Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 10
(1846)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–
Auteursrechtvrij
[pagina 5]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Justus Harduyn.... Non occidit Hoe menigmalen, terwyl de zon, als een halve vuerschyf op de kimmen hing, heb ik in vroeger dagen langs den kronkelenden Dender, op den Tragel, digt by Dendermonde, gewandeld! Allengskens stapte ik verder en verder, en allengskens mede gevoelde ik 't ligte of zware verdriet myner jeugd minder wegen: de vermoeijenis, die my 't werk van dien dag had gebaerd, verdween: hart en brein rustten zachtjes uit by het aenschouwen dier beminde streken, die ik sedert myne kindschheid heb bezocht, en die voor my nog bestendig het zoete der nieuwheid bezitten. Het verledene zelf herstelde zich voor myn geest. Hier, langs den linken oever, waer thans een nederig pachthof tusschen 't geboomte half schuilt, rees eens de vermaerde abdy van Zwivecque: geen voetspoor blyft er van over, en de naem van Zwivecque zelf, schoon voor de tweede mael binnen Dendermonde herlevend, dreigt spoedig uit te dooven. Ik vervolg myne wandelbaen: ik zie in de verte den toren van Audeghem's dorp, en breng er myne groete aen toe. Trouwens, binnen die kleine gemeente, leefde nog, in den beginne der XVIIe eeuw, een edele gryzaert, wiens naem aen al de vrienden der vaderlandsche letlerkunde dierbaer blyft: binnen die kleine gemeente rusten de gebeenderen van een waerlyk eerwaerden man, die het sieraed was der Godsdienst en de eer der | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 6]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dichtkunst, hare zuster in de oude dagen. Meer dan eens ben ik de kerk van Audeghem binnen getreden om na te sporen of ik op geen enkelen gedenksteen den naem van Justus Harduyn, pastor aldaer, en den dag zyns ontslapens mogt ontdekken: maer telkens is myne dankbare nieuwsgierigheid verydeld gebleven. Derhalve heb ik datgene, wat ik zoo gaerne ter plaetse zelve zou vernomen hebben, in de boeken moeten opsporen: ik heb er uit geleerd dat onze Harduyn, in 1580 te Gent geboren, nog in 1635 leefde. Men veroorlove my de vrucht myner opzoekingen mede te deelen. In 1629 gaf de zoon, waerdige afstammeling van zyn dichterlyken vader, uit: Goddelycke wenschen, verlicht met sinne-beelden, ghedichten en vierighe uyt-spraecken der oud-vaeders, naer-ghevolght de latynsche van den Eerw. P. Hermannus Hugo, Priester der S.J. (Antwerpen, 1629) met platen. De verdienste van dit vertaelde werk, waerin dicht en ondicht zich afwisselen, bestaet niet enkel in eene merkwaerdige taelzuiverheid, het behelst mede verscheidene stukken, wier dichterlyke uitdrukkingen de aendacht der kunstkenners verdienen. Wy hebben reeds elders uitgeweid over de Pia Desideria, door ons als een werk van een gansch afzonderlyken type beschouwd, en hetgene zoo veel byval gevonden heeft in de tyden van 't Mysticismus, dat het in meer dan eene tael werd overgebragtGa naar voetnoot1. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 7]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Haesten wy ons dit oordeel te staven door eene proeve uit elk der drie boeken, het gemelde werk uitmakende.
Heere, weest my bermhertich, want ick ben kranck; Heere, maeckt my gesondt, want mijne gebeente zijn beroert (Psalm VI), zoo luidt de text van het 3e gedicht des Ien boeks, dat leedbetuigende verzuchtingen bevat. Swijgh ick dan stil, of sal ick spreken?
Neen, ick en kan my niet verbreken:
Waer blijft ghy, traeghen medecijn?
Och, my en quam noyt eens te voren,
Al hadd'et iemant my ghesworen
Dat ick uyt u ghedacht sou sijn.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 8]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
O liefste Godt! ghy beydt soo spaede!
Slaet ghy mijn quael niet nauwer gaede!
Och, wilt toch komen; het is noot.
Waer toe, mijn Godt, wilt ghy vertoeven,
En meer en meer my soo bedroeven
In het verrasschen van mijn doot?
Och! waer ick my nu keer en wende,
Ick sie, mijn leven gaet ten ende.
Och, 't is met my nu al ghedaen!
En soud' ick iemandt openbaeren
Mijn pijn en alle mijn mis-baeren,
Ten kan ten monde niet uyt-gaen.
Och, dit is, siet, de schilderije
Van al het ghene dat ick lije.
O Godt, waer ben ick toe ghebrocht?
