Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 5
(1841)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–
Auteursrechtvrij
[pagina 340]
| |
Spaensch lied op den dood van Philips den II.'s Konings uitterste wil.
De groote wereldkoning
Legt kroon en schepter neder,
En wil, by 't naedrend sterven,
Zyn laetst verlangen uiten.
Door gicht en steen gekwollen
Ziet hy zyn doodsuer naken;
Hy lydt ondraegbre pynen;
Melaetschheid overschorst hem.
't Ontbreekt hem aen geen artsen,
Die al hun kunst beproeven;
Doch, waer het lichaem veeg is,
Daer kan de dood slechts baten.
Hy wil geen lyfsverschooning
Van linnen of van kleedren;
Te nedrig schynt hem d'aerde
By 't hooge ryk des hemels.
Een altaer doet hy rigten
(Waerop zyne oogen staren)
Vol heilige overblyfsels,
Door pauzen hem geschonken.
| |
[pagina 342]
| |
Op 't altaer staen de heilge
Franciscus, Hyacinthus,
Diego en de aertsengel
Michiel. In 't midden Christus.
En uit der vorsten grafstêe
Laet hy drie hoofden halen,
En legt ze aen Christus voeten.
Dit is de wil des kranken.
Niet voor zichzelven doet hy 't
(Hy is bereid te sterven);
Maer om aen zyne kindren
Een voorbeeld nog te geven.
Hy roept Philips den derden
Met donna Isabella,
En, nu zy aen zyn bed staen,
Spreekt hy, met wyze woorden:
‘Ziet, kindren, deze hoofden,
Waeraen geen baerd of hair bleef,
En die de dood ontvleeschde:
Eens waren 't koningshoofden!
Zy droegen gouden kleedren
En ryk versierde zwaerden;
Zy stierven vóór; wy volgen,
En worden wat zy thans zyn.
Beschouwt ze, indien ooyt iemand
Van ons geslacht tot keizer
Mogt worden, als myn vader,
De groote keizer Karel.
Hy stierf tot myn verheffing,
En liet my troon en landen.
Don Phlips! ook gy wordt koning,
Wanneer ik dood zal wezen.
| |
[pagina 344]
| |
Ik wil u niets bevelen,
Wyl God u 't ryk bestemd heeft.
Wat ik van vader erfde
Erft gy van my, uw vader.
En gy, myne Isabella,
Leef vreedzaem met uw zuster:
Ik laet ze aen uwe zorgen;
Ga vriendlyk haer te rade.
De weezen van Savoyen
Zult gy, 't is billyk, bystaen:
Het zyn uw zusters kindren,
En myn geliefde neven.’
Hy sprak. De infante zag hem
Verbleeken. ‘God (zoo roept zy)!
Ontrukt ge ons onzen vader,
Den steun van kroost en neven!’
Het hof berst uit in tranen,
In zulke droeve weeklagt,
Dat zelfs verstaelde harten
Er zouden van vermurwen.
‘O, weent niet, myn geliefden!
Gy zoudt myn smart vergrooten;
Gy stoort, door 't luide jammren,
Myn heilige gepeinzen.
Weest liever bly van geest nu.
Want waerom toch dit treuren?
Moet koning Phlips verscheiden,
Een andre Phlips zal heerschen.
Was ik goed Roomsch, goed Christen,
Niet minder zal 't myn zoon zyn;
Want, ja, een goede wyngaerd
Draegt goede wyngaerdranken.
| |
[pagina 346]
| |
Gy zult, na dat ik dood ben,
De drie vermolmde hoofden
Weêr in hun grafstêe leggen,
Met plegtige gebeden;
En dan dit altaer wegdoen,
En deze heilge mannen,
Met luisterlyken praeltryn,
Doen dragen naer hun klooster:
Het waren myn beschermers.
Met honderd duist dukaten
Zal donna Isabella
Hun kerksieraden koopen.
Beschermt die goede dochter,
In alle omstandigheden.
'k Heb ze u reeds aenbevolen;
Wel honderdmael verdient zy 't.
Zy was my vrouw en dochter;
Zy was myn troost, myn vreugde:
'k Verlaet met grooter smart haer
Dan 't koningryk en 't leven.
