Eenzaam maar niet alleen

[p. 5]

Dankbetuiging

Den heer Th. Booy betuig ik mijn grote erkentelijkheid voor de hulp en medewerking die hij als auteur tevens vriend van onze taal mij verleende bij de samenstelling van dit boek.

Al werkend aan mijn manuscript is mij gebleken, dat het opschrijven van mijn gedachten en herinneringen iets geheel anders is dan het schrijven van een boek. Dit laatste was een taak waarvoor ik totdusver nimmer geplaatst werd. Van nabij ben ik er getuige van geweest hoeveel tijd, toewijding, accuraatheid en vakkennis de heer Booy aan dit boek gegeven heeft.

Hier wil ik ook een woord van dank richten tot mevrouw S.E. Booy-barones van Randwijck, die mijn rechterhand is geweest bij de besprekingen, die rond dit boek werden gevoerd.

Ik betuig voorts mijn dank aan de heer B. Bolt, die een aantal gegevens voor mij heeft nageslagen.

Tenslotte dank ik mejuffrouw T.H. Meijer voor het vele typewerk, dat zij met het oog op dit boek voor mij heeft verricht.

prinses wilhelmina

[p. 9]

Inleiding

Toen ik op het punt stond deze inleiding te schrijven, kwam de Kerstrede van het jaar 1951 van onze Koningin. In een enkele korte zin vond ik er de gedachte in uitgedrukt, die aan dit boek ten grondslag ligt. Zij zegt: ‘Door God geleid is zo, vanuit de eeuwig ruisende zee, ons Vaderland zichzelf geworden’.

Door God geleid.

Geen massaproduct, doch een volk, een persoonlijkheid; gestadig zich ontplooiend, gegroeid tot wat het nu is.

Door de bemiddeling van mensen laat Hij zijn wil volbrengen. Zo is ons Vaderland zichzelf geworden.

[p. 10]

aant.

[p. 11]

dit boek draag ik op
aan de vader des vaderlands
en aan mijn dochter koningin juliana.

Aan de Vader des Vaderlands om wat hij deed als dienaar van god en Land.

Er zijn tijden waarin wij als vanzelf voelen dat alles is vastgelopen en het zó niet verder kan gaan, dus dat de historie in een beslissend tijdsgewricht is komen te verkeren. Het is opmerkelijk, hoe in de loop der geschiedenis er juist in die tijden figuren verschijnen, die het verlossende woord spreken en de verlossende daad of daden verrichten, die het lot der volken in nieuwe banen sturen. Door de bestaande gedachtenwereld en de omstandigheden van het ogenblik heenziende, ontwaren deze uitzonderlijk scherpzienden en fijnbesnaarden het beeld van de toekomst. Uit hun geest komen gedachten voort, die hun tijd ver vooruit zullen blijken te zijn. Door deze te verkondigen en door voor te gaan bij hun toepassing, zetten zij de eerste schreden op de weg die leidt tot verwezenlijking daarvan. Wat ik hier opmerk is niet te verklaren uit een toevallige samenloop van omstandigheden. Het is de wil van die hoge Wijsheid, die, zonder dat de mensen die de geschiedenis maken zich ervan bewust zijn, de historie bestiert door de mensen, die Zij zendt om het Goddelijk beleid ten uitvoer te brengen.

Als een draad lopen deze gebeurtenissen door de eeuwen heen en zij behouden hun betekenis in het heden en in de toekomst. Indien ik bij U op instemming daarmede

[p. 12]

hoop, dan is het niet op een ‘ja’ knikken op, of een voor waar houden van de door mij ontwikkelde gedachte. Ik heb iets heel anders op het oog, iets heiligers, namelijk het ontdekken en het zich bewust worden van die Leiding zelf.

Eén, die de toekomst in dit licht heeft leren zien en haar heeft leren begrijpen, is de man, die er plotseling was toen ons Vaderland de bange uren van zijn geboorte door moest maken. Die het door de stormen van de tijd heeft heengeleid. Hij wist zich geroepen mede de toekomst te bouwen, gehoorzamend aan die Wijsheid. En hij zweeg omdat hij dit wist.

Vóór zij er waren, zag hij voor zijn geestesoog Recht en Vrijheid voor mensen en volken. Vrijheid van geweten, vrijheid God te dienen zoals men voelt dat het moet, gelijkelijk voor allen naar eigen overtuiging. Dit leefde reeds als werkelijkheid in zijn hart en denken. Worstelend tegen geestelijke krachten, die over grote staatkundige overmacht beschikten, zowel politiek als militair en economisch, werd hij gesteund door een klein en verarmd volk, maar dat tot alle offers bereid was, waar het door de dwingelandij van een meedogenloze onderdrukker zijn rechten en vrijheden verloren had. Voor het bereiken van zijn doel beschikte Willem van Oranje slechts over een handvol krijgsvolk. ‘Nul n'est besoin d'espérer pour entreprendre, ni de réussir pour persévérer’. - ‘Standvastigh is gebleven mijn hert in tegenspoed’. - Zijn levenshouding en zijn beleid had hij vastgesteld en hij bleef dat voor-beeld steeds getrouw. Van hem heeft iemand getuigd: ‘Hij wandelde als ziende de Onzienlijke’.