'K en kan noch ghaen, noch staen, noch lenen;
Mijn aenghesicht is heel verdwenen.
'K hebb' menschen-hulp voor niet ghesocht.
Mijn ooghe-lichten in speloncken
Zijn alle-beyde neêr-ghesoncken,
Waermé dat ick soo snel eens sagh.
Mijn wanghen root zijn bleeck bedeghen.
Hayr wit als vlas hebb' ick ghekreghen,
En ouderdom voor mijnen dagh...
Ick hebb' alomme doen versoecken
Of iemandt my wat sou verkloecken,
Maer 't was verloren moeyt en kost.
Neen, ick en hadde niet behoeven
Soo vele meesters te beproeven
Om nimmermeer te zijn verlost.
Wel waer sal dan mijn hope vaeren
Als, hooghsten Godt, naer uw' autaeren,
Daer dat de doodt geen macht en heeft?
Laet my dan troost hier-aen verkryghen!
Siet my naer u eens ligghen hijghen
Opdat ghy my ghesontheydt gheeft.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 9]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ick ben die spoeyde met verlanghen
Van uyt Jerusalem mijn ganghen,
Als ick dit Jericho besocht,
En, gaende lancx die dorre landen,
Viel onverhoets in 's moorders handen,
Waer door ick by was omgebrocht.
Maer wilt in my nu laeten drijven
Wat wijn en oly van olijven,
O hertelijck Samaritaen!
Of den Levit my keert sijn ooghen,
Wilt u voor hem aen my vertooghen:
Ick sal ghesondt daer henen gaen.
Waerlyk, het ontbreekt hier niet aen krachtig uitgestort gevoel.
Wil men een der Wenschen van de Godvruchtige Ziel hooren, dergelyke het IIe boek bevat? Men luister naer de uitbreiding, voorkomende onder Nr 29, op de woorden van het Hoogelied: Onder de schaduwe van dien ick ghewenscht hadde, hebbe ick gheseten. Och, seyd' ick, siet het aerderijck door-klieven
Door d'hitte: laes! mijn voeten zijn verschroeyt.
O, mocht my hier een boomken nu gherieven
Met sijnen waey in langhe niet ghesnoeyt;
Oft dat ick erghens hier een vondt,
'T welck koeverigh vol appels stondt!
Dit is verhoort van hem die mijne suchten,
En mijn gheween oyt kent, en over-slaet;
Tot wien ick ooc mijn leven langh ginck vluchten,
Soo saen ick 't had hier ieveringhs te quaet,
Die sprack: Ick weet doch, mijn hert-soet,
Hoe verre ghy noch reysen moet.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 10]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Siet ghy my niet met handen en met voeten
Aen desen boom ghenaegelt en ghehecht?
Kom aen, mijn Lief; het sal u seer versoeten.
Kom, uwen druck in mijne wonden leght.
Kom, Lieveken, wilt u dan spoên:
Ick sal u zijn een lommer groen.
Dit soo gheseydt, her-nam ick mijne krachten,
En als te voor soo wierd' ick weer ghemoedt.
Ick wierp naer hem mijn ooghen, en ghedachten,
En wiert ghewaer hoe dat hy was bebloedt,
Jae, dat aen desen boom mijn Lief
Genaeghelt hongh als eenen dief.
O Bruydegom, hoe dicks heb ik gheroepen
Dat desen boom mocht schaduwen mijn hooft!
Menighen traen komt my nu afgheslopen,
Als ick te sien ben daegelijcks ghelooft
Het bloet dat van u lichaem rolt,
En in u hairken hanght ghestolt.
In het IIIe boek, Nr 43, bevattende verzuchtingen der Godminnende Ziel, leest men de volgende uitboezeming op een verset van Psalm LIV, aldus luidende: Wie sal my vederen gheven ghelijck van eender duyve, ende dat ick sal vlieghen ende rusten? Er komen vernuftige invallen in dit stukje voor. Groote Godt, die alle dinghen
En den mensche soo gheacht
Hebt alleene voortghebracht,
Mocht ick u mijn reden bringhen,
'K soud' u gheven te verstaen
Dat hy niet en is voldaen.
Wel is waer, sijn heerschappije
Streckt haer over aerd' en locht,
En oock allegaer het vocht:
Maer dees rijcken alle-drije
Zijn te machtich even-wel
Om te staen in sijn bevel.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 11]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Schepper wijs, wilt my vergheven,
Dat ick my soo verr' verstout
Met u t'hebben desen kout;
Off u schepsel is verheven,
En soo weerdich afghemaelt,
Daer is iet noch aen ghefaelt.
Wat soudt doch den Hemel letten,
Off de vlieghe dat ghespuys
Hier beneden hiel haer huys?