Men draeg' voor my geen rouwkleed;
Sluit liever echtsverbonden
En nieuwe huwelyken!
Myne uitvaert zy een bruiloft!
Dat Phlips de derde trouwe
Met Oostryks eedle dochter!
En gy, myne Isabella,
Vereen u met Albertus!
Het goud, dat in myn kist ligt,
En alle myn juweelen,
Benevens 't land der Belgen,
Schenk ik u tot een bruidschat.
| |
[pagina 348]
| |
De hertog van Savoyen,
Uw zwager en myn schoonzoon,
Steune op uw hulpe en vriendschap,
En nog veel meer uw zuster.
De krygsmagt van Itaelje
En die der Nederlanden
Mag u tot lyfwacht strekken,
Wanneer ge in vrede sluimert.
Ziet toe, dat de ambtenaren
En de oversten van oorlog,
Door eigenbaet gedreven,
's Lands gelden niet verspillen:
Als papegayen gaen zy
Te pronk, met gouden ketens,
Wyl de arme landssoldaten
Halfnaekt van honger kermen.
Stelt nooyt verarmde hopliên
Aen 't spits van uwe legers.
Het geld des vyands lokt hen:
Zy zouden u verkoopen.
Waekt trouw op Indies schatten,
Terwyl die in uw magt zyn;
Want gaeft gy die den Spanjaerd
Hy won de hel er mede.
'k Heb onlangs vrêe gesloten
Met Hendrik, Frankryks koning:
Houdt hy zich stil, doet ook zoo;
Maer, wil hy stryden, slaet hem!
Wie in tournoygevechten
Een wond verkrygt, wat doet hy?
Hy tracht zich openbaerlyk
Of in 't geheim te wreken.
| |
[pagina 350]
| |
Zendt in de groote steden
Regtschapene onderkoningen!
Door strenge tucht en liefde
Wordt de onderdaen getrouwer.
Helpt Biscaye en Gallicie
Asturie, Oviedos,
Canarie en Navarra,
Nog onlangs vreemd aen Spanje.
'k Bevele u Arragonie
Valence, Catalonie;
Deze onverheerde landen
Verdienen 't meest uw liefde.
Beheerscht de Castiljanen
Met broederlyk verplegen,
En doet de Portugiezen
Uw heerschappy gevoelen.
Geregtheids strenge roede
Vall' nimmer uit uw handen.
Toont ootmoed aen d'ootmoedgen,
En fierheid aen de fieren.
Gedraegt u onbaetzuchtig,
Milddadig en bermhertig.
Geen mensch had meerder rykdom
Dan ik, en ziet! wat ben ik?
'k Ben ziek in 't tiende jaer reeds,
Met onuitstaenbre kwelling
Of zwak te bedde liggend,
Of elk ten schrik, daer buiten.
Zaegt ge ooyt melaetscher gryzaerd
Staen beedlen aen een kerkdeur?
Had Lazarus op 't lichaem
De wonden, die ge aen my ziet?
| |
[pagina 352]
| |
Noch schat, noch goud, noch zilver
Geneest my van myn pynen.
Doch Jesus kan my heelen:
Dat is de ware doctor!
Ziet daer myn laetst verlangen:
'k Verklaer 't u, daer 't nog tyd is,
Eer my de dood komt halen,
Eer 't leven van my heenvliedt.
Myn ziel bevele ik Christo,
Myn lyf aen 't grafgesteente,
Aen Isabella Vlaendren,
Aen don Philips myn ryken.’
Hy vroeg, als goede christen,
Het Sacrament der zalving.
Twee koningen vereenden:
De een 't leven, de ander stervend.
Na 't nuttigen des Heilands
Riep Phlips: ‘ik sterf, ô Jesus!
Vaertwel, myn kroost! leeft immer
Met uw gewisse in vreden.’
| |
[pagina 341]
| |
Testamento del Rey.
El gran Monarca del mundo
Ya arrima corona y cetro,
Y de la muerte cercano
Quiere hazer su testamento.
Porque la gota, y la piedra
Le tienen ya casi muerto,
Con otros diuersos males
De lepra cubierto el cuerpo.
