Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 4

[p. 298]

Van den Derden Eduward, Koning van Engeland.

Het was my uit enkele aenteekeningen bekend dat 'er te Brussel een oud gedicht der XIV^e eeuw bestond, handelende over de daden van Eduward den derde, koning van Engeland, tydens zyn verblyf hier te lande, in 1338 en volgende jaren¹. De heer Van Wyn, wist ik, bezat er een kopy van. Dit gedicht, even belangryk voor de geschiedenis van Engeland als voor die van de Nederlanden, heb ik terug gevonden in een handschrift der bourgondische bibliotheek te Brussel, n^o 5753-5759: het beslaet de achttien laetste bladen van eene verzameling van vlaemsche ea latynsche kronyken, in-folio formaet, op papier, schrift der XV^e eeuw, zynde eertyds het eigendom geweest van Edmond De Dinter, den historieschryver van Braband, die er met zyn eigen hand verscheidene brokken en tweemael zyn haadteeken in stelde. Later behoorde hetzelve tot de bibliotheek van het klooster Groenendael, blykens het volgende opschrift van het eerste schutblad:

Provenit liber iste ex monasterio nostro Viridis-Vallis ex parte venerabilis patris et confratris nostri domini Jacobi De Dynter, quondam prioris hujus domus, cui

1 Kunst- en Letterbode, 1822, deel I, bl. 89. - Bilderdyk's Geslachtlyst, II, bl. 360 (2^e uitgave, bl. 278). - Hoffmann Fallerslebensis Horae belgicae, I, bl. 84.

[p. 299]

derelictus fuerat a germano suo magistro Ambrosio De Dynter, canonico Antwerpiensi hereditaria ad eos successione devolutus ab avo eorum magistro Edmondo De Dynter, domini Philippi ducis Burgundiae secretario, cujus liber olim fuerat, qui cathalogos ducum Brabantiae et imperatorum, qui in hoc libro sunt, studiose collegit, partemque manu propria conscripsit. En een weinig lager: Bibliothecae regiae Bruxellensis ex dono R^mi et amplissimi domini prioris et monasterii Vallis-Viridis canonicorum regularum S. Augustini in Sylva Zonia.

De schryver noemt zich nergens in dit gedicht; doch het blykt dat hy de zelfde dichter is als waeraen wy de Brabandsche Yeesten verschuldigd zyn, Jan De Klerk van Antwerpen. Immers wy lezen in deze Yeesten, in 't 46^ste hoofdstuk van het V^de boek, ten aenzien der togten van Eduward III:

Diet al wille weten, vore ende na,
Ic rade hem dat hi ten boeke ga,
Daer ic dhistorie al te male
In hebbe gheset, redenlic wale¹.

Hy woonde te Antwerpen, zie vers 108:

Al tAntwerpen in die stad
Daer ic woene, als ic thuus ben.

Hy schynt by sommige gebeurtenissen tegenwoordig te zyn geweest, en hoorde, onder andere, het gesprek van koning Eduward, toen deze vernam dat de keizer hem niet zou ter hulp komen, vers 495:

Doe die coninc dat vernam
Dat die keiser niet en quam,
Sprac hi aldus dese woerde,
Also als ic se seggen hoerde.

1 J. De Klerk, Brabandsche Yeesten, uitgegeven door J.F. Willems, I, bl. 554.

[p. 300]

Wel is waer, dat het laetste vers niet duidelyk genoeg is om zulks vast te stellen: er zou daertoe moeten gestaen hebben:

Also als ic se hem seggen hoorde.

Nu kan Jan De Klerk het door hooren zeggen van iemand anders vernomen hebben. Wat er van zy, zeker is het dat hy een tydgenoot der gebeurtenissen was, die, zoo wel in dit werk als in zyne andere schriften, volkomen geloof verdient. Hy leefde te Antwerpen toen Eduward daer verbleef, en zal voorzeker den vorst van zeer naby hebben leeren kennen. Men weet dat deze de Antwerpenaers zeer lief had, en dat hy in hunne stad verscheidene muntstukken heeft laten slagen¹. In het kabinet van de heeren Geelhand te Antwerpen zag ik twee zulke stukken in zilver, een van Antwerpen en een van Brussel, door alloy, gedaente en slag, zeer gelyk aen de oude esterlings van dien tyd, en overeenkomstig de afbeelding voorkomende in A view of the silver coin and coinage of England, London 1762, in-folio, plaet 2, tegen over bladz. 22. Een gelyksoortig stuk bewaert de heer Fr. Verachter, archivarius van Antwerpen, die de goedheid gehad heeft my daervan eene nauwkeurige teekening mede te deelen. Op de voorzyde vertoont de munt het gekroond hoofd des konings met het omschrift: Monet. Nra. Antwerp. (onze munt van Antwerpen) en op de keerzyde: Bndictu (benedictum) Sit. Nomen. Dni. Nri, verders in het midden een kruis met het omschrift: Signum Crucis.

By de uitgave van het onderstaende gedicht heb ik, ter vergelyking van den tekst, gebruik gemaekt van een handschrift der XIV^e eeuw der Brabandsche Yeesten,

1 ‘Fit faire monnoie d'or et d'argent à Anvers, à grand foison.’ Froissart, livre 1, partie I^re, chap. LXXVII.

[p. t.o. 300]

Bladz 300.

[p. 301]

berustende ter archiven generael te Brussel, afkomstig van de abdy van Afflighem, in hetwelk het een en ander overgeschreven is uit dit vroeger opstel van Jan De Klerk. Ik zeg vroeger opstel; want, daer de schryver der Yeesten het vyfde boek van zyne brabandsche kronyk eindigt omtrent het jaer 1349, en daerin van zyn gedicht over Eduward den derde gewag maekt, zoo moet dit laetstgemelde kort na het vertrek diens konings uit de Nederlanden berymd zyn geweest.

J.F. WILLEMS.

[p. 302]

Van den derden Edewaert, coninc van Ingelant,
hoe hi van over die zee is comen, in meininge Vrancrijc te winnen, ende hoe hi Doernic belach.

Sint dat ons Here wilde wreken^{Vs 1}

Smenschen sonden ende gebreken
Met watre, also bescreven es,
In den iersten boecke ser Moyses,⁴
Sone woudj voert, int gemeine,⁵
Niet wreken mit watre alleine,
Maer ter wraken heeft hi geset⁷
Water, vier ende dat sweert met,⁸
Daer hi dagelijcs wreket mede
Die sonden, in meniger stede;
Want God en wilt niet verdragen
Altoes die sonden sonder plagen;
Want sine groote gerechticheit
Brinctene ter wrakelheit¹⁴
Ondertusschen, als des es noot.
En dade sijn ontfermerticheit groot
Hi soude dagelijcs, ende tallen stonden,
Swaerlijc wreken des smenschen zonden.
Dat die groote Alexander,
Ende daer toe oic menich ander
Daden so grote manslacht,
Dat ne dede niet haers selfs cracht;

Vs 1 Sint, sedert.

4 Ser, des heeren.

5 Sone, zoo en.

7 Hi. De schryver schryft soms hi, soms hy. Ik heb bestendig het eerste gesteld, als meer overeenkomende met de schryfwyze van den tyd der dichters. In de XV^e eeuw zag men de y meestal voor eene i aen.

8 Met, mede.

14 Brengt hem tot wraeklust.

[p. 303]

 

Mer God vercoesse daer toe

 

Dat si die sonden wraken also,

25

Alse nu hier en alse nu daer.

 

Nu siet, ende merket openbaer,

 

Oft God van den iersten stonden

 

Dus gewroken heeft die sonden;

 

Wat wonder eest dan dat hi nu^{Vs 29}

30

Die sonden wreect, des vragic u,

 

Nader sonden menichfuldicheit,

 

Daer die werelt nu met ommegeit?

 

God beidde .xlij. jaer

 

Eer hi wrac sine doot swaer,

35

Over die joden, wi lesent aldus,

 

Mits eenen coninc, hiet Titus.³⁶

 

Nu heeft God eenen verwect,

 

Daer hi die sonden mede wrect,

 

Des hi swaerlijc begint, te waren,³⁹

40

Ende comt van over zee gevaren

 

Van daer die zonne gaet onder,

 

Daer hi gewracht heeft wonder

 

Van manslachte, sekerlike,

 

Ja ten einde van eerdrike

45

(Dats in Scotlant) ende daer toe mee

 

Neffens Vlaenderen op die zee,

 

Des gelike men voir dien

 

Herde selden heeft gesien.

 

Hets tontsiene, na minen sin,⁴⁹

50

Dats noch maer es een beghin,

 

Ende datter wonder na sal volgen,⁵¹

 

God en wille sijn abolghen,⁵²

 

Mits sire ontfermertichede,⁵³

 

Keren van den menschede.

Vs 29 Wat, in het HS. want, een misgreep.

36 Mits eenen coninc, by middel van eenen koning.

39 Te waren, waerlyk.

49 Myns dunkens laet het zich aenzien.

51 Na, hierna.

52 God en wille, ten zy God wille. - Abolghen, toorn.

53 Sire, sijnre, zyne.

[p. 304]

55

Dit so heet ene prologe,

 

Daer ic u eens deels in toge

 

Die materie, die hier na

 

Volghet, also ict verstae.

 

 

 

So groet opset no so hart,^{Vs 59}

60

Als die derde Eduwart

 

Van Yngelant heeft op geheven,

 

En vint men nerghent bescreven.

 

Dat die griecken, in ouden dagen,

 

Voir Troyen .x. jaer laghen,

65

Ende niet en consten gewinnen,⁶⁵

 

Sonder veranesse van binnen;⁶⁶

 

Dat van Persen coninc Cyrus

 

Wan ende strueerde aldus⁶⁸

 

Tgroete rike van Babylone;

70

Dat Alexander, Philips sone,

 

Die hertoge was van Macedone,⁷¹

 

Dariuse af wan sine crone,

 

Die coninc was van al Asia

 

(Dats half erdrike, als ic verstae);

75

Dat Machabeus, die stoute man,

 

So menigen groeten strijt verwan,

 

Met luttel volcs, mids Gods gewelt,

 

Jegen volc dat was ongetelt;

 

Dat die Romeine van cleine dingen

80

Also clommen ende opwaert gingen,

 

Dat si dwongen al ertricke;

 

Dat Kaerle, oic des gelike,

 

Zassen ende Spaengen onderdede,

 

Ende brachte ter kerstenhede;

85

Dat van Bullioen her Godevaert

 

Bestoet die heilege zeevaert,

 

Ende Antiochen wan doe,

Vs 59 No, noch.

65 Consten, konden.

66 Veranesse, verraed.

68 Strueerde, uitroeyde.

71 Hertoghe, hier als krygsoverste.

[p. 305]

 

Ende Jherusalem daer toe;

 

Dat Jan, hertoge van Brabant,

90

Die derde daer also genant,^{Vs 90}

 

Hem verweerde also wijslike

 

Jegen den coninc van Vrancrike

 

Ende jeghen XV lantsheeren,

 

Die Brabant wouden onteeren;

95

Soe en dinct mi en gheen van desen⁹⁵

 

Desen opsetten gelijc wesen,

 

Dat een man comt van over meer⁹⁷

 

Getogen dus, mit eenen heer,⁹⁸

 

Ende wilt Vrancrijke winnen,

100

Ende coninc sijn daer binnen,

 

Ende neemt hem titel ende wapen an,

 

Eer hier borch of stat in wan,¹⁰²

 

Dit es immer wonder groot.

 

Nu so moeghedi horen, al bloot,

105

Dbegin van deser hystorien,

 

Also ic in mine memorien

 

Wel hebbe onthouden dat,

 

Al tAntwerpen in die stad,

 

Daer ic woene, als ic thuus ben.

110

God verleene mi den sin¹¹⁰

 

Die waerheit te seggene: wats gesciet,

 

In geesten en sal men liegen niet.¹¹²

 

 

 

Dese historie, na mijn versinnen,

 

Willic op Philipse beginnen,

115

Die groote coninc ende die scoone,

 

Die in Vrancrijck droech crone,

 

Die de twelfste is geset

 

Na Hughen, die men heet Capet,

 

Mits welken scalken Hugen

Vs 90 Genant, genaemd.

95 Dinct, dunkt.

97 Dat een man, versta: namelyk dat een man, enz.

98 Mit eenen heer, met een heir.

102 Hier, hi er.

110 Den sin, de gedachte.

112 Geesten, gesta, geschiedenissen; anders yeesten.

[p. 306]

120

(Also vraye historien tughen)^{Vs 120}

 

Karels geslachte wart onterft

 

Van der croonen, ende noch derft,¹²²

 

Dat es thoge geslachte van Brabant:

 

Dits in croniken wel bekant.

125

Dees groote Philips liet na sijn doot

 

Drie sonen, scoen ende groot,

 

Die alle drie, te waren,

 

Deene na dandre coninge waren,¹²⁸

 

Die sonder oor storven alle¹²⁹

130

(Dit schijnt teeken van ongevalle).

 

Een dochter hadde hi mede dan:

 

Dander Eduwaert was haer man,¹³²

 

Van dien name also genant,

 

Die crone droech in Engelant,

135

Die qualijc met haren man droech,¹³⁵

 

So dat si, om selc ongevoech,¹³⁶

 

Eduwaerde haren sone nam,

 

Ende in Vrancrijc daer met quam,

 

Tote haren broeder den coninc,

140

Dien si vertrac al haer dinc,¹⁴⁰

 

Die hare an haren man gebrac;

 

Maer, wat dat si hem vertrac,

 

Si vant daer den troost so cranc

 

Dat si moeste, an horen-danc,¹⁴⁴

145

Weder nemen hare vaert,

 

Met haren sone tYngelant waert.

 

Ende doe sijt ter waerheit verstoet¹⁴⁷

 

Dat haer man sette den moet¹⁴⁸

Vs 120 Vraye, ware.

122 Noch derft, nog moet derven, missen.

128 Brabant. Vergelyk De Klerk, Brabantsche yeesten, II, v^s 10, 5810, 5856, III, 248.

129 Oor, hoir; hier voor manlyke afstammelingen.

132 Dander Eduwaert, de tweede Eduwaert.

135 Welke dochter kwalyk met haren man overeenkwam.

136 Om selc ongevoech, ter oorzake van zulk mishagen.

140 Dien zy al hare zaken kennen deed. Vertrekken is vertellen.

144 An horen danc, tegen haren dank.

147 Verstoet, verstond, vernam.

148 Sette den moet, het voornemen had.

[p. 307]

 

Dat hi haer ende tkint soude vaen,

150

So waer hise mochte beghaen,

 

Si bestaet die meeste dinc^{Vs 151}

 

Die vrouwe je aneginc;¹⁵²

 

Want si den raet dede dan,¹⁵³

 

Dat si een deel volcs gewan,

155

Omtrent vj^c ende niet mere,

 

Daer af was die meeste here¹⁵⁶

 

Mijn heer Jan van Heinegouwe.

 

Aldus ginc doe die vrouwe

 

Te scepe al tote Dordrecht,

160

Ende seilde tEngelant waert recht.

 

Die coninc heeft die havenen dan

 

Beset, so hi alre beste can,

 

Daer hi hoopte ende hadde vernomen

 

Dat si te lande soude comen;

165

Maer God en wouds also niet.

 

Met quam een wint, diese stiet¹⁶⁶

 

An een lant, met snelre spoede,

 

Daer die coninc was sonder hoede,¹⁶⁸

 

Daer si op gingen al te hant,¹⁶⁹

170

Ende wonnen al Yngelant

 

Sonder stoot ende sonder slach.

 

Dit wonder men nie en sach.¹⁷²

 

Dus wrac God, dat verstaet,

 

Des conincs groote overdaet,

175

Die hi lange hadde gedreven;¹⁷⁵

 

Want hi hadde doen nemen tleven

 

Den grave van Erffoert, ende alsoe

 

Den grave van Langcastre daer toe,^{176 à 178}

Vs 151 Toen bestond zy, toen ondernam zy het grootste feit.

152 Je aneginc, ooyt aenging.

153 Toen bedacht zy een anderen vond.

156 Meeste, grootste.

166 Met, al te met.

168 Waer de koning haer niet kon weeren.

169 Daer si op gingen, den 24 september 1326.

172 Nie, nooyt.

175 Gedreven, in het HS. staet gedregen.

176 à 178 Doen nemen 't leven, Erffoert, Langcastre. Dit is niet juist: de graef van Hereford bleef in een gevecht. Lancaster alleen werd onthoofd op last van den koning. Zie Lingard, Hist. of England.

