|
| |
| |
| |
Eertijds, maer en tegenwoordig.
KLUCHTE,
gerijmt
door jonkr hermannus-franciscus van den brandt, eenen van het konstgenootschap acta viros probant.
in het jaer 1684 binnen antwerpen (vertoond) ende op nieuw oversien in het jaer 1689 op den 7 juny.
| |
| |
(De kopy van dit blyspel, van een' by weinigen nog bekenden dichter, heb ik genomen op een HS. van 't laetst der XVIIe eeuw, toebehoorende aen den heer archivarius Van Duyse.
Ik heb my veroorloofd, zoo veel mogelyk de spelling te regelen naer degene voorkomende in de andere tooneelstukken van jonkheer Van den Brandt, daer het my toeschynt dat het onderhavig HS. niet van des schryvers hand zelve is.)
F.A. SNELLAERT.
Vertoonders.
|
| Neuswijs. |
| Graeggetrouwt, zijne dochter. |
| Openhand, hunne dienstmaegd. |
| Eertijds, eenen stokouden man. |
| Maer, zijnen dienaer. |
| Tegenwoordig, minnaer van Graeggetrouwt. |
Het tooneel is t'Antwerpen.
| |
| |
| |
Eerste bedrijf.
Eerste tooneel.
eertijds, maer, beyde naer den ouden tijd gekleed, en haer het hoofd geschoren, en met eene kruk gaende.
Al heet gy Maer, en al segt gy my duysent maeren,
'K vind billig, dat ik my met Graeggetrouwt gaen paeren.
Maer ik... wil... seggen.
Maer, ey laet uw maeren wat,
Ik ben den rijksten, als gy weet, van d'heele stad,
En se past voor mijn geld m'een erfgenaem te winnen.
Maer... gy gaet naer uw graf, dat soud gy beter minnen.
Ja, naer het graf gaet mijn geleden kwelling, want
'K begraef haer onder 't asch nu van mijn minnebrand.
Ga! wat genucht sal 't sijn dan, die schier ben vergeten,
Dat mijne kinders mon papa my sullen heeten,
En dansen om mijn lijf, als bietjes om een bloem,
En maeken levendig van mijn geslacht den roem.
Maer denkt ten minsten dat uw' krachten sijn verdwenen,
En gy geen... vleesch genoeg... hebt voor twee blauwe schenen.
Die... magre beentjes! soo... sy kregen... sulken stoot,
Die... souden maeken wis... uw erfgenaem... de dood...
Ik wil getrouwt sijn; Graeggetrouwt beloopt mijn sinnen,
En door uw toedoen moet ik haere gunste winnen:
En weygert gy m' uw hulp, ik weyger u mijn huys.
| |
| |
Maer mijne... hulp versoekt... de hulp van munt en kruys.
Daer is een beurs vol geld, maer wacht s'u te verkwisten.
Maer wis... [wie] soude met so sterken vyand... twisten?
Dan, daer is Openhand, die al uw' schyven... wacht.
Maer geeft s' haer niet te los: voor uwe kar geeft vracht.
| |
Tweede tooneel.
openhand, maer.
Goed avond... Open...hand...
Maer, brengt gy my iets mede?
Doet... open uwe... hand...
Om geld t' ontfangen, selfs in mijnen slaep en rust.
'K sou u wat vraegen... Maer...
Wat... wenscht gy... wat 's uw lust?
Mijn hemden sijn wat oud, en sou graeg nieuwe koopen.
Leent my vier pattekons... 'k derf nauw die gunst verhoopen.
| |
| |
'K dank u seer... Ook dat ik u noch mocht
Een kroon afleenen... en u desen dienst versocht?
Daer is sy... 'k geef s'u... maer gy... moet mijn meester helpen.
Ja. Maer 'k had geiren, want ik val heel uyt mijn schelpen,
Dat gy my leenen woud voor een paer schoenen noch
Ik geef... u die ook: helpt hem... toch...
Mijn vriend'lijke Openhand...
De hemel sal 't u loonen.
Gy sult hem helpen... dan...
Ja. Maer ik had twe kroonen
Noch graeg van u geleent voor een nieuw kleed...
Ik geef s'u... dan... laet toch... wat achter desen... Maer...
Hoe wel... men iemant doet... men vind hem nooit... te vrede,
Daer 's eenen Maer altyd... die daer komt tusschen treden.
