De la langue belgique

[p. 81]

Ma pièce justificative.

Comme M. Van de Weyer a donné sa pièce justificative, je ne veux pas être en reste de lui donner la mienne⁽¹⁾.

(1) Comme je lui ai donné citations pour citations, et notes pour notes. Rien n'est plus facile aujourd'hui que de faire parade d'érudition, puisqu'il est très-permis de citer même ce que d'autres ont déjà cité. Dans une des notes de mon Épître aux Belges, publiée en 1818, j'avais rapporté le même texte de Cicéron que M. Van de Weyer nous donne, pag. 25. Ce n'est pas que je veuille lui en faire un reproche: je me félicite, au contráire, de voir que mon savant collègue a donné son attention au chapitre du philosophe romain, où celui-ci traite de suam naturam et noscere et sequi. Je regrette seulement qu'il n'ait pas transcrit en entier la phrase par lui citée. Cicéron, après avoir dit: Omnino si quidquam est decorum, nihil est profecto magis quam aequabilitas universae vitae, tum singularum actionum, ajoute immédiatement: quam conservare non possis, si aliorum naturam imitans, omittas tuam. Sermo eo debemus uti qui notus est nobis ne..... jure optimo irrideamur. Cela veut dire, je crois: ne vous dépouilles pas de votre caractère de flamand, pour emprunter celui d'un français. Écrivez dans la langue qui vous est propre, afin de n'être point tourné en ridicule, à juste titre. Il est toujours bon de vérifier les citations.

[p. 82]

J'avais pensé d'abord de transcrire ici les articles du Courrier des Pays-Bas, dans lesquels ces messieurs ont bien voulu se servir de leur sarcasme ordinaire, contre mes obscures attaques⁽¹⁾ au sujet de notre prétendue langue nationale française, mais, toutes réflexions faites, je préfère donner un extrait d'un petit ouvrage flamand, écrit et publié en 1788, par l'avocat Verloo, auteur du Codex belgicus, et intitulé:

(1) Lettre à M. Munch, p. 25.

[p. 83]

Verhandeling op d'onacht der moederlyke tael in de Nederlanden⁽¹⁾.

Wy vinden ons in de Nederlanden, bezonderlyk hier in d'Oostenryksche, in kunsten en wetenschappen verre onder onze naburen. Het en is niet noodig dit te bewyzen: want een iegelyk by ons houd zich, helaes, hiervan vast overtuygd. Die overtuygdheyd gaet zelfs zoo verre, dat ons niets schoon noch groot en dunkt, of 't moet van Vrankryk zyn. Maer, waerby komt dit? hoe zyn wy zoo verachterd? zyn wy dan minder dan andere natien? Zekerlyk neen. Onzen volksaerd moet in grootmoedigheyd, edelmoedigheyd of vernuft voor geene ter wereld wyken. En waervan komt

(1) Je me suis permis de mettre cet extrait en flamand d'aujourd'hui, pour en faciliter la lecture; mais je me suis bien gardé de faire dire à l'auteur ce qu'il n'avait pas dit dans son livre, imprimé à Maestricht, in-12^o, sans nom d'imprimeur.

[p. 84]

nochtans dat wy met den mond wyt open staen, als wy eenen Linguet, of diergelyken, hooren spreken? ons altyd gewillig achter den franschman houden, en hem den toon boven ons laeten nemen? Wy hebben die nederigheyd niet altyd gehad. In Cesars tyden wilden wy niet alleen onder de Gallen of Franschen niet gerekend zyn, maer wy staken ook wel 't hoofd boven hun uyt: die edele en zelfs hoogmoedige antwoorden welke wy dien roomschen hoofdman gaven, toen twee Vriesen, dewelke te Roomen eens, in den schouwburg gezeten, eenige vreemde lieden in d'eerste rangen merkende, en, na bevraging, tot antwoord bekomen hebbende, dat dit gezanten waren van volkeren die de meeste verdiensten behaeld hadden by de Republiek, terstond opstonden en d'eerste plaets namen, zeggende dat hun die plaets toekwam, - doen wel zien hoeverre wy toen waren van alle nederigheyd. In den tyd, dat wy zoo verre boven alle volke-