[p. 308]

 

Om dat si wouden, sonder lette,^{Vs 179}

180

Dat men tlant te vonnesse sette,

 

Ende in allen goeden gevoeghe,

 

Ende gheene quade moente en sloege.¹⁸²

 

Dus wart die coninc gevaen doe

 

Ende oic sijn quade raed daer toe,

185

Die beide storven jammerlike.

 

Wie sach ye des gelike,

 

Dat eene vrouwe ende haer kint

 

Tconincrike van Yngelant wint,

 

Dat keiser Juliuse ontsacht,¹⁸⁹

190

Ende des ooc noyt en hadden macht

 

Coninge van Vrancrijcke,

 

Noch ooc Scotten diegelike,¹⁹²

 

Dies hen allen pijnden seere?¹⁹³

 

Nu wart coninc ende heere

195

Dier vrouwen sone Eduwaert,

 

Die alder eren wel is waert,

 

Die derde daer van dien name,

 

Een stout riddre, sonder blame,

 

Wien dat dese geste toehoert

200

Alsoo ghi nu sult horen voert.

 

Om dat men selden heeft gesien

 

Aldus groet een wonder geschien,

 

So hebbic dit aldus vertogen,²⁰³

 

Om dat men sal weten mogen

205

Tcarnation, wel besunder,²⁰⁵

 

Men screef doen XIII hondert²⁰⁶

 

Ende XXIV tjaer ons Heren.

 

Ter materien willic keren.

Vs 179 Sonder lette, zonder tydverlies.

182 Moente, munte.

189 Dat zelfs tegen keizer Julius Caesar opstond.

192 Diegelike, eveneens.

193 Die zich alle daertoe veel moeyte gaven.

203 Vertogen, aengebragt, of (zoo men wil) vertoogd.

205 Tcarnation, het jaer na de incarnatie Onzes Heeren. De tekst heeft hier, by misgreep van den afschryver, doir nation.

206 Doen, toen.

[p. 309]

 

Doe des groets Philips iij sone,^{Vs 209}

210

Die in Vrancrijk droegen crone,

 

Sonder oor waren gestorven,

 

Soo heeft die croon daer verworven

 

Van Valois haers oems sone,

 

Philips hiet hi oic die ghone,²¹⁴

215

Want hi wouts, te dien tiden,

 

Naest sijn van der zweert siden,²¹⁶

 

Ende sat coninc in rasten daer²¹⁷

 

Vele meer dan xx jaer.

 

Nochtan was daer te voren

220

Hoire suster sone geboren,²²⁰

 

Die derde Eduwaert, als ic las,

 

Die ten sweerde comen was,²²²

 

Ende oic was, dat ghijt wet,²²³

 

Der croenen naere een let;²²⁴

225

Maer hi was so jonc van dagen,

 

Dat hi gheene wapene en mocht dragen.

 

Doet so verre was gedregen²²⁷

 

Dat hi der wapene mochte plegen,

 

Ende hem nature gaf gehinc,²²⁹

230

Te bedinckene alle dinc,

 

Quam hem in sijn herte te voren

 

Menege scade ende groeten thoren,²³²

 

Die de Scotten, sonder waen,²³³

 

Ende die Fransoysen hadden gedaen

235

Sinen vordren, ende noch daden,²³⁵

 

Ende wart nu also beraden

Vs 209 Des groets Philips, van den grooten Philip, koning van Frankryk. De franschen noemen hem Philippe-le-Bel.

214 Die ghone, de zelve.

216 De naeste van de zweerdzyde, van de mannelyke zyde.

217 In rusten, in ruste, gerustelyk.

220 Hoire, hare, hunne.

222 Die mannelyk hoir was, die het zweerd mogt dragen.

223 Wet, weet.

224 Naere, nader; een lid nader van de kroon.

227 Doet, toen 't. Gedregen, gedragen. Toen 't zoo verre was gekomen.

229 Gehinc, het gehengen, de magt.

232 Thoren, verdriet.

233 Sonder waen, het zy zonder waen gezegd.

235 Vordren, voorvaders.

[p. 310]

 

Dat hi al dit werken soude,

 

Op dats hem God gehonnen woude.^{Vs 238}

 

Ende ten iersten sette hi die vaert

240

Met sinen volcke ten Scotten waert;

 

Want hi pensde, in sinen moet,²⁴¹

 

Haddi die onder voet,

 

Dat hi te sekerre sine vaert²⁴³

 

Nemen mochte te Vrancrijc waert.

245

Hi wan hem af ter selver tijt²⁴⁵

 

Meest haer lant, na menege strijt.

 

Daer belach hi mede

 

Berwijc, die groete stede,

 

Ende Sente Jans thonne tier stonde,²⁴⁹

250

Die hi beide slechte ten gronde,

 

Ende ander borge ende castele.

 

Daer bleef doot also vele

 

Volx, naer dat ic hoerde gewach,

 

Alse omtrent .xl. dusentach.²⁵⁴

255

Dus warp hi die Scotten neder,

 

Ende keerde thuuswaert weder,

 

Also bedacht, dat hi die vaert

 

Setten woude te Vrancrijc waert;

 

Want hi seggen woude, al clare,

260

Dat hi een let nare ware

 

Der vrancscher croonen, dan

 

Philips, ofte ander man.

 

Philipse heeft hi ontboden te hant,²⁶³

 

Dat hi van der cronen sine hant

265

Doe; want si hem nien bestuet;²⁶⁵

 

Si ware sijn verstorven guet,

Vs 238 Mits hem God dit gunnen woude.

241 Moet, gemoed.

243 Te sekerre, te zekerder.

245 Hem, hun; gelyk doorgaens by de ouden.

249 Sinte Jans Thonne, S^t Johnstown, my onbekend.

254 Dusentach, duizend, volgens de gewoone klankverwisseling dusentich, dusentech, dusentach.

263 Philipse, aen Philips. Ontboden te hant, thans laten weten.

265 Nien bestuet, niet en bestond, niet toekwam. Ue klinkt hier als oe.

[p. 311]

 

Oft dat hi dat wel wiste,^{Vs 267}

 

Hi soude, mit coste ende mit liste,

 

Daer na staen, in allen sinnen,

270

Dat hi sijn eere soude gewinnen,

 

Dat hem scoene ende clare

 

Van sinen oem verstorven ware.

 

Philips antwoirde ende seide:

 

‘Dit doet mijns neven kinshede²⁷⁴

275

Dat hi mi dese ding ontboot!

 

Nu segt minen neve, al bloot,

 

Dat ic hem ane die vrancsche crone

 

Niet en bekinne eene bone,²⁷⁸

 

Ende dat hi des wille begheven,²⁷⁹

280

Oft ic loent hem, magic leven.’

 

 

 

Doe Eduwaert hadde vernomen

 

Dantwerde, die hem was comen,

 

Beghon hi te hant daer na pogen

 

Hoe dat hi soude mogen

285

Gewinnen Vrancrijcke.

 

Dits wonder sekerlike.

 

Ende om dat hi hebben woude

 

Hulpe, spraide hi van goude²⁸⁸

 

In dese side der zee, hier ende daer,

290

An hertoghen aen graven, dats waer,

 

An riddren, an knapen mede,

 

In Aelmaengen, te meneger steden.

 

Oic haddi, als men wel weet,

 

Van den keiser goet beheet,²⁹⁴

295

(Dats van Beyeren Loduwike)

 

Die geloefde, waerlike,²⁹⁶

Vs 267 Oft, of zoo neen.

274 Kinshede, kindsheid.

278 Eene bone, de waerde van eene boon.

279 En dat hy daervan afzie.

288 Spraide hi van goude in dese zide der zee, spreidde hy aen deze zyde der zee goud uit. In de Brabantsche Yeesten, V, v^s 3941: So deeldi sinen schat in duutschen lande

294 Beheet, tyding, boodschap.

296 Geloefde, beloofde.

[p. 312]

 

Hem bi te stane mit ghewoude,^{Vs 297}

 

Om eene groete summe van goude.

 

Hier waren bedriveren ave²⁹⁹

300

Reynout van Gelre grave,

 

Ende die grave van Gulken met,³⁰¹

 

Dies beide hadden te bet,³⁰²

 

Want si in dit bedrijf te samen

 

Hoechden hoirs titels namen;

305

Want deene wilt heeten hertoge,³⁰⁵

 

Ende dandre een marcgrave hoge,

 

Dat si in dat bedrijf gewonnen;

 

Want hem die keiser des woude onnen.³⁰⁸

 

Op desen troost, hebbic vernomen,³⁰⁹

310

Soe es Eduwaert overcomen,

 

Ende besochte dat ierste lant

 

Al tote Antwerpen in Brabant.

 

Daer ging hi op, daert menich sach,

 

Op sente Marien Magdalenen dach,³¹⁴

315

Met vierdalf hondert scepen groot,

 

In dat jaer ons heren al bloot

 

XIII^c ende XXX ende achte.

 

Ende op den alder iersten nachte

 

Ontstac thuis, daer hi in sliep,³¹⁹

320

Daer menich mensche toe liep.

 

Dese iiij graven brochte hi mede

 

Al tAntwerpen in die stede:

 

Van Noranthon ende van Derbi³²³

 

Van Suffolc ende van Sailgeberi,³²⁴

Vs 297 Ghewoude, geweld, magt.

299 Ave, af, van.

301 Gulken, Gulik.

302 Die beide zich daermede verbeterden.

305 Hertoge. Volgens Van Spaen's Historie van Gelderland, I, bl. 511, werd Reinoud, graef van Gelder, tot de hertoglyke waerdigheid verheven door Keizer Lodewyk den 19 maert 1339; doch hy hiet reeds dux Gelrioe in een charter van dien keizer van den 15 maert 1339, by Nyhoff, Gedenkwaardigheden van Gelderland, I, oorkonde n^o 349.

308 Onnen, gunnen.

309 Troost, vertrouwen.

314 Magdalenen dag, 22 july 1338. Hy was te Orewell ingescheept den 15 der zelve maend

319 Ontstac, begon te branden.

323 Noranthon, North-Hampton.

324 Sailgeberi, Salisbury.

[p. 313]

325

Ende iij bisscoppe oic mit hem,

 

Cantelberge, Lincoel ende Durem.^{Vs 326}

 

Dus es die coninc overcomen;

 

Maer hine heeft niet vernomen

 

Gereedscap, dats sonder waen,

330

Also hem was doen verstaen;

 

Want men seide, van dage te dage,

 

Dat die keiser gereed lage,

 

Als te comene met groter macht;

 

Maer anders heeft hi gedacht.

335

Die coninc dede derwaert draven,

 

Alse nu bisscoppe alse nu graven,

 

Om dat hi emmer weten woude

 

Oft hi comen soude, ofte en soude;

 

Maer en besloet dit no dat,³³⁹

340

Soe dat die coninc selve op sat,

 

Ende trac daer hi den keiser vant

 

Tote Covelenche in Overlant,³⁴²

 

Dat seker was een groot bestaen,

 

Soet mislijc moght sijn vergaen³⁴⁴

345

Van so groeten here, sijt seker das,

 

Als die coninc van Yngelant was;

 

Want coninc van Engelant voir dien

 

Was in dat lant selden gesien.

 

 

 

Doe die keiser dat vernam,

350

Dat die coninc van Engelant quam,

 

Ontfing hine mit groter eeren,

 

Alse betaemt selken heren.

 

Die keiser wart beraden also

 

Dat hi woude besitten doe³⁵⁴

355

Een keiserlike consistorie,

 

Om ene euwelike memorie.

Vs 326 Canterbury, Lincoln, Durham.

339 Maer hy (de keizer) kwam tot geen besluit.

342 Covelenche, Coblenz. Overland, Duitschland over Rhyn.

344 Soet, in het HS. staet so.

354 Besitten, voorzitten, presideren.

[p. 314]

 

Daer ter stede so quamen

 

Alle die coervorsten te samen,

 

Ende menich lantshere bi hem,

360

Sonder die coninc van Behem,^{Vs 360}

 

Die Philipse was so hout,³⁶¹

 

Dat hi hem diende om dat zout.³⁶²

 

Die keiser dede, ter selver tijt,

 

Ane sijn keiserrike abijt,³⁶⁴

365

Dat sonderlinge dier gewant,³⁶⁵

 

Ende hielt sijn septre in deen hant,

 

In dander eenen appel ront

 

Van goude, daer een cruce op stont.

 

Die septre diet, alsic bevroede,³⁶⁹

370

Een gheesele oft eene roede,

 

Daer hi eerdrike mede dwingt;

 

Die appel ons in bringt³⁷²

 

Die ronde werelt, groot ende lanc,

 

Die hi al heeft in sijn bedwang;

375

Tcruce, dat op den appel steit,

 

Bediedt dat heilige kerstenheit,

 

Daer God omme sterven woude

 

Aent cruce, tonsen behoude;

 

Dat sweert dat men hout bloot

380

Getogen, boven sijn hoot,³⁸⁰

 

Bediedt dat hi, sonder hermen,³⁸¹

 

Theilege kerstenheit sal bescermen,

 

Ende helpen, mit alre vreesen,

 

Ende der kerken kempe wesen,³⁸⁴

385

Ende elken doen gescien recht,

 

Niet bad den heere dan den knecht.

Vs 360 Sonder, uitgezonderd. Behem, Bohemen.

361 Hout, genegen, toegedaen.

362 Zout, Soldy.

364 Keiserrike, voor keiserlike. Abyt, habyt, kleed.

365 Gewant, kleedsel.

369 Diet, bediedt.

372 Ons in bringt, brengt in ons (in ons verstand).

380 Hoot, hoofd.

381 Sonder hermen, zonder leed doen. Van het verbum hermen of harmen komt het hoogd. Harm, en het angels. Hearming, laesio.

384 Kempe, voorvechter. - Bad, bat, bet, beter.

[p. 315]

 

Dus sat die keiser daer ter stede

 

In den stoel siere mogenthede,

 

Ende hielt daer een gedinge,

390

Dat groot was ende sonderlinge,

 

Des gelike dat voer dien

 

In langen niet en was gesien.

 

Daer maecte de keiser, scalc ende wijs,

 

Coninc Eduwaerde vicarijs^{Vs 394}

395

Des heilichs rijcs aldanne,³⁹⁵

 

Met vonnesse sier manne.

 

Derdsbisscop van Triere voerwaer

 

Wijsde doen dat vonnesse daer.

 

Nuwe wette maecte hi met,

400

Die hier namaels sijn geset.

 

Doe keerde die coninc weder

 

Tote Herken bi Halen weder,

 

Daer hi besat handelinge⁴⁰³

 

Een hoge keiserrike gedinge,⁴⁰⁴

405

Als scrijcx vicarijs openbaer.

 

Srijcx manne maende hi daer,

 

Ende si wijsden hem also houde,⁴⁰⁷

 

Van al dat hi manen woude.

 

Al te Mechelne quam hi na dat

410

Daer hi oic een gedinge besat,

 

Alse vicarijs des heilichs rijcx.

 

Waer hoerde noyt man desgelijcx?

 

 

 

Nu hoert .v. loye ende statute,⁴¹³

 

Die de keiser daer gaf ute,

Vs 394 Vicarys. Volgens Froissart (liv. I, part I^re, ch. 76) zou de koning zyne aenstelling als vicaris des keizers dezerzyds den Rhyn in eene vergadering te Herke by Maestricht ontvangen hebben; doch zie de aenmerking van Buchon in zynen laetsten druk van dien geschiedschryver, I, p. 69, en Schmidts Geschichte der Deutschen, Buch VII, kap. 7.

395 Siere, zyner.

403 Besat, als boven voorzat. Handelinge, aenstonds.

404 Keiserrike, voor keiserlike.

407 Also houde, aenstonds.

413 Loye, wetten, fr. lois. Deze constitutiones vinde ik afgeschreven in de Historia dipl. Brabantiae van A-Thymo, op het jaer 1338, cap. LXV.

[p. 316]

415

In den stoel siere mogentheit,

 

Daer ic u af hebbe geseidt.