Waertoe vleughels oock te setten
Aen de bie, dat kleyn gheveert,
'T welck hem houden mocht ter eerdt?
Drijderhande schoon vertrecken
Heeft ghewoonelijck alhier
'T Duyckerken, dat slechte dier;
'T komt hem nu in 't groene strecken,
Dan ist dat de locht beklemt,
Dan ist dat de zee beswemt.
Heeft dit dierken t'sijnen wensche
Dese rijcken alle dry,
Merckt eens wat een heerschappy!
Maer zijn die meer voor den mensche,
Wel hoe mach 't gheschieden dan,
Dat hy daer niet aen en kan?
Modder-voghels, aerrem enden,
Die daer tusschen lisch en riet,
Off altijdt in eenen vliet
Maer en keeren, ende wenden,
Hadd' ick u liên vleughels aen,
'T sou met my al anders gaen!
Waerom en hebb' ick mijn aermen
Niet vol-vedert als dit volck,
Dat daer tuymelt door 't gewolck!
Mocht ick eens daer onder swaermen,
'T waere my den liefsten dach
Dien ick oyt mijn leven sach!
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 12]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
O, hoe geerne sou 'k beklijven,
(Dat den Hemel dochte goedt)
Suster van dat duyfken soet,
'T welck dat tacksken van Olijven
Brocht tot teecken van de vré,
Die Godt aen de menschen dé.
Mochte my dit soo ghebeuren,
Wierde my dit eens gheveylt,
Ick waer haest van hier gheseylt.
'K sou de wolcken gaen op-scheuren,
Noch 'k en peysde nimmermeer
Eens om mijnen weder-keer.
Zeldzamer dan de vertaling van Hugo is het werk: Goddelijcke Lofsangen tot vermaekinge van alle gheestighe liefhebbers. Gent, 1620Ga naar voetnoot1. Twee stukken van die verzameling hebben byzonder onze aendacht naer zich getrokken: het eene is de navolging van het Oostersche bruiloftslied, Salomon toegeschreven. Men zal een gedeelte van 't zelve hier met genoegen herzienGa naar voetnoot2.
de bruydt.
Ick ben de schoone blom, die van het lustigh veldt
Den luyster, en cieraet al-omme wordt vermelt.
Ick ben de Lely wit die, t'elckerlijcx ghereyen,
Witter dan silver blickt in 't leeghste der valleyen.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 13]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
den bruydegom.
Onder het Maegden heyr soo glinstert mijne Bruyt,
Ghelijck een roose-bot tusschen het ander cruyt:
Of als een Lely, wit met morghen-douw besepen,
In eenen doren-hul staet jeughdelijck begrepen.
de bruydt.
Als eenen Appel-boom, onder de wilde gh'int,
Is mijnen Bruydegom, onder de zijn bemint.
Hoe lustigh werdet oock de rust al-hier te facken
Onder dit koel bevangh der reuselende tacken!
Hoe gheeren soud' ick, Lief! eens proeven van het fruyt
'T welck blosende daer hanght, en puylt de tacken uyt.
...................
De woordekens ick hoor, die d'alder-liefste taelt.
Hy ist voorseker self, die door de bosschen daelt:
Die huppelende springht, langhst 't hooghste van de berghen:
Die door het steenigh veld te loopen hem derft verghen.
Ghelijck een hinne-calf, of eenigh gheyttien jonck,
Verschietend' uyt ons oogh, met eenen lichten spronck.
Maer siet hem aen den weegh yet wonders staen versieren:
Siet hem ter venster in staen loncken ende wieren.
Hy staet diep in 't ghepeyns: hy heeft wat in den sin.
Hy treckt, hy recht hem op, hy wou wel commen in.
Maer hoe! wat hoor ick daer? My dunck ick hoor hem spreken.
Ick zal, om hem te sien my lichtelijck opsteken.
den bruydegom.
Rijst op, mijn lieve Bruydt, mijn hop', mijn toeverlaet;
Rijst op al mijnen troost, en comt nu eens ter straet.
Comt, en wilt volghen my, daer ick u zal gheleyden.
Den winter scherp-be-yst is nu van ons ghescheyden;
Den haeghel, en de snee in plasschen sijn vergaen;
De nieu-gheboren lent treckt een nieu cleetsel aen;
Den fieren nachtegael van her beghint te ruyten;
De blomkens over al hun bottekens ont-sluyten.
He lieveken staet op: het is nu in 't saysoen,
Dat men nu, verr' van huys, gaet spelen naer het groen;
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 14]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dat men den wijngaert croockt: dat men de tortel-duyven
Al quelende nu siet van tack op tack verschuyven.
