De literator R.M. van Goens en zijn kring. Studiën over de 18e eeuw. Deel 1

Bijlage M. (bij blz. 433).
Van Goens en J.G. Jacobi.

De Universiteits-bibliotheek van Münster i. W. bleek ten slotte mij een exemplaar te kunnen verschaffen van de Fransche vertaling van J.G. Jacobi door Van Goens: Traductions de diverses oeuvres composées en allemand en vers et en prose par Mr. Jacobi, chanoine d'Halberstat... Paris, 1771. Het boek bevat op 127 bladzijden, ruim gedrukt op zwaar papier in quarto, behalve de Préface (p. 3-16) de volgende stukken, alle in proza, schoon in het oorspronkelijk voor de grootste helft in verzen geschreven: Au Lit de Belinde, Epitre à Mr. Gleim, Le Faune, Lettre à Mr.........., A Madame Karsch (met voorafgaande toelichting, getrokken uit dichtbrief Die Frau Karschinn an Herrn Gleim), Le Baiser, Epitre de Mr. Gleim à Mr. Jacobi, Réponse (op den voorgaanden brief), A Themire, en luy envoyant des pots d'oeillets en hiver, L' Elysée, drame mêlé d'ariettes. In de Sämtliche Werke von J.G. Jacobi...... Carlsruhe 1780, vindt men het oorspronkelijk in Erster Theil, S. 65, 13, 60, 63, (31), 33, 120, 7, 10, 128, 113-139.

An Philaide (ed. 1780, I 67), door Van Goens in vertaling aan Chotek gezonden, naar het schijnt in verzen, ontbreekt hier. Dat niettemin de gedrukte bloemlezing door Van Goens zelf is vertaald, blijkt ons uit dit exemplaar met zekerheid. Kennelijk van zijn hand is daarin de aanteekening: ‘Pour son Excellence Monsieur le Baron de Furstenberg, de la part du Traducteur’.

Het belangrijkste aan het boek is wel de voorrede: Toen omtrent drie jaar geleden, zegt de anonieme vertaler, de Brieven, deels proza, deels verzen, van Gleim en Jacobi in druk verschenen, waaraan zij zeker bij het schrijven nooit hadden gedacht, werd de laatste terstond de Chaulieu, de Dorat, de Gresset, de Bernis van Duitschland, zooals de eerste reeds lang de Anacreon en de Tyrtaeus van zijn volk heette. Na zijn Winter- en zijn Zomer-reis veranderde Jacobi van naam en natie: nu was hij Sterne of Yorick. Tot hij door een kleine opera weer Favart werd. Alleen ‘les hommes de génie’ begrepen, dat een oorspronkelijke geest niet dan zich zelf kan zijn. Hoe dwaas die naamgeverij is, ondervond ik al zeer bijzonder, toen mij uit de vrij talrijke gedichten van Jacobi maar heel enkele voor vertaling vatbaar bleken. ‘Il faut être familiarisé avec le caractere, les moeurs et les usages d'un peuple, pour sentir avec lui, pour être frappé du même beau, du même sublime. Combien de peintures admirables, combien de pensées fortes, riches et délicates, tellement nationales, qu'on chercheroit vainement à leur donner ailleurs une signification et des attraits.’ Zoo is het met de meeste schoonheden van Jacobi's werken; men kan daarom, uit hoofde van zekere gelijkheid van onderwerpen of gedachten, evengoed Guido Reni den Titiaan van Lombardije als Jacobi den Chaulieu of Gresset van Duitschland noemen. Zoo zal mijn werk ook niet méér kunnen doen dan een zwakken indruk geven van enkele trekken van zijn dichtgenie; tenzij ik een Blackfort mocht zijn - de geestelooze knoeivertaler van Wieland's bewonderenswaardige Geschiedenis van Agathon - mag ik daarop ook wel hopen.

