëzij wist te vereenigen, zou de taek van Willems naer 't leven te schilderen, op zich nemen. Zij was in gunstige gelegenheid gekomen hem van nabij te leeren kennen, op eene soort van kunst-pelgrimagie, die zij ten jare 1845 aen België aflegde, terwijl zij bijzonderlijk Gent naging, waer, zoo zij te rechte getuigt, de vlaemsche taelbeweging was van uitgegaen. Mev. Louisa von Ploennis, van Darmstadt, schreef over Willems deze korte, doch beduidende regelen: ‘Willems, der Nestor der neueren flaemischen Schule, hat eine majestätische Gestalt, und einen schönen Kopf. Seine etwas stolze Haltung erinnert unwillkürlich an Göthe's Statuette von Rauch. Sein geistreiches Haupt hat sich manchen Lorbeer errungen und weisz ihn mit Anstand zu tragenGa naar voetnoot(*).’ Wil men nu zien, hoe mannen hem afschilderen, die met den letterkundige en den mensch in vriendschappelijke gemeenzaemheid hebben geleefd? Mij schijnt vooral de schets des heeren de Saint-Genois wel getroffen: ‘Naer het uiterste, was Willems, zegt hy, het toonbeeld van dit schoon en sterk geslacht der eerste tyden, door Tacitus vermeld. Zes voet hoog, breed van schouderen, kloek van borst, met volmaekt geëvenredigde uiterste deelen, lag er iets waerdigs en deftigs in zynen stap. Zyn blik was schrander, levendig, fyn, maer tevens vol zachtaerdigheid. Zyn glimlach deelde in die fynheid, zonder dat de uitdrukking van goedheid, die hy wilde vertolken, er 't minste by verloor: spyt en spot pasten 's mans lippen niet, van welken enkel de waerheid en eene rechtvlaemsche vrymoedigheid afvloeiden, die aen alle gekunstelde spraek vreemd en er van vyandig was.’ Mag | |
[pagina L]
| |
ik er bij herhalen, wat ik reeds aenstipte, dat hij in ruimer mate eene levendige opgewektheid van geest bezat, eene vlaemsche goedaerdige luim, die, waer hij verscheen, vreugde bracht, en in den gezelligen man den letterkundige deed vergeten. Men ziet het, hij lavaterde zeer gunstig, en de Voorzienigheid had den Vlaming met hare gaven mildrijk overstort. Even als Siegenbeek, schildert ons de heer De Decker Willems als een voortreffelijken huisvader af. Men veroorlove mij ook de schatting diens titels, die den mensch en burger volmaekt, hier bij te voegen: ‘Om Willems juist te waerdeeren, moest men hem te midden van zyn huisgezin zien. Daer was zyn ryk.... Daer vierde hy den teugel aen die rondborstige, onverstoorbare vrolykheid, zoo genoegelyk voor de zynen en alwie aengenomen was in zyne kleine vriendenkringen, waeruit de koude étiquette onwederroepelyk verbannen was. Op ons tydstip van maetschaplyke herinrigtingen en humanitaire hervormingen, waer de onde blyde lach retrograde is, dorst Willems nog lachen. Hy was een dier weinige Vlamingen van den ouden eed, welke dien gemoedelyken familiegeest, thans door vreemde zeden en begrippen zoo vaek verdrongen, in het heiligdom des huisgezins ongeschonden bewaerd had. Wie van ons gewaegt niet met genoegen van die zalige oogenblikken doorgebragt onder zyn dak, waer alles aen de oude herbergzaemheid der vaderen deed denken; wie van ons gevoelde zich niet bewogen, als die oude vlaemsche liederen, welke hy alleen begreep, welke hy alleen in hunnen oorspronkelyken eenvoud, in hunne mannelyke ruwheid kon weêrgeven, betooverend van zyne lippen rolden? Wie van ons, toen hy dit huis, heiligdom van voorouderlyke overleveringen uitstapte, gevoelde zich niet vaster gehecht aen zyn vaderland?’ Men mag, volgens mij, het er voor houden, dat Willems het ontwerp heeft gemaekt van de petitie in 1840 aen 's lands vertegenwoordigers ingezonden door een ontzachlijk getal Vlamingen, | |
[pagina LI]
| |