Siet, hoe den vijghe-boom zijn tacken neder-helt,
En hoe zijn mauter vrucht, oogh-merckelijck daer swelt.
Hoe dat den wijngaert bloeyt, door Phoebus heete stralen:
Hoe hy begeurt het veldt, de berghen, en de daelen.
Wel oppe, mijn Vriendinn': wel op, mijn schoone Bruydt:
Verlaet u somber bedd', en wilt eens commen uyt.
Wel aen, mijn duyfken, comt; gaen wy naer dees clip-hollen,
Van welcke met ghedruys de claere beeckskens rollen.
de bruydt.
Nu, Lief, keert wederom: want siet, men wert ghewaer
Aen rijsen 't Avont-schijn van Hespers gulden hair:
Maer morghen wan den dach zal zijn van her gheboren,
En dat den nacht haer zeyl zal hebben heel verloren,
Keert weder dan tot my, met alsoo lichten spronck,
Of ghy een deyntjen waert, of eenigh geyttien jonck.
Het andere stuk dat wy bedoelden onder Harduyn's Lofgezangen, is de weêrgave van een der beste kerkgezangen der middeleeuwen, door Raumer, benevens het Stabat Mater, onder het schoonste en voortreffelykste gerangschikt dat de Lyriek ooit heeft voortgebragtGa naar voetnoot1. Dien dag vol van gheschille
Sal verbranden d'aerde stille,
Tuyghen David en Sibille.
Hoe moet elck een dan verschrommen!
Als den Rechter sal aencommen,
Om de quaede te verdommen.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 15]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het trompet, o wonder dinghen!
Sal de doode doen ontspringhen,
En ten oordeel alle dwinghen.
Op dien dagh, en op die huere
Sal de dood, met de natuere
Staen in schrickel, en in ruere.
Men sal daer den boeck ontsluyten
Om al 's weerelts quaet te uyten:
Niet en zalder blijven buyten.
Soomen 't vonnis sal gaen strijcken,
Al 't verholen moet dan blijcken,
Sonder het minst af te wijcken.
Wat sal ick cattijf dan maecken?
Wie sal voorstaen mijne saecken,
Als den goeden ducht te blaecken?
Coninck der Almogenthede,
Fonteyn claer der soetighede,
Leydt my dogh ter saelighede.
Soeten Jesu, wilt ghedincken,
Dat gh'u compste my quaemt schincken.
Och, en wilt my niet vercrincken.
Ghy socht my laf, mat en moede;
Ghy kocht my met uwen bloede:
Dit sy dan tot mijn behoede.
Rechter der rechtveerde vraecke,
Dat ick u ghenae dogh smaecke,
Eer ick dien dagh ghenaecke.
Ick versucht om mijn misdaeden,
En met schaemt stae ick ghelaeden:
Spaert my, o God der ghenaeden.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 16]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Die Mariam hebt verheven,
En den moordenaer doen leven,
Hebt my oock goe hop' ghegheven.
On-weerd is mijn offerande,
Maer ghy sijt zeer goederhande;
Dooght dat ick dan niet en brande.
Met u schaepkens comt my leyden:
Uyt de bocken wilt my scheyden:
En ter rechter handt verbeyden.
Dat ick dogh dit soo ghebijde,
Als ghy die vermaledijde
Jaeghen sult ter slincker zijde.
Hier toe ick mijn hert u sende,
En in asschen ick dat wende;
Hebt doch sorghe voor mijn hende.
Als den mensch zal zijn verresen,
Om van u te sijn verwesen
Stelt hem dan by d'uyt-ghelesen.
Wilt hem, Godt, hier toe dogh spaeren;
Wilt hem, Jesu, dogh bewaeren,
In u rust met d'Hemel-schaeren.
Tot deze lofgezangen behooren, als een aenhangsel, Den Val ende Op-stand van den Coninck ende Prophete David, met bijvoegh van de seven leed-tuygende Psalmen (Ghendt, 1620). Wy hebben eerst ontdekt, dat dit werk op David eene vertaling was uit het latyn van Beza, een naem dien de Audeghemsche priester waerschynlyk heeft onderdrukt, als geen synoniem zynde van Venerabilis BezaGa naar voetnoot1. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 17]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Maer indien men Harduyn den naem van Dichter, in den oorspronkelyken zin van scheppend genie, niet kan vergunnen, zoo bekleedt hy toch, als goed versificator en keurig taelkundige, eene eerste plaets onder de schryvers van zynen tyd. Hoe krachtig, hoe verheven is de volgende vierling uit den Psalm CXLVIII: Want van sulck eenen Godt het segghen was 't volbringhen.
