Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 5

[p. 454]

Nalezingen.

I. Spreuken aen geestelyke zaken ontleend.

Crescit eundo.
Virg.

Sedert de uitgave van ons eerst artikel op dit onderwerp (Belgisch Museum, 1841, bl. 192), hebben wy weder eenige andere spreuken van den zelfden aerd ontdekt. Zy zyn meestal voor ons uit eene levende bron, den mond des volks, gevloeid.

Zeker zyn wy er nog verre van af, alles in dit soort opgespoord te hebben. Ook hierin bestaen er plaetselyke spreuken, die, als sommige menschen, zelfs by 't bestaen der yzeren wegen, hunne geboorteplaets, ten minste hunne provincie, nooit overschryden.

Ziet hier dan de vrucht onzer laetste ontdekkingen, waerin de zwarte geest weder eene groote rol speelt.

't Zyn Evaes dochteren.

Van nieuwsgierige meiskens of vrouwen.

Wie was de vader van de kinderen van Zebedeus?

Eene vraeg die haer eigen antwoord medebrengt.

Hy spreekt de tale Kanaäns.

Bybelsch mystiek.

[p. 455]

't Is gelyk de verwoesting van Jeruzalem.

Van een verwarde boêl.

Hy kent het van buiten als zynen Catechismus.
Alle dagen die God verleent.
God weet er de vreugd van.
Daer is maer een Christus geweest, en 't was God zelf.
Noem my nog een man, gelyk Onze Lieve Heer.
Daer is geen lievenheeren aen.

Daer helpt geen verbidding aen, al smeeke men by O.L.H.

Ons Heer moet zyn getal hebben.
De kerk in 't midden laten staen.

Namelyk in 't midden van 't dorp; dit is iets onaengeroerd laten.

Hy is den duivel ontvochten, of: den duivel te slim.
Is hy den duivel te slim, 't is dat hy oud is.
Hy en vreest duivel, noch hel.
Wat tot den duivel loopen wil, kan men niet ophouden.

't Wordt als een gemeen spreekwoord opgegeven in 't volksboek Doctor Faustus, I^e kap.

't Is verward als duivels naeigaren.
De duivel heeft er een speld in gestoken.
De duivel heeft hem den armen judaszang geleerd.

Hy weet, waertoe hem zyne misdaed zal brengen.

De duivel is zoo zwart niet als men hem afschildert.
Een duivel voor zyn nieuwjaer krygen.

Ergens slecht van afkomen.

De duivel heeft ook onder de menschen zyne martelaren.
Hy vlugt hem, gelyk de duivel het kruis.
De duivel komt wel ongeroepen.
De duivel is arm: hy heeft geen ziel.

Een arm mensch geeft dit wel eens tot antwoord, als men hem over zynen nooddruft spreekt.

[p. 456]

De duivel trekke er u uit.
Zyne ziel aen den duivel verkoopen.
Over 's duivels ziel koopen.

Gedwongen koopen, uit vreeze van niets anders van zyn schuldenaer te bekomen.

Hy was als had hy den duivel in 't lyf. - Hy was als een bezetene.
Een ryk mensch en de duivel is 't zelfde.
Hy kwam af gelyk de duivel op zyn zokken.

Van die iemand tot eene onaengename tyding voorbereidt.

De droes moog' hem halen.
De hardnekkigen zyn in de hel begraven.
Gy zit daer als in den hemel.

Wanneer men zonder eten of drinken zit.

't Is een engelken in den hemel.

Van een jonggestorven kindeken: volkspoëzy!

Dat weet de hemel.
Ik meende, dat het 't vagevuer was.

Van een hevigen brand.

Hy is op een vrydag getrouwd.

Van een mislukt huwelyk: zou dit ter oorzaek van den goeden vrydag zyn? Onze heidensche ouders zullen er anders over gedacht hebben: Freida was immers hunne Venus.

De vasten is kort voor die te Paesschen moet betalen.
Men zou hem Ons Heer geven zonder biechten.

Van een fymelaer.

Hy heeft geen verstand genoeg om een pui (kikvorsch) te biechten.
Met kruisen en vanen inhalen.

Gelyk men doet voor den geestelyke, die bezit komt nemen van eene pastory.

[p. 457]

Hebt gy semi-duplex, duplex festum. - 't Was er duplex festum. - 't Was er slechts semi-duplex, maer toch wel.

Gastronomische spreuken, van den misritueel ontleend.

't Staet geschreven.

Wil zeggen: 't staet in den Bybel.

't Is al geen evangelie wat er geprent of geschreven staet.
Hy en doet niet gelyk St-Marten, die aen den duivel zelv' gaf.