waerin zij met deftigheid, met logischen klem hunne beweegredenen uiteen zetteden, en, krachtens art. 23 der Grondwet, verlangden, dat men maetregelen zou beramen om de nederduitsche tael, zoo veel mogelijk, in dezelfde rechten te herstellen, als waerin zij was tijdens het oostenrijksch gouvernement, toen alle ambtenaren in de vlaemsche provinciën het vlaemsch moesten spreken en schrijven. Mitsdien verzochten de requestranten, door eene wetsbepaling te zien vaststellen: 1o dat alle provinciale en plaetselijke belangen in de vlaemschsprekende gewesten, zouden behandeld worden in het nederduitsch; 2o dat 's rijks ambtenaren in hunne betrekkingen aldaer, hetzij met de gemeentebesturen, hetzij met de ingezetenen, zich van dezelfde tael zouden bedienen; 3o dat die tael ook bij de rechtbanken zou moeten gebezigd worden, wanneer de partijen of de beschuldigden die konden verstaenGa naar voetnoot(*); 4o dat eene vlaemsche Akadémie of eene vlaemsche afdeeling bij de brusselsche Akadémie, tot aenmoediging der nederduitsche letterkunde zou worden opgericht; 5o dat het nederduitsch bij de Universiteit van Gent en bij de andere rijksscholen in de vlaemsche gewesten dezelfde voorrechten als het fransch zou genieten. Zestien jaren zijn er sedert dit verzoekschrift verloopen, en nog is er aen die billijke verzoeken niet geheel voldaen. Een nederduitsche zetel aen 's lands vlaemsche Hoogeschool!.... Alleen zijn er onlangs een paer heeren aengesteld, die reeds andere leergangen geven aen Universiteit of Atheneum, om, bij een niet verplichtenden leergang van vlaemsche letterkunde een proefjen te nemen of zoo iets wel zou lukken bij studenten voor wie de leergang der fransche letterkunde verplichtend isGa naar voetnoot(**). | |
[pagina LII]
| |
Eene vlaemsche Akadémie in België!.... een der droomen van Willems. Was dan het nederduitsch tael- en kunstelement in vlaemsch België niet overwichtig genoeg, om ten minste eene vierde klas ter koninklijke Akadémie bij de drie andere uit te maken? Waer echter is het, dat sedert dien tijd die Akadémie tot meer dan éénen flamingeerenden Vlaming het dignus es intrare heeft toegesproken, en de franschgezindheid van sommige leden met hen ten grave is gedaeldGa naar voetnoot(*). Willems invloed op de vlaemsche Belgen is groot geweest, en, ja, met zijnen levensloop geenszins afgebroken. Als een propheet werd hij door de Voorzienigheid te bekwamer tijde gezonden om de overheersching in het zielengebied der stamtael pael en perk te stellen: niet lang na het koningrijk der Neder- | |
[pagina LIII]
| |
landen, tot een dam tegen Frankrijks overspoeling, was ingericht, werd onze vriend zijner door hem vroeger voorgevoelde bestemming eerst ten volle bewust. Thands gevoelde hij levendiger dan ooit, dat de Heer die verschillende volksstammen op der aerde heeft geplant, hun, ten stempel van hun oorspronkelijk en eigen karakter, verschillende talen heeft gegeven; thands gevoelde hij vooral, dat iedere tael een eigenaerdig werktuig van eigene volksbeschaving is, en dus, ten aenzien van haer doelwit, de eene litterarische tael boven de andere niet kan, noch mag gesteld worden; terwijl daerentegen, als erfelijk bestanddeel van volkszin en volkszijn, de moedertael eene betrekkelijk hooger waerde voor een volksstam moet bezitten; thands gevoelde hij diep, dat die tael het erfelijk hoofdbestanddeel zijner nationaliteit uitmaekt, en er dus tusschen de woorden moederspraak en stamvaderland een innige band bestaet, inderwijze dat als stamverwanten volstrekt ophouden taelgenooten te zijn, er groot gevaer is, dat zij, als burgers en landgenooten elkander niet lang wél zullen begrijpen. Stamnationaliteit en staetsnationaliteit waren bij hem woorden van verschillende beteekenis, doch wier stralen, schoon uit een verschillend standpunt uitgaende, in één en hetzelfde brandpunt te samen vloeien, ten minste bij een welingericht staetsbestuer, dat zijne rechten kent omdat het zijne plichten verstaetGa naar voetnoot(*). Het was Willems eigen denkbeeld, eerst door hem in de maetschappij de Tael is gantsch het Volk in mijne tegenwoordigheid geuit, dat ik, als dusdanig, den weleerwaerden heere Des Amorie Vanderhoeven, voorzitter van het eerste nederlandsch Lettercongres, te Gent gehouden, mededeelde: het was Willems eigen denkbeeld, waermêe de begaefde redenaer die stamvaderlandsche | |
[pagina LIV]
| |