[p. 85]

ren uytstaken in luyster van fabrieken, konsten, koophandel en rykdom, en alles arm en kleyn zagen rondom ons; in den tyd dat het fransche hof hier in Vlaenderen de borgers zag een' koninglyke pracht voeren; dat eenen hertog van Braband en Limburg hof hield voor fransche en engelsche prinsen; toen waren wy zekerlyk zoo kruypende niet achter de franschen. En ook andere natiën, Engelsche, Spanjaerden en Italianen zyn het ook nog nooyt geweest. Waerom zyn wy het dan? hoe zyn wy het geworden? Terwyl wy reeds in konsten en wetenschappen zoo veel voor hadden, was het ons toch gemakkelyk voor te blyven; en nochtans wy vinden ons achter! Waerby komt dit? hoe zyn wy zoo gedeynst?

Wy moeten deze vernedering van onzen volksaerd, en de afneming onzer konsten niet wyten, dan alleen aen 't huys van Bourgondiën. Toen dit aen de souvereyniteyt dezer landen gekomen is, heeft het hier een groot

[p. 86]

huysgezin nagesleept. Het stelde terstond het gouvernement en d'eerste raden op zyn fransch. Naer het hof moest zich den adel voegen, en naer d'eerste raden alle d'eerste ampten. Dus, al wat iet was, of iet wilde wezen, sprak fransch.... Door dit woelig en volkryk hof, en zoo menige fransche opper- en onderbedienden die men moest uyt Vrankryk trekken, was deze stad overstroomt van franschmans, en nam, zoo veel mogelyk, hunne tael ook aen.

Middelertyd is die verandering voorgevallen, by dewelke alle natiën (meer byzonder) hunne moederlyke tael hebben gaen beoefenen. Te weten, het latyn was eertyds de tael der konsten in gants Europa; ten lesten heeft men gaen merken hoezeer de konsten leden door die vreemde en reeds doode tael, hoezeer de welsprekendheyd, de dichtery, de tooneelen, en menige andere zaken buyten de moederlyke tael onmogelyk waren: elk heeft de zyne gaen oefenen en heeft seffens 't goed er van

[p. 87]

gevoeld. Wy, in plaats van ook d'onze aen te dragen, zyn van vreemd gevallen op vreemd; ja, 't geen erger is, wy hebben 't kwaed verdobbelt, het fransch genomen by 't latyn.

Hierdoor dan moest den franschman in spreken en schryven by ons veel voor hebben. Dit moesten wy noodzakelyk gevoelen, en hem dus, niet zonder reden, de voorhand geven. Hierdoor dan moeten wy altyd, zoo lang wy het fransch houden voor die tael, die d'onze wezen moet, in de redevoeringen, gezelschappen, en al waer net en sierlyk spreken een voordeel is, ons onder den franschman stellen. Hiervandaen onze vernedering en overtuyging dat wy, van natuerwege, iets slechter zyn dan hy; hiervandaen dit verval en verachternis onzer konsten.

Maer aleer de meerdere onheylen van ongebruyk der moederlyke tael verder opte nalen, zal het niet buyten plaets zyn eerst vooraf te zien, wat hier de moederlyke tael is, en in

[p. 88]

wat opzichten tot elkander, en in wat byzondere omstandigheden zich de talen hier bevinden.

De moederlyke tael van 't meeste en 't beste van ons land (de oostenryksche Nederlanden) is de nederduytsche. De fransche, of, om beter te zeggen, de walsche, begrypt naeuwelyks een vierde van onze tegenwoordige Nederlanden: want het hedendaegsch Vlaenderen, zeer weynig of niet uytgezonderd, en de provincien van Mechelen en Gelder zyn gantsch nederduytsch: die van Namen en Henegauwen, weynig uytgenomen, walsch. Luxemburg, Doornik en 't Doorniksche, met de verdere wedergegevene landstukken, zyn byna zooveel duytsch als walsch. Braband is omtrent drie vierden nederduytsch en een vierde walsch. Limborg met zyne toelandekens omtrent een derde walsch en twee derden duytsch.