Dit ter verontschuldiging tegenover Jacobi's landgenooten, bij wie hij beroemd is om schoonere stukken, dan ik hier aanbieden kon. Tot hun meerdere voldoening wil ik thans nog spreken over ‘les principaux traits qui distinguent notre poëte’.

[p. 588]

‘Les juges éclairés de l'Allemagne admirent dans Monsieur Jacobi une imagination vive, fertile et riante, mais surtout une délicatesse et une profondeur merveilleuse de sentiment, qui le met en communication intime avec tous les êtres qui l'environnent, et fait que les rapports les plus cachés qu'ils ont avec l'homme, se présentent naturellement à son esprit sous mille formes nouvelles.’ Verder voegt hij zijn gedachten juist en ordelijk tezamen, schrijft hij een klaren, vlotten stijl, en hebben zijn verzen een ongeëvenaarde harmonie. Geen wonder, dat hij zijn lezers onweerstaanbaar meesleept - naar de deugd.

In een deel van zijn werk zijn ‘les idées, les images et la touche également voluptueuses.’ 't Is daarmee als men zei van schilderijen van Albani: ‘sans jamais blesser la pudeur, ils faisoient naître les plaisirs.’

Bij vertaling verliezen juist deze - ‘que l'éclair du sentiment produit, qui naissent du moment et sont les élans subits d'une ame passionnée’, zegt V.G. met een citaat - vrijwel alle geur en kleur. Andere stukken zijn vol vroolijkheid, ‘mais on voit qu'au milieu même des ris il ne perd jamais ce recueillement touchant, qui est la marque d'une ame sensible.’ In andere weer behandelt hij ernstige onderwerpen, maar ‘il sait y répandre une douce sérénité, et les larmes qu'il fait verser, sont toujours accompagnées d'un agréable sourire’.

Van één slag van menschen komt geen lof voor Jacobi: ‘nos pédans’.

Het gaat hun als Smelfungus, volgens het zeggen van Yorick: door hun verdorden geest zien zij zelfs het allerschoonste als verdord en wanstaltig. Altijd zijn er zulke lieden geweest, die vonden ‘qu'on ne rioit qu'aux enfers, et que le paradis étoit fait pour les ennuyeux.’ Plichtmatig spuwen zij gal bij de lezing van een Wieland, een Gleim, een Jacobi. Maar het is een ziekte, waar de Franschen zich wel heel weinig om zullen bekommeren. De fatsoenlijke lieden in alle landen van Europa denken als Anacreon, Horatius en hun opvolgers: ‘ils pensent qu' un même chemin doit les conduire à un même gite, et qu'il fait bon être partout où sont les plus aimables gens, soit dans ce monde-ci, soit dans l'autre. Qu'on nous dise ce que seroit un Paradis où on ne les recevroit pas?... Les sots et les ennuyeux auront beau faire, jamais ils ne pourront éviter d'être damées.’ -

Nieuwe blijken vinden we hier van de groote bewondering van Van Groens voor Wieland en Jacobi, en voor den ook door hen hoogvereerden Sterne; blijken tevens van zijn ingenomenheid met den humor en met het ‘gevoel’ in de kunst. Het motto op den titel vraagt reeds, met een anonymus: ‘Mais quel heureux pinceau trace le sentiment?’ Veel dieper inzicht toont hij te bezitten in het wezen van de kunst en den kunstenaar dan we in zijn tijd en in zijn omgeving gewoon zijn; maar hinderlijk is de aanstellerige Klotziaansche minachting voor de ouderwetsche geleerdheid¹⁾, en het uitstallen van zijn breede waardeering, die alle kunsten van alle tijden omvat. En onmiskenbaar is hier een volslagen onchristelijke denkwijze aan het woord, geheel aansluitend bij het ‘credo’ van Wieland²⁾. De streng gehandhaafde anonimiteit verwondert ons na de lezing van deze ‘Préface’ niet meer.

1) Vgl. boven 442.

2) Zie boven 334-335.