Zijn woord schiep al uyt niet des weerelts bolle-rondt:
Jae, al de wonderheydt, 't sy van hoe vremde dinghen,
Is 't werck eens inckels woords dat hupste zijnen mondt.
Hoe gespierd is niet de aenvang van den Ps. XXXVII: Nu dan, mijn Godt! en straft my niet
In 't gloedigh vier van uwen toren;
Maer met ghenaede doch aensiet,
Die gh'uwe vraeck hebt aenghesworen,
In wiens vleesch sijn gheplant
De schichten van u rechter handt.
Ach! siet mijn lichaem eens gheblutst,
En over-goten heel met wonden.
Ach! siet hoe mijn ghebeente lutst
Door uwe gramschap, en mijn sonden:
Mijn sonden, die voorwair
Meer zijn dan stoppels van mijn hair.
Uit David's Val zy het genoeg eenige regelen, die ons byzonder bevallen, aen te halen; zy volgen korts op het verhael van den sluipmoord tegen Urias gepleegd: de Hemel is om het gruwelfeit verbolgen. Het beeft al datter is, ghelijck het loof der linden,
Als 't wort met vollen blaes beschuyfelt van de winden.
D'Inghelen sijn verstrooyt, als duyfkens allegaêr
Die snel den sperewaer comt vlieghen achter naer.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 18]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Want siende een vremde saeck in d'hemelen nu brouwen,
Hun vleughels zy ghelijck al-bevende toe-vouwen:
Niet wetend' in het minst de reden, of het slot,
Waerom hem soo verbelght den alder-hoogsten Godt:
Is 't weerom, seyden zy, dat hy ontstopt de sluysen,
Om den mensch uytter aerd noch eens te doen verhuysen?
Oft is der eeuwen loop nu t'eene-mael volbracht,
Dat moet te niete gaen het menschelijck gheslacht?
Of sal den aerdschen vloer, 't ghebouwsel van zijn handen,
Als nu door 't blicksem-vier tot asschen toe verbranden?
Want hun indachtich is, dat dit al moet gheschien,
Dat d'aerd oock niet en can den noot-gheval ontvlien.
Wat verder zendt God een Engel tot den propheet Nathan, men weet tot wat einde: ............ Op de vluggh'
Verkiest hy eenen post die achter zijnen ruggh'
Twee vleugelen daer draeght van verruen verscheyen,
Als in den reghen-bogh' hun strepe-wijs uitspreyen.
Een snee-wit kespe-cleet zijn hielen over-deckt;
Een schoon blond-gulden hair zijn schouders over-streckt,
Het welck al met den windt wert her en gints ghedrevenGa naar voetnoot1.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 19]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het is niet onwaerschynlyk, dat Justus Harduyn vry onverschillig zy geweest voor de uitgave van enkele zyner werken, welke meer uit zyn brein dan uit zyne godvruchtige ziel gevloeid waren. Noch zyne Rosemunda, noch zyn Hippolitus zyn verschenenGa naar voetnoot1. Zoo ging het Paradox van zyn vriend David Lindanus verloren, waerin hy ten voordeele der naektheid en tegen de kleedy, zeker met zyne gewoone geleerdheid, pleitte: en waerom? omdat Sanderus den man, bekleed met het ernstige Pensionnarisambt van den lande van Dendermonde, deswege een puntdichtje had geschoten. Deze pensionnaris nu en de pastor van Audeghem waren spoedig van geburen goede kunstvrienden geworden. Ook besloten zy zich beurtelings de pen over te reiken, om aen een vorst, dien zy als den beschermer der Roomsche godsdienst beschouwden, hulde toe te brengen. Hun gemeenschappelyk werk, thans een boekzeldzaemheid, is getyteld: Goeden yver tot het vaderland, ter blijder inkomste vanden Conincklijken prince Ferdinand van Oostenrijck, Cardinael infant, Gouverneur de Nederlanden ende Bourgoignen, binnen de stad Ghend, uytghegheven door Justus de Harduyn, Priester, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 20]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ende David Lindanus, beyde in-ghesetenen derselve stede (t'Antwerpen, 1635).Ga naar voetnoot1 Het is in beide talen opgesteld, het vlaemsch door onzen dichter, het latyn door den schryver de Teneremonda: 't behelst proza en verzen. Doch men zou zich deerlyk bedriegen, indien men de voorrede overslaende (gelyk dit ten onzen tyde veeltyds toegaet) de hier beschrevene zegebogen, enz., ter gemelde inhulding geloofde gediend te hebben: dit heele feestplan heeft, als zoo vele andere van een meer ernstigen aerd, slechts op het papier bestaen. De stad Gent, schoon zy de uitgave van die hulde, blykens stadsrekening, begunstigde, besloot prins Ferdinand op eene harer gansch waerdige wyze te ontvangen: de goede yver der beide kunst-vrienden werd met geen goeden uitslag bekroond, en het waren de Jesuieten, aen wier zinnebeeldig vernuft grootendeels de inrigting en aen wier pen de beschryving van 't schitterend feest werd aenbevolenGa naar voetnoot2. Ondertusschen heeft het werk der twee vrienden belang, ook voor hen die in het rarissime geen byzonder belang stellen. Schoon al de goden- en godinnenkraem door den goeden priester en zyn medewerker, ter vereering van den catholyken Vorst, ingeroepen werden, moet men bekennen dat er vindingsgeest in het utopique toegetakel dier blyde Inkomst doorstraelt, en dat Lindanus blyk van grondige ervarenheid in de latynsche dichters aen den dag legt; onder andere in de zinspreu- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina t.o. 21*]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Bl. 21. Pl. 1.