Het luxemburgs duytsch is wel geen oprecht nederduytsch, doch het is evenwel nog nader

[p. 89]

aen 't ons dan aen 't hoogduytsch: en ik heb meermaels van d'officiers der duytsche troepen hooren zeggen, dat hun volk niet kan omgaen met de duytsche Luxemburgers en hunne naburen, maer dat ze nochtans gemakkelyk verstonden en verstaen werden in Braband en Vlaenderen; zoodat die Luxemburgers het nederduytsch zoo na hebben als 't hoogduytsch.

Het limburgsch duytsch is veelmeer nederdan hoogduytsch, ook alle gerechtshoven van 't duytsch Limburg en plegen niet anders recht, dan in onze tael.

Schoon onze Walen hunne kinderen opbrengen, laten leeren lezen en schryven in 't fransch, zoo wykt nochtans hunne moederlyke, hunne landstael, zoo verre van 't fransch af, dat de ware Franschen hun geenzins en verstaen. De Luykenaers, die schier binnen ons land gelegen zyn⁽¹⁾, maken somtyds dichtjens byzonderlyk getracht hebben zich te plaetsen

(1) Le pays de Liége formait alors un état séparé.

[p. 90]

en liedekens in hun walsch: doch eenen franschman zal dit zoo min verstaen, zelfs minder, dan het spaensch of italiaensch: zoodat het walsch zoomin fransch is, als het spaensch. Het is daerenboven een zeer leelyke tael, en, gelyk Guicciardinus zegt: Sermo corruptus valde, et perabsurdus.

Deze stad Brussel heeft het nederduytsch en het fransch. Het nederduytsch is d'oude moederlyke tael. Het fransch is ons toegekomen, gelyk gezegd is, door het huys van Burgondiën. Waerschynlyk zullen de eerste fransche huysgenoten van 't hof, hier aengekomen in een vreemd land, by vreemde tael en zeden, omtrent elkanderen, in de nabuerschap van 't hof, buyten d'oude stad, en buyten de binnevesten, alwaer de inwooning toen minder duer zal zyn geweest, en alwaer misschien de stallen waren van een zeer prachtig, woelig, dubbel en driedubbel hof: te weten omtrent den omtrek tusschen den grooten en kleynen

[p. 91]

Zavel, de buytenvesten en de Hoogstraet, want het is inderdaed binnen deze palen alleen, dat het brusselsch fransch eenen schyn van moederlyke tael heeft: zoo nochtans dat het aldaer nog niet de eenige tael is. Want wel omtrent de helft der huysgezinnen zyn daer nog nederduytsch, en velen van d'andere helft hebben beyde de talen samen. Die streek kan, naer gissing op de kaert, omtrent een vyfde of zesde van Brussel uytmaken, zonder de voorsteden: derhalve zou omtrent een vyfde of zesde van Brussel half fransch zyn: zoo nochtans dat dit half vyfde of zesde, of dit tiende of twaelfde deel nog zeer gemengeld is met nederduytsch, ja dat maer een achttiende of twintigste deel van Brussel voor fransch te rekenen is⁽¹⁾, welke gelegendheid van zake, met een

(1) Les plus grands partisans de la langue française conviennent qu'il n'y a qu'environ vingt mille habitans de la haute ville de Bruxelles (y compris les étrangers, sans doute), qui ne savent pas le flamand, et qui ne veulent pas se mettre en état de pouvoir parler avec grand nombre des habitans de la basse ville (Voyez la brochure de M. De Frenne, sur l'usage obligé de la langue dite nationale, pag. 7). On voit par-là que, malgré la domination française pendant un quart de siècle, et la prédilection pour le français, les Bruxellois ne sont pas beaucoup plus français aujourd'hui qu'en 1788.

[p. 92]

andere politiek te volgen als die van heden, welhaest verdwenen waer. Hierby moet nog in acht genomen worden, dat het fransch hier te Brussel een vreemde ingeëntte en reeds verbasterde spraek is; dat het nederduytsch d'oorspronkelyke moedertael is; en dat ook, tot op den dag van heden toe, alle zaken van justitie en politie, in 't nederduytsch alleen verhandeld worden⁽¹⁾; waeruyt eyndelyk volgt, dat men Brussel moet aenzien als eene enkel nederduytsche stad.

Aldus gezien hebbende wat deelen van ons

(1) M. Verloo devait le savoir, puisqu'il était avocat au conseil de Brabant.