'K word overal... gebruykt, al... moet ik... er niet sijn.
'T is Maer in goeden... het is... Maer in slechten wijn.
'T is Maer in wijsheid... het is Maer... altijd in sotheyd.
'T is in geleerdheyd Maer, en 't is ook Maer in botheyd.
'T is... Maer in schoonheyd... het is Maer in leelijkheyd.
'T is... Maer in goed... en het is Maer in kwaed beleyd.
| |
| |
'T is... Maer in rijkdom, het is... Maer in arremoede...,
'T is... Maer in boose... luy, en 't is ook... Maer in goede.
Ja, Maer is overal... al blijf ik somtijds 't huys,
En ik... heet somtijds rijk..., al heb ik munt... noch kruys.
Gy weet heer Eertijds, die niet... lang meer... en kan leven...
En geiren trouwen... sou, geiren... sich sou begeven
Met Graeggetrouwt in 't echt, uw' schoone... meesteres,
En... tot dien eynde heeft hy u door my... uw' tes
So... mild doen vullen...; hy heeft haer... eens aengesproken,
Maer in haer harte noch... geen liefde konnen... stoken...
Laet my begaen, en seg dat hy sich niet en kwelt,
En al geduerig op sijn giften peyns, en geld.
Maer... sal hy... kunnen haer van desen avond spreken?
Ik meyn meer ja, als neen: en 't is een seer goed teeken
Dat sy my lestmael vraegde, of Eertijds rijk was...
Uw geld daertoe doet groote baet.
Tot flus: sy komt gins aen.
'K gaen hem sich reê doen maken,
Om sijnen engel... naer behoorte... te genaeken.
| |
Derde tooneel.
graeggetrouwt, openhand.
Wel Openhand, hebt gy mijn vader voorgestelt
Hoe Tegenwoordig my bemint, en hem gemeld
| |
| |
Hoe dat ik Eertijds nooit sal kunnen sijn genegen?
Den ouden Sammelaer! wiens vreugd niet is gelegen
Als in te brommen, en te grimmen, en elk een
'T gat af te jagen in sijn woorden, en sijn reên.
Men deê dit eertijds so, men gink toen niet so prachtig;
Men was toen deugdsaemer, o een koopman was toen machtig;
Nu gaet de koopmanschap te niet; men bant s'uyt 't land
Door oorlog: men bouwt nu huysen op het sand,
Kasteelen in de lucht; m'is trots nu, en hoogvaerdig;
Alle ongeregeltheyd is geestig nu, en aerdig,
En, so ik my begeer te maeken sijne vrou,
Hy sal op 't oud fatsoen sich draegen in ons' trou;
En so ik voorhad hem ten uytterst' te behaegen,
'K sou huyk en lobben, als voor desen, moeten draegen:
In 't kort my voegen naer d'oud' mode in all' mijn doen.
Wat dunkt u van dien Griek? behaegt u sijn fatsoen?
Ja, van sijn geven, maer niet anders. Ik sal van den
Vrek houden, so lang als hy komt met volle handen;
En als ik hebben sal hem uytgetapt, sal ik
De kraen sijns melkvat op sijn hood hem hangen. 'k Schik
Noch menig drinkgeld voor mijn open hand te krijgen,
Hem veel beloven, en by uwen vader swijgen,
Die, door mijn spreken, so ik hem uyt eygen baet
Ten hoogsten prees, u licht in d'houwelijken staet
Met hem doen treden sou. 't Ontlangen sijns geschenken
Doet my niet langer als hy telt, op hem gedenken.
Want Tegenwoordig speelt m'alleen maer in 't gedacht;
'K vergeet 't gelede straks, de reden dat ik acht
Meer nemen kan, en meer gedenken aen de giften
Van Tegenwoordig, uw' beminden. Laet my siften
By Neuswijs, uw Papa, eens Eertijds ommegang:
'K weet, hy sal luysteren naer my, en u niet lang
In onrust laeten... Ik heb tegenwoordig vonden,
Die u versekeren genesing voor uw' wonden:
En Tegenwoordig is van hem ten deel geacht.
Dan, daer komt Eertijds, die u aen te spreken tracht...
Doch laet my met den gek gewerden...
| |
| |
| |
Vierde tooneel.
eertyds komt al rochelende uyt. openhand.
Wat oud Susanne-boef voor onse jonge juffer!
Heeft juffer geen belet, mijn dienstige Openhand!