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina t.o. 21**]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Bl. 21. Pl. 2.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina t.o. 21***]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Bl. 21. Pl. 3.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina t.o. 21****]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Bl. 21. Pl. 4.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina t.o. 21*****]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Bl. 21. Pl. 5.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 21]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ken op de wapenschilden der Stadsambachten en Neeringen, die door Harduyn nagevolgd werdenGa naar voetnoot1. Wy vertrouwen dat het een aengename geschenk zal zyn aen de liefhebbers onzer vaderlandsche oudheden die zinspreuken hier te herhalen, en ze te laten vergezeld gaen van het fac-simile eener plaet, geprent door onzen Pieter De Keyzer, en waervan er maer een afdruksel bekend isGa naar voetnoot2. Dergelyke blazoenen moeten een dubbel belang inboezemen aen ieder, die dezelve, als zoo vele edele zegeteekenen van voorvaderlyken roem, eene vry belangryker inhuldiging dan van een uitheemschen vorst heeft zien versieren. En wie onzer heeft over eenige maenden, met onverschillige oogen, die zien pryken rondom het door een onbekenden geschonken borstbeeld van Jakob van Artevelde; dit beeld, dat als een zoenoffer op diezelfde Stadhuiszael, waer men de Pacificatie van Gent sloot, plegtig werd ingewyd? Zie hier het bedoelde uittreksel:
‘Beyde zyden der Vrydagmerkt waren beset met gestoelten, op de welcke stonden de Hooft-maeghden van elcke Neeringhe: de voorseyde ghestoelten waren elck | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 22]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
beschildert met sijn teecken ende met eene Latijnsche spreuck daer op passende, in onse tale niet wel uytdruckelijck. Evenwel tot gherief des lesers hebbe ghepooght de selve nae ons beste te verduydschen. Ende zijn dese:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 23]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 24]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 25]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 26]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wy zyn de eersten niet die aen de lier des Pastors van Audeghem regt laten weêrvaren: een der echtste waerdeerders van Belgischen letterroem, professor Schrant, heeft in de Proeven van Nederduitsche Dichtkunst uit zeven eeuwen een stuk uit de Goddelijcke Wenschen opgenomen, en tydens zyn verblyf te Gent, eene redevoering in de Maetschappy Regat prudentia vires over 's mans dichterlyke verdiensten uitgesproken. Niet lang na zyn vertrek uit Belgie gaf dezelfde geleerde Harduyn's Uitgelezene Dichtwerken, te Zaltbommel, in 't licht (1830), vergezeld van aenteekeningen in den trant van die zyner uitgave van Livinus De Meyer's hoofdgedicht, en Vondel's Joannes de Boetgezant. Die bundel behelst, buiten den bovengemelden Val en opstand van David en de Seven leettuigende Psalmen, eenige lofgezangen, getrokken uit het werk van dien naem. Professor Siegenbeek schreef aen den uitgever over deze stukken: ‘Harduin's verzen zijn niet alleen glad en vloeijend, en van de gewone smette van bastaardij volkomen zuiver, maar hij is ook meer dan vloeijend rijmer: hij is waarlijk dichter; en zou, indien hij in | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 27]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