 

Dierste was, als ict bevande,

 

So wanneer in den duutscheu lande

 

Een duudsch coninc worde gekoren,

420

Van den genen, dier toe hoeren,

 

Oft van der meere partien,^{Vs 421}

 

Dat hi te hant sal bevrien

 

Ende bestimmen ende beleiden

 

Des rijcs goet, sonder beiden,

425

Na confirmatie, groot no smal,⁴²⁵

 

Die hem die paus geven sal.⁴²⁶

 

Dander loy es so wanneere

 

Enich des rijcs huldenere⁴²⁸

 

Jegen trijcke stuint of misdoet,⁴²⁹

430

Om dat te cranckene, des sijt vroet,⁴³⁰

 

Dat hi dan, al sonder blijf,

 

Verboert sal hebben goet ende lijf.

 

Dat derde es so wannere

 

De keiser, die Roomsche here,

435

Oft sijn vicarijs, sijds gewes,

 

Dies van siere wegen machtich es,⁴³⁶

 

Teneger stede wille varen⁴³⁷

 

Omme srijcken recht bewaren,

 

Dat hem den selven volgen daer

440

Des riken huldeneren naer,

 

So waer dat hi voere vaert.

 

Diet liete bleve ombewaert.⁴⁴²

 

Dat vierde loy es dus geleidt:

 

Soe wie dat den anderen ontseit⁴⁴⁴

Vs 421 Meere, meeste, voornaemste.

425 By A-Thymo: Confirmatione papali quo ad hoc nullatenus expectata.

426 By A-Thymo: Confirmatione papali quo ad hoc nullatenus expectata.

428 Huldenere, huldepligtigen, leenmannen.

429 Stuint, onderneemt; van stunen, bestaen, aenvechten. Het zelfde woord gebruikte de schryver in zyne Brabantsche Yeesten, boek II, v^s 2692.

430 Cranckene, krenken.

436 Die daer toe van zynentwegen gemagtigd is.

437 Wille varen, in den lat. Tekst: quotiens imperator... movet exercitum.

442 Ombewaert, onbeschermd. In 't latyn: sub poena infidelitatis.

444 Ontseit, zyn vriendschap ontzegd, lat. quicumque alium diffidaverit.

[p. 317]

445

Sal daer na den derden dach

 

Liden laten, eer hi hem mach^{Vs 446}

 

Evel doen, oft enege scade;

 

Ende waert dat hier jegen dade,

 

So soude hi geacht sijn voirtan

450

Over eenen onwettegen man,

 

Ende verdeilt ende sonder wet,⁴⁵¹

 

Ende buten allen rechte geset.

 

Dat vijfste loy es, des geloeft,

 

Soe wie dat opter straten roeft

455

Sal verboert hebben lijf ende goet,

 

Ende die den strasseneren, des sijt vroet,⁴⁵⁶

 

Huist oft hoeft, si arm of rike,⁴⁵⁷

 

Sal verboren des gelike,

 

Ende die keiser en sal hem tleven

460

Noch goet weder mogen geven.

 

Dit sijn die .v. loye waerlijc,

 

Die de vierde keiser Lodewijc

 

Uutgaf, mit grooter solempniteit,

 

Te Covelenche, als ic hebbe geseit.

 

 

465

Om dat die keiser so trage was

 

Neder comen, als ic las,

 

So moeste die coninc van Engelant

 

Verwintert bliven in Brabant,

 

Al tAntwerpen in die stede,

470

Ende sijn graven ende bisscopen mede,

 

Mit vele volcx, te waren,

 

Die int lant gesprait waren,

 

Op des keisers goet beheet,⁴⁷³

 

Dat hi comen soude gereet

475

Als men hadde dnuwe gras.

 

Maer doe die somer comen was

Vs 446 Liden, voorbygaen.

451 Verdeilt, ver[oor]deeld.

456 Strasseneren, straetroovers; in 't lat. depopulatores et derobatores stratarum.

457 Hoeft, op eene hoeve ontvangt.

473 Beheet, belofte; anders gebod.

[p. 318]

 

Ende meer dan half leden, doe

 

Antwordde die keiser daer toe

 

In deser wijs sijn ontscout:^{Vs 479}

480

Om dat hem niet en was sijn sout⁴⁸⁰

 

Volgheven, ens hem gebrac⁴⁸¹

 

Ten dage als men hem toesprac,

 

So ware die vorwaerde te broken,⁴⁸³

 

Die te voren was gesproken;

485

Maer sijn lettren heeft hi gesant

 

Aen den hertoge van Brabant:

 

Want hi si srijcken huldenare,⁴⁸⁷

 

Dat hi mitten vicarijs vare,

 

Ende holpe wreken ende wederstaen

490

Donrecht, dat heeft gedaen

 

Philips den Roomschen rike,

 

Die hem seit coninc in Vrancrike;

 

Ende des gelijcs sendi mede

 

In Brabant an elke stede.

495

Doe die coninc dat vernam

 

Dat die keiser niet en quam,

 

Sprac hi aldus dese woerde,

 

Also als icse seggen hoerde:

 

‘God, die almechtege vader,

500

Doet dit om mijn goet algader;

 

Want waert dat die keiser quame,

 

Ende hem des orloochs ane name,

 

Ende ons God dan gave zege,

 

Soe soude men hem alle wege,

505

Also lange alst volc soude leven,

 

Dere van der victorien gheven,⁵⁰⁶

 

Wiese verdiende ofte wan.

 

Ooc so es hi in den ban

 

Van den heilegen stoel van Rome,

510

Also dat wi, als ict beghome,⁵¹⁰

Vs 479 Ontscout, verontschuldiging.

480 Sout, soldy.

481 Ens, ende des.

483 Te broken, verbroken.

487 Want, vermits.

506 Dere, de eer.

510 Beghome, bemerke.

[p. 319]

 

Sijns te wers mochten hebben seere.^{Vs 511}

 

Nu bevelic Onsen Here

 

Alle mijn saken, voert ende na,

 

Ende bidde hem dat hi in staden sta

515

Minen rechte ende anders niet.’

 

Nu hoert voirt wats geschiet.

 

 

 

Die coninc trac nu al te hant

 

Ane den hertog van Brabant,

 

Die siere moyen sone was,

520

Ende versochte ane hem das⁵²⁰

 

Van srijcx wegen, dat hi

 

Met rechte hem woude staen bi,

 

Ende donrecht helpen wederstaen

 

Dat Philips hadde gedaen,

525

Ende sijn vordren, den keiserrike,⁵²⁵

 

Ende sonderlinge aen Camerike,

 

Dat hi aen hem hadde gesaect,⁵²⁷

 

Ende sijn slot daer af gemaect,

 

Dat den rike behoert an;⁵²⁹

530

Ooc vermaende hijs hem dan⁵³⁰

 

Van maescapen, dat hi⁵³¹

 

Hem helpen woude ende staen bi,⁵³²

 

Donrecht keren ende scade,

 

Die hem Philips van Valoes dade,

535

Ende des en woude bekennen niet.

 

Die hertoge hem doe beriet

 

Ende wart des te rade dan,

 

Want hi ware des riken man,⁵³⁸

Vs 511 Sijns te wers mochten hebben, uit hoofde van hem het te slechter zouden hebben. Zoo zegt men nog: het lot is my wars.

520 Versochte. Zie 's konings brief van den 22 november 1338 in het Codex diplomaticus achter myne uitgave der Brab. Yeesten, I, bl. 813, n^o 176.

525 Vordren, voorouders.

527 Gesaect, genomen, tot zyn zaek gemaekt.

529 An, Var. toe.

530 Dan Var. doe.

531 Maescapen, maegschap, Var. maesscape.

532 Helpen woude, Var. holpe.

538 Want, Var. dat.
Des riken, Var. des rijcx.

[p. 320]

 

Dat hi ende de sine souden

540

Sriken palen helpen houden,^{Vs 540}

 

Na dien dat hijs openbare

 

Van srijcs wegen versocht ware.

 

Oec gedachte die hertoghe mede

 

Die groote scade ende onvrede,

545

Die hem Philips, al sonder waen,

 

Daer te voren hadde gedaen,

 

Daer hi mit sinen goude root⁵⁴⁷

 

Gewan .xv. lantsheren groot,⁵⁴⁸

 

Om dat si Brabant souden ontginnen,⁵⁴⁹

550

Ende den hertoghe sijn lant afwinnen,

 

Ende dien hem bringen gevaen,

 

Daer elc van hem, sonder waen,

 

Al sine macht dede toe,

 

Des hi mit eren ontstoet doe,⁵⁵⁴

555

Des men ewelijc wel mach

 

Met rechte daer af doen gewach.⁵⁵⁶

 

Dus gerees so lanc die dinc,

 

Dat die somer zeer henen ginc.

 

Doen nam die coninc sine vaert

560

Ute Brabant te Vrankerike waert,

 

Omtrent Onser Vrouwen dach⁵⁶¹

 

Die in de maent van september lach,

 

Doer Henegouwe ende Camersijs.⁵⁶³

 

Die hertoge, in deser wijs,

565

Gereede hem oic hier jegen,

 

Alse die sier manscap woude plegen,

 

Met vele heren, des zijt vroet,

 

Daer hi hem eerlijc mede loet,⁵⁶⁸

Vs 540 Sriken palen, Var. des rijcx rechten.

547 Goude root. Zie de Brab. Yeesten, boek V, v^s 2529.

548 XV. Var. XVI.

549 Ontginnen, aenvallen.

554 Ontstoet, doorstond.

556 Var. Met groten rechten doen gewach.

561 Omtrent O.V. dach, 8 september 1339.

563 Camersijs, het Kameryksche, fr. le Cambraisis. De koning verhaelt zelf deze reize in eenen brief, geplaetst in Buchon's uitgave van Froissart, vol, I, p. 74.

568 Loet, belaedde (met eer).

[p. 321]

 

Alse graven ende baroenen, te waren,

570

Die met hem onthouden waren,^{Vs 570}

 

Die hertoge van Gelre quam toe,

 

Ende .ij. marcgraven also,⁵⁷²

 

Gulke ende Brandenborch, dat wet,⁵⁷³

 

Loen, Marcke, Verrenborch met,⁵⁷⁴

575

Van Catsenelboge die grave,

 

Ende van den Berge. Dese quamen ave.⁵⁷⁶

 

Die grave van Murssen quamer toe,⁵⁷⁷

 

Die here van Valkenborch alsoe,

 

Mijn her Jan Van Henegouwe,

580

Die here van Kuuc, als ict scouwe,⁵⁸⁰

 

Ende ander heren, die ic u

 

Niet en can genoemen nu,

 

Die alle quamen willichlike

 

Op Philipse van Vrancrike.

585

Die bisscop van Ludecke dan,⁵⁸⁵

 

Ende van Byhem coninc Jan,⁵⁸⁶

 

Ende van Henegouwe die grave

 

(Philips wasser oem ave):

 

Dese trocken waerlike

590

Tot Philipse in Vrancrike.

 

Al was die grave van Henegouwe⁵⁹¹

 

Over getogen, als ict scouwe,

 

Met Philipsen, sinen oeme,

 

Hine was niet sere willecome;

595

Want Eduwaert, als ict u scrive,

 

Hadde sier suster tenen wive,

 

So dat Philips dat wel verstoet

 

Dat sijn neve droech den moet

 

Vele meer tot Eduwaerde,

600

Hoe so dat hi daer gebaerde.⁶⁰⁰

Vs 570 Onthouden, vergezelschapt.

572 .ij. Var. .iij. doch in de Br. Yeesten ook twee.

573 Dat wet, weet dat!

574 Loen, Loon (fr. Loz). Verrenborch, Virnenburch.

576 Ave, af.

577 Murssen, Meurs.

580 Scouwe, zie, bemerke.

585 Ludecke, Luik.

586 Byhem, Bohemen.

591 Al, in het HS. alse.

600 Hoe hy dan zich ook gebaerde. Var. Als hi sint wel openbaerde.

[p. 322]

 

Aldus, als ghi moget horen,

 

So trac Eduwaert voren

 

In den palen van Vrancrike,^{Vs 603}

 

Ende die hertoge diegelike⁶⁰⁴

605

Trac uut mit groeter gewelt,

 

Tote Haspre op dat velt,⁶⁰⁶

 

Ende woude sijns volcx ontbeiden,

 

Ende oic van daer niet sceiden,

 

Hine hadde gesproken, wet wel dat,

610

Die van Camerike uter stad.

 

Gelede heeft hi hem gesant,⁶¹¹

 

Ende si senden, al te hant,

 

Van haren rade buten der poert,

 

Om te hoirne shertogen woert.

615

Die hertoge hi seiden doe:⁶¹⁵

 

Want Camerike hoerde toe

 

Van rechte den Aelmaenschen rike,

 

Dat si daden groot ongelike

 

Dat si de Fransoyse onthilden,

620

Die dat rike cranken wilden;

 

Ende want hi srijcx marscalc ware,

 

Ende van srijcx wegen comen dare,⁶²²

 

So begeerde hi van rechte dat⁶²³

 

Si hem openden die stad.

625

Doe si des niet doen en wouden,

 

Also si doen van rechte souden,⁶²⁶

 

Hadde die hertoge ocsuun dat hi⁶²⁷

 

Den vicarijs soude staen bi,

 

Ende voert in Vrancrike varen.

630

Ende om dat hi hem woude bevaren⁶³⁰

 

So heeft hi tot Philipse gesant,

 

Ende ontseide hem, al te hant.⁶³²

Vs 603 In den palen. Var. in die palen.

604 Diegelike, Var. dies gelike.

606 Var. Daer hy woud sijns volcx ontbeiden.

611 Gelede, vrygeleide. Var. geleide.

615 Var. die hertoge seide hem doe.

622 Var. Ende om srijcs wil waer comen daer.

623 Van rechte, van regtswege.

626 Var. Alsoe sy met rechten souden.

627 Ocsuun, gelegenheid. Var. occusoen.

630 Bevaren, Var. bewaren.

632 Ende ontseide hem, zegde hem zyne hulde op. Var. Ende ontseidene. Men weet dat ne voor hem gold.

[p. 323]

 

Dus volghde hi mogendelike

 

Den vicarijs in Vrancrike,

635

Daer hi strueerde, ten stonden,

 

So wat si buten vesten vonden.

 

Want om dat so bi was

 

Den wintre, alsic voren las,

 

Sone wouden si mit allen

640

Vore engheene veste vallen.^{Vs 640}

 

Dus trocken si in den lande,

 

Beide wit rove ende mit brande,

 

Ende also voert, met desen doene,

 

Tote bi der stede van Piroene,⁶⁴⁴

645

Ende also henen, bat voert,⁶⁴⁵

 

Tote bi sente Quintens der poert,

 

Ende van daer niet verre van Louwen,⁶⁴⁷

 

Daer men anders nien mochte scouwen

 

Danne brant telken partien,

650

Al tote Flamingerien.⁶⁵⁰

 

Tgoet, dat men daer toe wan,

 

En mochte vertrecken geen man.⁶⁵²

 

Drie weken dat si daer lagen,

 

Dat si noit viant en sagen.

655

Philips was toornich ende erre⁶⁵⁵

 

Ende was op die waerde van verre,⁶⁵⁶

 

Daer hi altoes bewaert was

 

Over riviere ofte anderen pas,

 

Dat men tote hem niet en mochte;

660

Want hi pensde ende dochte

 

Dat hi mit subtylheiden

 

Die dinc so lanc soude beiden,

 

Dat se des winters vlagen

 

Uten landen souden jagen;

Vs 640 Vore engheene, Var. voir enige.

644 Tote bider, Var. toter. Piroene, Peronne.

645 Bat voert, verder. Var. Vast voort.

647 Louwen, Laon.

650 Flamingerien, la Flamangrie, by Capelle.

652 Vertrecken, vertellen.

655 Erre, gram.

656 Op die waerde, op de hoede.

[p. 324]

665

Nochtan so vloech hem, des geloeft,

 

Die roec dagelijcs over thoeft.

 

 

 

Doe den heren aldus dochte

 

Dat men Philipse niet en mochte

 

Toecomen, no bestriden,

670

Wat sine sochten tallen siden,^{Vs 670}

 

Ende die regen ende die coude

 

Op hem quam, so menichfoude,

 

Ende si oic hadden vele faelgen⁶⁷³

 

Van drancke ende andre vitailgen,

675

Mits den sloten, sonder waen,

 

Die si achter hen lieten staen,

 

Worden te rade so die heren

 

Dat si weder wilden keren

 

Toter vriende lande waert,

680

Ende versten also die vaert,⁶⁸⁰

 

Toten naesten saysoene,

 

Daer ne ware anders niet toe te doene.