Neen, maer ik sprak se daer van uwen minnenbrand,
En hoe gy wenscht haer noch van avond aen te spreken...
En s' is te vrede, en begint op my ontsteken
Te worden, en wilt my met eenen erfgenaem
Vereeren door haer' trou, en kent my noch bekwaem
Om haer te toonen, dat ik heb noch mijne krachten
Tot de vergrooting van haer liefde, en mijn geslachte.
Sy moet my niet zoeken, daer
Ik straks, nu sy begeert, te vinden ben by haer...
Met haeren vader wat by tijd...
Wilt gy my seggen, te bekennen... dat s' ontsteken
Geheel in liefde is tot haer' dienaer.
Sy wilt dan, dat men niet meer uyt en set
| |
| |
De lukige uer van haer in mijnen erm t'ontfangen.
Door dien s'is onvoorsiens van een' kleen' korts bevangen.
De korts van haere... min, geloof... ik, ja, die is 't.
En is die by haer kleyn? dat sy de grootte eens wist
Van myne minne korts, en hoe m'elkaer genezen
Straks konnen, sy sou wis veel sieker willen wesen,
Om te vergrooten van ons' heeling de genucht.
Dat ik se dan... maer spreek..., want 't is in d'avond lucht
Niet seer gesond te staen, besonder voor oud' menschen.
Loop, seg haer, hoe dat ik haer aen te spreken wensche.
Mijnheer... ik derf niet, want sy heeft het my verboôn...
Hou daer... doet maer uw best...
Gy sijt te mild..., verschoon...
Gy sult haer spreken gaen....
Ja, maer niet derven seggen
Dat gy hier sijt, om reên, die 'k u niet uyt mag leggen.
Hoest maer al... uyt, laet niet uw' woorden in uw' keel...
Dit stuk van achten sal se rijsen doen...
Geeft gy my onverdient, hoe kan ik het beloonen?
| |
| |
Mynheer, wil my verschoonen,
Laet my toch niet langer staen
'K belet mijn heer niet weg te gaen.
Dat... sal niet sijn, of sult my seggen... eerst de reden...
Ik beloof het u met eeden...
'K beef van koude... ach! spoed u wat...
'T is omdat sy van daeg heeft slecht coleur gehad,
En sou niet geiren voor haer minnaer dus verschijnen.
eertijds, hoestende en rochelende.
Is 't anders niet? dat kan mijn min niet doen verdwijnen.
Ik lach... daer meê... Ik bid, laet m'in de koud' niet staen,
'K begin te hoesten, 'k voel s' heeft my reeds kwaed gedaen...
Ey, segt dat ik hier ben...
'K gaen, om u te vervoegen.
'K sal 't u beloonen, kunt gy my dit lak toevoegen.
| |
| |
openhand, weggaende en wederkeerende.
En of 't kwam dat s'haer vertrokken had
Vraegt s', of... ik... daer in mag komen?
openhand, weggaende, en weêrkomende.
So bid dat s'in haer droomen
My... wilt... gedachtig sijn...
Wel, heer ik gaen dan heên.
(Ziende naer de deur van Neuswijs wooning.)
Maer, so 'k my niet bedrieg, dunkt my, sy daer verscheen
Voor 't spleetje van de deur...
Ach! laet my haer gaen spreken.
My dunkt, naer ik kan sien, dat sy weêr is geweken.
(Veynzende Graeggetrouwt te sien.)
Wel hoe! daer is sy weêr... so ik my niet vergis.
S'is... ongeduldig, nu sy weet haer lief hier is...
Neen, mijn heer, met uw behaegen
Sult gy hier blijven, en ik gaen verlof gaen vraegen.
| |
| |
Gaet... dan, en spoed u wat... 'k vergaen schier van de kou...
Maer, of sy u maer op de straet aenspreken wou,
Hoe zoud gy 't maeken met uw krimpen en uw beven?
eertijds, hoestende en rochelende.
Haer zoeten... aenspraek... zal my weêr mijn warmten geven.
'T is wel, ik gaen dan, maer gaet eenen pas twee, dry
Te rug, want wou sy niet, sy sou' niet soeken; gy
Verstond haer antwoord, eer s'u wierd van my gegeven.
(Hy veynst tusschen de spleet van de deur te spreken, en zegt daernaer heel luyde.)
Ach! wat... zegt... mijn tweede leven?