onze dagen leefde, mijns oordeels, eene eerste plaats onder dezelve bekleeden. Wij prijzen, en niet ten onregte, een' Coornhert, Visscher, Spiegel en anderen, als de eerste herstellers onzer Dichtkunde: maar mij dunkt, Harduyn kan met den besten hunner wel monsteren, en verdient boven de meesten den voorrang. Althans komen zijne werken mij merkelijk vloeijender, zuiverder en dichterlijker voor dan die van Coornhert. Hadden de Vlamingen meer mannen gehad aan Harduyn gelijk, zij zouden met de Hollanders de eer van de verbetering en de herstelling onzer Dichtkunde deelen.’ Lang voor die uitgave had de heer Willems over onzen Dichter aengeteekend: ‘Zyne tael is krachtig, gespierd en zuiver van basterdwoorden: zyne poëzy heeft een' ryken voorraed van veelbeteekende woorden: ook kon hy, als het er op aen kwam, een lossen gang en zwier aen zyne verzen gevenGa naar voetnoot1.’ ‘Hij behoorde, zegt Schrant, tot de geleerdste mannen van zijnen tijd, en maakte zich omtrent de vaderlandsche taal- en dichtkunde verdienstelijk. Zoo zuiverde hij de taal van basterdwoorden, bij zijne landgenooten wel het meest in zwang, en was hij een van de eersten, die de vlaamsche versmaet aan de regelen van den franschen versbouw onderwierp, en daardoor hare welluidendheid niet weinig bevorderde.’ Inderdaed, Justus De Harduyn was een waerdig lid van den geleerden stam, waertoe hy behoorde, en is ook nog heden als taelkundige dubbel lezenswaerdig: zyn onrym bezit dat vloeijende, dat rollende, zoo levendig afstekend by den prozastyl van sommigen onzer dagen, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 28]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
die 't zelve of bestendig op een styven hollandschen patroon snyden, of in verhoogduitschte periodenvormen gieten. Zie hier een staeltje waer 't boek openvalt: ‘Oversulcx daer isser, al ist by aldien dat sy somwijle hen selve pooghen te stellen teghen het oordeel van den Almoghenden, nu gebroken door de onmoghelijckheydt in het volkomen van den wille, gaen ten lesten in hun' eyghen selven, ende keeren tot hem die sy wouden verachten; ende die seer verre hadde moghen gheraecken, waert dat sy hunne begeerten hadden konnen volbringhen, werden somtijdts door dit behauden: want het ghene sy begheerden en hebben sy niet konnen volbringhen, ende nu ghekomen tot hun eyghen selven, bevinden eerst wie sy zijn, ende beklaeghen dat sy saecken ghewilt hebben die tegen de waerachticheydt zijn strijdende.’ Ons dunkt, dat deze colons zich goed en gemakkelyk, niet tegenstaende de tusschenzinnen, aeneenschakelen; zoo dat de geheele periode zich wel ontwikkelt, en zonder moeite laet bevatten. Zyne beeldryke poëzy, gelyk men er zich van heeft kunnen overtuigen, bezit een voorraed van fraeije woorden en stoute uitdrukkingen, die thans (even als gave, doch oude munt) niet in omloop zyn, doch die wel verdienden op nieuw gangbaer gemaekt te worden. Het kon niet anders, of een man van zulke kunstwaerde moest, ook in zynen tyde, door onbevoorregten gehuldigd worden: eenige blyken daervan zyn tot ons overgekomen. Onze Justus had zyne letteroefeningen ter Leuvensche Universiteit voltrokken, en bereidde zich aldra, om, volgens 't gebruik, buitenlandsche geleerden te gaen | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 29]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
bezoeken. Zyn leermeester, Justus Lipsius, gaf hem, voor letterkundig pasport, dit zeer vleijend getuigschrift:
Moribus antiquis res stat Romana virisque.
Et Patrem tuum amore, Juste, justo
Dudum prosequor, eruditione
Haec varia meritum, elegantiaque
Morum atque ingenii: amore, Juste, justo
Et te prosequor, hoc parente natum,
Si vestigia consequi parentis
Porro pergis, et eruditione
Hunc refers, simul elegantiaque.
Tu fac, et faciam. Manu ecce signo
Justus Lipsius, Lovanii edib. sextilib. CI
 .IC.V.Dit is, met afsnyding der ellendige woordspeling op 's leerlings voornaem: 'k Bemin uw vader, om zyn lieve zeden,
En snellen geest, en schat van kundigheden,
En hy verdient die vriendschap sedert lang.
O Justus, zoo uw ziele mede hang'
Aen lieve zeên, en geest, en wetenschappen,
Zoo gy op 't spoor uws vaders voort blyft stappen,
Zoo ge ook hierin de zoon uws vaders zyt,
Wyde ik den zoon wat ik den vader wyd'.
De bekende Secretaris der stad Gent, Maximiliaen De Vriendt, die insgelyks met de beste gevoelens jegens Justus bezield was, toonde ongelukkiglyk geen beter smaek dan den wereldberoemden professor in de regelen op het stamboek van zyn jongen vriend geschreven: Ille tui candor patris et spectata voluntas,
Me alter meus, atque illius alter ego;
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 30]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Te quoque, Juste, facit justo ut complectar amore,
Inque tui genio miror et ore patrem.