No por falta de Doctores
Que tiene muchos y buenos:
Pero si el mal es de muerte
Solo el morir es remedio.
No quiere mudar de ropa
Porque mudò el pensamiento
De las baxezas del mundo
A las alturas del cielo.
Mandò hazer vn altar
Delante sus ojos puesto,
Con mil reliquias de Santos
Que muchos Papas le dieron.
| |
[pagina 343]
| |
Alli puso a san Francisco,
A san Iacinto, y a san Diego,
Y al Archangel san Miguel,
Vn deuoto Christo en medio.
Mandò sacar de las tumbas
Tres cabeças de hombres muertos,
Y al pie del Christo las ponen
Ques voluntad del enfermo.
No las sacò para el,
Que de morir es contento,
Pero quiere el Rey con ellas
Dar a sus hijos exemplo.
Llamò al Tercero Philippo,
Do
 a Isabel a su pechoEstaua, y viendolos juntos
Les dixo como discreto.
Hijos veys essas cabeças
Sin barba, ni sin cabello,
Que parecen a la muerte,
Pues Reyes fueron primero.
Vistieron rico brocado,
Limpias espadas ci
eron,Murieron, y assi la muerte
Nos dexara como a ellos.
Miraldas bien por si a caso
Huuiere algun parentesco,
Que ahi està vn Emperador
Ques mi padre y vuestro abuelo.
Murio para que heredasse,
Fuy posseedor de su Imperio,
Assi sereys vos Philippo
Rey despues que yo sea muerto.
| |
[pagina 345]
| |
No os mando ninguna cosa,
Pues Dios os hizo heredero,
Que yo herede de mi padre,
Vos de mi que soy el vuestro.
Mi hija do
a IsabelVuestra hermana os encomiendo
Para que mireys por ella,
Y que tomeys su consejo.
Los huerfanos Saboyanos
Razon es fauocerlos,
Que si son vuestros sobrinos,
Bien sabeys que son mis nietos.
La princesa dixo al Rey
Viendo al vltimo momento:
Hoy nos dexa Dios sin padre,
Y a los nietos sin abuelo.
Toda la Corte lloraua
Y hazia tal sentimiento,
Que era poco derretir
Los coraçones de azero.
No lloreys queridas mios
Que me days mayor tormento,
No atajeys con vuestro llanto
Mis honrados pensamientos.
Alegiese todo el mnndo,
No lloren por verme muerto,
Que si vn Rey Philippo muere,
Otro Rey Philipo dexo.
Si yo catholico he sido,
Mi hijo no sera menos,
Que arroja vna buena vid
Buen razimo, y buen sarmiento.
| |
[pagina 347]
| |
Mando que estas tres cabeças
Despues de yo falleciendo,
Que les hagan en sus tumbas
Muy solemne enterramiento.
Y aquestos gloriosos santos
Quando sea el altar deshecho,
En solemne procession
Los bueluan a su conuento.
Pues han sido mis padrinos
Cien mil ducados les dexo,
Mi hija do
a IsabelSe los de para ornamentos.
Y pues viene a coyuntura
Otra vez os la encomiendo:
Que encomendarla dos vezes
Es poco aunque fueran ciento.
Ella me es hija, y muger,
Mi regalo, y mi recreo,
Y siento mas en perderla
Que en perder la vida, y Reynos.
Mando quitados los lutos
Que se ordenen casamientos,
Y haran mezcla los Reyes
Con sus bodas y mi entierro.
Con la hija del de Austria
Case Philippo el Tercero,
Y mi muy querida hija
Con su primo don Alberto.
La vaxilla de oro, y plata,
Con el thesoro que tengo,
Y los Estados de Flandes
Se lo dexo en casamiento.
| |
[pagina 349]
| |
Al buen Duque de Saboya,
Vuestro cu
ada, y mi yerno,Si podeys, fauorecelde,
Mas vuestra hermana es primero.
Presidios de Italia y Flandes,
Y los demas socorreldos,
Que os siruen de centinela
Mientras vos estays durmiendo.
Mirad que Maestres de campo,
Y Generales modernos,
Commissarios pagadores,
Vsurpan mucho dinero.
Visten como papagayos,
Traen cadena de oro al cuello,
Y andan los pobres soldados
Muertos de hambre, y aun en cueros.