Dat haren vader is te gast, en sy niet mag
Met iemant spreken, voor het vaderlijk gesag
Eerst t'hebben aengezien, die niet zal wederkeeren
eertijds, hoestende en rochelende.
T' is wel... neen, ik zou niet begeeren,
Dat s'iet sou plegen, 't geen haer niet betaemen sou.
Seg, dat ik ben haer slaef, en half ben dood van kou....
En dat ik droef ben dat.... sy..., met voor my te komen,
My door haer straelen... niet die koud' heeft afgenomen;
Dat ik haer vader daer sal vraegen tot verlof,
En niet... en wensch, als haer in all's te geven stof,
Om my te prijsen... lief te hebben... en te trouwen.
Ik bid u, wilt dit wel in uw' gedachten houwen...
'K zal niet ondankbaer sijn... ay my! ik kan niet meer...
Ik sterf van koud... vaerwel...
'K wensch u goed avond, Heer.
| |
| |
| |
Vijfde tooneel.
graeggetrouwt, openhand.
Al is den vogel wel geweert, noch kan hy z'even
Niet wel behouden, want moet u daer staeg van geven.
'K ben flauw gelachen, dat gy hem hebt sonder schaer
So fray geschoren, en dat stadig met een Maer,
So dat hy, hoe hy 't deê, niet kost te rechten raeken.
Het volk van Eertijds moet met Tegenwoordig maeken
Sijn' sift, en kaetsbal, of men doet gantsch geen gewin.
Men moet se payen, wilt m'hunn' gunst, met dobblen zin:
Want anders, wat men doet, daer 's staeg wat op te zeggen,
En 't is met eenen Maer, dat s'alles wederleggen.
Hy heeft 'er fray by my gelaeten van sijn hayr.
En 'k leyd' hem by sijn neus heel stil met eenen Maer.
Fy, fy dien rochelpot! wat zoud gy met hem maeken?
Helaes! vriendin, in 't graf voor mijnen tijd geraeken.
Heer Tegenwoordig, jong van jaeren, als ik ben,
Die is 't alleen, die ik mijn liefde waerdig ken.
Dan Eertijds' dienaer, Maer, weet so den staet te siften
Van Tegenwoordig, so des jongheyds minnedriften
Aen vader Neuswijs af te maelen ongegrond,
Dat ik heb groote vreese, of hy mijn minnewond
Zal lukig door de trouw van Tegenwoordig maeken.
Laet my betyen, 'k sal u tot uw' wensch doen raeken,
Dat Eertijds henen brilt en sijne doodskist vrijd.
Den tegenwoordigen, en niet den ouden tijd
Kan ons behaegen. Weg met all' die sottebollen,
En viese snaeken, en belachelijke grollen
En taeteryen, die in Eertijds altemael
Noch sijn te vinden, maer niet waerd dat m'hun verhael!
| |
| |
'K sal wel beletten, dat u Maer, dien snoô en boosen
Twistmaeker, niet en sal by hem, door sijne loose
Pluymstrijkeryen, meer het minste nadeel doen.
Hy hekel', so hy wil, het hedendaegs fatsoen
Van leven, en doorsift heer Tegenwoordigs werken,
'K sal, dat ik meer verstand als hy heb, hem doen merken.
Hy is half kints, hy slacht sijn meester Eertijds. Dan,
Daer is uw' vader, 'k gaen 'er hem eens spreken van.
| |
Zesde tooneel.
neuswijs, graeggetrouwt, openhand.
Mijn dochter, mits dat gy bekwaem sijt om te paeren,
En dat in 't houw'lijk sijn te loopen veel gevaeren,
En 't niet genoeg is, dat men rijk van middels is,
Die ons niet kunnen hoên voor ons' verdoemenis,
Als het maer middels sijn, die met den tijd verdwijnen.....
So dan in 't hart, gy wilt haer niet meer laeten kwijnen
Om een braef keerel! sy wilt door haer' minnevlam
Te vergenoegen, sien vergrooten uwen stam!
Gy wilt geen taeteraer, noch kleen bescheed haer geven,
Gy wilt, dat sy gerust met Tegenwoordig leve.....
'K seg het mijn selven, Heer...
Ik wil, dat reed'lijk is.
En gy wilt ook niets meer...
Haer bruygom is een man van waerde...
Dat hy 't niet was, waer een' onreed'lijkheyd, en boven
| |
| |
'T gevoelen sweven, dat elk heeft van uw verstand.