De legende verhaelt, dat de H. Man zyn mantel verdeelde, om er een stuk aen den arme of armen duivel van te geven. De spreuk ziet op hem, die nauwkeurig toeziet aen wien hy schenkt, voor hy schenke.

't Is gelyk de mantel van S^te Coleta.

Geheel en al gelapt, gelyk deze mantel berustende is in S^t-Baefs kerk te Gent.

Zy zou geerne gaen ‘In 't klooster van S^t Ariaen’ daer twee paer schoenen voor 't bedde staen.

Een rymke op manzieke meiskens. Waerom juist S^t-Adriaen in 't spel gebragt? Kamacho lost ons 't raedseltje op: 't komt zoo in 't rym te pas.

Met de peerden van S^t Franciscus.

Te voet. Pedibus Apostolorum.

Hy heeft een hals als een Augustyn.
Hy staet te parlesanten.

Te tieren. 't Stamt af van 't spaensche por los santos, dat de Kastilianen by ons duchtig hebben doen klinken. Zy gebruiken in hunne spreuken veel de heiligen; de Franschen, God; wy, den duivel.

Op 't schip van S^t Reinuit moeten.

Wy zagen reeds in ons eerst artikel: Hy moet naer S^t-Reinuit, voor: hy doet slechte zaken, hy moet stad of land uit;

[p. 458]

hier wordt zulks nu door een schip aengeduid, dat slechte waren naer elders overvoert. Men herinnere zich 't werk Narrenschip, enz., raer en curieus, en door de liefhebbers sterk gezocht.

Hy is gelyk de hond van Alva, die in den vasten vleesch at.

In onbruik, ten minste by ons, schynt deze spreuk geraekt, die men in Tuinman ter aenduiding van een slechten roomschen aentreft.

Wat het vroeger aengehaelde Magnificat betreft, 't stamt af van magnum, en duidt iets groot aen, als in: Het was magnificat. Het schynt, dat het magnificat is, als hy binnenkomt. Welke laetste spreuk, wanneer men by iemands aenkomst is opgestaen, slechts in het bespottende aenwendt.

Wy twyfelen niet, of wy zullen na jaer en dag deze verzameling van spreuken, als een eiland door alluvien, zien aenwassen. Aken en Keulen zyn niet op éénen dag gebouwd.

N.B. In 't eerste artikel der spreuken, onder de rubriek God staet de uitlegging:
Te onregt: beter zegt Thomas tot den tyd, enz., welke woorden slaen op den aldaer uitgevallen regel:

De tyd is voor God en de menschen gemaekt.

Pr. VAN DUYSE.

[p. 459]

II. Teregtwyzing wegens de wapendichten¹ en het artikel Cornelis de Bie².

In het Belgisch Museum, 1841, leest men bladz. 108, regel 5: Die Here van Walvicort en in de noot 2, my onbekend. Het komt my voor dat de naam zal moeten zijn Walincourt, waarvan in de Histoire de Cambray et du Cambresis par Le Carpentier, vol. II, pag. 1064, wordt gezegd, dat Wallincour of Wallincourt porte d'argent au Lion de gueulle, hetgeen overeenkomt met het wapen in het vers beschreven; Carpentier noemt het une très-illustre famille originaire de Cambresis. Een ander geslacht, Wallecourt of Walcourt genaamd, is uit de provincie Namen, voerende een geheel ander wapen. Nog komt voor de familie Warlincourt in Artois.

Bladz. 109, regel 12: Her Geraerd mitten Bairde. Het schijnt dat ook een geslacht La Barbe heeft bestaen: zie Le Carpentier, bladz. 189.

Bladz. 109: Her Wouter van Manni, by Le Carpentier, bladz. 54, Manny, Mauny, Maugny, portoit d'or à trois chevrons de sable, en alzoo hetzelfde wapen als in het vers wordt opgegeven. Cette famille fut une des plus célèbres du pais de Hainaut; Wautier stierf te Londen 1372, na in Engeland in de hoogste militaire betrekkingen geplaatst te zijn geweest, en onderscheiden overwinningen op de Franschen behaald te hebben.

Bladz. 110: Her Diederic van Waelcourt. Deze be-

1 Zie hierboven bl. 103.

2 Belgisch Museum, IV, bl. 268 en volgende.

[p. 460]

hoorde tot het reeds genoemde geslacht van Wallecourt of Walcourt du Namurois, portoit d'or à l'aigle de gueules membré d'azur. Thierry de Walcourt fut gouverneur du Quesnoy, mareschal de Hainaut 1340.

In het Belgisch Museum 1840, bl. 268 en vervolgens, over Cornelis de Bie en zyne schriften, valt aan te merken dat zijn werk Het Gulden Cabinet enz. reeds in 1759 in de catalogus van G^s van Loon, N^o 598 in-4^o als raar te zijn, wordt vermeld; thans wordt het zeldzaam voorkomende genoemd; in 1740 werd het uit de Bibliotheek van Vossius in s' Hage, fl. 12 1/2 verkocht.