No elijays Capitan pobre
Ques amigo de lo ageno,
Y os vendera al enemigo
Por tener traydor el pecho.
El thesoro de las Indias
Guardaldo bien pues es vuestro,
Que si pagays a Espa
olesConquistaran a vn infierno.
Las pazes del Rey de Francia,
Ya veys que yo las he hecho,
Si os las tuuiere teneldas,
Si os offendiere offendeldo.
Mirad que el que esta picado
De golpe en algun torneo,
Que procura de vengarse
En publico, o en secreto.
| |
[pagina 351]
| |
Embia a vuestras ciudades
Visorreyes justicieros,
Que la justicia y mercedes
Hazen los vassallos rectos.
A Viscaya y a Galicia,
Canaria, Asturias de Ouiedo,
Socorrereys, y Nauarra
Que ha sido Reyno estrangero.
A Valencia, y Aragon,
Cathalu
a os encomiendoQue los Reynos presentados
Son dignos de mayor premio.
A vuestra patria Castilla
Tratad como a hermanos vuestros
Y el Reyno de Portugal
Tenelde siempre sujeto.
La vara de la justicia
No la torçays en el suelo,
Sed con humildes, humilde,
Con los soberuios soberuio.
No os caseys con el thesoro,
Sed piadoso y limosnero,
Mirad quanto yo he tenido,
Quanto tengo, y qual me veo.
Desta graue enfermedad
Diez a
os ha que padezco,Que estoy enfermo en la cama,
Y a fuera en la calle hiedo.
Que pobre aura mas llagado
Pidiendo a puerta de templo,
Ni san Lazaro leproso
Que tenga mas agujeros?
| |
[pagina 353]
| |
Ya con el oro ni plata
Hijos no tengo remedio,
Remedieme Iesu Christo
Que es el dotor verdadero.
Al fin quiero declararme,
Antes que se acabe el tiempo,
Que viene la muerte cerca,
Y la vida va huyendo.
A Christo mando mi alma,
Mi cuerpo a la tumba dexo,
Y a do
a Isabel a Flandes,Y a don Phelipe mis Reynos.
Demandò como Christiano
Extrema vncion Sacramento,
Y se juntaran dos Reyes,
El que da vida, y el muerto.
Al fin que le recibio,
Y dixo, Iesus yo muero,
A Dios a Dios hijos mios
La consciencia os encomiendo.
Ik heb deze vyftig coupletten uit het spaensch vertaeld in rymlooze versen, om den lezer een denkbeeld te geven van den eerbied der Spaenjaerden voor de nagedachtenis van hunnen koning Philips den II, kort na zynen dood, toen dit schoone lied werd opgesteld. De tekst wordt gevonden in een boekje, formaet smal 12o, getiteld: Primera parte del iardin de amadores, en el qual se contienen los mejores y mas modernos Romances que hasta oy se han sacado. Recopilados por Iuan de la Puente, y a | |
[pagina 354]
| |
en Çaragoça, Por Iuan de Larvmbe. A
By de meeste nederlandsche schryvers wordt Philips op de hatelykste wyze afgeschilderd. Styl noemt hem den spaenschen Tiberius, Van Reyd eenen tweeden Herodes, en Van Kampen zegt, dat hy, ‘als regent, de verfoeijelijkste, somberste en schijnheiligste tiran was sedert Tiberius’Ga naar voetnoot1. Met minder overdrevenheid en meer waerheidsliefde spreekt Bilderdyk over hem in zyne Geschiedenis des VaderlandsGa naar voetnoot2. Zeker is het, dat hy aen de Nederlanden veel kwaed gedaen heeft, en dat hy by ons nooyt voor een' goed' vorst of voor een waerdigen opvolger van Karel den V zal gehouden of vereerd worden. E. Van Reyd handelt in 't breede over de ziekte des konings, die hy, als het ware, voor eene regtveerdige plaeg wegens gepleegde misdaden aenzag. Het is der moeyte waerd hem daerover te hooren: ‘Den derden septembris 1598 (zegt hy) starf de Coninck van Spagnien, int twee ende tseventichste jaer sijns ouderdoms, welke tijdinghe eenighe weecken daer nae over komende, versterckte die Nederlandtsche ghemoeder noch meer, hopende dat dit een begin soude zijn van merckelijcke veranderinghe, ende van nieuwe raetslaghen in de christenheydt, die qualijck missen conden nae den doodt van sulcken Potentaet, die soo veel ende menigherley onderdanen had, wijdt van malkanderen gheleghen, van seer verscheyden natien ende sinnelijckheden, die hem meest niet door liefde, dan door dwanck | |