Hy 's wijs, en deugdelijk...
'T sou wesen tot uw' schand
Hy is wat op sijn' jaeren,
En dies in d'handel van de weerelt seer ervaeren.
All' de geleerdheyd, all' de rijkdom, al de deugd
Van Eertijds, die nu is een spiegel voor ons' jeugd,
Gelijk van Cicero, van Creesus, Alexander,
Wijst men de jongheyd in de schoolen aen; hoe kander
Gevonden worden voor mijn' dochter Graeggetrouwt
Een beter bruydegom, als Eertijds is...
Niet meer van Eertijds, maer van Tegenwoordig. Rijke,
En wijse, en deugdsaeme moet men in d'oud' chronijken
Niet soeken, al of all's dat is verwond'rens waerd,
Met hun verhuyst waer, en begraeven onder d'aerd.
'T waer droef en kost men niet in Tegenwoordig vinden
Alle Eertijds wonderen! daer waeren toen ontsinden,
En heden vind m'er noch. Daer waeren wijse, en nu
Vind m'hun so wel als toen: so dat ik hierin u
Niet toe kan staen dat g'hebt een bruygom uytgekoren,
Die meer als and're heeft, die naermaels sijn geboren.
Dats 's waer: meer grillen...
O onverstandige! als iemant in 't heel land.
Doet nu iet noch so wel, Maer sal daer meê gemoeyt sijn,
En 't sal voor sottigheyd veroordeelt en verfoeyt sijn.
| |
| |
Doch 't geen men eertijds deê, of eertijds heeft gedaen,
Hoort gy daer Maer in wel ooit sijnen snater slaen?
Wel Maer en Eertijds sijn een fielen! en een gekken,
Die siften ieders doen, en hun gedaen bedekken.
Waer Maer en Eertijds eens geholpen aen een bant,
Men sag so veel krakeel niet mager maeken 't land.
Die schelmsche Eertijds, en dien boosen Maer bederven
Geheel de weereld, men moest dat gespuys doen sterven,
Want, 't schynt dat hun de dood vergeten heeft...
Wat gy begeert, hy is mijns dochters bruygom. 'K sal
Dien wijsen ouden man door haer doen als herleven.
Gy meynt, den nagel sult g'hem van sijn doodskist geven.
Al is mijn dochter jong, sy heeft wel meer verstand
Als gy, ô snaptong! Sy en wilt so schoonen band
Niet wederspreken, daer haer luk is in gelegen.
Dat sy het goed vind, blijkt, mits dat sij heeft geswegen...
Om goed te vinden 't geen is in sich selve kwaed,
Hy doet verloren moeyt, die daernaer soeken gaet.
Wel hoe, mijn vader, hoe kan Eertijds my behaegen,
Die oud en kreupel is, en 't eynd' telt van sijn daegen?
Wie let nu hedendaegs op den voorleden tijd?
Dat hy de weereld gaf, is lang de weereld kwijt.
Op Tegenwoordig word alleen maer acht genomen,
Men acht dit Waerheyd en het andere maer droomen.
Ik denk niet dat gy my, in 't bloeyendst van mijn jeugd
Aenbieden wilt in ernst het graf van rust en vreugd.
'K heb eenen vader, 'k heb van noode geenen tweeden,
'K wil geen oud kinders, maer wel jonge kinders kleeden,
| |
| |
Want zulke een ouderdom brengt sijne kintsheyd meê:
'T is oorlog staeg by hun, schoon 't overal is vreê.
Doorgrond sijn' wijsheyd, 'k weet dat hy u sal behaegen.
In kwaede gronden komt men sijn gesondheyd waegen.
'K wil u niet dwingen, neen, want sijt mijn eenig kint.
'K wil, als gy minnen wilt, dat g'uyt u selven mint;
Maer Tegenwoordig, schoon hy u speelt door de sinnen,
Kan ik niet even u toe laeten te beminnen.
Gy hebt verstand, en gy sijt deugdsaem, 'k weet mijn' raed
Zult gy niet keuren, al mishaegt hy u, voor kwaed.
'K doen geiren dat behoort, en kost ik hier behooren
In vinden, 'k nam terstont den bruygom, my verkooren.
Kom, gaen wy naer ons rust, 't is Tegenwoordig spa.
Sijn dat uw' wenschen, so worpt vry uw' muts daer na.
|
|
Auteursrechtvrij