Quare, quas voluit tibi me signare, tabellas
Accipe, cumque tui me patre crede tuumGa naar voetnoot1.
Aldus lugtig weêrgegeven: De opregtheid van gemoed, de trouwe van uw vader
(Myn andren ik) voert u myn gloeijend harte nader,
U, in wien ik 't gelaet van mynen vriend ontdek,
Zyn spelende vernuft: dat deez' myn naem verstrekk'
Tot zegel van 't gevoel, Vriend, dat ons beider handen
Met die uws vaders snoert in onverbreekbre banden.
Oneindig beter ziet het er uit met den lof, dien een der naestbestaenden van den stam der Harduynen, zyn bloedverwant en kunstvriend, Zevecote, onzen dichter toezong: Harduine, patriae cui dictant carmina Musae
Cui meritas cingit Daphnis honore comas...
Num repetis veteris Rosemundae flebiles ignes
Quaeque semel juveni vulnera fecit amor?
Vel magis Hebraei lachrimosa poëmata Regis
Transfers ad patrios, Belga Poëta, modos?
Aut potius Flandra Rosimunden voce loquentem
Volvis, Alostani nobile vatis opus...
Tu tamen, Harduine, si non injusta rogamus,
Teque mihi sancto foedere junxit amor,
Scribe quod in tumuli sculptetur marmore carmen,
Ignorata meum ne premat urna caputGa naar voetnoot2.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 31]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In 't nederduitsch: Gy, die de Vlaemsche tael zoo heerlyk uit doet blinken,
En wien het eeuwig loof groent om de schrandre kruin,
Doet gy op nieuw de klagt eens teedren minnaers klinken
En stort ge uw boezem uit voor Rosemond, Harduyn?
Of liever schokt gy 't hart door David's harpesnaren,
Die, met berouwvol oog, voor de Almagt nederknielt?
Of, d'Aelsterschen poëet stoutmoedig nagevaren,
Hebt gy op nieuw de stem van Rosemond bezield?
O, mag ik u onder myn geliefdsten, Vriend, u tellen,
En vraeg ik niets te veel, dat zich myn wensch vervull':
Schryf my een kunstig woord, om op myn graf te stellen,
Opdat geen eeuwge nacht myn kunstloos hoofd omhull'.
Dat onze Justus bevriend was met F. Sweertius, den priester S. Van den Kerckhove, Luminaeus à Marca, Andreas Hoyen, G.H. Nieuwlandt en David Heemsen, blykt uit de gunstige recensien in verzen, waermede die heeren poëten (naer de mode van dien tyd, nog lang daerna in Holland gevolgd) zyne werken tegen allen aenval verweerden: thans is men nog voorzigtiger, en er is er, die zichzelven drie vier malen, zoo verschillend en ongunstig mogelyk, in proza beoordeelen: 't eerste gebruik was naïver. Justus Harduyn was, gelyk men er zich van heeft kunnen overtuigen, een by uitstek godvruchtig man, die aertsvaderlyk beurtelings den zielenherderstaf voerde, en den Heere bezong. Die dichterlyke dienaer des Ga naar voetnoot1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 32]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
outers op het land heeft in eene, de oude tyden waerdige, eenvoudigheid, de aerde bewandeld: zyne parochianen beminden hem, zonder hem te bewonderen. Immers geen enkel stoffelyk, door hen opgerigt gedenkteeken, wyst zyn pelgrimsdoortocht aen, of, gelyk hy 't zelf heette, zyn doortocht van balling uit zyn hemelsch vaderland. Maer het nageslacht heeft zyne letterkundige werkzaemheden regt laten weêrvaren, terwyl zyne naburen, de ryke abten van Zwyvicque (van welken wy, by 't aenvangen dezes artikels, een woord repten) geen spoor van hun leven hebben nagelaten. Geen twyfel, of de Poëet-pastor heeft door het schryven van gedichten vol van goddelyke, hem in den boezem woelende, poëzy, hemelsche vermaningen aen zyne parochianen ten erfdeele willen nalaten: pynelyk is 't te denken, dat geen enkel nederig steentje zynen naem aen de kinderen dier parochianen vermeldt. Dan, heeft de zanger der Goddelyke liefde de gedachtenis zyner weldaden in 't graf medegedragen, zyne gedachte leeft nog. ..... La pensée humaine est l'âme tout entière;
La mort ne détruit pas ce qui n'est pas matière.
(Chénier, Épitre à Voltaire.)
Het menschelyk gedacht is gansch des menschen ziel,
En wat onstoflyk is bestaet, schoon 't lichaem viel.
De naem van Justus Harduyn blyve in gezegend aendenken!
PR. VAN DUYSE. |
|