[p. 93]

land duytsch, en welke walsch zyn, zien wy nu voor wat deel geheel ons land nederduytsch of walsch is. Het aendeel, 't welk elke provincie geeft in de gemeene landslasten moet omtrent evenredig zyn aen elkers macht en bevolking. In eene somme van twee-en-veertig duyzend guldens draegt Vlaenderen zestien, Braband twaelf, en d'andere provincien samen veertien duyzend. De verdeelingen tusschen d'andere wete ik zoo wel niet; maer Limburg, met d'andere landekens van Overmaze, moet wel omtrent een vierde bedragen van Braband; dus dat dit land in d'overige veertien zou dry geven. Daer nu Vlaenderen gantsch nederduytsch is, Braband voor dry vierden, en Limburg voor twee derden, zoo komen hier, van de twee-en-veertig, reeds zeven-en-twintig voor 't nederduytsch, en dry voor 't walsch. Den overschot van elf geloove ik dat, op weynig na, mag gehalfd worden tusschen beyde de talen; want Luxemburg met Doornik, 't

[p. 94]

doorniksche en de andere wedergegevene landstukken zyn omtrent half-en-half. Dus blyft nog Mechelen en Gelder, tegen Henegauw en Namen. Deze laetsten wegen zeker iets door, ten voordeele van 't walsch; doch, genomen dat het overwigt wel zoo veel bedrage als twee van de twee-en-veertig, en dat de overige elf, aldus geminderd op negen, gehalfd worden tusschen de twee talen, zoo komt er nog eens vier-en-een-half voor 't vlaemsch en zes-en-een-half voor 't walsch: zoodat het duytsch dus is als 31 ½, 't walsch als 10 ½, en dat er ververvolgens nog geen vierde van ons Nederland (de oostenryksche provinciën) walsch is.

En om met eenen oogslag te zien 't bedrag van 't walsch tegen 't vlaemsch: - Het walsch is op de minstbevolkte landstreken binnenwaerts in het land gelegen; 't vlaemsch is versterkt op de beste gewesten, langs geheel de zeekusten, op de byzonderste oevers van de Schelde, de Leye, den Ruppel, en op de vaer-

[p. 95]

ten, waer alles krielt van volk, en ryk en gelukkig is. Het vlaemsch heeft in te brengen de schoonste steden van voornamen rang, Brussel, Gend, Antwerpen, Loven, Mechelen, Brugge, Ipren, Aelst, Kortryk, Oostende, Ruremonde, en het land van Waes, dat zelve niet anders dan eene groote stad is: waer tegen het walsch niet anders stellen kan dan Bergen, Namen en Doornik, die, alle dry te samen, nog geen Brussel of geen Gend alleen en maken⁽¹⁾. En wie den toestand der vlaemsche en walsche landstreken kent, en de bevolking en weelde derzelve in overweging neemt, zal moeten belyden, dat in myne oprekening, het walsch niet te kort gedaen en is.......

Nooit is onze tael eenig aendacht verleend van het hoog gezag. Noch hoogeschool van Loven, noch onze Brusselsche Academie heb-

(1) Il est juste de remarquer encore que le pays de Liége ne pouvait alors entrer en compte.

[p. 96]

ben haer nooit meer gedaen, dan niet verworpen⁽¹⁾. Het meeste van onze liedjens, enz., zyn fransch; en 't zyn de franschen alleen die daer van d'eer en 't nut hebben: zy zyn hier meest de secretarissen en pedagogen der grooten, onze journalisten, onze gazettiers.

In deze franschdolheyd woelen wy voort tot op den dag van heden; ja nu nog meer dan ooyt, en men ziet, in onze tegenwoordige staetsaengelegenheden, de schoonste zaken miskleed of ontsierd door onze gebrekkelykheid

(1) La même chose se voyait en Hollande avant que le chant religieux fût amélioré dans les églises protestantes, l'instruction primaire réformée, les chaires de littérature nationale établies dans les universités. Ce n'est que depuis lors que les bons écrivains hollandais se sont montrés. Remarquons, quant à l'Académie de Bruxelles, que les premiers Mémoires, qui lui furent adressés, étaient presque tous rédigés en Flamand ou en latin. Elle a imprimé les dissertations flamandes de De Beunie, De Coster, D'Hoop, Norton, Seghers, Van Bavegem, Heylen, Wauters et Pluvier.