Bij mij is voorhanden een band met onderscheiden van zyne kluchtspelen, hebbende eenen algemeenen titel of titelplaat, waarop C. de Bie, tooneelpoëzy, uitgevoerd in 1747 door S. Fokke. De tooneelen zyn:

1^o	Den Verloren Sone Osias oft Bekeerde Sondaer, comedie, enz. Te Lier verthoont 1678. Antwerpen 1689.
2^o	Het Lichtveerdigh Pleuntjen en Gijs Snuffeleer; oft d'occasie maeckt den Dief, kluchtspel. Antwerpen.
3^o	Verlichte Duysterheyt in 't leven van de heylige martelaeren Epictetus en Astion, blyeyndigh treurspel.
4^o	Beschermde Suyverheyd in de HH. Didymus en Theodora om 't roomsch geloof onthoofd. Antwerpen.
5^o	Kluchtwyse comedie van den rampsaligen Minnaer. Den tweeden druck op nieuw oversien en op vele plaetsen vermeerdert en verbetert. Antwerpen.
6^o	Kluchtwyze comedie van de Ontmaskerde Liefde in schyn en weerschyn van Bedroch. Antwerpen.
7^o	Vermakelycke kluchte van Hans Holblock den geusen predicant, bestaende in een waenwyse sottigheyt ende laetdunckende wysheyt. Antwerpen.
8^o	Jan Goedthals en Griet syn wyf, kluchtspel. Den tweeden druk, door den autheur op nieuw oversien en op vele plaetsen vermeerdert en verbetert. Antwerpen.

[p. 461]

Achter sommigen van deze stukjes vindt men een Tafel van alle de spelen ende kluchten die door Corn. de Bie tot Lier gemaekt en in vele steden ende dorpen op de theaters verthoont zyn.

Namen van de spelen.

1	Van S. Gomarius.
2	Van de Helsche Furie.
3	Van Thebasile en Felicia.
4	Van den Grave Florellus.
5	Van Boris en Demetrius.
6	Van den Verloren Sone.
7	Van de H. Cecilia.
8	De Vraecklustige Nympha.
9	Van 't Vlaemsch Masker.
10	De Beroerte van Napels.
11	De Verkrachte Kuysheyt.
12	Van Jesus, Maria, Joseph.
13	Van 't Lijden Christi.
14	Van Crispijn en Crispiaen.
15	Van Epictetus en Astion.
16	Van de H. Theodora.
17	De Kettersche Verradery.
18	Van Theocrina en Amurat.
19	Van de H. Eugenia.
20	Van den H. Propheet Job.
21	Van Apollonius en Hildebertus.

Namen van de kluchten.

1	Van Jan Goedthals.
2	Van den Bedrogen Soldaet.
3	Van twee Borsesnyders en den Verdraeyden Advocaet.
4	Van Madam Sacatrap.
5	Van het Mislukt Overspel.
6	Van 't lichtveerdigh Pleuntjen of Gys den Snuffeleer.
7	Van den subtielen Smit.
8	Van den rampzaligen Minnaer.
9	Van den Stouten Boer, den Geveynsden Auditeur.
10	Van Scheeven Neel.
11	Van d'Ontmaskerde Liefde.
12	Van Hans Holblock.
13	Van Willem Fockaert.
14	Van de Mahometaensche slavinne Sultana.
15	Van Roelant den Klapper.
16	Van Quinten Quack.
17	Van den Bedrogen Duyvel der onkuysheyt en den Dweepmakenden Geuzen predicant.
18	Van Theunis Teirbroeck, Hans Frultom, Claes Bultom, en van Lyn Petemoy, Maeykal, en Lijs Loterbol hun satte Wijven, enz.

Onder deze hiervoren opgenoemde spelen komen eenigen voor, naer ik meen, die in het Belgisch Museum op de lijst derzelven ter aengehaalde plaats niet zijn vermeld.

Rotterdam, april 1841.
V.D., de V.

[p. 462]

III. Oplossing van eenige raedsels hierboven bl. 99 en volg.

In raedsel I beduidt het cyfer XVII wijve, vermits de W, de IJ en de V van dit woord te samen XVII uitmaken. Wanneer men by dit getal een F en een S voegt dan heeft men wijfvs.

Raedsel III ziet op Caïn, wiens vader en moeder niet gewonnen of geboren waren. Hy was de eerste ontginner van zyne grootmoeder de aerde, en versloeg zyn broeder Abel, een der vier eerste menschen.

Het woord van raedsel V is pap.