 

Doe Philips dat vernam

 

Ende die mare tote hem quam

685

Dat si trocken achterwaert,

 

Dachte hise in den steert

 

Te beslupene, mit siere macht,

 

Ende trac al dien langen nacht

 

Met sinen groeten heere alsoe

690

Toter Flammingerien toe,

 

Tote op een mijlken, seidi diet sach,

 

Daer die coninc Eduwaert lach.

 

Ende hi en wiste niet, seide men mi,

 

Dat hi Eduwaert was so bi;

695

Want hi hielt hem, sijt seker das,

 

Over eenen groeten pas,

 

Daer eene brugge over stoet,

 

Die groot was starc ende goet,

Vs 670 Sine, zy hem.

673 Vele faelgen, veel gebrek.

680 Versten, uitstellen; van het verbum verren, versten.

[p. 325]

 

Daer hi wel over waende tien,^{Vs 699}

700

Haddi sinen point gesien.

 

Nu was Philipse doen bekant

 

Dat die hertoge van Brabant

 

Thuuswaert ware getogen;

 

Des was hi seere in hogen;⁷⁰⁴

705

Want hi Eduwaerde met gewelt

 

Beloepen waende op dat velt,

 

Oft ander liede van sinen wegen,

 

Die hi daer seinden soude jegen

 

Als die dach ware opgegaen.

710

Ende des nachts so heeft verstaen

 

Edewaert dese sake,

 

Die seere was te gemake,

 

Dat hi Philipse soude sien.

 

Weten liet hi dat mettien⁷¹⁴

715

Den heren, die bi hem waren,

 

Dat si hem also bewaren,

 

Dat si ten wapenen souden sijn,

 

Tierst dat men sage des daegs schijn,

 

Ende haer batailgen wijslijc maken,

720

Also behoert talselken saken;⁷²⁰

 

Want hi hadde also vernomen

 

Dat Philips soude overcomen.

 

Des morgens, in den dageraet,

 

Ghinct al te wapenen, dat verstaet;

725

Men ginc missen lesen mede,

 

Ende biechten, alsoet es die sede,⁷²⁶

 

Ende ontfaen den Here, daer binnen

 

Leght al die zege ende tverwinnen.

 

Doe begonsten die heren

730

Haer batailgen te ordineren:

 

Drie batailgen, alsic verstoet,

 

Hadden si daer, groet ende goet;

Vs 699 Tien, trekken.

704 In hogen, verheugd.

714 Mettien, met dien, terstond.

720 Talselken, tot alzulken.

726 Alsoet es die sede. Het gebeurde ook voor den slag van Woeringen. Zie Heelu, v^s 4388 en volgg.

[p. 326]

 

Maer die hertoge van Brabant

 

Hadde die scoenste, als ic bevant,

735

Ende die meeste ten selven male,

 

Ende trooste die sine, herde wale.^{Vs 736}

 

Die coninc reed toten batailien,

 

Ende gaf troost sonder falien,

 

Met eenen goeden aenzichte,

740

So dat elcs herte verlichte.

 

Ter erden beetten si alle doe,⁷⁴¹

 

Ende verbeiden die viande also;

 

Alse nu stoeden, alse nu saten;⁷⁴³

 

Luttel dat si op dien dach aten.

745

Nu willic u maken vroet

 

Wat men in dander side doet.

 

 

 

Philipse was doen bekant

 

Dat die hertoch van Brabant

 

Seker thuuswert ware gekeert,

750

Ende heeft aldus geordineert,

 

Dat die coninc van Byhem,

 

Die bisscop van Ludicke mit hem,

 

Ende die Oostheeren gemeen,⁷⁵³

 

Die daer waren menich een,

755

Ende heren oic uut Vrancrike

 

Trecken souden gemeinlike,

 

Ende dien pas over liden,⁷⁵⁷

 

Ende Eduwaerde bestriden.

 

Doe dese heren gereet waren

760

Ende som over den pas gevaren,

 

Quam een waerdsman sere gerent,⁷⁶¹

 

Dien si voren hadden gesent,

Vs 736 Trooste die sine, boezemde de zynen vertrouwen in. Herde wale, zeer wel. In Braband zegt men thans nog hard wel.

741 Beetten, stapten af.

743 Nu eens stonden zy, nu eens zaten zy.

753 Oostheeren, de heeren uit Oostland, de Oosterlingen (Esterlings).

757 Overliden, overtrekken.

761 Waerdsman, wachtman, iemand uit de voorwacht van het leger.

[p. 327]

 

Ende brachte hem selke mare,

 

Dat die hertoge noch daer ware,

765

Met menegen vromen man,

 

Ende dat die coninc ware dan,

 

Ende sijn hulperen mit allen,

 

Neder te voet gevallen,

 

Alse die zege wilden verwerven,

770

Oft opt velt te samen sterven.

 

Doe die heren hoerden claer

 

Dat die hertoge noch ware daer,

 

Ende opten velde also gescaert,

 

Ende so willich ten wige waert,^{Vs 774}

775

Keerden si, al sonder beiden,

 

Tote Philipse ende seiden

 

Hem al dese selve mare,

 

Ende dat die hertoge ware dare,

 

Metter scoenster batailgen, die

780

Onder eenen here wart gezien je,

 

Ende dat hem wel voegen soude

 

Dat hi trecke, also houde,⁷⁸²

 

Te sinen vianden, daer si

 

Hem te velde lagen so bi,

785

Gescaert in sijns selfs lande,

 

Die hem alsoo groeten scande

 

Ende scade hadden gedaen;

 

Ende, woude hijt wederstaen,

 

Si souden ter selver uren

790

Haer lijf met hem aventuren;

 

Ende trocke hi oic des achter,

 

Hi bleve ewelijc in den lachter;⁷⁹²

 

Want de vianden waren gescaert.

 

Philips antwerdde, ter vaert,⁷⁹⁴

795

Dat hi niet en woude so schiere

 

Tere cansen wedden so diere,⁷⁹⁶

Vs 774 Ten wige, ten stryde.

782 Also houde, zoo aenstonds

792 Lachter, laster, lasterlykheid, blaem.

794 Ter vaert, vaerdiglyk.

796 Teere, t'eenre, op een.

[p. 328]

 

Ende dat hi die crone van Vrancrike

 

Niet en woude so haestelike

 

Aventuren op eenre uren:

800

So mislijc vielen daventuren.^{Vs 800}

 

Nu hoert hier eene edelhede,

 

Die coninc Eduwaert daer dede.

 

Men brochte voir hem gevangen dan

 

Enen Fransoys, enen wardsman,

805

Die opten velde quam gejaget,

 

Ende als hi hem hadde gevraecht

 

Al dat hi hem vragen woude

 

Gaf hi hem van sinen goude,

 

Ende daertoe een groot paert,

810

Dat vele gels was waert.⁸¹⁰

 

‘Gaet, sprac hi, zegt uwen here

 

Dat mi vernoit harde sere⁸¹²

 

Te liggene op deser heiden,

 

Daer ic hebbe liggen beiden

815

Na hem, van vroech mitten dage,

 

Ende dat icken geerne sage

 

Op den velde, mocht mi gescien.’

 

Die knape trac henen mittien,

 

Ende heeft sine bootscap wel gedaen.

820

Dus was mi seker doen verstaen.

 

Doen si daer dus mit gewelt

 

Gelegen hadden, op dat velt,

 

Met hongere in desen doene,

 

Tote lange over die noene,

825

Braken si op, mitter vaert,

 

Ende elc trac ten sinen waert,

 

Ende Eduwaert trac tAntwerpen waert,

 

Tsinen wive, die hi hadde waert,

 

Tsinte Michiels in die abdie,

830

Daer si lach met hare partie,

Vs 800 Mislyk, hachlyk.

810 Vele gels, veel gelds.

812 Vernoit, verdriet.

[p. 329]

 

Daer si van eenen sone genas,^{Vs 831}

 

Die Lyoen daer geheeten was.⁸³²

 

Dit gesciede, dat es waer,

 

Doen men screef xiij^c jaer

835

Ende xxxix, des zijt wijs,

 

Omtrent ten dage sinte Remijs,⁸³⁶

 

Op eenen saterdach, alsict ontfinc.

 

Nu hoert hier voert selsen dinc.⁸³⁸

 

 

 

Hier so moeghdi wonder horen.

840

In deser tijt, ende daer te voren,

 

So droech Vlaenderlant qualike

 

Met haren grave Lodewicke,

 

So dat si hem niet en getruden,⁸⁴³

 

Ende sine wandelinge seere scuden,⁸⁴⁴

845

Om dat hi altoos te rade ginc

 

Philipse, den vrancschen coninc,

 

Ende sinen raed algader dede,

 

Dat hem dicke verginc te lede,⁸⁴⁸

 

Also ghi nu hier na saen⁸⁴⁹

850

In corten woerden moeght verstaen.

 

Die van Brugge, sonder vermiden,

 

Quamen te Cortrike teenen tiden,

 

Ende vengen daer desen grave,⁸⁵³

 

Ende sloegen hem oic daer ave,

855

Voer sijn oegen, ter selver stonde,

 

Sinen maech, here van Denremonde,

 

Den here van Nevele oic alsoe,

 

Ende andre riddren daer toe,

 

Die si bi den grave vonden.

860

Horen grave dat si bonden

Vs 831 Genas, verloste.

832 Lyoen, Lionnel, hertog van Clarence, gestorven in Italien 1368.

836 Sinte Remys... op eenen saterdach. De feest van den H. Remigius valt den 13 january, in het jaer 1339 (1340) een vrydag. De prins werd dus geboren den 14 january 1340.

838 Selsen, zeldzaem.

843 Getruden, vertrouwden.

844 Wandelinge, verkeer.

848 Te lede, tot leed.

849 Saen, spoedig.

853 Vengen, vingen. Deze aenval op Kortryk beschryft Goethals-Vercruyssen in zyn Jaerboek der stad en oude casselry van Kortryk, II, bl. 27 en volgg.

[p. 330]

 

Op eenen wagen, mitter vaert,^{Vs 861}

 

Ende voerdene te Brugge waert,

 

Ende leidene, met hoeden groot,

 

Ghevangen op haer bellefroet,⁸⁶⁴

865

Daer hi lach lange stonde,

 

Eer hi ute comen conde.

 

Hier na moeste dicke gescien⁸⁶⁷

 

Dat hi uut Vlaendren moeste vlien,

 

Ende te Vrancrike waert jagen,

870

Oft sijn volc hadden verslagen,⁸⁷⁰

 

So ongemint was hi altoes

 

Met sinen volke ende graciloes,

 

Des men vele beteech doen

 

Heren Willeme van Ausoen,⁸⁷⁴

875

Was een clerc van Borgelion:

 

Hi was sijn laten ende sijn doen,

 

Die, mids Philipse van Vrancrike,

 

Bisscop tsint was tot Camerike,

 

Die vele discoerds brachte toe.

880

Eens so gevielt also,

 

Dat die grave, om sijn ongevoech,

 

Met sinen volke so qualiken droech,

 

Dat hi in Vrancrijc quam, geiaecht

 

Van vreesen, ende sere versaecht,

885

Datten sijn liede willen ontliven,

 

Ende dat hi daer nien dar bliven,⁸⁸⁶

 

Om groote vreese van der doot.

 

Philips, met heere groot,

 

Gereedde hier omme sine vaert,⁸⁸⁹

890

Ende trac also te Vlaenderen waert.

Vs 861 Op eenen wagen, volgens Goethals op een kleyn peêrdeken.

864 Bellefroit, fr. beffroi.

867 Dicke, dikwerf.

870 Hadden, had hem.

874 Willem van Ausoen, Guillaume d'Auxone, bisschop van Kameryk in de jaren 1336-1342. De voornaemste gunsteling van graef Lodewyk was echter zekere abbé de Vigelay of Vazelai, genaemd Réthel. Carpentier, Histoire de Cambray, I, p. 387, en Gazet, Histoire ecclésiastique des Pays-Bas, p. 37, zeggen dat Willem tot het geslacht van Avesnes behoorde.

886 Nien dar, niet en dorst (dierf).

889 Gereedde, bereidde.

[p. 331]

 

Onder Cassele so viel hi doen,

 

Daer men sach menich pauwelioen.^{Vs 892}

 

Nu hoert voert an dmeeste geninde⁸⁹³

 

Dat ic ergens bescreven vinde:

895

Die Vleminge, die in dien dagen

 

Uten westen te Cassele lagen,

 

Ende alle die pauwelioene sagen,

 

Begonst hem qualijc te behagen,⁸⁹⁸

 

Ende hem die coninc oic benam⁸⁹⁹

900

Dat hem geen vitaelge en quam,

 

Worden si te rade in dien

 

Dat sijt ten coninc wouden tien.⁹⁰²

 

Tien dusent was er, of daer omtrent,

 

Uut West Vlaenderen; want die van Gent

905

Ende van Brugge en waren doe

 

Noch ander steden niet comen toe:

 

Dese setten al voer al,⁹⁰⁷

 

Ende trocken neder, sonder gescal,

 

Midden daegs, wel gescaert,

910

Ende trocken tconincs tenten waert,

 

Ende waren tot daer bi comen.

 

En hadde die grave niet vernomen

 

Van Henegauwe dese dinc,

 

Die hen den streke onderginc,⁹¹⁴

915

Si hadden claerlijc doen met allen

 

In des conincs pauwelioen gevallen,

 

Eer hijs hadde geweten iet.

 

Selc genint is selden gesciet.

 

Al viel hem daventure swaer,

920

De grave hi bestoese daer⁹²⁰

 

Met een deel Brabantsoenen.

 

Het was rechte voer der noenen

Vs 892 Pauwelioen, paviljoen, tente.

893 Geninde, stoutheid.

898 Begonnen zich daerin kwalyk te behagen.

899 Ende hem, en vermits hun.

902 Tien, trekken.

907 Setten (op het spel).

914 Die dat opzet verydelde.

920 Hi bestoese daer, hy bestond ze daer, hy viel daer op hen.

[p. 332]

 

Daer versloechise alle doot,

 

Datter cume een ontscoot.^{Vs 924}

925

xiij^c ende twintig ende acht⁹²⁵

 

Screef men, op sinte Bartelmeus dach.

 

Mids desen so ginc Vlaenderlant

 

Sinen grave te male in hant.

 

Die coninc trac weder thuis waert;

930

Die grave trac int lant, ter vaert,

 

Ende ginc sieden ende braden,

 

Blinden, hangen ende raden,⁹³²

 

Te Brugge ende oec te Ghent,

 

Ende int lant daer omtrent,

935

Ende hadde sijn lant wel in bedwange;

 

Maer en geduerde hem niet lange.

 

 

 

Doe Willam, grave van Henegouwe,

 

Desen dienst, scoen ende getrouwe,

 

Philipse van Vrancrijc hadde gedaen,

940

Also ghi hier voren hebt verstaen,

 

So haddijs danc cume iet

 

Van Philipse, ofte niet.

 

Van doen hi hadde vercregen

 

Crevecuer ende Alut, jegen⁹⁴⁴

945

Eenen here van Denremonde,

 

Dies machtich was tier stonde,

 

Ende wel betaelt mit sinen gelde,

 

So onderginc hem mit gewelde

 

Philips, ende bleeffer here ave,

950

Waest lief ofte leet den grave;

 

Ende doen hi geware waert das

 

Dat al sinen dienst verloren was,

Vs 924 Cume, nauwlyks.

925 In het HS. staet verkeerdelyk xiij^c een ende dertich ende acht. De slag tusschen de Franschen en de Bruggelingen, aengevoerd door Nikolaes Zannequin, had plaets dynsdag den 23 augustus 1338. Zie Meyer, Annales Flandr., édit. Antv. 1561, fol. 133. Jan van Dixmude stelt het eenen dag later, in zyne Kronyk, uitgave van Lambin, bl. 212.