[p. 97]

in die tael; ja men ziet er somtyds, terwyl het hun vrystaet de moedertael te gebruyken, zoo onverdraeglyk fransch schryven, dat zy daertoe schynen gedoemd te zyn, by wyze van schandboete.....

Ten zy wy dan door onze domme franschverwaendheyd by den franschwillenden Franschman, die alles waerdeert naer 't fransch, willen blyven den naem verdienen van grossiers flamands; ten zy wy bottelyk willen verzaken alle eer en achting onzer natie: - Wy moeten het fransch verlaten!

Het fransch, zal men zeggen, geeft eenen grooteren omvang aen onze kunsten en wetenschappen: het fransch is bekend de geheele wereld door, en ons land is kleyn.....⁽¹⁾ Is

(1) A ceux qui parlent toujours de la supériorité de la langue française et des avantages que cette langue procure, on peut répliquer à bon droit: qu'est-ce que cela fait à la question d'avoir une langue et une littérature nationales? faut - il détruire la ville de Louvain, parce qu'une bouteille de vin de Champagne vaut mieux qu'un potteken Leuvensch? Le linge de Flandre n'a-t-il pas sa valeur, tout aussi-bien que la soie d'Italie? etc.

[p. 98]

't gansch Nederland, en al wat er ten Oosten en ten Noorden aen paelt, een kleynigheyd? is de tael, reeds door onze Bataefsche broeders niet verbreyd op welbevolkte landstreken in de dry andere deelen der wereld? en mag eenen goeden vaderlander wel peyzen: Myn land is my te kleyn, het is my de moeyte niet weerd? En de tael van Nederland, de tael der oude Belgen, de tael der vryheyd, kan die verachtelyk zyn?

Ja, het is de tael der vryheyd; het is ze van alle tyden geweest, het is ze tot op den dag van heden! het is die tael, die ik my nooyt voor onze franschverwaenden zal schaemen, die ik het my tot eer acht te spreken en zelfs door myn fransch te doen doorschynen.

Laet ons dus die vreemde tael verlaten, die ons zoo schadelyk is, en d'onze omhelzen.

[p. 99]

Laet ons eyndelyk navolgen het voorbeeld van alle volkeren van Europa. Den overleden koning van Pruyssen had de Duytsche onbekwaem geacht voor de konsten, en het fransch zeer aengetrokken; maer voor zyn dood begon hy daer al van terug te komen, en zynen opvolger heeft reeds het ingegriffend fransch van zynen voorzaet wyselyk verplaetst met het duytsch. Laet ons dus, wy, die in zoo vele zaken d'eersten geweest zyn, hierin eens de laetsten zyn. Laet ons beginnen met goeden moed, en wy zullen d'ander wel achterhalen....

Ik zie de vereenigde (Bataefsche) Nederlanden aen, als deel makende van ons land, en ik acht hun met ons een eenig volk. Zeker, wat onzen vaderlandschen letterstaet betreft, dezen moet zonder twyfel niet gescheyden worden van den hunnen; want mits de moederlyke tael hiervan den grondsteen is, en onze tael dezelfde is als de hunne, zoo moet ook onze letterkunde dezelfde zyn. En het is zeker

[p. 100]

voor beyden goed, wederzyds tot bevordering derzelfde tael en derzelfde konsten werkzaem te zyn.

Inderdaed, wy zyn immers hetzelfde volk, 't zelfde in tael, in inborst, zeden en gebruyken. Daerom, laet ons gezamendlyk, als Nederlanders, schoon wy van staet gescheyden zyn, ons ten minsten in de nederlandsche konsten beschouwen als medevaderlanders, als broeders. Laet ons gezamenderhand ons nederduytsch handhaven, eeren en versieren.

'T is aen U, Staten der provinciën! vaders van het vaderland! eerst vooral, om hierin uwe vorige onachtzaemheyd te verbeteren, uwe goedkeuring te doen blyken, middelen van aenmoediging in te spannen. Begint maer, doet maer iets, hoe weynig het ook zy! Doet maer zien, dat gy verlangt dat onze tael geëerd worde, en zy zal het wezen.