[pagina 355]
| |
van castelen ende garnisoenen ghehoorsaemden, die welcke oock die voornaemste coninghen ende princen van Europa uyt haer gheheele coninckrijcken te verjaghen onderleydt, andere meer in vreeze van zijn wassende monarchij doen leven, ende al te samen zoo verre ghebracht had, dat sy in haren raetslaghen met sorgh ende achterdencken op hem mosten sien. Int kiesen van keyseren ende pausen regeerde meer sijnen gheest als der ceurvorsten ende cardinalen stemmen. Veel van de welcke door liefde of vreese van hem hare vryheydt vercorten. Ende soo hy niet altoos juyst eenen paus nae zijnen wille krijghen konde, heeft hy nochtans de ghene daer uyt konnen keeren, die hy niet wilde. Hy leedt langhe grouwelijcke smerten, ende werdt teffens ghequelt met veele verscheydene sieckten, daer van elck eene alleen doodelijck ende onverdraghelijck was. Ten eersten had hy handen ende voeten soo vol fistulen, dat mender seven telde, alleenlijck aen twee vingheren der rechter handt, swerende ende etterende ghestadelijck, met sulcke pijn dat hy gheen aentasten konde lijden, hoe sacht het oock wesen mochte, soo dat men hem reppen noch roeren mochte. Hebbende gheen steun noch stevigheydt om t'heele lichaem dan alleenlijck op de scholderen. Twelck duerde een geheel jaer. Ten tweeden had hy de gicht ofte flerecijn aen armen ende beenen. Twelck duerde ses jaer. Ten derden een inwendighe heete koortse, vermenght somtijdts met een drie-dagighe of dubbel drie-dagighe, dewelcke binnen twee jaren zijn lichaem heeft verteert, ende die edelste deelen uytghedroocht. Ten vierden eenen door-loop ofte kamerganck, die gestadelijck loste, sonder dat men hem konde reynighen of versch lijnewaet onder legghen. In voeghen, dat hy die leste drie ende vijftich daghen op eenerley vuyle lakens ligghen moest. Ten vijfden had hy eene ontstellinghe | |
[pagina 356]
| |
van de maghe, ende onghewoonlijcken dorst ende brandt in die keel, die men niet en konde blussen. Ten sesten onghenadighe hooft-ende ooghen-pijn, soo ter oorsaecke van den stanck sijnes beddes, ende van de boose dampen, die hem nae d'herssen steghen, als oock van weghen die groote ongherustheydt, herkomende van scherpigheydt der humeuren, die hem soo knaechden, dat hy dach noch nacht konde slapen. Ten sevenden ende boven al dede hem een gheswel aent knye (een lidt dat doch vol ghevoelens is) grouwelijcke tormenten aen. Want al-eer die matery, die onmoghelijck was met eenighe medicijnen te verdeylen, rijp werdt, had hy onlijdelijcke steeckten, daer nae moest hy t'snijden verdraghen. Voorts volghde gheduerighe overvloedighe etteringhe, vullende daghelijcks twee schotelen, met onuytsprekelicken stanck. Sijne vrienden versweghen meest de luysen sieckte, veelicht om der schanden wille, ende leydent op die vuyligheydt van t'onverandert lijnewaet, als of daer uyt die wormen gegroeyt waren. Doch eenighe bekenden rondt, dat sy uyt het vleysch ende uytte sweeren selfs waren kruypende, ghelijck eenen swerm: daerover hy tot sijnen soon (die daer mede tegenwoordigh was) seyde: Siet aen, wat is die hoocheydt van de wereld? Siet aen dit meyr voll ellende? Verhaelden oock, dat niet alleen Herodes ende andere tyrannen, dan ooch die heylige Job mette luysen-sieckte was ghequelt gheweest. Verghelecken voorts sijn lijden met alle de passien van Job, segghende dat hy ymmer soo groote ghedult betoont hadde. Hy was, sonder tegen spreecken, 't zijner tijt, een van de machtichste op aerden, reyckende met zijne wapenen in alle deelen der werelt, ende, waer het hem te voordeel quam, onrust stichtende. Soo dat hem veele in de waeghschael stelden metten grooten turck, was oock in der waerheydt aen gelde rijcker: jae selfs | |