plechtigheid sloot, wanneer hij zeide dat er eene gedachte was, die hij in zijnen boezem niet kon besluiten, maer voor de gantsche vergadering moest uitstorten: ‘Er was namelijk eene volkseenheid en eene staatseenheid: de laatste was het werk der menschen, de eerste was het werk van God. De groote mogendheden, die in 1815 het rijk der vereenigde Nederlanden hadden gesticht, zeide de redenaer, hadden datzelfde rijk weinige jaren later gesloopt en in twee staten gesplitst; maar de groote mogendheden waren onvermogend om broedervolken te scheiden, uit éénen stam gesproten en door ééne taal verbonden.’ Inderdaed, zoo is 't: de stamzin schiet zijne wortelen in de graven onzer vaderen, en is het zaed waeruit de letterlauwer en olijftak bij die graven opschiet: de staetszin kan van protocollen uitgaen, maer ontleent er zijne waerde niet af. Staetszin moet op stamzin geënt zijn om sappige vruchten te dragen. Wie een slecht Wael of een slecht Vlaming is, kan geen goed Belg zijn. Willems grondig denkbeeld, dat hij in de vlucht der samenspraek, te midden zijner jonge kunstvrienden, als een graenkorrel, uitwierp, zij op geen dorren steen gevallen! Dit denkbeeld drage gezegende vruchten voor de toekomst! Eene groote gedachte, een edel woord (als een lichtstrael der rede, in de duisternis gezonden, al begrepe't de duisternis niet) koomt van den Allerhoogste, en sterft met den mensch niet. Eén graankorl, achtloos in een vruchtbren grond bedolven,
Zien we als een zwangren halm, ras op den luchtstroom golven.
Hij schudt zijn vruchten af, die, rijpende in den grond,
In halmen opslaan, waar eerst ruigte en heester stond:
Dan duizendvoud herteeld en duizendwerf herboren,
Doorgolft een gansch gewest een gouden zee van koren;
En 't land, eerst naakt en woest, nu rijk en mild gevoed,
Dankt blij aan d'eersten korl zijn vrucht en overvloedGa naar voetnoot(*).
| |
[pagina LV]
| |
De liefde voor tael en volk, dit eenzelvig element, die liefde welke Willems tot den jongsten adem zijns te korten, maer zoo werkzamen levens aenpredikte en voorbeeldig uitoefende, liet hij ons ten voorbeeld en spoorslag na. Vergeten wij het niet: die zucht was zijn ziel en leven, en smolt in zijn laetsten doodsnik te samen. Vergeten wij niet wat Germanicus in zijne laetste oogenblikken tot zijne diepbedroefde vrienden sprak: ‘De hoofdplicht der vrienden van een overledene ligt daer niet in, dat zij hem in nuttelooze klanken huldigen, maer zijnen wil nadenken, zijn bevel uitvoerenGa naar voetnoot(*).’ En wat beter offer, wat degelijker hulde zouden wij, vlaemsche Belgen, letternederlanders, letterstamverwanten der volkeren van 't Noorden, aen Willems nagedachtenis toebrengen? Verspreiden wij, echte Vlamingen en Belgen, groot door onzen letterzin gelijk onze vaderen het door hunnen volkszin waren, verspreiden wij de van eeuw tot eeuw overgeleverde en verhoogde volksbeschaving bij middel der moedertael; maer, opdat er onzen poogingen recht gedaen worde, zijn wij rechtvaerdig jegens de lofwaerdige mannen die tot eere strekken aen de nationale letterkunde, welke de tael ook zij waermeê zij hunne gedachten omkleeden. En thands ben ik ten einde dezer inleiding genaderd, vrij lang, 't is waer, maer misschien moeielijk korter op te stellen, uit hoofde der talrijke bouwstoffen, en daermeê samenhangende gedachten. Ik heb die inleiding uit achting voor Willems en voor de waerheid geschreven. Die overtuiging is mijn zelfloon: ik verwacht, ik verlang er geen ander. Moge slechts Willems dichterlijke nalatenschap, waer Jacob | |
[pagina LVI]
| |
Grimm welwillend de opdracht van heeft aenvaerd, hoofdzakelijk zijn nut hebben ter juiste waerdeering van Willems dicht- en tooneeltalent! Moge die nalatenschap, in verband gebracht met zijne andere voortbrengselen, bewijzen dat in hem de mensch en de vaderlander op ééne hoogte stond, die, bij de zelfwaerde des schrijvers gevoegd, der onsterfelijke liefde waerdig is van dat uitgebreide lettervaderland, waerop hij zinspeelde toen hij sprak: ‘Mijn vaderland is mij niet te klein.’ |
|