932 Raden, radbraken.

944 Crevecuer, Crevecoeur, thans in het département du Nord. Alut is my onbekend.

[p. 333]

 

Ende dat Philips en dachte mere

 

Op vromecheit noch op ere,

955

Die enich goetman hadde verdient,^{Vs 955}

 

Ende sijn en woude niemans vrient,

 

Ende anders niet en gheerde⁹⁵⁷

 

Dan scat ende groete hoeverde,

 

Dachte hi, in sinen moede,

960

Hi soudt hem maken tontgoede;⁹⁶⁰

 

Want hi was wijs ende behindech,

 

Daer toe stout ende ghenindech,

 

Ende ginc te hant informeren

 

Deser werelt meeste heeren,⁹⁶⁴

965

Dat was den keiser Loduwike,

 

Den coninc van Engelant die gelike,

 

Den grave van Gulke daer toe meer,⁹⁶⁷

 

Want hi was horen iij^er zweer,⁹⁶⁸

 

Ende ander heren daer toe met.

970

Dus ruerde tierst, dat ghijt wet,

 

Dese grave, voere sijn doot,

 

Dorloge, dat nu staet groot;

 

Ende ware hi te live bleven

 

Hi hadt daertoe wel verdreven⁹⁷⁴

975

Dat die keiser al sine macht

 

Met hem hadde neder bracht,

 

Ende dat oic dorloge, sonder waen,

 

Vele bat hadde voert gegaen.

 

Dat ic dese toewale dus segge,⁹⁷⁹

980

Ende mede in die geste legge,

 

Alse ghi wel hoert ende siet,

 

Dat ne doe ic sonder sake niet;⁹⁸²

Vs 955 Goetman, hetzelfde als in het fransch gentilhomme. Het Bremisch-Niedersächsisch Wörtebuch stelt voor Guderhande Mann, einer von Adel.

957 Gheerde, begeerde.

960 Tontgoede, ten ongoede, ten kwade.

964 Meeste, voornaemste, grootste.

967 Gulke, Gulik. In het HS. staet Tulke.

968 Horen iij^er zweer, neef van alle drie.

974 Verdreven, gedreven.

979 Toewale, waerschynelyk te lezen toevale, toeval, accidentia. Zie v^s 986.

982 ne, en. Sake, oorzaek.

[p. 334]

 

Want poeten ende cronisten,^{Vs 983}

 

Die van dichtene wel wisten,

985

Plagens oic, alsict verstae,⁹⁸⁵

 

Ende hetent incidentia.

 

Oec eest goed, alst mach gevallen,

 

Dat men coute ende hore van allen;

 

Want hier en es geset niet,

990

En hoere te deser geesten iet.⁹⁹⁰

 

Des biddic hem diet selen lesen

 

Dat sijt in goede laten wesen.

 

 

 

Nu waert echt dese Loduwijc,⁹⁹³

 

Grave van Vlaenderen, qualijc

995

In sijn lant onder sine liede,

 

Als hem menichwerf geschiede,

 

So dat hi nam sine vaert

 

Van vreesen te Vrancrike waert.⁹⁹⁸

 

Nu moeghdj horen vrimde dinc

1000

Hoet in Vlaenderen nu staen ginc.

 

Binnen Gent so was verhaven¹⁰⁰¹

 

Een knape, niet rike van haven,¹⁰⁰²

 

Ende van geenre grooter geboort,¹⁰⁰³

 

Die so wart getogen voert,

1005

Dat al tlant an hem vel;¹⁰⁰⁵

 

Maer hi conste spreken wel

 

Ende wart van groeter gewelde,

 

Ende hiet Jacob Van Artevelde,

 

Daer al tlant an viel seere,¹⁰⁰⁹

1010

Jegen den grave sinen here.

 

Dese Jacop ginc nu pogen

 

Hoe hi hem soude mogen

Vs 983 Poeten, in den tekst poenten.

985 Plagens oic, waren zulks gewoon te doen.

990 Of het behoort iets tot deze geschiedenis. En geldt hier zoo veel als het en.

993 Echt, daerna.

998 Van vreesen, uit vrees.

1001 Verhaven, verheven, opgekomen.

1002 Niet rike van haven, niet ryk van goed. Var. Die rijc van haven was. Vergelyk Brabantsche Yeesten, 1, bl. 562, de aenteekening op v^s 4184.

1003 Var. Ende van cleinder geboort.

1005 Vel, viel.

1009 An viel. Var. aen was.

[p. 335]

 

Jegen den grave bewaren altoos,

 

Ende jegen Philipse van Valoes,

1015

Die hem haetten totter doot.

 

Nu hoert hier wonder groot:

 

Hi bracht daer toe, dien stonden,

 

Dat te samen worden verbonden

 

Eduwaert, coninc van Engelant,

1020

Ende Vlaendren ende Brabant,

 

Ende die grave van Hollant mede,

 

Met consente van elker stede.^{Vs 1022}

 

Die steden van Vlaenderen quamen

 

Hier omme in Brabant te samen,

1025

Ende die staden van Brabant¹⁰²⁵

 

Quamen weder in Vlaenderlant,

 

Om dat vaste te besaertereerne,¹⁰²⁷

 

Ende met zegelen te confirmeerne,

 

Dat elc van hen soude wederstaen¹⁰²⁹

1030

Donrecht dat hen worde gedaen,

 

Ende elc soude andren wale¹⁰³¹

 

Helpen houden sine pale,

 

Ende al onrecbt helpen weren,

 

Dat den andren mochte deren,

1035

Jeghen elc lant ende elken here,

 

Ende dit soude duren emmermere,

 

Met vele verweerden, des zijt vroet,

 

Die oirboirlijc sijn ende goet,

 

Die ic niet vertrecken en can.

1040

Die heren zegelden vore dan,

 

Baenrootsen ende riddren daer na,¹⁰⁴¹

 

Uut elken lande, alsict versta,

 

Ende daer na elke vrye stede,

 

In Brabant ende in Vlaendren mede.¹⁰⁴⁴

Vs 1022 Van elker. Var. Vander.

1025 Staden, steden.

1027 Besaertereerne, met charters te bevestigen.

1029 Dat. In het HS. daer.

1031 Elc soude anderen, zy zouden elk-ander.

1041 Baenrootsen, baenrotsen, barons.

1044 Zie dit verbond van den 3 december 1339 in de Plakkaertboeken van Braband, deel I, bl. 443-448.

[p. 336]

1045

Houdt ment wel so eest goet,^{Vs 1045}

 

Ende houdt ment qualijc, des zijt vroet,

 

So en eest maer sceren ende scop.

 

Hier staet hen wel te siene op;

 

Want ens here, onder der sonne,¹⁰⁴⁹

1050

Die hen soude gederen connen,¹⁰⁵⁰

 

Op dat si hem wel te samen binden,¹⁰⁵¹

 

God en woudse selve schinden.

 

 

 

Doe die coninc te Ghent in quam,

 

Om dit gebont, alsict vernam,¹⁰⁵⁴

1055

Brachte hi an, wel gevisiert,¹⁰⁵⁵

 

Vrancrike ende Engelant gequartiert,

 

Ende screef hem coninc van beiden dan,

 

Ende ontfingen den goeden man

 

Over coninc van Vrancrike:

1060

Wie hoerde je des gelike?

 

Doe dese dingen waren gedaen

 

Es die coninc gevaren saen

 

TEngelant waert, om meer baten,

 

Ende heeft binnen Gent gelaten

1065

Sijn wijf, ende sijn kindre mede.

 

Oic gelach si daer ter stede

 

Van eenen sone, dat es waer,¹⁰⁶⁷

 

Ende die coninc geloefde daer

 

Weder te commene, sekerlike,

1070

Onsts hem God van hemelrike,¹⁰⁷⁰

Vs 1045 Sceren, spotterny. Scop, spel.

1049 Ens, het en is, daer en is. In het HS. eens.

1050 Gederen, deeren.

1051 Mids zy wel te samen verbonden blyven.

1054 Om dit gebont, ter oorzake van dit verbond.

1055 Bragt hy, voerde hy (een wapen) aen, zeer goed uitgevonden. Door wel gevisiert kan men ook verstaen: ik zeg het u wel gevisierd (met goed inzicht).

1067 Van eenen sone, genaemd Jan van Gent, hertog van Lancaster. Zy logeerde in 't klooster van S^t Baefs, volgens de Vlaemsche Rymkronyk, uitgegeven door G. Kausler, Tübingen, 1840, in-8^o, v^s 8227. De zoon, te Antwerpen geboren, kreeg zynen naem naer het wapen van Braband, Lyoen; deze moest nu den naem van Gent dragen.

1070 Onsts hem, vergunde des, vergunde zulks hem; van Onnen, thans jonnen.

[p. 337]

 

Alse die winter ware sier vaerde,^{Vs 1071}

 

Ende men gras vonde op daerde.

 

Dus heeft Jacob van Artenvelde

 

Hem bewaert mit gewelde,¹⁰⁷⁴

1075

Met groeten heren, also ghi

 

Nu hebt horen seggen mi.

 

Hoe die van Camerike ute traken,

 

Ende Haspre algader ontstaken,

 

Ende andre dorpe also wale;

1080

Hoe die grave, ten selven male,

 

Ende sijn oem van Beamont,¹⁰⁸¹

 

Trocken, ter selver stont,

 

In sconincs Philips lande,

 

Beide mit roeve ende mit brande,

1085

Dat willic desen tiden

 

Al meest overliden.¹⁰⁸⁶

 

In desen tijt geviel oic dat

 

Die van Risele der stad

 

Quamen in Vlaenderlant,

1090

Ende stichten roef ende brant,

 

Ende een deel dorpe gedestrueert;

 

Maer si worden saen gekeert,

 

Want Vlaminge ende Engelsce mede

 

Jaeghdense weder in hoir stede,

1095

Te horen scaden ende scanden swaer.

 

Maer ij graven vingen si daer¹⁰⁹⁶

 

Uut Engelant, geloevets mi,

 

Van Suffolc ende van Sailgebery,

 

Om dat si te verre volchden na

1100

Den vianden, alsict versta,

 

Die men Philipse al te hant

 

Teenen presente heeft gesant,

 

De welke graven hi beide

 

In sijn vaste hoede leide.

Vs 1071 Ware sier vaerde, zyner vaert gegaen ware, weg ware.

1074 Hem bewaert, zich verzekerd.

1081 Beamont, Beaumont.

1086 Overliden, voorby gaen.

1096 Si, namelyk die van Ryssel.

[p. 338]

1105

Jegen dat die zomer naken

 

Soude, hadde Philips doen maken

 

Een vlot van c.c. scepen,

 

Daer hi mit hadde begrepen^{Vs 1108}

 

Altenen gader dat Swin,¹¹⁰⁹

1110

So datter engeen goet in

 

Comen en mochte te Vlaendren weert,

 

Noch te Brabant, en wart geweert.¹¹¹²

 

Oec was haer meninge mede,

 

Waert dat Eduwaert over lede,¹¹¹⁴

1115

Dat sine seker souden bestaen,¹¹¹⁵

 

Ende dan vangen ofte verslaen.

 

Dese scepe daden groeten pant¹¹¹⁷

 

Beide in Vlaendren ende in Zeelant,

 

Ende in Brabant daer toe mede,

1120

Al tote Antwerpen der stede;

 

Want die mare liep openbaer

 

Dat si souden comen daer,

 

Ende die stad daer bestriden.

 

Antwerpen, ten selven tiden,

1125

Bewaerde hem hier jegen wale

 

Met meneger bliden ende springale.¹¹²⁶

 

Oec was, tier tijt, ane geleit

 

Die torne aen de visschemart steit,¹¹²⁸

 

Die starc, groot ende scone es.

1130

Doe schreef men .xl., sijs gewes.

 

Een hooft roovere was dan

 

Van desen scepen een voerman,¹¹³²

 

Spoude-Visch was sijn toename,

 

Gode ende menschen onbequame.¹¹³⁴

Vs 1108 Begrepen, ingenomen.

1109 Swin, de rivier het Zwyn, in het land van Cadsant.

1112 En wart het en werd, of het werd.

1114 Over lede, overkwam.

1115 Sine, zy hem. Bestaen, aenvallen.

1117 Pant. Pand doen is aenslagen

1126 Bliden ende springale, zekere groote oorlogstuigen of engienen.

1128 De toren welke aen de vischmarkt te Antwerpen staet. Hy staet er nog, zoo ik meen.

1132 Voerman, aenvoerder.

1134 Ombequame, onaengenaem.

[p. 339]

1135

Hierna seldj horen te samen

 

Hoe so dat si ende namen.

 

 

 

Doe die winter leden was,

 

Ende men hadde dnuwe gras,

 

Quam mijn her Jan, Philips zone,

1140

Die oirloegs nien was gewone,^{Vs 1140}

 

Met vele volcx wel te gereke,¹¹⁴¹

 

Ende viel doe voor Tuinliveke,

 

Dat toehoerde den bisscop;

 

Maer daer so waren op

1145

Sgraven liede van Henegouwe,

 

Diet hielden alse lieden getrouwe;

 

Want een riddre, een Henouwier,¹¹⁴⁷

 

Hiet van Maeny her Wautier,¹¹⁴⁸

 

Had thuis onder ronnen¹¹⁴⁹

1150

Sbisscops liede, ende afgewonnen,

 

Ende sijn partie daer op gedaen.

 

Doe dit die grave hadde verstaen

 

Van Henegouwe liet hijt te hant

 

Den hertoge weten van Brabant,

1155

Ende dien Vlamingen daer toe,

 

Die allegader quamen doe,

 

Die hertoge quam met groter machte,

 

Want hi die gemeente met hem brachte,¹¹⁵⁸

 

Ende Jacob van Artenvelde

1160

Quam daer met groeter gewelde.

 

Philips selve quam daer dan,

 

Bi sinen sone, met menegen man;

 

Maer si lagen over eenen pas,

 

Daer si met wel bewaert was,

1165

So dat men hem en mochte doe

 

Van gheenre ziden comen toe.

Vs 1140 Nien, niet en.

1141 Wel te gereke, wel te pas, die er goed uitzagen. Zie Brab. Yeesten, bl. 2, v^s 602. - Tuinleveke, Thun-l'Évêque.

1147 Henouwier, Henegouwer.

1148 Maeny, Mauny.

1149 Thuis, het slot, het fort: onder ronnen, beloopen.

1158 Die gemeente, zyn volk.

[p. 340]

 

De pas was wijt ende diep,

 

Die tusschen beide die heren liep.

 

Philips ende sijn sone Jan

1170

Lagen in dander side dan,

 

Henegouwe, Vlaendren ende Brabant

 

Lagen over an den anderen cant,

 

So dat elc here, van daert lach,

 

In des anders here wel sach.

1175

Noch toe en had men niet vernomen

 

Oft Eduwaert over soude comen.

 

Deen seide neen, ende dander ja.

 

Nu hoert voert alsiet versta.

 

Nochtan dat die pas was swaer,

1180

Si vonden oftan tghewat daer,^{Vs 1180}

 

Vlaminge ende Brabantsoene,

 

Die hem wouden maken coene,

 

So dat si dien pas som leden,

 

Ende metten vianden streden,

1185

Ende scade daden ende scade namen,

 

Ende sere gequetst weder quamen.

 

Doe die heren sagen dat si doe

 

Philipse nien mochten comen toe,

 

Overmids den swaren pas,

1190

Die tusschen hen beiden was,

 

Ende dat hi oic mit siere gewelde

 

Niet en soude topenen welde,

 

In gheer manieren, comen,¹¹⁹³

 

Hebben si den raed genomen

1195

Dat van Henegouwe die grave

 

Sijn liede dede comen ave,

 

Ende stac int huus den brant,

 

Ende strueerdet tot int sant;

 

Want thuus sijns viands was

1200

Des bisscops, alsic voren las.

Vs 1180 Oftan, echter. Dit woord staet tegenover nochtan, van v^s 1179. Tgewat, een waedplaets.

1193 In geer, in geener.

[p. 341]

 

Dus keerden si alle thuus waert.

 

Si wisten cleene dat Eduwaert^{Vs 1202}

 

Der Sluus was comen so bi,¹²⁰³

 

Als ghi nu horen moeght van mij.

 

 

1205

Doe dit voren Thuin gesciede,

 

Quamen Eduwaert ende sijn liede

 

Getogen over die zee,

 

Mit .ijc. scepen of mee,

 

Als die ghene die woude volstaen

1210

Int gelof dat hi hadde gedaen.

 

Ende ten iersten dat hi vernam

 

Dat hi bi tlant van Vlaenderen quam,

 

Dede hi hem, sonder letten,

 

Opt lant van Vlaenderen setten.

1215

‘Geloeft si God (dat hi sprac)!