[pagina 357]
| |
zijne stadthouders ende vasallen maeckte hy geltrijcker dan sommige coninghen, als Polen, Sweden, Denemarck, Schotlandt, maer in wapenen ende manschap was hy swacker dan den Turck, om dat hy de weynichste van zijne onderdanen betroude, dieselve allengskens ontwapent had, ende vreemde natien om geldt huysde. Ghelijck hy op de vloot des jaers 1588 dat schip-volck wijt en breet 't samen rapen moeste, ende by 't innemen van Cadis des jaers 1596 bestont hy groote gevaer, overmits d'onervarentheydt van wapenen in heel Spagnien, indien d'Engelsche hare victory achtervolght hadden. Niettemin hy dede groote dinghen door zijne schatten, achtende bykans gheen saeck te swaer voor hem, onderstaende met een stout gemoet alles, ende om tegenspoets wille niet beswijckende, maer altoos dapper ende hardtneckig voortsdringende. Eene saecke die eertijdts scheen prijselijck te wesen onder den heydenen, die wereldlijcke glorie ende eeuwighen naem voor t' grootste goet rekenden, maer eenen christen potentaet, om des jammerlijcken bloet-vergietens willen, gheensins betaemde. Die pluymstrijckers voeden hier in sijne eergiericheydt, segghende dat door die versieninghe Godes, den stoel van de leste monarchye der werelt in Spanien moste wesen, want Godt had van aenbeginne die regierinsche so verordent, dat sy int Oosten begonst, ende malkanderen altoos westwaerts aenghevolcht waren. Te weten uyt Assirien na Persien, van Persien nae Grieckenlandt, ende van daer nae Italien, soo dat de beurte nu ware ghecomen aen Spanien. Om tot dese monarchy te geraecken, gebruyckte hy den naem van de roomsche religie, die hem als een schoonen deckmantel diende, ende om Vranckrijck, Engheland, ende alles daer het hem aen macht niet ghebrack, onder t' jock te brenghen, ende in Nederlandt een volcomene onghemetene heerschappye te stichten, om vry- | |
[pagina 358]
| |
heyden ende privilegien over hoop te werpen, ende alle 't voordeel van steden, havens ende des landts rijckdommen sonder eenich beletsel voor zijn krijgsvolck tot sijnen schoonsten, teghen Duytsland, Vranckrijck, Enghelandt ende andere te ghebruycken. In dit stuck van de religie heeft hy onghelooffelijcke tyranny gheoeffent, die onder syn vader Carolo V. begost, ende by hem ghescherpt is. Soo datter beneffens het bloedt in den oorloch vergoten, door beuls handen met vier, water, galge ende sweert verre over hondert duysent menschen ghestorven zijn. Ende dat ghene van de thien vervolgingen der christenen in d'oude kerckelijcke victorien verhaelt, soo bloedich ende langhduerich heeft gheweest als dese. Sijn private leven ende ommeganck binnens huys en scheen ghelijckwel niet wreet noch bloetgierich. Toonde altoos eenerley grootmoedich ghelaet, 't sy datter tijdingh van victorien ofte van verlies quam, was gesprakich, milde om yederman te hooren, ende requesten selfs t'ontfanghen, sacht ende geensins wonderlijck teghen zijne kamerdienaers, maer daer 't sijne hoocheyt aengingh, ende datter sorghe was van ondienst, en verschoonde hy d'allerverstrouste dienaers, jae wijf noch kint niet, ende lietse met koelen sin onder eenighen gesochten schijn voort helpen’, enz.
J.F. WILLEMS. |
adidos en esta vltima impression muchos Romances nueuos, nunca impressos.