[p. 13]

Zijn visie is en blijft de toetssteen waaraan de zuiverheid van beginselen en menselijke drijfveren getoetst kunnen worden. Wat hij begonnen is werkt nog door, ver buiten onze grenzen. Ons volk en de Vader des Vaderlands hebben gezamenlijk ons land tot bakermat van de Vrijheid gemaakt; het was toenmaals de hoop en het toevluchtsoord van alle verdrukten en vervolgden.

Opgedragen aan mijn kind, onze Koningin Juliana.

Naamgenote van de moeder van de grondlegger van onze onafhankelijkheid, die in haar zoon die eigenschappen heeft aangekweekt, die hem ondanks zijn staatkundige en politieke opleiding - het doorlopen van de machiavellistische school aan het hof van Karel V - het heldere inzicht gaven in de vaak troebele en onzuivere drijfveren en overwegingen van dit bedrijf. Zodat hij eens en voor al deze verwierp en afzwoer, om alleen de stem van zijn geweten te volgen, bij alle beslissingen die hij nam, en zich niet te laten leiden door mensen en hun overwegingen, maar door God alleen. Juliana van Stolberg heeft haar gehele leven die lijn doorgetrokken en deze haar kinderen ingeprent, diep in hun hart. Zij is voor vele van haar tijdgenoten een voorbeeld van hogere wijsheid en innerlijke sterkte geweest.

Ik ontdek in de oude Juliana eigenschappen, die ik in de jonge terugvind. Voor mij bestaat er een sterke verbondenheid tussen deze twee Juliana's.

God zegene verder dit leven en stelle het bij voortduring tot een baken, vanwaar Zijn licht uitstraalt over

[p. 14]

aant.

[p. 15]

de donkere golven voor de varenden op de levenszee.

Men verwachte niet, dat ditgeschrift een politiek of historisch relaas of een autobiografie zal bieden. Deze bewegen zich op een ander plan dan waarop hetgeen hier volgen zal zich voltrokken heeft. Ik wil dan ook de lezer verzoeken mij op dat hoge plan te volgen.

Wat hier aan de orde is, is het door God geleid zijn van ons volk, in verleden, heden en toekomst.

In zoverre ik daarin tijdens mijn regering betrokken was, wil ik in dit boek Zijn bestel over mijn leven trachten te beschrijven. In die Leiding lag in zijn diepste grond de band tussen ons volk en mij. De verbondenheid tussen het Nederlandse volk en de Vader des Vaderlands en ook mij vindt in diepste wezen haar oorsprong in gemeenschappelijk vertrouwen in, en in een openstaan voor die Leiding, die ons leven tot zijn bestemming brengt.

Vooraf ga de mededeling, dat ik pogen zal mijn leven en handelen te zien als dat van een buitenstaander, wiens innerlijke drijfveren ik ken. Ik hoop daardoor tot een zo objectief mogelijk beeld te geraken. Vóór alles moet dit beeld levens- en waarheidsgetrouw zijn. Zó alleen kan het beantwoorden aan de eisen die het hoge doel aan dit boek stelt.

Al hetgeen daarin beschreven zal worden, speelde zich af op de meest reële wijze in het reële leven, zo nuchter als dit zich iedere dag overnieuw voordoet. Zolang wij ‘aarden vaten’ zijn, spreekt dit vanzelf.

[p. 16]

Wat van God komt, vraagt geen opsmuk van mensen, is er zelfs wars van. Het komt recht op ons af, zoals wij zijn, en het heft ons op.

Het kan ons eigenlijk niet ontgaan hoe in sommige situaties de omstandigheden en gebeurtenissen als een meesterlijk gelegde legkaart in elkaar passen, om tenslotte gezamenlijk een indrukwekkend beeld te vormen. Dan beseffen wij hoe ver zulke composities boven ons menselijk kunnen uitgaan.

Daarentegen kan het leven ook veel vraagtekens met zich brengen, onbegrijpelijk zijn, en wij moeten over veel geduld kunnen beschikken, willen wij daarin de Leiding van God onderkennen. Ik voor mij ben ervan overtuigd, dat deze, zij het voor ons verborgen, bij de lotsbepaling zowel van volken als van de enkele mens nimmer ontbreekt.

Deze onnaspeurlijkheid van God behoeft ons niet te verwonderen, zolang, ik herhaal het, onze geesten besloten zijn in aarden vaten. In de grote lijn echter, namelijk als wij ons het gehele beeld voor de geest roepen, kunnen wij die Leiding vinden en volgen. Wie Christus' Leiding ontdekt heeft, leert haar steeds meer en duidelijker onderkennen.

Gelijk in de natuur alles een ontwikkelingsgang heeft en uitgroeit, zo ging en gaat het ook wat mij betreft bij het mij bewust worden van de hogere Leiding in mijn leven. Dit bewustzijn nam tenslotte mijn hele persoon in beslag en beheerste mijn daden. Ik mocht er kracht uit putten en wijsheid voor de vervulling van mijn taak en mijn roeping tegenover mijn landgenoten.