 

Doen ic uut desen lande trac

 

Geloefdiec, mitter trouwen mijn,

 

Dat ic hier weder soude sijn

 

Eer sint Jans dach, sonder waen,

1220

Ende dat so hebbic gedaen;

 

Want ic hier stae opt sant.’

 

Tsinen scepe trac hi te hant,

 

Ende rechte op sinte Jans dach,¹²²³

 

Die in midden den somer lach,

1225

Omtrent den vespertide,

 

Bestoet hi mit scarpen stride

 

Van Vrancrike Philips scepen,

 

Die dat Swin hadden begrepen,

 

Die menegen coopman beroeft

1230

Hadden, ende oic onthoeft.

 

Sonder voerraed ghinghen si toe¹²³¹

 

Met eenen hoefde, sine wisten hoe,

Vs 1202 Si wisten cleene, zy wisten weinig.

1203 Sluus, Ter Sluys, een stad van Cadsand.

1223 Sinte Jans dach, 24 juny 1340.

1231 Voerraed, zonder vooraf raed te slaen.

[p. 342]

 

Zonder avijs, alsict versta.

 

Deen quam vore ende dander na;

1235

Maer God sender sine genade,

 

Om wech te doene die quade;

 

Want hi harer quader daden

 

Niet langher en woude gestaden.^{Vs 1238}

 

 

 

Die Fransoyse, al ongelet,

1240

Hebben hem ter were geset,

 

Stouteliken, hoochs noods.

 

Daer stortte men so vele bloots¹²⁴²

 

Dat wonder was te scuwen an;

 

Daer vochten si aldus dan

1245

Van beiden ziden mit groter cracht,

 

Tote dat hem benam die nacht.¹²⁴⁶

 

Des smorgens vroeg echt alsoe

 

Ginc die coninc weder toe,

 

Met geninde herde groot.

1250

Menich man so bleef daer doot,

 

Ander verdroncken ende verslagen.

 

Dit seiden si diet wel sagen.

 

Die coninc was, wien lief wien leet,

 

Bi den iersten daer men street,

1255

Ende vacht mitter hant so sere

 

Dat wonder was van selken here.

 

Die Fransoise mit groeten ghere¹²⁵⁷

 

Setten hen so sere ter weere,

 

Dat wonder was te scouwen an.

1260

Daer moeste sterven menich man;

 

Dus so stoet die starke strijt.

 

Toter hoger primetijt¹²⁶²

Vs 1238 Gestaden, toelaten.

1242 Bloots, bloeds.

1246 Dat hem, dat het hun.

1257 Ghere, begeerte, drift

1262 Primetijt. By Froissart: si dura la bataille et la pestillence de l'heure de prime jusques à haute nonne (van zes ure s' morgens tot over middag). Zoo ook de Chroniques de Flandres, uitgegeven door Sauvage, p. 153. Volgens de Brab. Yeesten, boek V, cap. 50, duerde echter de slag van s' avonds vôôr S^t-Jans dag tot 's anderdaegs.

[p. 343]

 

Dat si streden, ongeviert.^{Vs 1263}

 

Doe so worden gescoffiert¹²⁶⁴

1265

Die Fransoyse, ende so begrepen,

 

Dat si sprongen uten scepen,¹²⁶⁶

 

Ende verdroncken mit hoepen groot.

 

Ende vele bleeffer in die scepe doot,

 

So dat men daer int bloet¹²⁶⁹

1270

Tote bi den enkele woet.¹²⁷⁰

 

Die doode worden geworpen voort

 

In der zee, over der scepe boort,

 

So dat dat water root stoet,

 

So menichsuldich was dat bloet.

1275

Der Fransoysen bleven daer wale

 

Dertech duisent bi getale.¹²⁷⁶

 

Ende der Engelschen, wien soes wondert,

 

Also luttel alse ses hondert.¹²⁷⁸

 

Dese strijt geviel voor dat Swin

1280

Doe men Gods jaer schreef, meer no min,

 

Derthien hondert ende veertach,

 

Dies men euweliken sal doen gewach.

 

Dese vrancrijcsche partien

 

Waren meest uut Normandien,

1285

Ende van Kaleys uter stede.

 

Oic so waren daer mede

 

Een deel Vlaminge, te waren,

 

Die uten lande gebannen waren.

 

Oec was daer gevaen dan

1290

Van der Sluus een voerbaer man,¹²⁹⁰

Vs 1263 Ongeviert, onophoudelyk.

1264 Gescoffiert, verslagen.

1266 Sprongen uten schepen. Toen de maer van deze nederlaeg aen het fransche hof kwam riep de hofnar: ‘O wat zyn die Vlamingen toch lafaerts!’ - ‘Hoe zoo?’ - ‘Om dat zy de Franschen niet hebben durven naspringen.’

1269 Bloot, bloed.

1270 Woet, waedde, baedde

1276 Dertech duisent bi getale. In de Rymkronyk van Vlaenderen, v^s 8306, XX^m

1278 Ses hondert. In de Rymkronyk, v^s 8315, wel X^m. Een verslag van dezen stryd werd door koning Eduward zelven naer Engeland overgezonden, en staet gedrukt by Rymer, II, II, p. 1129.

1290 Een voornaem man van Sluys. Het woord voerbaer staet ook by Melis Stoke, B. III, v^s 1569.

[p. 344]

 

Daer men voermaels vele hielt ave,

 

Ende was ute metten grave,^{Vs 1292}

 

Daermen vele gouds om woude geven.

 

Haddj behouden mogen tleven,

1295

Die men Jan van Eyle hiet;¹²⁹⁵

 

Maer die van Brugge en woudens niet:

 

Daeromme sloech men hem af thoot

 

Te Brugge, vore dat Bellefroet.¹²⁹⁸

 

Maer Spoude-Visch, als ic vernam,

1300

Dede den raed dat hi henen quam;¹³⁰⁰

 

Want hi des nachts alsoe

 

Wel met .x. scepen ontvloe.

 

 

 

Van deser hoeger victorien,

 

Die ewelijc blijft in memorien,

1305

Worden blide ten selven male

 

Alle die spreken dietsche tale;¹³⁰⁶

 

Want die zee, dat seggic u,

 

Wart sere gesuvert nu

 

Van die rovers, die daer voeren

1310

Den coepmannen daden toren,¹³¹⁰

 

Ende Eduwaert bleef voert mee¹³¹¹

 

Vele bat here van der zee.¹³¹²

 

Nu sijn die Vleminge mit allen

 

An coninc Eduwaert gevallen,

1315

Ende gereedden hore vaert

 

Met scepe te Vrancrijc waert.

 

Te rade worden si alsoe

 

Dat si voer Doernike vielen doe.

Vs 1292 Ute, uitgetrokken.

1295 Eyle. By Despars, II, bl. 346 komt hy voor onder den naem van Jonker Jan Van Heylle en als kapitein van het schip S^t- Christoffel.

1298 Belefroet, belfroid, beffroi, anders genaemd de Halle van Brugge.

1300 Dede den raed, maekte met overleg.

1306 Duitsche tale, om dat het een victorie was op de Romaensche of Waelsche natie. Hierin ziet men hoe sterk toen de algemeene Duitsche geest, de stamnationaliteit, nog werkte.

1310 Toren, verdriet.

1311 Voert mee, 't zelfde als voert meer, voortaen

1312 Vele bat. veel beter.

[p. 345]

 

Van Henegouwe grave Willam,

1320

Hollant ende Zeelant met hem,

 

Die van Zeeland setten hoir vaert

 

Met scepe te Vranckrike waert.

 

Die hertoge hi quam na;

 

Want, also alsict versta,

1325

Was sijn gemeente so groot,^{Vs 1325}

 

Dat het hem dede den noot

 

Dat si na moesten volgen.

 

Des was die hertoch zere verbolgen

 

Dat si so lange maecten dat.

1330

Dus viel die hertoch voir die stad

 

Metten scoensten heere dat vor dien

 

Uut enegen lande je wart gesien.

 

Gelre ende Gulke quamen mede,

 

Die oic vielen voir die stede,

1335

Loen, Valkenborch ende Beamont,

 

Ende andre, die mi nien sijn cont.

 

Dus es Doirnicke omlegen dan

 

Met menegen vromen stouten man.

 

 

 

Doe Eduwaert viel voer die stede

1340

Dedi een groete edelhede;

 

Want hi Philipse heeft gesant

 

Een lettre; ende dede hem dus bekant:

 

‘Philips, neve, dits jammer groot

 

Dat so menich mensche blijft doot,

1345

Dier scout toe en hebben engheen,¹³⁴⁵

 

Om tocsuin van ons tween.¹³⁴⁶

 

Het ware beter dat wi quamen

 

In eenen crite te samen,¹³⁴⁸

Vs 1325 Gemeente, volk.

1345 Die er geen schuld (scout) aen en hebben.

1346 Tocsuin, t' ocsuin, de oorzaek van twist.

1348 Crite, kryt, strydperk, kampplaets. De brief van Eduward en het antwoord van den koning van Frankryk leest men in Buchon's laetste uitgave van Froissart, I, pag. 110; doch daerin vindt men geen voorstel tot een twee-gevecht.

[p. 346]

 

Ende wijt becortten onder ons beiden,

1350

Ende lieten gode die sake sceiden;

 

Oft, en wilt di hier niet an,^{Vs 1351}

 

Neempt tote u .c. riddren dan,

 

Ic nemer .c. oic daer toe,

 

Ende latet ons becorten alsoe.

1355

Ende eest oic dat engeen

 

En genuecht van desen tween,

 

So bringen wi ons volc te male,

 

Ende laet ons cortten dese quale.

 

Die tvelt behoudt hebbe deere

1360

Ende blive Vrancs coninc voirt meere.

 

Ende laet nu uwen wille saen

 

Met desen selven bode verstaen.’

 

Dese lettre was ten selven male

 

Open besegelt, harde wale,

1365

Met eenen groten segel gequartiert

 

Vrancrike ende Engelant, wel versiert.

 

Philips mercte den segel wel

 

Met eenen ansichte stuer ende fel,

 

Ende sweech lange al stille.

1370

God wiste wel sinen wille.

 

Doe dede Philips weder weten

 

Dat hi die crone hadde beseten

 

In goeden rasten vele jare,¹³⁷³

 

Ende dat se sijn recht erve ware,

1375

Van rechter geboert verstorven,

 

Ende dat hi die hadde verworven

 

Met consente gemeenlike

 

Der genoten van Vrancrike,¹³⁷⁸

 

Ende dat hier nieman an en kinde¹³⁷⁹

1380

Dan hem selven ene vinde,¹³⁸⁰

Vs 1351 Di, gy.

1373 Rasten, ruste.

1378 Genoten, fr. pairs.

1379 Hier, hy er.

1380 Eene vinde, een enkel brokje. Vinde staet hier om het rym, voor vinne, by Kiliaen pars abscissa. Het heeft de zelfde beteekenis als bone in V^s 278 hier boven, waer byna het zelfde antwoord voorkomt.

[p. 347]

 

Ende dat hi noch te desen tiden

 

Daeromme niet en woude striden;

 

Maer alst hem soude duncken tijt

 

So soudi hem leveren strijt,

1385

Lichte eer hem lief soude wesen.

 

Hier met latic van desen.

 

 

 

Nu moeghdi horen openbare

 

Van dingen, die harentare^{Vs 1388}

 

In desen tiden sijn gesciet,

1390

Also men in orloige pliet.¹³⁹⁰

 

Het geviel in desen tijt

 

Voire Arie, in enen strijt,¹³⁹²

 

Daer her Robbrechts van Artoes

 

Versloech soe menech fransoys,

1395

Oec verloes hi der siere mede,¹³⁹⁵

 

Dandre jaeghdi in di stede.

 

Men seide dat, al over waer,

 

Dat Lodewijc selve was daer,

 

Grave doen was van Vlaendren lant;

1400

Want hi was sijns lants viant,

 

Ende plach tArie, tien tiden,

 

Tsine, ende uut ende in te riden.¹⁴⁰²

 

Van Artoys dese here Robbrechts

 

Wart verdreven, jegen rechts,

1405

Uten rike van Vrancrike;

 

Nochtan was hi sekerlike

 

Een vri edel fransoys,

 

Ende recht oer van Artoes,

 

Ende bat geboren, sijt seker das,

1410

Dan coninc Philips selve was;

 

Maer die coninginne, Philips wijf,

 

Was hem so swaer ende so stijf,

 

Dat sine slants heeft verdreven,

 

Ende heeft dat graefscap gegheven

Vs 1388 Harentare, hier en daer.

1390 Pliet, pleegt.

1392 Arie, Aire.

1395 Der siere, der zynre, van zyn volk.

1402 Tsine, te zyn, te wezen.

[p. 348]

1415

Van Bourgognien haren broeder,

 

(Van haren vader ende van moeder)

 

Ende hadde haren man in dien^{Vs 1417}

 

Dat hi al dit dede gescien;

 

Maer si toenderre redene ave,

1420

Die vray en was noch gave.¹⁴²⁰

 

Hoe dit vore ende na gevel¹⁴²¹

 

Soude men u vertrecken wel,

 

Maer het soude te lanc gerecken.

 

Oec soude men u wel vertrecken

1425

Hoe een wijf daer toe gehuert was¹⁴²⁵

 

Dat si lide, sijt seker das,

 

Vore alle tvolc openbare,

 

Dat her Robbrecht sochte om hare,¹⁴²⁸

 

Woud si den coninc vergeven

1430

Ende die coninginne, hi soude haer geven

 

So vele, dat si ewelike

 

Daer na soude wesen rike.

 

Oec lide si meer saken,

 

Dat her Robbrecht hadde doen maken

1435

Lettren, valschs ende loes,

 

Opt graefscap van Artoes.

 

Noch meer wonders si gewaechde;

 

Want, so wat dat men haer vraechde,

 

Si lide mede altoes das,

1440

Also si geinformeert was.

 

Desen wive was doen verstaen¹⁴⁴¹

 

Dat mense soude laten gaen

 

Alsi al hadde vollijt,¹⁴⁴³

 

Ende dat si al haren tijt

1445

Bi der coninginne sijn soude,

 

Ende oic ewelijk rijc van goude.

Vs 1417 En had zoodanig haren man (op hare hand) in deze zaek.

1420 Vrai, waer.

1421 Gevel, geviel.

1425 Dat si lide, dat zy belydde, bekende.

1428 Sochte om hare, haer had aengezocht.

1441 Aen dit wyf had men te verstaen gegeven.

1443 Vollijt, te vollen belyd.

[p. 349]

 

Dit wijf was sere bedrogen;

 

Want, doe si al hadde gelogen

 

Dat men haer te liegene beval,

1450

En beide men groot no smal,

 

Men en warpse, dat geloeft,

 

In een vier tote over thoeft.

 

Al en hadde si, sonder waen,

 

Philips noyt meer argers gedaen,

1455

Mochtene nochtan, voor waer geseit,^{Vs 1455}

 

Scenden Gods gerechticheit,¹⁴⁵⁶

 

Sonder tquade gelt dat hi slaen doet,

 

Ende oic der heileger kerken goet,

 

Daer af dat hi al geheel

1460

Jaerlijcxen nempt thiende deel:

 

Des hem herde qualijc onnen¹⁴⁶¹

 

Mate papen ende nonnen,¹⁴⁶²

 

Die ute haren live ontsparen,¹⁴⁶³

 

Daeromme dat si, te waren,

1465

Menegen vloec hem daeromme geven.

 

Met rechte mochte hi des beven.

 

Hets oic te dinckene, sekerlike,

 

Dat hem God van hemelrike

 

Dese plage aldus toesent

1470

Om dat hi hem nien bekent.¹⁴⁷⁰

 

 

 

Doe dese goede man, her Robbrecht,

 

Verdreven dus was jegen recht,

 

Es hi getogen al te hant

 

Tote sinen neve in Brabant.

1475

Die hertoge dien wel ontfing,

 

Ende oic loefde hem dese dinc,¹⁴⁷⁶

 

Dat hi in sinen lande sate,

 

Ende om sijn gelt dronc ende ate,

Vs 1455 Mochtene, zoo mogt hem.

1456 Scenden, benadeelen, straffen.

1461 Onnen, jonnen, gunstig zyn.

1462 Mate, arme.

1463 Die dus hun leven, hun lichaem, moeten te kort doen.

1470 Om dat hy God niet bekent, om dat hy daervan geen berouw toont.

1476 Loefde, oorloofde.

[p. 350]

 

Ende uut ende in rede, vroech ende spade,

1480

Ende niemen arch no scade en dade.^{Vs 1480}

 

Nu, alse Philips dit vernam,

 

Wart hi opten hertoge gram,

 

Ende ontboot hem handelinge

 

Dat hi heren Robbrechten vinge,

1485

Ende dat hine hem haestelike

 

Gevangen sende in Vrancrike.

 

Om dat de hertoge, wats gesciet,

 

Dese dinc en woude doen niet,

 

So huirde Philips, also houde,¹⁴⁸⁹

1490

XVI. lantsheren mit goude,

 

Dat si den hertoge souden bestaen,

 

Ende tallen siden ane gaen,

 

Ende vanghene oft verslaen,

 

Ende voer hem bringen gevaen,

1495

Ende mijn her Robbrecht mede,

 

Daer elc here sijn macht toe dede,

 

Beide mit stride ende mit brande,

 

Telker siden van den lande;

 

Dat .ix. maende duerde dan,

1500

Des die hertoge doe nochtan

 

Wel ontstoet, met groeter eeren,¹⁵⁰¹

 

Mitter hulpen Gods ons Heren.

 

XXXIII. screef men doen

 

Ende xiij^c dcarnatioen.

1505

Nu nam her Robbrecht sine vaert,

 

Heimelike tEngelant waert,

 

Te sinen neve Eduwaerde,

 

Die tot hem nam goede waerde.¹⁵⁰⁸

 

Daer so bleef hi, alsict vernam,

1510

Tote dat Eduwaert over quam.

Vs 1480 Handelinge, aenstonds.

1489 Also houde, dadelyk, met spoed.

1501 Ontstoet, uitstond, als boven v^s 554.

1508 Waerde, verzekering, bescherming.

[p. 351]

 

Voir tSwin, daer ic voer af seide,

 

Thoende hi sine vromichede,

 

Ende voer Arie, als ghi hebt gehoert.

 

Nu hoert van der geesten voert.

 

 

1515

Onlange na dat dit gevel

 

Quam her Robbrecht also wel

 

Vore tsint Homaers die stede.^{Vs 1517}

 

Die van Ypere quamen mede,

 

Ende hebben vele volcx met hem bracht.

1520

De fransoyse worden so bedacht

 

Dat si ute quamen om striden.

 

Her Robbrecht, ten selven tiden,

 

Quam hem jegen, also houde.

 

Ende als men vergaderen soude¹⁵²⁴

1525

Trocken die van Ypre achter waert,

 

Alse liede die sijn vervaert,

 

So dat her Robbrecht tachter was¹⁵²⁷

 

Ene stonde, sijt seker das;

 

Maer daventure viel alsoe

1530

Dattie van Brugge quamen toe,

 

Ende hebben, al ongeviert,¹⁵³¹

 

De fransoyse gescoffiert.

 

Men street daer ten selven tiden

 

Ridderlijc in beiden siden.

1535

Die fransoyse vloen ten stad waert.

 

Daer so bleven in die vaert

 

Omtrent .xx. baenrotsen doet,

 

Die alle waren heren groet,

 

Edel, ende van groeten aerde.

1540

Daer bleven oic voer den swaerde

 

C. riddren ende .xx. met

 

Ende wel .M. volcs, dat wet:

Vs 1517 Tsint Homaers, te Sint-Omer.

1524 Vergaderen, ten styde vergaderen.

1527 Tachter, ten achter, achteruit.

1531 Al ongeviert, zonder verwyl.

[p. 352]

 

Dus volchden die van Brugge naer

 

Tote vore der steden porte daer.

1545

Men seide oic over waer doen

 

Dat die grave van Alisoen,^{Vs 1546}

 

Philips broeder, te dier tijt

 

So gewont was in den strijt,

 

Dat hi, onlange daer na,

1550

Opt bedde starf, alsict versta,

 

Ende ander heren oic also,

 

Tote, achte ofte tot .ix. toe.

 

In deser tijt oic, dat

 

Men Dornicke belach, die stad,

1555

Dede van Henegouwe die grave

 

Sente Amants ende Orsijs ave,¹⁵⁵⁶

 

Met brande ende mitten swaerde,

 

Daer men man no wijf en spaerde.

 

Binnen Orchijs op dien dach

1560

Een groete jaermerct gelach,

 

Daer men so groet goet doe wan

 

Dat ment niet geseggen en can.

 

Van daer voer die grave voert

 

Ende wan Merchines die poert,¹⁵⁶⁴

1565

Daer hi groote scade in dede

 

Met roeve ende manslachte mede.

 

Ende al die dorpe die hi vant

 

Keerdi algader in den brant.

 

Aldus so ging die grave dan

1570

Sinen oeme swaerliken an.

 

Nu mach wel comen sijn die stonde,

 

Die Christus sprac mit sinen monde,

 

Dat noch soude comen die tijt,

 

Dat in dese werelt wijt

1575

Volc jegen volc soude opstaen,

 

Ende een rike dander verslaen,

Vs 1546 Alisoen, Alençon.

1556 Orsys, orchies.

1564 Merchines, Marchiennes.

[p. 353]

 

Ende dat volc soude warren algader,

 

Tkint setten jegen den vader,

 

De brueder jegen den broeder,

1580

De dochter jegen der moeder,

 

Ende die neve jegen den oem.

 

Nu merct ende neempt goem^{Vs 1582}

 

Oft dese tijt iet comen es?

 

Ja, hi es nu, sijt seker des;

1585

Want tkerstenheit es gedeelt in tween:

 

Die Walsche tongen die es een,

 

Dandre die Dietsche al geheel.

 

Nu siet hoe God sijn oirdeel

 

Op dit kerstenheit verwect,

1590

Daer hi die sonden mede wrect.

 

 

 

Doe Eduwaert hadde gelegen

 

Vore die stad, also heren plegen,

 

Omtrent eene maent ofte mere,

 

Dede hi hem selven grote eere.

1595

Een minder brueder quam gestreken

 

Uter stad, ende woude spreken

 

Dien coninc van Engelant.

 

Hi wart vore hem bracht te hant,

 

Ende sprac: ‘here, hier ben ic gesint

1600

Van vrouwen, die dragen kint.

 

Die voerbaerste, weet wel dat,¹⁶⁰¹

 

Die daer sijn binnen die stad,

 

Die den lost hebben so groot¹⁶⁰³

 

Na zeevischs, dats hen ware noot

1605

Dat sijs hadden haer gehinct;¹⁶⁰⁵

 

Ende sonderlinge na harinc,

 

Alsulken alsmen nu veit,¹⁶⁰⁷

 

Ende bidden, doer uwer edelheit,¹⁶⁰⁸

Vs 1582 Goem, acht.

1601 Voerbaerste, voornaemste.

1603 Lost, lust.

1605 Gehinct, gehengen, verzading.

1607 Veit, vindt? of vangt? vers 1615 doet gelooven dat het woord voor vindt moet genomen worden.

1608 Doer, om, ter zake van.

[p. 354]

 

Dat ghi hen wilt gehingen

1610

Dat mens hen mochte bringen.’

 

Die coninc was corts beraden,

 

Ende dede .ij. wagene laden

 

Met heringe, wel ter core,^{Vs 1613}

 

Ende daer toe salm ende store,¹⁶¹⁴

1615

Gelijc men vant aldoe.

 

Dus sprac hi den bode toe:

 

‘Segt den vrouwen van der stede

 

Dat ict harde gherne dede;

 

Maer dat si doen haer hoeschede,¹⁶¹⁹

1620

Ende deilens maten vrouwen mede;

 

Want ic en wille, te ghenen dagen,

 

Op vrouwen veede dragen.¹⁶²²

 

Ende en dade alleene dat¹⁶²³

 

Mijn viande des te bat

1625

Hebben souden, te minen ontvromen,¹⁶²⁵

 

Ic soude hen genoech laten comen,

 

Des sj begeerden, spae ende vroe.’¹⁶²⁷

 

Die bode woude betalen doe,

 

Ende die coninc en woude hem laten.¹⁶²⁹

1630

Dus trac de bode siere straten,

 

Ende die vrouwen waren vertroest,

 

Ende uut haren crieme verloest.¹⁶³²

 

 

 

Philips lach teser wilen¹⁶³³

 

Bi Dornike op .ij. milen,

1635

Tusschen .ij. rivieren, alsoe

 

Dat men hemme nie mochte comen toe,

 

Daer hi dagelijcs sach de viande

 

Beide met roeve ende mit brande,

Vs 1613 Wel te core, keurige.

1614 Store, steur.

1619 Hoeschede, heuschheid.

1622 Veede, veete.

1623 En ware het niet dat.

1625 Te minen ontvromen, tot myn schade.

1627 Spae ende vroe, laet en vroeg, ten allen tyde.

1629 Laten, laten betalen.

1632 Crieme, angst, beklemming; van kriemen, oudhoogduitsch krimmen, verwand met kraem, kramp, krimp, enz. Vergelyk Otfrieds Evang. lib. 1, cap XXV, v^s 56. In Braband noemt men elke moeylyke zaek een kraem.

1633 Teser wilen, op dezen tyd.

[p. 355]

 

Dat hem die roec vloech over thoot.

1640

Alsoe was hem die moet groot

 

Nochtan, dat hi met wijsheiden

 

Die dinc also dede beleiden,

 

Dat hi wachten soude sijn stade,

 

Den vianden te doene scade,

1645

Ofte toete dat hise verderven soude,^{Vs 1645}

 

Ende dat quame des winters coude,

 

Als hi vore hadde gedaen,

 

Also ghi hier voren hebt verstaen.

 

Dicke saten op, te waren,

1650

Jonge lieden die lustech waren,

 

Ende bejagen wouden eere,

 

Beide knapen ende bachelere,¹⁶⁵²

 

Tote .ij.^c ofte drien,

 

Om tVrancsche here oversien,¹⁶⁵⁴

1655

Die dicke brachten mare

 

Hoe dat daer gescepen ware,¹⁶⁵⁶

 

Die vore hem gevaen brochten dan

 

Dat si vonden, waest goed of man.

 

Eens worden si omlegen.

1660

Daer so wart dootgeslegen

 

Her Willam van den Wikette dan,

 

Een jonc riddre, een willich man,

 

Ende een deel waser gevaen,

 

Die men op haer trouwe liet gaen.

1665

Des ende vele des gelike

 

So geviel dagelike,

 

Dat ic hier late achter bliven,

 

Ende wille ander dinc bescriven,

 

Also alsict best versinne.¹⁶⁶⁹

1670

Van Henegouwe doude gravinne,

Vs 1645 Toete, tot.

1652 Bachelere, fr. bacheliers.

1654 Drien, drie honderd.
Oversien, te overzien.

1656 Gescepen, geschapen, toegesteld.

1669 Versinne, bevroede.

[p. 356]

 

Een goede godelike vrouwe,^{Vs 1671}

 

Sgraven moeder van Henegouwe,

 

Philips suster van Vrancrike,

 

Ende Eduwaerts zweger waerlike,¹⁶⁷⁴

1675

Pijnde om den pais sere¹⁶⁷⁵

 

Tusschen, elken coninc ende here,

 

Vroech ende spade al haer macht,

 

Ende doet haer te doene ontsacht¹⁶⁷⁸

 

Es si gekeert, al te hant,

1680

Toten hertoge van Brabant,

 

Ende vertrac daer al clare¹⁶⁸¹

 

Alse waert dat hi viant ware,¹⁶⁸²

 

Dat hi met groeter eeren

 

Daer toe hem wel mochte keeren

1685

Dat hi omme den pais sprake;

 

Want verginge also die sake

 

Dat men daeromme strede,

 

Sone soude dat kerstenhede¹⁶⁸⁸

 

De scade nemmermeer verwinnen;

1690

Ende dat hi oic mochte versinnen

 

Wonne men mit stormen die stat,

 

Mit Engelschen ende Vlemingen, dat

 

Men groet jammer soude scouwen¹⁶⁹³

 

Ane kinderen ende ane vrouwen,

1695

Ende an jonge ende an oude;

 

Want men niemenne sparen en soude,

 

No papen no nonnen mede,

 

Die men vonde in die stede,

 

Ende souden vore dsweert bliven doot,

1700

Ende dat ware jammer groot,

Vs 1671 Godelike, godvruchtige.

1674 Zweger, voor zwegerinne, hier schoonmoeder. Zoo ook Brab. Yeesten, boek V, v^s 4332.

1675 Pijnde, werkte. Pais. In den tekst staet paus.

1678 Ontsacht, praeteritum van ontsaken, negare. In de Brab. Yeesten, b.v. v^s 4339 leest men ontvacht, en ontfacht.

1681 Vertrac, vertelde, sprak.

1682 Alse waert, al ware het.

1688 Sone, zoo en.

1693 Scouwen. Zoo ook in de Brab. Yeesten, b.v. v^s 4353; doch in het HS. staet scuwen.

[p. 357]

 

Ende dat men jammer werken soude

 

Ane vrouwen, jonge ende oude,

 

Ane maeghden, ane nonnen mede,

 

Die men vonde in die stede,^{Vs 1704}

1705

Ende dat hi oic tallen stonden

 

Van rechte daer toe ware gebonden;

 

Want alle die heren, te waren,

 

In elke partie sijn mage waren,

 

Ende consti dorloge gebreken¹⁷⁰⁹

1710

Men souds hem ewelijc ere spreken.

 

Die hertoge, die wel verstoet

 

Dat die vrouwe was goet ende vroet;

 

Want hi altoos, vroech ende spade,

 

Geerne volchde goeden rade,

1715

Antwaerde der vrouwen ende seide:

 

Waert dat die partien beide

 

Hem des wouden gehoren dan,

 

Hi souds geerne nemen an,

 

Ende daertoe doen, met goeder onste,

1720

Dat alrebeste dat hi conste,

 

Om die ere van kerstenhede,

 

Ende om der vrouwen bede mede.

 

 

 

Doe dit die vrouwe had gehoert

 

Helt si hare an tshertogen woert,

1725

Ende sat op, ende voer te hant

 

Daer si haren broeder vant,

 

Ende begonste hem te instrueren

 

Hoe hi daer met luttel eeren

 

Tote noch hadde gelegen;

1730

Maer wouddi raeds noch plegen

 

Men soude die stad, harde saen,¹⁷³¹

 

Van dien groeten besitte ontslaen,¹⁷³²

 

Ende dat hi oic wiste also

 

Dat ne mochte niement bringen toe¹⁷³⁴

Vs 1704 Stede. Is het de dichter of de afschryver die hier tweemael het zelfde zegt?

1709 Gebreken, breken.

1731 Saen, spoedig.

1732 Besitte, beleg.

1734 Mochte. Het HS. heeft brochte.

[p. 358]

1735

Dan die hertoge van Brabant.

 

Ende al es hi u viant,^{Vs 1736}

 

Si hoepte wel nochtan

 

Dat hi hem soude nemen an,

 

Eist dat ghijs an hem begheert.

1740

Ende u es beter, hoe dat wert,¹⁷⁴⁰

 

Die minre dan die meerdre scande;

 

Want si hebben in uwen lande

 

Seker so lange gelegen,

 

Sonder iet te doene jegen;

1745

Ende in die stad es honger groot;

 

Ende eist dat si doir den noot¹⁷⁴⁶

 

Die stad op moeten geven,

 

Ic duchte ghi wart verdreven

 

Uwes lands, ende uwer eeren mede;

1750

Want die beste van kerstenhede

 

Sijn si die u versoecken nu.¹⁷⁵¹

 

Daer bi, here, so biddic u

 

Dat ghi u te tide beraedt,

 

Eer ghi meer wart gescaedt.

 

 

1755

Doe die coninc hadde gehoert

 

Ende verstaen sier suster woert,

 

Antworde hi: ‘Hoe soudic mogen

 

Mi selven daer toe gebogen,¹⁷⁵⁸

 

Dat ic soccoers soude soeken daer

1760

Men mijn viant es so swaer.

 

Sone gesciede desgelike

 

Noit coninge van Vrancrike.^{1761, 1762}

 

Ets waer, ic weet dat wel,

 

Dat mi daventure es fel,

Vs 1736 U. Hier en in de volgende versen heeft by de schryver eene zonderlinge verwarring plaets. Soms verhaelt by, soms laet hy de oude gravin spreken.

1740 Hoe dat wert, wat er ook van worde.

1746 Si, namelyk de belegerde Franschen.

1751 Versoecken, bezoeken, in den zin van met geweld aenvallen. Hier van daen het woord huussoekinge.

1758 Gebogen, buigen, vernederen.

1761, 1762 Iets dergelyks gebeurde nooyt aen eenen franschen koning.

[p. 359]

1765

Ende dat mijn liede tallen lagen

 

Gevaen worden ende verslagen;

 

Ooc sijn mijn liede in groter noot

 

Om die sterfte, die hier es groot.

 

Aldus ben ic sere tachter.

1770

Mochtic, sonder minen lachter,^{Vs 1770}

 

Uut deser noot sijn ontslagen,

 

Ic soude al vore al wagen,

 

Met rade van minen lieden,

 

Ende doen dat si mi rieden.’

1775

Doe sine liede dit vernamen,¹⁷⁷⁵

 

Quamen dedele liede te samen

 

Mitten coninc van Behem,

 

De bisscop van Ludicke met hem.

 

Vore Philipse quamen si

1780

Ende seiden hem dat hi

 

Niet eerlijc daer en lage,

 

Daer hi sijn viande dagelijcs sage

 

Varen ende keren in sinen lande,

 

Beide met roeven ende brande,

1785

Ende dat si van dage te dage

 

Verloren vriende ende mage,

 

Onder, verslagen ende gevaen,¹⁷⁸⁷

 

Nochtan ware, sonder waen,

 

De sterfte daer so groot,

1790

Dat tvierdendeel volcs waer doot,

 

Ende dander vierdeel lage

 

Van siecten swaer ende trage;

 

Ende dat oic sijn viande

 

Reden met roeve ende met brande

1795

In sijn lant, met groter werre,¹⁷⁹⁵

 

Wel .xv. milen verre,

 

Also dat men daer int lant

 

Spise no forage en vant,

Vs 1770 Lachter, blaem.

1775 Sine. Het HS. heeft si.

1787 Onder, ten onder gebragt.

1795 Werre, stryd.

[p. 360]

 

Ende dat hen oic dochte dat

1800

Hi nien soude mogen de stat

 

Ontsetten metten sinen,

 

Alse woude hijs hem pinen;^{Vs 1802}

 

Want die beste van kerstenhede

 

Daer lagen voer sijn stede,

1805

Die striden souden wale

 

Jegen heidenesse te male;^{1805, 1806}

 

Dat hi wel sage ende vername

 

Hoe hi eerlecst van daer quame,

 

Oft si souden nemen haer vaert,

1810

So si ierst mochten, thuus waert,¹⁸¹⁰

 

Oft dat hi strede met geninde

 

Ende maecte des oirloogs een inde.

 

 

 

Die coninc andwaerde dan

 

Alse een seer bedruct man:

1815

‘Ghi heren weet dat mi es leet

 

Dat onse sake niet bad en geet.¹⁸¹⁶

 

Lichte ic hebbe verdient des¹⁸¹⁷

 

Dat mj daventure jegen es.

 

Ic wille nu gherne ane gaen

1820

So wat u dunct best gedaen.’

 

Soo droech men daer over een,

 

Metten rade al gemeen,

 

Dat niemen daer toe en dochte,

 

Die vrede of pais maken mochte,

1825

Dan die hertoge van Brabant;

 

Ende alse ware hi viant¹⁸²⁶

 

Hi souds hem wel ondervinden;

 

Ende dat men aen hem soude sinden

 

Janne coninc van Behem,

1830

Den bisscop van Ludicke met hem,

Vs 1802 Alse, al. Hys hem pinen, hy dit poogen te doen.

1805, 1806 Die beter zouden doen tegen heidensche landen te oorlogen.

1810 So si ierst mochten, zoo spoedig als zy konden.

1816 Niet bad en geet, niet beter en gaet.

1817 Lichte, wellicht.

1826 Alse, al.

[p. 361]

 

Om den orbore, groot ende hoege,^{Vs 1831}

 

Te doene ane den hertoge.

 

Van Henegouwe die gravinne,

 

Die seere wijs was van sinne,

1835

Es voert gekeert te hant

 

Aen den coninc van Engelant,

 

Die was hare dochter man,

 

Ende ginc hem wijslijc an,

 

Ende began hem seggen ende leeren:

1840

Woudijs hem ten hertoge keeren,

 

Alsoe haer broeder hadde gedaen,

 

Hi soude scoene soene ontfaen;

 

Want al dat goet, dat te voren

 

Sijn vordren hadden verloren,

1845

In Gasscoengen ende elre mede,¹⁸⁴⁵

 

Also ment vonde ter waerhede,

 

Dat soudj weder gewinnen,

 

Sonder oirloge, met minnen.

 

 

 

Die coninc dachte, in sinen moet,

1850

Dat dese raet een deel waer goet;

 

Want hine hadde silver no gout

 

Daer hi met mochte sijn scout¹⁸⁵²

 

Sinen lieden betalen voert,

 

Also toten orloge hoirt;

1855

Want hem en quam goet en geen

 

Uut sinen lande, als hem wel sceen,¹⁸⁵⁶

 

Soo datten die noot dwanc daer toe

 

Dat hi dit ane ginc also.

 

In desen mannieren so waert

1860

Hier toe geleit een dachvaert,

 

In eene kerke die Esplesijn heet,¹⁸⁶¹

 

Die niet verre van Dornike en steet,

Vs 1831 Den orbore, hetgeen oorboorlyk, noodig, was.

1845 Elre, elders.

1852 Scout, schuld

1856 Sceen, bleek.

1861 Esplesyn, Esplechin, chapelle. Zie Froissart, liv. I, part. I, ch. 153 et 154.

[p. 362]

 

Daer men helt dat parlement.^{Vs 1863}

 

Philips heeft aldaer gesent

1865

Den bisscop van Ludicke, dat wet,

 

Ende den coninc van Byhem daer met,

 

Ende ooc .ij. graven also.

 

Eduwaert sende daer toe

 

Den bisscop van Lincole,¹⁸⁶⁹

1870

Die ginc ter wiser scole,

 

Ende .ij. graven oic daer mede.

 

Daer quam oec, ter selver stede,

 

Die hertoge ende die gravinne,

 

Die sere scarpten haer sinne

1875

Hoe si van dien groeten saken

 

Een goet gevoech souden maken;

 

Want mens hen betruwede best.¹⁸⁷⁷

 

Si brachtene daer toe, int lest,

 

Dat wesen soude een bestant¹⁸⁷⁹

1880

Tusschen elken here ende elc lant,

 

Tote op sint Jans Baptisten dach,

 

Die in midden den zomer lach,

 

Ende men soude, hier en binnen,¹⁸⁸³

 

Ondersoeken ende bekinnen

1885

Alle die poenten, die Eduwaert

 

Te seggen hadde te Vrancrike waert;

 

Ende so wat men vonde clare,

 

Dat sijn goed ende sijn recht ware,

 

Dat soude hem gescien te male.

1890

Ende om dit te gescienne wale,

 

Sonder enich meswenden,¹⁸⁹¹

 

So soude Philips te gisele senden¹⁸⁹²

 

Janne den coninc van Byhem,

 

Den bisscop van Ludicke mit hem,

Vs 1863 Helt, hield. Parlement, samenspraek, byeenkomst.

1869 Lincole, Lincoln, als boven.

1877 Betruwede, betrouwde.

1879 Een bestant, gesloten den 25 september 1340.

1883 Hier en binnen, intusschen.

1891 Meswenden, miswending, verkeering.

1892 Te Gisele, tot gyzel.

[p. 363]

1895

Ende .ij. graven daer mede,

 

Tot Valenchen in die stede,

 

Ende van daer dan en keren niet

 

Voer dat Eduwaerde ware gesciet

 

Sijn vorwaerde, gelijc dat ghi

1900

Nu hier hoert vertrecken mj;

 

Maer des incomens daer na^{Vs 1901}

 

Wart hem verlaten, als ict versta,¹⁹⁰²

 

Ende hier met souden, te waren,

 

Alle heren thuuswert varen,

1905

Ende die stad soude sijn ontset,

 

Daer men vore lach, dat ghijt wet,

 

Thien weken, of also wel.

 

Nu hoert voert wat gevel.

 

 

 

Alse dit die Vlaminge hebben verstaen

1910

En wonden sijs niet ave gaen,

 

Si en haddender meer baten af,¹⁹¹¹

 

So dat hen Philipse quite gaf

 

De sententie, die hi mochte¹⁹¹³

 

Op hen werpen, als hem dochte

1915

Dat si in onrechten saken

 

Op die vrancsche crone staken,

Vs 1901 Des incomens, het bepaelde wegens het inkomen, te Valencyn, als gyzelaers.

1902 Verlaten, kwytgescholden.

1911 Of zy moesten meer voordeel van dit bestand trekken.

1913 De sententie, volgens welke de koning hen mocht doen excommunieren. Wegens dit punt zegt de oude Kronyk van Vlaenderen, uitgegeven door myne vrienden Serrure en Blommaert, I, bl 204: ‘Ende daer waren gerelaxeerd de sentencien van verwatenessen, die de coninc Philips de Langhe hadde in sinen tyden vercreghen an den paus, jeghens dlandt van Vlaenderen, om dat sy hem ende sinen neve den grave Lodewijc rebel waren, ende dese lettere van verwatenessen was voer Dornike ghescoert en te nieute ghedaen, by den consente van den twe vorseide cardinalen ende van den coninc van Vrankerijke.’ Deze kronyk stelt het gebeurde in 1342, dus twee jaren te laet, gelyk ook nog andere gebeurtenissen. Het ware te wenschen geweest dat de uitgevers, in hunne aenwyzing der jaertelling, boven den tekst, zulke misslagen van den kronykschryver verbeterd hadden.

[p. 364]

 

Gelijc in den pais stoet bescreven

 

Die vore Risele was gegeven,

 

Also die paus Bonifacius

1920

Onder sine bulle ontgaf aldus,^{Vs 1920}

 

Doe groete Philips daer vore lach,

 

Daer menech groot here toe sach

 

Doe men screef openbare

 

Dertien hondert ende jare.¹⁹²⁴

1925

Si hadden oic quite daer bi

 

Alle die fayte, die si

 

Voer dien tijt hadden mesdaen,

 

Ende daer toe oic, sonder waen,

 

Al dat ongelt, groot ende swaer,

1930

Dat die Vlaminge menich jaer

 

Van tribute moesten geven,

 

Alse in den pais was bescreven.

 

Ende aldus, dat ghi dat wet,

 

So wart Dornike ontset,

1935

Ende Eduwart nam sine vaert

 

Te sinen wive te Ghent waert.

 

Die grave quam in Vlaenderlant

 

Ende sloech aen sijn goed te hant,

 

Ende geloefde dat hi vort mere¹⁹³⁹

1940

Wesen soude een goet here,

 

Ende recht ende vonnesse doen int lant;

 

Maer dat was omme niet gewant,¹⁹⁴²

 

Hine mochte emmer, wats gesciet,

 

Tsier liede vrienscap comen niet.

1945

Hier so moghdi wonder horen.

 

Philips, niet lange hier te voren,

 

Hadde gehuert .xvj. lantsheren,

 

Dat si Brabant souden strueren,

Vs 1920 Onder sine bulle, hetzelfde als onder zynen zegel

1924 Dertien hondert ende .... jare. De tekst laet het jaer open. Lees: twaelf hondert ende xcviij jare. Zie Warnkoenig, Flandrische Staats- und Rechtsgeschichte, I, bl. 199.

1939 Geloefde, beloofde. Vort mere, voortaen.

1942 Omme niet gewant, om niet gedaen. Dat was eene wending in zyn gedrag, die geen gevolg had.

[p. 365]

 

Daer elc toe dede sine macht

1950

Al waest dat hen ontsacht.^{Vs 1950}

 

Des die hertoge, des sijt vroet,

 

Met groeter eren wel ontstoet,

 

Waest lief of leet hen allen.

 

Nu es dit contrarie gevallen;

1955

Want Yngelant, Vlaenderen ende Brabant

 

Gulke, Gelre ende Hollant,

 

Ende ute Almaengen vele heren

 

Wouden Philipse nu onteeren.

 

Nu marct Gods recht vonnes!

1960

Soude hi ontslagen worden des¹⁹⁶⁰

 

Dat moeste de hertoge setten voert,

 

Also ghi nu hier hebt gehoert.

 

Hier bi es weldoen altoes goet;¹⁹⁶³

 

Want God can werpen onder voet

1965

Alle erdsche mogentheit

 

Alse hi wille: dats hem gereit.¹⁹⁶⁶

 

 

 

Hier na, omtrent sinte Andries dach,

 

Doe Eduwart te Gent lach,

 

Quam hem mare haestelike

1970

Dat hi quame in sijn rike,

 

Oft hi soude sijn lant verliesen;

 

Want sijn liede wouden kiesen

 

Tenen coninc sinen sone,

 

Ende hem opgeven die croene,

1975

Ende dat si hem selven souden

 

Uten lande willen houden.

 

Doe dit vernam Eduwaert

 

Trac hi te hant te Sluus waert,

 

Metten grave van Noranthoen,

1980

Die bi hem daer was doen,

Vs 1950 Ontsacht. Zie boven v^s 1678.

1960 Om daer van (van die oneer) ontslagen te zyn.

1963 Hier bi, hier om.

1966 Gereit, gereedelyk; dat staet tot zyn dienst.

[p. 366]

 

Ende ginc te scepe al ombekint.^{Vs 1981}

 

Ende God gaf hem sulken wint

 

Dat hi sderde daegs ombekant

 

Over was in Engelant.

1985

Ende eer hi daer was comen

 

Haddj, in die zee, vernomen

 

Dach ende stede, waer si souden

 

Haer parlement te gader houden,

 

Om dat si dan, in waren saken,

1990

Den sone wouden coninc maken.

 

Ende te hant nam hi sine vaert

 

Sonder merren daerwaert,¹⁹⁹²

 

Want en was niet verre van daer

 

Daer hi op ginc, dat es waer.¹⁹⁹⁴

1995

Daer vant hise tere roten,¹⁹⁹⁵

 

In een huus alle besloten,

 

Die twint en moedden dat hi¹⁹⁹⁷

 

Hem daer ware also bi,

 

Want si wouden weten clare

2000

Dat hi over in Vlaenderen ware.

 

Daer vinc hi, ende die grave

 

(Daer ic vore seide ave)

 

Van Noranthon, ter selver stede,

 

Bisscoppe ende graven mede,

2005

Ende ander heren in desen doene,

 

Die hi leide in vasten prisoene,²⁰⁰⁶

 

Daer af hi hadde groten scat,

 

Des hem sere was te bat,

 

Ende die hem wel quam te staden;

2010

Want hi hadde hem sere geladen

Vs 1981 Te scepe, op den 31 november 1340. Zie Lingard, ad annum. Deze schryver verwart Doornik met Kameryk. Ombekint, onbekend.

1992 Sonder merren, zonder vertoeven.

1994 Daer hi op ginc, daer hy aen land stapte.

1995 Tere roten, byeen, op een rote, gelyk nog de Brabanders zeggen.

1997 Die twint en moedden, die geenzins en vermoedden.

2006 Prisoene, gevangenis. In het HS. staet persoene.

[p. 367]

 

In desside der zee met groter scout,

 

Die hi met desen goede gout.^{Vs 2012}

 

Sider was, dat ghi dat wet,

 

Dat bestant ute geset²⁰¹⁴

2015

Tote sint Jans dage, des geloeft,

 

Dat men hem afsloech dat hooft,²⁰¹⁶

 

Ende van dan wart verlinct mede

2018

Al tote chinxenen die vrede.²⁰¹⁸

Vs 2012 Die hy met het aengeslagen goed dier gevangenen betaelde. Volgens de engelsche geschiedschryvers bestond er geen opzet om den koning te onttroonen, en zou deze alleen diegenen hebben willen straffen als landverraders, welke hem geen genoegzamen onderstand in geld hadden overgemaekt, tydens den oorlog.

2014 Utegeset, uitgezet, verlengd. Zie de charter hier achter.

2016 Dat hooft, namelyk van de saemgespannenen, iets wat echter by de historieschryvers van Engeland niet aengeteekend is.

2018 Chinxenen, Sinxen.